Türkiye nin Restorasyonu: Güçlü Demokrasi, Dinamik Ekonomi, Etkin Diplomasi. Prof.Dr. Ahmet DAVUTOĞLU Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanı

Transkript

1 Türkiye nin Restorasyonu: Güçlü Demokrasi, Dinamik Ekonomi, Etkin Diplomasi Prof.Dr. Ahmet DAVUTOĞLU Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanı ision papers Stratejik Araştırmalar Merkezi No. 7, Ağustos 2014

2 Türkiye nin Restorasyonu: Güçlü Demokrasi, Dinamik Ekonomi, Etkin Diplomasi Prof.Dr. Ahmet DAVUTOĞLU Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanı YAZAR HAKKINDA Ahmet Davutoğlu 1959 yılında Taşkent, Konya da doğdu. Ortaokulu İstanbul Erkek Lisesi olarak bilinen İstanbul Lisesi nde tamamladıktan sonra Boğaziçi Üniversitesi nin İktisat ve Siyaset Bilimi bölümlerinden mezun oldu. Aynı üniversitede Kamu Yönetimi yüksek lisansı ve Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler doktorasını tamamladı yılında yardımcı doçent olduğu Uluslararası Malezya İslam Üniversitesi nde Siyaset Bilimi bölümünü kurdu ve 1993 yılına dek bölüm başkanlığını üstlendi. Marmara Üniversitesi nde Ortadoğu Araştırmaları Enstitüsü, Bankacılık ve Sigortacılık Yüksekokulu ve Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölümü nün doktora programının yanı sıra Silahlı Kuvvetler Akademisi ve Harp Akademisi nde dersler verdi yılları arasında Beykent Üniversitesi nde Uluslararası İlişkiler profesörü ve Uluslararası İlişkiler Bölümü başkanı olarak görev yaptı. 58., 59. ve 60. T.C. Hükümetleri döneminde Başbakanlık başdanışmanlığı ve büyükelçilik görevlerinde bulundu. 1 Mayıs 2009 tarihinde 60. T.C. Hükümetinin Dışişleri Bakanı olarak atandı genel seçimlerinde TBMM ye AK Parti Konya milletvekili olarak seçildi ve 61. Hükümete Dışişleri Bakanı olarak atandı. Dış politika konusunda Türkçe ve İngilizce kaleme aldığı çok sayıda eseri bulunmaktadır. Ayrıca eserleri Japonca, Portekizce, Rusça, Arapça, Farsça, Yunanca ve Arnavutça başta olmak üzere çeşitli dillere tercüme edilmiştir. Evli ve dört çocuk babası olan Prof. Dr. Ahmet Davutoğlu İngilizce, Almanca ve Arapça bilmektedir. Yayınları arasında Alternative Paradigms (Alternatif Paradigmalar) (Lanham: University Press of America, 1993), Civilizational Transformation and the Muslim World (Medeniyet Dönüşümü ve İslam Dünyası) (K.L.: Quill, 1994), Stratejik Derinlik (Küre Yayınları, 2001) ve Küresel Bunalım (Küre Yayınları, 2002) bulunmaktadır. Uluslararası ilişkiler, bölgesel analiz, karşılaştırmalı siyaset felsefesi ve karşılaştırmalı medeniyet tarihi üzerine yaptığı çalışmalarında çok-disiplinli bir yaklaşımı benimsemiştir. İÇİNDEKİLER GİRİŞ 3 TÜRKİYE NİN RESTORASYONUNUN TEMELLERİ 4 GÜÇLÜ DEMOKRASİ: İÇ SİYASİ RESTORASYON 8 EKONOMİK RESTORASYON: DİNAMİK EKONOMİ 11 ETKİN DİPLOMASİ: DIŞ POLİTİKA RESTORASYONU 13 Bu yazı, Ocak 2014 de düzenlenen 6. Büyükelçiler Konferansı nda yapılan konuşmanın gözden geçirilmiş ve güncellenmiş halidir. Tüm haklar saklıdır

3

4 TÜRKİYE NİN RESTORASYONU: GÜÇLÜ DEMOKRASİ, DİNAMİK EKONOMİ, ETKİN DİPLOMASİ GİRİŞ Bölgesel ve küresel ölçekte çok dinamik bir süreçten geçmekteyiz. İnsanlık tarihinde böylesi kısa süreli değişimlerin bu ölçekte yoğun bir şekilde yaşandığı çok az dönem görülmüştür. Bu dinamik uluslararası konjonktürde eğer aynı dinamizmi sürdüren bir tavır sergilenmezse, o dinamik konjonktür toplumları kendi iradeleri dışında alıp götüreceği gibi, belirli mekanizmalar içinde sürükler ve kendi iradelerini yok eder. Bu nedenle, eğer dinamik bir konjonktür içindeyseniz, geleceği belirleyerek orada rol almak ve en önemlisi de bu geleceğe yönelik vizyon geliştirmek iddiasındaki ülkeler ve aktörler, bu dinamizmin mantığını, dokusunu, doğasını anlayıp aynı toplumsal ve siyasal dinamizmle karşılamak suretiyle cevap verebilmek durumundadırlar. Fakat böylesi sistemik dönüşümlerin yaşandığı dönemlerde toplumlar birçok meydan okumayla karşı karşıya kalırlar. Bu meydan okumalara cevap üretmek ancak dönüşümün akışına kendini kaptırmadan o akışın dinamizmine uygun bir tavır sergilemekle mümkün olur. Dinamik şartlarda statik bir tavır sergileyenler bir müddet sonra o dinamizmin kurbanı, mağduru ya da mahkûmu olurlar. Dinamik şartlarda kendini dinamik bir şekilde yenileme refleksi geliştiren toplumlar ise bu süreçleri yönetme kabiliyetini göstererek, bir sonraki dönemlere, hatta yüzyıllar a ve gelecek nesillere daha hazırlıklı bir dünya ve ülke sunarlar. Türkiye, gerek bulunduğu coğrafya, gerekse de sahip olduğu tarihi birikim ve dinamik insan unsuruyla, bütün bu süreçlerin içinde en etkin biçimde rol oynayabilecek kapasiteye sahip ülkeler arasında yer almaktadır. Türkiye nin söz konusu kapasitesi, sahip olduğu tarihi ve coğrafi derinliğin gerektirdiği unsurlara dinamik bir şekilde adapte olmasına ve bu sürecin her bir parçasını birbirinden ayırmadan değerlendirmesine bağlıdır. Daha sarih bir ifade ile, Türkiye içinden geçtiği dinamik değişimlerin ritmini tutmakta gecikirse, bir müddet sonra tarihin dışında kalma veya tarihin akışının mahkûmu olmak riskiyle karşı karşıya kalacaktır. Tarihi ve coğrafi konumun gerektirdiği sorumluluklar Türkiye nin pasif bir tutumla bu dinamik süreci tanımlamasını ve anlamasını imkânsızlaştırmaktadır. Bu nedenle, doğru ve anlamlı bir perspektifle küresel sistemdeki değişimleri ulusal kapasiteyle nasıl karşılayacağımızı gerekmektedir. Küresel sistemin değişimini anlamak, öncelikle Türkiye nin bu değişim içinde kendini nasıl konumlandırdığını ve bundan sonra bu sürece nasıl intibak etmesi gerektiğini anlamaktan geçer. Türkiye son 10 yılda siyasi, ekonomik ve toplumsal düzlemlerde çok kapsamlı bir restorasyon sürecinden geçmektedir li yıllarda yaşanan bu dönem Türkiye nin modern siyasi tarihinde Tanzimat tan bu yana en önemli restorasyon süreçlerinden biridir. Bu tür bir dönem Türk siyasi tarihinde ilk kez 3

5 yaşanmamıştır. Osmanlı döneminde değişik restorasyonlar yaşanmış ama moderniteyle birlikte başlayan- Türk toplumunun Tanzimat ve Fransız Devrimi sonrasındaki yeni moderniteyle tanışmasından bu yana- 3 büyük restorasyon olduğunu söyleyebiliriz; 2000 li yıllarda yaşanan ise dördüncü büyük restorasyondur. Osmanlı döneminde değişik restorasyonlar yaşanmış ama moderniteyle birlikte başlayan- Türk toplumunun Tanzimat ve Fransız Devrimi sonrasındaki yeni moderniteyle tanışmasından bu yana- 3 büyük restorasyon olduğunu söyleyebiliriz; 2000 li yıllarda yaşanan ise dördüncü büyük restorasyondur. sistemin dönüşümünde inisiyatif alan aktif bir tavır benimsemesini sağlayacak siyasi, ekonomik ve dış politika alanındaki tarihsel restorasyonu üç temel anlayış üzerine inşa edilmiştir: Güçlü demokrasi, dinamik ekonomi ve etkin diplomasi. Bu kavramlardan güçlü demokrasi ve dinamik ekonomi etkin bir diplomasinin ön koşulu olarak değerlendirilebilir. Küresel ve bölgesel sistemin yanı sıra Türkiye nin de tarihi bir dönüşümden geçtiği bir dönemde tarihsel restorasyon, siyaset, ekonomi ve diplomasinin her zamankinden daha fazla birbirinden ayrılmaz bir şekilde düşünülmesini ve bu alanlarda politika belirlenmesini gerekli kılmaktadır. Bu üç alanı etkin kullanamayan bir Türkiye nin küresel sistemin dönüşümüne kendi özgünlüğüyle katkı yapması oldukça zordur. Katkı yapamamasının dışında böylesi bir yanlış okuma Türkiye yi küresel ve bölgesel dönüşümün edilgen bir aktörü konumuna itecektir. Bu restorasyonların temel kavramı zamanın ruhunu yakalamaktır; yani dogmatik bir tutumdan ziyade zamanın bir ruhu varsa onu yakalama çabasıdır.bu ruh bazen Fransız Devrimi yle Fransa da, bazen demokrasi ve çift kutuplu yapıyla Atlantik ekseninde tecelli ederken bazen de bugün milletin sesinin daha gür çıktığı ve yankı bulduğu Ortadoğu da tecelli eder. Burada temel husus, başka şekillerde ve başka yerlerde ortaya çıksa bile zamanın ruhunu ve dinamiğini tutabilme çabasıdır. Bu restorasyon, günümüzdeki dinamik konjonktürde sadece pasif bir şekilde ayakta kalmayı ve değişime direnmeyi değil, aksine değişime yön verecek inisiyatifler üstlenmeyi gerekli kılmaktadır. Türkiye nin küresel TÜRKİYE NİN RESTORASYONUNUN TEMELLERİ Türkiye nin farklı tarihsel dönemlerde uluslararası sistemde meydana gelen küresel ölçekli dönüşümlere vermiş olduğu cevapların hepsi de modern Türkiye tarihinin farklı şekillerde restorasyonu için önemli bir başlangıç teşkil etmektedir. Modern Türkiye tarihinde yukarıda da ifade edildiği gibi bugüne kadar üç büyük restorasyon yaşanmıştır; birincisi Tanzimat, ikincisi Cumhuriyet, üçüncüsü demokrasi ve çok partili sisteme geçiş. Her üç restorasyon da doğru zamanda, doğru şekilde atılmış adımlardır. Her bir restorasyonu Türkiye nin küresel sistemin dönüşümüne intibak çabası olarak ele almak gerekmektedir. 4

6 Bu restorasyonların her biri büyük bir savaştan sonra yapılmış, savaş sonrasında dünya yeniden şekillenirken Türk aydınları görebildikleri şekliyle, Türkiye nin o zamanki gücü ve kapasitesi nispetinde bu ruhu yakalamaya çalışmışlardır. Tanzimat, Osmanlıyı Fransız Devrimi nin getirdiği yeni kavramlarla tanıştırmıştı. Klasik, kadim kavramlarla bu yeni kavramlar arasında bir uyum oluşturma çabası, vatan kavramı dâhil, birçok kavramın literatürümüze girmesine de sebep oldu; bu uyum çabası ilk mahalli seçimler dâhil olmak üzere birçok yeni mekanizmanın sosyal hayata girmesiyle de kendisini gösterdi. Aynı dönemde yeni kavramlar ve yeni mekanizmalar yanında yeni kurumlar da kendini gösterdi. Bugün hayatımızdaki itfaiye kurumundan posta teşkilatına dek pek çok kurum o dönemlerde oluştu. Kurumlar değişirken devlet mevcut varlığını sürdürmeye çalıştı. Ekonomik restorasyon kavramıyla kastettiğimiz de 1839 yılındaki Tanzimat Fermanı öncesi, 1838 Türk-İngiliz Ticaret Antlaşmasıyla başlayan bir başka ekonomik paradigmaya geçiştir. Dış politika restorasyonu da o günkü Avrupa sistemine giriştir ve arkasından güçler dengesiyle devletin kendi dış politikalarını aşma çabasıdır. Bütün 19. yüzyıl bu mücadele etrafına şekillenmiştir diyebiliriz. Islahat Fermanı gibi, Osmanlı ıslahat çalışmalarının o dönemde Avrupa daki büyük Kongrelere zaman itibarı ile tekabül etmesi, Osmanlı nın o dönemin uluslararası yapıya intibak etmeye çalıştığının göstergesidir.. Bu çabalar ise tamamıyla o zamanın ruhuna uygun gelişmelerdir. Bu restorasyon askeri teknolojinin değişiminden kurumsal yapının değişimine, yeni kavramlara kadar pek çok değişimi içerir. Ancak geçmişle yüzleşilerek atılan bu adımlara karşı doğal bir direnç doğmuştur. Bundan sonra Türk toplumu içerisinde iki ayrı damar ortaya çıkmıştır: kadim değerleri savunanlarla, moderniteyi savunanlar. Bu iki 5

7 farklı yaklaşım arasında bugüne dek süren ve sanki hiç bir araya gelemeyeceklermiş hissi oluşturan bu rekabetin kökenlerini de Napolyon Savaşları sonrasında Genç Osmanlıların ilk teşebbüslerinde bulmak mümkündür. Türkiye nin küresel sistemin dönüşümünde inisiyatif alan aktif bir tavır benimsemesini sağlayacak siyasi, ekonomik ve dış politika alanındaki tarihsel restorasyonu üç temel anlayış üzerine inşa edilmiştir: Güçlü demokrasi, dinamik ekonomi ve etkin diplomasi. Birinci Dünya Savaşı gibi büyük bir savaş sonrasında Cumhuriyet in kurulması ve ulus devlet kavramı çerçevesinde ulus oluşturma çabası da o zamanın ruhuna uygun girişimlerdir. Avrupa da da sadece Osmanlı değil Rusya, Almanya, Avusturya- Macaristan gibi imparatorlukların dağılması ile birlikte benzeri trendler yaşanmıştır. Osmanlı-Türk tecrübesinin bu meydan okumalar etrafında karşılaştırılabileceği ülkeler Yunanistan, Bulgaristan, İran, Suriye ve Brezilya gibi ülkeler değildir. Türkiye nin karşılaştırılabileceği siyasi yapılar 20. yüzyıla büyük emperyal devlet yapılarıyla giren ve ulus-devlet tecrübesine geçmeye çalışan uluslardır. Bunlar Almanya, Avusturya- Macaristan ve Rusya gibi büyük ölçekli devletlerdir. Bir imparatorluğun dağılma sürecinde bu yapılar neyle karşılaştıysa Osmanlı da benzeri meydan okumalarla karşılaşmıştır. Türkiye nin hangi siyasi birimlerle karşılaştırılması doğrudur şeklinde bir soru sorulduğunda, İngiltere ve Fransa nın coğrafi uzaklık ve devamlılık problemi yaşayan imparatorlukları değil, doğal olarak iç içe yaşayan ve kontrol ettiği etnisitelerle karışmış olan veya bu etnisitelerle sürekliliği olan imparatorluk yapıları esas alınmalıdır, bunlar da Avusturya-Macaristan ve Rusya gibi imparatorluklardır. Cumhuriyet de bir restorasyon faaliyetidir; bu kez değişen devletin kurumları değil, devletin rejimi olmuştur. Aynı kurumlar yeni rejim altında da devam etmiştir; bu yönelim tamamıyla o zamanın ruhuna uygundur. Tanzimat ve Cumhuriyet dönemlerinde izlenen ilkelerin doğru ya da yanlışlığı tartışılabilir, ancak bunlar dinamik yapı ve ilkelerdir ve uluslararası sistemde yaşanan değişimlere paralel olarak değişebilirler. Yine bir savaş sonrası, II. Dünya Savaşı sonrasındaki demokrasi ve çok partili sisteme geçiş de bir restorasyondur. Bu keresinde de, dışarıda çift kutuplu yapıda kendini bir kutupta konumlandırma tercihi ile içeride yapılan demokrasi ve çok partili sisteme geçiş tercihi arasında bir paralellik vardır. Bu dönemde tarımın sanayileşmesinden şehirlere göç olgusuna kadar ekonomik alanda yaşanan yeni bir restorasyona şahit olduk. İzmir İktisat Kongresiyle uygulamaya konulan milli iktisat kavramı Cumhuriyet in ekonomik restorasyon boyutunu oluşturmuştur. Cumhuriyetin 100. yılında belirlenen hedeflere bakıldığında; yine bir büyük savaş sonrasında - bu kez sıcak bir savaş değil, soğuk bir savaş sonrasında- ve belki de daha önceki savaşların aksine Türkiye nin net olarak kazanan tarafta yer aldığı bir savaş sonrasında gerçekleşen bir restorasyona şahit oluyoruz. Bugün ilk defa modern dönemde 6

8 uluslararası sistemin kazanan tarafındayız. Ancak 90 lı yıllarda kaybedenmişiz gibi davrandık. Bu sebeple 90 lı yıllar kayıp yıllar olarak görülmelidir. Dolayısıyla, iç siyasi restorasyonda özgürlük-güvenlik dengesini muhkem bir hale getirmek ve bu iki vazgeçilmez arasında varmış gibi gözüken tezadı da tümüyle zihinlerden ve siyasi hayattan silmek en temel amaçlardan biri olmalıdır. Soğuk Savaş sonrasında da bir restorasyona ihtiyaç vardı de başlayan özgürlük ve demokratikleşme hamleleri, AB entegrasyonunda yaşanan ilerlemeler, Kıbrıs la ilgili 2004 te atılan adımlar ve bunun AB nin önünü açması gibi gelişmelerin 1991 de gerçekleşmiş olması gerekirdi. Ancak o zaman 2023 için tespit edilen hedeflerin önemli bir kısmı yakalanmış olurdu. Restorasyonu geciktirecek ne kadar gerekçe varsa hepsi 90 lı yıllarda yaşandı: Kısa süreli koalisyon hükümetleri, ekonomik krizler; ekonomik rantla siyasi rantın birleşerek devletin objektif ve şeffaf karar alma mekanizmalarını kuramaması bu gecikmenin arkasında yaşanan en önemli nedenler arasındaydı. Bir karşılaştırma yapmak gerekirse Sened-i İttifak tan Tanzimat a kadar geçen sürenin kaybı gibi, ya da Meşrutiyet le Cumhuriyet arasında geçen kayıp süre gibi, 90 lı yıllarda da fırsatlar kaybedilmiştir. Bugün ise içinde olduğumuz geçiş dönemi uluslararası sistemde yeni bir düzenin kurulma evresidir. Türkiye nin sözkonusu geçiş döneminde yaşamakta olduğu restorasyon süreci ise bu anlamda dördüncü restorasyonu temsil etmektedir. Türkiye nin günümüzde devam eden restorasyonunun üç temel ayağı vardır. Bunlar iç siyaset, ekonomi ve dış politika alanlarından oluşmaktadır. Türkiye nin iç siyasi yaşamında son on yıldır 7

9 temel siyasi ilkelerden biri olarak uyguladığı demokrasisini derinleştirmesi, etkin bir ekonomi ile ekonomik gücünü konsolide etmesi ve proaktif bir biçimde dış politikada sürdürülebilir bir dinamizm sağlaması, bu restorasyon sürecini tamamlamasını ve küresel sistemin dönüşümünde aktif bir özne olmasını sağlayacaktır. GÜÇLÜ DEMOKRASİ: İÇ SİYASİ RESTORASYON İnsanlık tarihinde bütün arayışların temelinde siyaset, ekonomi, diplomasi ve kültür sürekli bir biçimde tek bir şeyi inşa etmek için yola çıkmıştır; o da insan onuru dur. İnsan onuruna hitap etmeyen hiçbir siyasal sistem, insan onurunu esas almayan hiçbir ekonomik yaklaşım ve insan onurunu göz ardı eden hiçbir uluslararası sistem kalıcı olamaz. İnsanlık düşünce tarihine hızlıca bir göz atıldığında benzer bir biçimde, büyük çığırlar açmış düşünürlerin, filozofların ve dini önderlerin sürekli öne çıkardıkları temel konunun insan onuru olduğu anlaşılır. Bugün Türkiye nin insan onurunu merkeze alan siyasi restorasyonunun ruhu, özgürlükler ve demokrasinin geliştirilmesidir. Türkiye nin son on iki yıl içinde gerçekleştirdiği siyasi restorasyonun arka planında bu toprakların insanına, vatandaşlarımıza tekrar onurlu bir gelecek inşa ederek onların özgüvenini ayağa kaldırmak vardır. Onlara tarihte vardınız, bundan sonra da var olacaksınız ve sizin kültürünüz ikincil, edilgen bir kültür değil, sizin tarihiniz edilgen bir tarih değil, tarihte özne olma iradesi göstermiş bir millettir hatırlatmasını yapmak vardır. Tekrar o iradeyi gösterebilir kılmak ve güçlü demokrasi, dinamik ekonomi, etkin diplomasinin arayışı bu restorasyonun temelini oluşturmaktadır. Bu temel, her şeyden önce demokrasinin de en önemli ilkesi olan millet iradesi ve millet iradesinin dayandığı güçlü demokrasidir. Türkiye nin son on iki yıl içinde gerçekleştirdiği siyasi restorasyonun arka planında bu toprakların insanına, vatandaşlarımıza tekrar onurlu bir gelecek inşa ederek onların özgüvenini ayağa kaldırmak vardır. Onlara tarihte vardınız, bundan sonra da var olacaksınız ve sizin kültürünüz ikincil, edilgen bir kültür değil, sizin tarihiniz edilgen bir tarih değil, tarihte özne olma iradesi göstermiş bir millettir hatırlatmasını yapmak vardır. Demokrasi bizim için modern dönemin en vazgeçilmez değeridir ve bugün bunu koruma zaruretiyle karşı karşıyayız. Demokrasimiz 1950 lerde inşa edilirken kuşkusuz birçok meydan okumayla karşı karşıya kalındı. Türkiye nin demokratik konsolidasyonunu geciktiren askeri darbeler ve sonrasında daha da ağırlaşan siyasi geçiş süreçleri yaşandı. Ancak 19. yüzyılın başlarına kadar giden oy verme, kendi iradesini siyasete yansıtma gücü ve bu güçten kaynaklanan demokrasi bilinci Türkiye de güçlü bir şekilde hep var olmuştur. Bu bakımdan, küresel sistemin dönüşümüne verilecek cevap Türkiye nin demokratik siyasi restorasyonu; bunu oluşturacak güçlü demokrasinin ilkelerinin dayandığı zemin ise özgürlük-güvenlik dengesinin sağlanmasıdır. Dolayısıyla, iç siyasi restorasyonda özgürlükgüvenlik dengesini muhkem bir hale getirmek ve bu iki vazgeçilmez arasında varmış gibi 8

10 gözüken tezadı da tümüyle zihinlerden ve siyasi hayattan silmek en temel amaçlardan biri olmalıdır. Bunun için de en önemli araç anayasadır. Yeni bir anayasa yazımı zamanın ruhunu yakalamak için en önemli adımdır. Tanzimat nasıl ki bir metin olarak zamanı yakalamaya çalıştı, nasıl ki Cumhuriyetle birlikte ilk meclisin ilk anayasası o zamanın ruhuna uygun olmaya çalıştı, nasıl dörtlü takrir diyebileceğimiz Demokrat Parti nin doğuşuna yol açacak metinler ve çok partili sistem onu yakaladıysa, bugün de Türkiye olarak benzer metinlere ihtiyacımız var. Güçlü demokrasinin felsefi, ahlaki ve kurumsal olmak üzere üç temeli bulunmaktadır. Felsefi Temel Güçlü demokrasinin felsefi temeli tek bir insanın dahi kendi aklıyla, kendi tercihleriyle bir irade koyma kapasitesine sahip olduğunun kabul edilmesidir. Eğer bir siyasal sistem herhangi bir vatandaşının siyasi tercih kullanma hakkını kabul etmezse, otoriter bir nitelik kazanır. Bu nedenle, demokrasinin felsefi temeli her bir vatandaşın, her bir bireyin akli becerisiyle tercih kullanma hakkını kabul etmekten geçer ve bu konuda da kimse diğerine üstün değildir. Kimse sahip olduğu statüyle veya sahip olduğu konumla üstünlük iddia edemez; bu cumhuriyetin de, demokrasinin de temel prensiplerine aykırı düşer. Demokrasinin felsefi temeli, tek tek bireylerin akli tercihleriyle kolektif bir aklın oluşabileceğine dair olan inançtır. Bu inancı yok ettiğinizde, insanların iradeleriyle, tek tek bireylerin iradeleriyle ortak bir akıl oluşacağı fikrinin felsefi yaklaşımını yok ettiğinizde demokrasi yaşayamaz. Demokrasi yönlendirmeyle ve bireylerin belli kalıplar içinde düşünmeye zorlanmaları suretiyle teminat altına alınamaz. Demokrasinin bu bakımdan en temel felsefi ilkesi bir ülkenin her bir vatandaşına güvenmesidir ve onların kendi doğrusunu tercih edebileceğine inanmasıdır. Bu güven mekanizması ancak vatandaşların arasında etnik, mezhebi, dini bir ayrım gözetmemekle mümkün olabilir. Bu nedenle insan onuru, her bir birey için aynı ölçüde geçerli oldukça değer kazanır ve güçlü demokrasinin vazgeçilmez bir ilkesi haline dönüşebilir. Yasaklara karşı mücadele etmedikçe, özgürlük-güvenlik dengesini koruyup her bir özgürlük alanını genişletmedikçe demokrasiyi inşa ve tahkim edemezsiniz. Bundan sonra da Türkiye insanın özgür iradesini sınırlandıran her türlü yasağa karşı mücadele eden bir ülke konumunu koruyacaktır. Bu felsefi temeli harekete geçirmek için yasakların kaldırılması gerekir. Hiçbir yasağın bireylerin tercih haklarının önüne getirilip konmaması gerekir. İnsanların kişisel tercihleri dolayısıyla yasaklara muhatap olduğu bir sistem, aslında yasaklara muhatap olan o insanların seçme hakkını ve akli kapasiteni reddetmek anlamına gelir. Bu nedenle 10 yıl içinde yasaklara karşı Türkiye olarak olağanüstü bir mücadele verildi ve, en sonuncusu 2013 Eylül ayında olmak üzere, demokratikleşme paketleri çıkarıldı. On yıl öncesine göre Türkiye demokrasisinin geriye gittiğinin iddia edilebilecek tek bir objektif kriter yoktur. Hangi kriteri alırsanız alın 9

11 Türkiye demokrasisi güçlenmiştir. Türkiye Devleti nin kendi vatandaşına olan güveni artmış ve vatandaşların devlete olan aidiyet hissi güçlenerek tahkim edilmiştir. Yasaklara karşı mücadele etmedikçe, özgürlük-güvenlik dengesini koruyup her bir özgürlük alanını genişletmedikçe demokrasiyi inşa ve tahkim edemezsiniz. Bundan sonra da Türkiye insanın özgür iradesini sınırlandıran her türlü yasağa karşı mücadele eden bir ülke konumunu koruyacaktır. Ahlaki Temel Demokrasinin ahlaki temellerini hesap verilebilirlik ve şeffaflık oluşturmaktadır. Eğer bu iki temel prensip olmazsa bir toplumda demokrasiyi inşa etmek mümkün değildir. Türkiye nin iç siyasi restorasyonunun da en önemli dinamiklerinden birini oluşturan bu ahlaki temel, AK Parti hükümetlerinin özellikle yolsuzluklara karşı mücadele yürütmesinin merkezine bu ilkeyi almasına neden olmuştur. Hesap verilebilirlik ve şeffaflık ilkesi başta siyasetçiler olmak üzere, bütün bürokratik kesimler için eşit ölçüde bir zarurettir. Kişiler bulundukları konumları gereği sahip oldukları güçleri nedeniyle hesap verebilmelidir. Türkiye on yılı aşkın bir süredir bu konuda özellikle 1990 lı yıllarla karşılaştırıldığında çok önemli mesafeler kaydetmiştir. Kurumsal Temel Güçlü demokrasinin üçüncü ayağını ise kurumsal temel oluşturmaktadır. Kurumsal temelin merkezinde ise meşruiyet kavramı yer almaktadır. Meşruiyet ancak ve ancak o meşruiyetin kaynaklandığı gücün kullanış biçimi ve kaynağı ifade edildiğinde doğru zemini bulur. Bir güç eğer milletin denetimindeyse ve kaynağı milletse meşrudur. Milletten güç almanın süreci de açıktır; objektif, demokratik süreçler, yani seçimler ve millet iradesinin yansıdığı referandumlar ve diğer mekanizmalar. Ancak ve ancak milletten kaynaklanan bir güç meşru kılınabilir. Bu bakımdan demokrasinin derinleşmesi ile bireylerin refahı başta olmak üzere, dinamik bir ekonomiye sahip olan toplumlar ve devletlerin yükselişe geçmesi arasında doğrudan bir bağlantı vardır. Gücün meşru kılınması, meşru bir kaynağa dayanması dışında kullanımının da meşru hudutlar içinde olmasının temel ölçüsünü belirleyecek olan anayasal sınırlardır. Bu bağlamda, öncelikli olarak güçler ayrılığı prensibinin doğru tanımlanması zorunludur. Yasama, yürütme, yargı arasındaki ilişkiler ancak her bir alanın anayasal sınırlar içinde kendine sağlanan yetkileri kullandığında doğru bir zeminde işlerlik kazanır. Bu dengenin bozulması yürütmenin etkinliğini azaltabileceği gibi yargı aleyhine bozulan denge de demokrasinin derinleşmesine zarar verir. Özellikle böylesi dinamik bir konjonktüre doğru tepkiler verebilmesi için yürütme etkinliğinin sağlanması olmazsa olmaz bir şarttır. Görünmez koalisyonlar veya herhangi bir vesayet anlayışı yürütme etkinliğini yok eder. Bu nedenle demokrasinin de temelini oluşturan güçler ayrılığı ilkesinin anayasal bir çerçevede işlerlik kazanması, o ülkenin demokratik derinliğini konsolide edeceği gibi aynı zamanda küresel sistemik dönüşüme adapte olabilmesinin önünü açar. 10

12 Güçlü bir demokrasi olmadan dinamik bir ekonomi ve etkin bir diplomasiyi temin edemeyiz. Türkiye de demokratik süreçler işledikçe, Türkiye de kendi milli iradesinden ve testinden geçmiş iktidarlar bu demokratik süreçler içinde politikalar belirledikçe etkin bir diplomasiye sahip olabilirsiniz. EKONOMİK RESTORASYON: DİNAMİK EKONOMİ Türkiye nin iç siyasi restorasyonunun temelini demokratik konsolidasyon ve özgürlüklerin derinleştirilmesi oluşturuyorsa, bu temeli sarsılmaz bir devamlılığa dönüştürecek olan da ekonomik restorasyondan geçmektedir. Bu bakımdan demokrasinin derinleşmesi ile bireylerin refahı başta olmak üzere, dinamik bir ekonomiye sahip olan toplumlar ve devletlerin yükselişe geçmesi arasında doğrudan bir bağlantı vardır. Bireylerin de, devletin de onuru ancak ve ancak kendine yeterlilik içinde bir ekonomik imkâna sahip olmasıyla mümkündür. Kendi vatandaşlarınızın onurunu korumak için öncelikli olarak onları belli bir asgari düzeyde ekonomik bir yeterliliğe sahip kılmanız gerekmektedir. Vatandaşların 11

13 ekonomik bakımdan yetersiz olması ve zor şartlarda yaşamaları onurlarını korumasını da zorlaştırır. Devletler de aynı şekildedir; ekonomisi güçlü olmayan devletlerin kendi onurlarını korumaları zorlaşır. Türkiye ekonomisinde son 10 yıl içinde kat edilen gelişme bu bakımdan son derece önemlidir. Türkiye nin ekonomik restorasyonun diğer bir önemli ayağı ekonomide zamanın ruhunu doğru olarak yakalayabilmektir. Ekonomik restorasyonda zamanın ruhu iki noktadadır: birincisi kadim ekonomik havzaların yeniden doğuşunda; İpek Yolu, enerji hatları, Çin, Hindistan vs.; ikincisi ise küresel ekonomik araçların teknolojiyle birlikte getirdiği yeni ivmededir. Bu gelişimi çarpıcı bir şekilde gözler önüne seren bazı istatistiklere bakmakta fayda vardır yılında Türkiye de günde 1 doların altında yaşayan kişilerin oranı yaklaşık %0.5-%1 arasındaydı. Diğer bir ifadeyle, nüfusumuzun yaklaşık %0.5 i sadece günde 1 dolarla geçiniyordu ye gelindiğinde ise bir doların altında kimse kalmadı yılında günde iki doların altında gelire sahip olanlar ise takriben %3-4 civarındaydı. Bugün 2 doların altında geliri olan Türk vatandaşı kalmadı. Dört doların altı bütün dünyada gelir paylaşımındaki adalet bağlamında önemli bir kıstastır yılında günde dört doların altında geliri olanların sayısı %30 du. Bugün bu oran % 2.3 e düştü. Türkiye de ekonomi kalkınırken bunun gelir paylaşımıyla halka sirayet etmesi mümkün olmazsa demokrasiyi de tahkim edemezsiniz. Ancak orta sınıfın güçlendiği toplumlarda demokrasi yaşayabilir. Şu anda Türkiye gelir paylaşımı itibariyle uluslararası standartların üstüne çıktı. Kitlelerin büyük ölçüde günde 3 doların altında olduğu bir ekonomide demokrasi yeşermez, dış temsilde güçlü olunamaz. İnsan onuru da korunamaz. Bu bağlamda son 10 yıl içinde büyük mesafe kaydedildi. Bu temel felsefe ile yaptığımız planlamalar dahilinde önümüzdeki yıllarda Türkiye de dört doların altında da kimse kalmayacak. Türkiye nin ekonomik dinamizmini makro ekonomik göstergelere bakarak anlamak mümkündür. 10 yıl öncesinde Türkiye IMF den borç alan bir ülke konumundayken bugün IMF ye 5 milyar dolarlık bir katkı yapmaktadır. Ayrıca son 10 yıl içinde GSMH mız 4 misli artarak 800 milyar dolar civarına ulaştı. Satın alma gücü paritesiyle 1 trilyon doları aştı. Kişi başına düşen gelir 3,5 misli artarak dolara, satın alma gücü paritesiyle birlikte hesaplandığında ise 17 bin dolar civarına, dış ticaret hacmimiz de 400 milyar dolara ulaşmıştır. Dış ticaretimiz bu ekonomik gelişmeye paralel olarak 150 milyar dolara ulaşırken, dışarıdan gelen yabancı yatırım ise 10 yıl içinde 130 milyar dolar seviyesine erişmiştir. Sadece bu istatistikleri göz önüne aldığınızda dahi Türkiye nin dinamik ekonomisinin nereye ulaştığını görmek mümkündür. Dünya ekonomisinin bugün her zamankinden daha kırılgan olduğu bir dönemde Türkiye nin elde etmiş olduğu kazanımlar hiçbir gerekçeyle kaybedilmemeli ve bu kazanımlardan fedakarlık, feragat edilmesi düşünülmemelidir. Söz konusu dönemde bazen iç, bazen dış krizlerle Türkiye 12

14 son 5 yıl içinde her türlü sınavdan başarılı bir şekilde geçti. Şimdi dünyanın değişik köşelerinde acaba Türkiye ekonomisinin ne kadar kırılgan olduğu veya önümüzdeki aylarda bazı krizlere ne kadar dayanacağına dair seçimlere de endeksli analizler yapanlar çıkabilir. Türkiye geçtiğimiz 13 yıl boyunca milli iradeden kaynaklanan güçlü demokrasiyi ve ekonomik bağımsızlıktan kaynaklanan dinamik ekonomiyi tecrübe etti ve hissetti. Dolayısıyla, Türk milletinin söz konusu kazanımlardan fedakârlık edeceğini de, bundan vazgeçeceğini de kimse bir an bile düşünmemelidir. Güçlü bir demokrasi ve dinamik bir ekonomi gibi iki temel üzerine yükselen Türkiye, etkin diplomasiyi, bu temel üzerinden devam ettirecektir. Bu nedenle etkin diplomasi dinamik ekonominin daha fazla önünü açacağı gibi ekonominin dinamizmine daha fazla dinamizm katacak ve böylece Türkiye demokrasisi daha fazla güçlenecektir. Türkiye nin diplomasideki duruşunun temel ilkesi, insan onurunu öne çıkarması, onu savunması ve dünyanın her yerinde bunun mücadelesini vermesidir. Türkiye nin ekonomik restorasyonun diğer bir önemli ayağı ekonomide zamanın ruhunu doğru olarak yakalayabilmektir. Ekonomik restorasyonda zamanın ruhu iki noktadadır: birincisi kadim ekonomik havzaların yeniden doğuşunda; İpek Yolu, enerji hatları, Çin, Hindistan vs.; ikincisi ise küresel ekonomik araçların teknolojiyle birlikte getirdiği yeni ivmededir. Modernite ve Avrupa ekonomisi ile bunun öncesindeki kadim ekonomik havzaları ve sonrasındaki postmodernitenin getirdiği küresel ekonomik araçların birleştiği yeni bir ekonomik alan doğmaktadır. Türkiye dış politikasında da ekonomik alanı kıtasal ölçeğe çıkartma düşüncesindedir. Türkiye nin Afrika ya açılımı, Asya ya açılımı 3. Dünyacılık olarak görülmemelidir. Batı da İngiltere, Fransa, Almanya üzerinden bir hat çizildiğinde; kuzeyde Rusya doğuda Çin ve Hindistan hattı çizildiğinde geri kalan bütün Afro-Avrasya nın en büyük ekonomisi Türkiye dir. Bu anlamda Türkiye büyük bir üretim üssüdür. Bütün bu havzanın Türkiye ye açılması gerekmektedir. Türkiye nin vize politikasını serbestlik merkezli inşa etmesinin arkasındaki rasyonalite de budur. Vizelerin kaldırılmasındaki amaç işsiz insanların buraya gelmesi değil, aksine Anadolu daki insan ve üretim gücünün buralara akması ve buralarla bütünleşmesidir. Benzer şekilde Türkiye nin yüksek düzeyli işbirliği konseyleri kurmasının arkasında yatan temel motivasyon da böylesi bir anlayışa sahip olmasıdır. Bu motivasyonun temel amacı AB yle, çevre havzalarla ve küresel alanla entegrasyon süreçlerini başarıya ulaştırmaktır. ETKİN DİPLOMASİ: DIŞ POLİTİKA RESTORASYONU Türkiye nin restorasyonunun üçüncü ayağını ise dış politika oluşturmaktadır. Dinamik uluslararası konjonktürün olduğu dönemlerde dinamik bir dış politika takip etmek bir zarurettir. Türkiye nin dış politikadaki dinamizmine kaynaklık eden en önemli unsur ise insan kaynağıdır. Son 13 yılda Türk dış politikasının temel felsefi zemini oluşturan insani diplomasi bu anlamda insan unsurunun nasıl ele alındığını göstermesi bakımından çarpıcı bir misal 13

15 temsil eder. Bu insan kaynağını doğru yönetmek ve uluslararası alanda seyrüsefer halinde tutmak her zamankinden daha fazla önemlidir. Eski devlet anlayışlarının çoğunda, özellikle de otoriter anlayışlarda, insan, vatandaş veya tebaanın göz önünde olması ve kontrol edilmesi amaçlanmıştır. Bu nedenle, olağanüstü dönemlerde sürekli seyahat sınırlamaları getirilmiştir. Türkiye dış politikadaki dinamizmin insanın özgürlüğüne bağlı olduğu anlayışıyla, 75 milyon vatandaşının her bir ferdinin ne kadar çok hareket ederse o kadar çok değer üreteceğini bir ilke olarak kabul etmektedir. Dolayısıyla, Türkiye insan hareketliliğini bir risk olarak değil bir özgürlük meselesi olarak ele almaktadır. Küresel sistemin ve dünya siyasetinin bütün unsurlarıyla son derece dinamik bir şekilde ilerlediği bir dönemde bir ülkenin insan hareketliliğini sınırlandırması düşünülemez. Zira insan hareketi durdurulursa toplumsal dinamizm de duracaktır. Mademki tarih dinamik bir şekilde akıyor, bizim insanımız da bu dinamizme ayak uyduracak bir tarzda donanmalı ve bu dinamizmin içinde dinamik bir şekilde seyrüsefer halinde olmalıdır. Dünya, 20. yüzyılın son 10 yılına büyük ümitlerle girmişti. Bu 10 yıl içinde demokrasi yaygınlaşacak, özgürlükler- Fukuyama nın meşhur tarihin sonu tezi hatırlanırsa- ve liberal demokrasi yayılacak ve ekonomik kalkınma olacaktı. Ancak 21. yüzyılın ilk 14 yılına baktığımızda maalesef tam aksi bir trend ortaya çıkmıştır. 11 Eylül olaylarıyla başlayan, arkasından Irak, Afganistan müdahaleleri, küresel ekonomik kriz, Avrupa krizi ve nihayet Arap Baharıyla devam eden çok yoğun krizlerin ve meydan okumaların ortaya çıktığı bir döneme tanıklık ediyoruz. Böylesi dinamik bir konjonktürde ülkelerin takip ettikleri diplomasi öncelikle ilkeleri olan duruş sahibi ve etkin olmalıdır. Türkiye nin merkezine insan onurunu yerleştirdiği etkin diplomasi anlayışının dört temel ayağı vardır ve bütün bunlar dış politikada son 12 yılda gerçekleştirilen tarihi restorasyonun kalıcı hale gelmesinde son derece önemlidir. Duruş sahibi olmak öncelikli olarak insan onuruna sahip olmakla mümkündür. Dünyanın her bir köşesindeki, hangi renkten, hangi dinden, hangi mezhepten olursa olsun, insan onuruna saygıyı göstermeyen bir diplomasi, duruş sahibi de olamaz, etkin de olamaz, saygın da olamaz. Ancak 20 ve 21. yüzyıla hızlıca bakıldığında uluslararası siyasette insan onuruna yönelik saygının kaybolduğu hemen anlaşılacaktır. Önce Nazi ideolojisi ve faşizm, sonrasında da Bosna, Ruanda ve şimdi de Suriye. Bugün ortaya çıkan karamsarlığın da temel nedeni bu kötü tarihsel tecrübelerdir. Tüm bu yaşananlar uluslararası sistemin, İkinci Dünya Savaşı tecrübesiyle oluşmuş acı tecrübeler üzerine inşa edilmiş küresel sistemin zaaflarını da ortaya koymaktadır. Bosna da bir halk 3 yıl süreyle etnik bir kıyıma maruz bırakıldı; Birleşmiş Milletler (BM) mekanizmaları çok sonra devreye girebildi. Ruanda da benzer şekilde etnik temizlik yaşandı ve birçok büyük ülkenin politikaları sorgulandı. Şimdi Suriye de insan onuruna sahip çıkmayan hiçbir çözüm, hiçbir politika geleceği belirleyemez. 14

16 Türkiye nin diplomasideki duruşunun temel ilkesi, insan onurunu öne çıkarması, onu savunması ve dünyanın her yerinde bunun mücadelesini vermesidir. Son 10 yıl içinde Türkiye nin dış politikasında insanlık onurunun dışına çıkan veya insan onuruyla çatışan herhangi bir adım, herhangi bir inisiyatif olmamıştır. Aksine, medeniyetler ittifakıyla, arabuluculuk girişimleriyle, barış çabalarıyla, Somali, Myanmar ve daha birçok ülkede yapılan insani yardımlarla, Filistin in devlet olarak tanınmasıyla Türkiye nin önceliği insan onurunu yüceltmek olmuştur. İnsanlık tarihinde kimler insan onuruna sahip çıkmışsa, onların savunduğu değerleri bugün Türkiye Cumhuriyeti de her yerde onurla savunmaktadır. İnsan onuruna yapılan bu vurgu etkin diplomasinin dayandığı temelini oluşturmaktadır. Türkiye nin merkezine insan onurunu yerleştirdiği etkin diplomasi anlayışının dört temel ayağı vardır ve bütün bunlar dış politikada son 12 yılda gerçekleştirilen tarihi restorasyonun kalıcı hale gelmesinde son derece önemlidir. AB ve Transatlantik Ayağı Etkin diplomasinin ayaklarının ilkini AB ve Trans-Atlantik ayağı oluşturmaktadır. AB ile ilişkilerimiz bu çerçevede ele alındığında en önemli stratejik ilişkilerin başında gelmektedir. Türkiye bir taraftan kendi içinde ekonomik ve siyasi anlamda değişim, dönüşüm ve devinim yaşarken aynı zamanda Avrupa da yaşanan tarihsel dönüşümün de bir parçasıdır. Bu durum, tarihinin ve realitenin bir parçası olduğu gibi aynı zamanda da Türkiye nin siyasi tercihidir. Ancak, Türkiye sadece Avrupa nın bir parçası değil bunun yanı sıra Asya nın, Afrika nın ve bütün komşu bölgelerin de asli unsurudur. Dolayısıyla Türkiye de sadece Avrupa da yerleşik bir ülke olarak Ortadoğu ya, Orta Asya ya oryantalist bir bakışla bakmak yerine kendisini o tarihin de bir parçası olarak konumlandırmaktadır. Öte yandan, Ortadoğu da, Orta Asya da, Kafkaslarda oturan bir ülke olarak da Avrupa ya bir başka dünya diye de bakmak yerine kendisini Avrupa tarihinin de ayrılmaz bir parçası olarak görmektedir. Bu durum hem coğrafi hem de tarihi olarak Türkiye nin 15

17 en önemli kazanımları arasında yer aldığı gibi en önemli özgün nitelikleri arasında da yer almaktadır. Nasıl ki Türkiye nin moderniteyle gelenek arasında bir sentezi varsa, ülkemiz Avrupa, Asya, Afrika ilişkilerinde de bu anlamda merkezi ve karşılıklı etkileşim içinde özel bir konuma sahiptir. Bu bakımdan, Avrupa tarihinin bir parçası olmak ve AB nin müzakere yürüten ülkesi olmak açısından belki de 2013 yılının en önemli gelişmesi vize muafiyeti konusunda Türkiye nin atmış olduğu adımdır. Bu gelişme Türkiye nin dış politikasının merkezi unsurlarından biri olan insani yönü bir kere daha ortaya çıkarmaktadır. Kendi insanınıza dünyada ne kadar başı dik ve özgür bir şekilde dolaşma imkânı sunuyorsanız, o kadar saygı duyuyorsunuz anlamına gelir. Yine AB içinde bütün engellemelere rağmen ve Kıbrıs ta uygulanan çifte standartlara rağmen son dönemde bütün muhataplarımızca Türkiye ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti nin (KKTC) Kıbrıs sorununun çözümü konusunda ne kadar samimi olduğu tekrar tekrar teyit edilmiştir. Kıbrıs sorununun çözümü konusunda bundan sonra Türkiye olarak yine proaktif tutumumuzu sergileyeceğiz, ama bir taraftan da KKTC yi ve Kıbrıslı Türk kardeşlerimizi dünyada başı dik dolaşır kılacağız. Öte yandan, NATO ve Transatlantik Ekonomik İşbirliği konusunda da ilişkilerimizin ve tutumumuzun aynı etkinlikte süreceğinden kimsenin şüphesi olmamalıdır. Amerika Birleşik Devletleri yle (ABD) ilişkilerimiz bu çerçevede belki de modern dönemin en kurumsallaşmış ilişkileridir. Küresel bir güç olarak ABD nin gittikçe yükselen bir güç haline gelen Türkiye yle ilişkileri bundan sonra da sadece ikili bağlamdaki etkisi anlamında değil, dünya politikasının gelişiminde de önemli etki yapmaya devam edecektir. Komşu Ülkeler ve Bölgelerle İlişkilerimiz Avrupa Birliği ve ABD ile ilişkiler eskiden beri kurumsallaşmış bir mahiyet arz ederdi. Bölge ülkeleriyle ilişkilerimiz ise özellikle Soğuk Savaş sonrası dönemde birçok meydan okumayla karşı karşıya kaldı. Balkanlar da, Kafkaslar da, ABD müdahalesiyle Irak ta benzer süreçler yaşandı. Son 10 yıl içinde komşu ülkelerle ilişkilerimizde devrim mahiyetinde gelişmeler yaşadık. Bu hem siyasi hem ekonomik hem de kültürel ilişkiler bağlamındadır yılına kadar Türkiye nin en büyük komşusu olan Rusya dan Türkiye ye bir devlet başkanı ziyareti olmamıştı yılından bugüne kadar ise, Rusya ile, her sene en az bir kez karşılıklı ziyaret yapılmaktadır. Son 4 yıl içinde, ayrıca, iki ülke arasında Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi (YDSK) kurulmuş, ve- dış ticaretimiz neredeyse 10 katı artmıştır. Ortadoğu da, Orta Asya da, Kafkaslarda oturan bir ülke olarak da Avrupa ya bir başka dünya diye de bakmak yerine kendisini Avrupa tarihinin de ayrılmaz bir parçası olarak görmektedir. Bu durum hem coğrafi hem de tarihi olarak Türkiye nin en önemli kazanımları arasında yer aldığı gibi en önemli özgün nitelikleri arasında da yer almaktadır. 16

18 Komşu ülkelerle karşılıklı yaşadığımız restorasyon sürecinin bir başka önemli örneğini ise Yunanistan oluşturmaktadır. İki ülke bütün Cumhuriyet tarihi boyunca karşılıklı önyargılarla birçok defa karşı karşıya geldi. Her iki ülke de karşılıklı çok katı reaksiyoner bir dış politika anlayışı çerçevesinde hareket ediyorlardı. Ancak bugün iki ülke arasındaki ilişkiler son derecek yoğun ve güven içinde yürütülmektedir. Bütün Cumhuriyet tarihi boyunca 35 anlaşma imzaladığımız Yunanistan la, son 4 yıl içinde iki Yüksek Düzeyli Stratejik Konsey (YDSK) toplantısında 50 anlaşma imzalamıştır. Bu güven ortamı iki ülkenin özellikle Akdeniz ve Ege merkezli istikrarlı bir düzenin oluşturulmasında önemini ortaya çıkarmaktadır. Türkiye nin bu anlayışını mücavir coğrafyadaki bütün ülkelere sirayet ettirmek mümkündür. Bütün komşu ülkeler dahil 16 ülkeyle kurduğumuz YDSK lar sayesinde Türkiye nin İran, Rusya, Azerbaycan, Kazakistan ve Mısır la dış ticareti 10 misli artmıştır. On üç komşu ülkeyle dış ticaretimiz 2002 de 13 milyar dolar iken, şu anda 98 milyar dolara ulaşmıştır. Bütün bu gelişmelerin arkasında Türkiye nin dış politikasında tehdit merkezli hareket etmekten vazgeçmesi yatmaktadır. Bugün küresel sistemin çok önemli bir dönüşümden geçtiği bir dönemde, Türkiye bu dönüşümün adeta merkezi noktasında yer almaktadır. Türkiye nin içinde bulunduğu coğrafya tarihin her döneminde dönüşüme hem kaynaklık etmiş hem de bu dönüşümün doğrudan muhatabı olmuştur. Yine bugün bakıldığında Türkiye nin içinde bulunduğu coğrafyanın tarihin aktığı bir coğrafya olduğunu söyleyebiliriz lı yıllarda Balkanlar, Kafkaslar, Ortadoğu, Orta Asya da yaşadığımız büyük meydan okumalarla, şimdi Ortadoğu da karşı karşıyayız. Bu nedenle içinde bulunduğu coğrafya Türkiye yi hem toplumsal hem siyasal ve ekonomik hem de dış politika alanında meydan okumalarla karşı karşıya bırakmaktadır. Önceden Türkiye bir Avrasya devleti olarak bilinirdi. Biz buna son 5-6 yıllık söylemimizde artık Türkiye Afro- Avrasya devletidir diyoruz, çünkü bütün insanlık tarihinin ana kıtasının merkezinde bir konumdayız. Bu noktada, Arap Baharı sonrasında takip ettiğimiz politika dolayısıyla dış politikayı eleştirenlerin Türkiye nin bu süreçte insan onurunu merkeze alan bir tutum benimsediğini hatırlaması gerekmektedir. İnsan onuru eğer bütün siyaset ve düşünce ve sosyal hayatın temeliyse, insan onuru adına Suriye de rejimin karşısında durmak Türkiye açısından şüpheye yer bırakmayacak şekilde meşru bir davranıştır. Gelecek nesiller de, Türkiye nin Suriye rejiminin uygulamış olduğu yöntemler karşısında çok açık ve ilkeli bir tutum sergilemiş olması politikası ile dünyanın her yerinde, yarın gurur duyacaklardır. Nasıl 1990 lı yıllarda Türkiye nin Miloseviç in yanında durması insanlık onuruna aykırı idiyse - ki orada hava bombardımanı, kimyasal silah ve Scud füzeleri kullanılmamıştı - bugün de Esad rejimi ve benzerlerinin yanında durmak bir o kadar insanlık onuruna aykırıdır. Bu noktada Dışişleri camiamız her yerde insanlık onuruna ve bu onur adına ortaya çıkan meselelere sahip çıkacak, 17

19 öncülük edecek ve hiç çekinmeyecektirler. Kim ne derse desin, Türkiye olarak biz mazlumların, onuru zedelenmiş insanların, ekmek bulamayan Somalilerin, her türlü baskı altında uluslararası sistemin cevabını veya çözümünü bekleyen bütün kesimlerin kardeşiyiz, dostuyuz ve o meselelere sahip çıkma kararlılığındayız. Ortadoğu daki gelişmeler büyük sancıları beraberinde getirmektedir. Bir kıyas olması açısından şu örnek üzerinde durulabilir: Bazen Arap Baharı ve sonrasındaki gelişmelerin kışa döndüğü şeklinde haklı olarak kaygılar dile getirilmektedir. Arap Baharını Türkiye başlatmadı, Türkiye nin iradesiyle de başlamadı, ama Arap dünyasında Türkiye den ilham alanlar olmuştur. Türkiye ilham vermeye mümkünse devam edecektir. Ama, Türkiye bunu, birine ilham vermek, birine bir şey dayatmak adına değil, o insanlarla yaşadığımız kader ortaklığı sebebiyle yapacaktır. Benzer sebeplerle Türkiye Mısır da askeri darbeye karşı çıkmıştır. Tarihi belirleyecek olan unsur, güçlünün yanında, realitenin yanında olmak değil, insanlık onurunun ve insanlığın yanında olmak, hakkın ve adaletin yanında olmaktır. Zorluklarla karşılaşırsınız, ama başınız eğik olmaz. Kısa dönemde realite adına zulümlere boyun eğenler kısa dönemde başlarını kaldırabilirler veya değişik forumlarda değişik şekillerde konuşarak bir müddet daha diplomasi yaptıklarını zannederler. Fakat orta ve uzun vadede mahcup olurlar. Türkiye insanlık onurunu korurken gerçekçi politikaları da ihmal etmemektedir. Duruşumuz, gerçekçilikten kopmak anlamına gelmemektedir. Onun için son dönemde gerçekçi bir diplomasiyle Cenevre 2 de, rasyonel bir diplomasiyle Suriye ye çözüm bulmak için çaba sarf ediyoruz; onun için aylarca Beşar Esad ı çözüm yoluna girmesi için ikna etmeye çalıştık. Bugün Suriye politikasında etkili olduğu düşünülen ülkelerin çoğu hiçbir müdahalede bulunmazken, hiçbir telkinde, hiçbir çabada bulunmazken, biz 2011 yılını Beşar Esad a, aman şu sonuçlar doğmasından korkuyoruz, orduyla halkını karşı karşıya getirme demek suretiyle ikna etmeye çalışarak geçirdik. O zaman Suriye de etkin olduğu düşünülen ülkelerin hiçbirisi ortada yoktu. Bugün rasyonalizm adına, gerçekçilik adına insanlık onuruna sahip çıkmayan bir diplomasinin bölgede ve dünyada etkin olmayacağını da bileceğiz. Dolayısıyla bu ahlaki ilkesel politikamız rasyonel politikayla birlikte sürecek. Etkin diplomasi saygın diplomasidir. Bu saygınlığı kaybettiğiniz anda etkinliğiniz de zayıflar. Samimi eleştiriler her zaman demokrasi içinde olur. Fakat değerlendirmelerde yanı başımızda Ortadoğu nun modern dönemdeki en kanlı savaşının yürüdüğü de unutulmamalıdır. İran- Irak Savaşı nı bir kenara koyarsak, şu anda Suriye deki insan kaybı 1967 Savaşı ndan, 1948 Savaşı ndan, 1973 Savaşı ndan, 14 yıl süren Lübnan iç savaşından daha fazladır. Bugün topraklarımızda 1 milyon civarında Suriyeli kardeşimizi ağırlıyoruz. Türkiye insan onurunu koruma ve mültecilere destek anlamında bir destan yazmakta ve bütün uluslararası toplumun bu konuda takdirini toplamaktadır. Bu çerçevede, Ortadoğu daki gelişmeler öne çıksa da, Kafkasya ve Orta Asya da da Türkiye aktif bir politika takip etmektedir. Türkiye nin dış politikada sahip olduğu anlayışın da bir 18

20 parçası olarak Türk Konseyi kurularak Soğuk Savaş sonrası bölgeye yönelik en büyük adımlardan biri atılmıştır. Bu politikanın bir parçası olarak bütün Orta Asya daki ülkelerle yüksek düzeyli stratejik işbirliği konseyleri de ayrıca hayata geçirilmiştir. Türkiye aynı yöndeki politikasını ekonomi ve enerji alanında da hayata geçirmektedir. Bu yüzyılın en önemli enerji projelerinden biri olan TANAP ın Azerbaycan la inşa edilmesi bu bakımdan son derece önemlidir. Türkiye bundan sonra da ortak tarihimizin güzelliklerini keşfetmek için bütün komşu coğrafyada yer alan ülkelerin halklarıyla omuz omuza birlikte yürüyüşüne devam edecektir. Yeni Açılım Alanları: Afrika, Latin Amerika, Asya Etkin dış politikanın bir diğer ayağında Afrika, Latin Amerika ve Asya gibi yeni açılım alanları oluşturmaktadır. Önceden Türkiye bir Avrasya devleti olarak bilinirdi. Biz buna son 5-6 yıllık söylemimizde artık Türkiye Afro-Avrasya devletidir diyoruz, çünkü bütün insanlık tarihinin ana kıtasının merkezinde bir konumdayız. Onun için Afrika ya büyük bir açılım sergiledik ve bu açılım hiçbir aksama olmadan devam etmektedir Ocak ayının ilk haftasında TBMM Dostluk Grubu başkanlarımızla birlikte Ankara da mukim Afrika ülkeleri Büyükelçileriyle toplandık. Türkiye de şu anda 27 Afrika Büyükelçiliği bulunmaktadır; bundan 4-5 sene önce ise bu rakam sadece 10 civarında idi. Türkiye nin ise Afrika da 35 Büyükelçiliği bulunmaktadır ve bu yanıyla Afrika da en fazla temsil edilen birkaç ülke arasındadır. Afrika nın her yerinde açtığımız büyükelçiliklerimizin üç hedefi bulunmaktadır. İlk olarak ülkemizi bu bölgede görünür kılmaktır. İkinci olarak Afrika halklarıyla kader birliği geliştirmektir. Türkiye Afrika ya salt ekonomik çıkar saikiyle gitmemektedir. Örneğin Eritre de Büyükelçilik açtığımızda yetkililer herkes Asmara da büyükelçilik kapatırken siz açtığınız için terk edilmediğimizi anladık demişlerdir. Üçüncü olarak da Afrika 21. yüzyılın yükselen kıtası olacaktır, özellikle ikinci yarısında. Bizim şimdiden bir yüzyıl sonrası için, Afrika nın her yerinde kültürüyle, ekonomisiyle, iş adamlarıyla bulunan bir ülke konumu kazanma amacıyla hareket etmemiz gerekmektedir. Bizim şimdiden bir yüzyıl sonrası için, Afrika nın her yerinde kültürüyle, ekonomisiyle, iş adamlarıyla bulunan bir ülke konumu kazanma amacıyla hareket etmemiz gerekmektedir lı yıllarda başlatılan Afrika, Latin Amerika açılımları, ekonomik imkânsızlıklar sebebiyle, akim kalmışken, şimdi ise, başlattığımız bu süreç, arkasında dinamik bir ekonominin var olması nedeni ile, başarı ile devam etmektedir. Altı sene önce Etiyopya da sadece bir Türk şirketi ve 50 milyon dolar yatırımımız vardı; şimdi ise 341 Türk şirketi ve 3,5 milyar dolar yatırımımız bulunmaktadır. Türk Hava Yolları (THY) Afrika ya 38 noktaya uçuyor ve şu anda Afrika da en fazla noktaya uçan ikinci hava yolu şirketi niteliği kazanmıştır. Türkiye nin bu siyasetinin arkasında bütün kurumlarıyla entegre bir Afrika stratejisi bulunmaktadır. THY resmiyette özel bir şirket olmasına rağmen, devletin stratejik vizyonuna uyum sağlayabilmektedir. Türkiye nin diplomasideki etkinlik anlayışı bu temel 19