SULTAN II. ABDULHAMİD DEN TÜRKİYE CUMHURİYETİ NE İSPANYA BASININDA İZMİT

Transkript

1 SULTAN II. ABDULHAMİD DEN TÜRKİYE CUMHURİYETİ NE İSPANYA BASININDA İZMİT Tufan TURAN* Esin TÜYLÜ TURAN** Osmanlı Devleti ile İspanya nın tarihi süreçleri birbirlerine paralel bir şekilde seyretmiştir. Kuruluşlarından yıkılışlarına kadar devam eden bu paralellik içerisinde iki ülke de birbirleri ile ilgili gelişmeleri yakından takip etmiştir yılında imzalanan Barış, Dostluk ve Ticaret Antlaşması ndan sonra İspanya, Osmanlı Devleti ne karşı daima tarafsızlığını korumuş ve ona karşı herhangi bir ittifaka girişmemiştir. Osmanlı Devleti nde yaşanan gelişmelerin oldukça yoğun bir şekilde işlendiği İspanya basınında, özellikle 19. yüzyıldan Türkiye Cumhuriyeti nin kuruluşuna kadarki süreçte yaşanan yoğunluk dikkate şayandır. Nitekim bu süreçte, İspanya basınında Türkiye ile ilgili iki yüz bine yakın haber olduğu tespit edilmiştir. Bu çerçevede, ilgili süreç içerisinde, İspanya basınında İzmit ve çevresiyle ilgili gerek Sultan II. Abdulhamid döneminde ve gerekse Birinci Dünya Savaşı ve Milli Mücadele dönemlerinde yer alan haberler taranmış ve konuyla ilgili yaklaşık 350 haber tespit edilmiştir. Bu çalışmamızda, İzmit te bu tarihi süreç içerisinde yaşanan gelişmeleri İspanya basınının nasıl ele aldığı ve bu gelişmelerin nasıl yorumlandığı ortaya koyulacaktır. İspanya basınında, Sultan II. Abdulhamid döneminde İzmit le ilgili haberlerin, 93 Harbi sonrasında Rusya ya karşı çıkarlarını korumak isteyen İngilizlerin İzmit Körfezi ne bir donanma gönderdiği dönemde yoğunlaştığı görülmektedir. Bu çerçevede, İspanya basınında İzmit le ilgili yer alan ilk haber, 14 Mart 1878 tarihlidir. Haberde, Rus donanmasının bir bölümünün Ayestefanos Antlaşmasının koşullarının bir an önce onaylanmasını sağlamak için Odesa ya doğru hareket ettiği ve buna karşılık da Amiral Honby kumandasındaki İngiliz donanmasının İzmit Körfezi ne gelerek demir attığı bildirilmiştir1. Ertesi gün yayınlanan bir haberde de, İzmit Körfezi ne demirleyen İngiliz donanmasına destek kuvvetler katıldığı ifade edilmiştir2. Bu haberin ayrıntıları ayın 17 sinde İspanya basınına yansımıştır. Buna göre, Rusların Çanakkale civarındaki birliklerini takviye etmesi üzerine, İngiltere de Amiral Honby kumandasındaki İzmit donanmasını güçlendirmek için iki zırhlı gemiyi daha İzmit Körfezi ne göndermiştir3. Rus tehdidine karşı Osmanlı Devleti ne destek olmak üzere gönderilen İngiliz donanması hakkında İngiliz Avam Kamarası nda yapılan görüşmeler de bu süreçte İspanya gazetelerine Yrd. Doç. Dr., Sakarya Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü, tturan@sakarya.edu.tr. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Doktora Öğrencisi. El Imparcial, 14 Mart 1878, s. 2; El Siglo Futuro, 14 Mart 1878, s. 3. El Siglo Futuro, 15 Mart 1878, s. 3; El Globo, 16 Mart 1878, s. 3; La Iberia, 16 Mart 1878, s. 2. La Correspondencia de España, 17 Mart 1878, s. 3; La Iberia, 17 Mart 1878, s. 3; El Imparcial, 17 Mart 1878, s

2 yansımıştır. 22 Mart tarihli haberde, Avam Kamarası nda yapılan müzakereler sırasında, Osmanlı ya destek için gönderilen İngiliz donanmasının konuşlanması tarif edilmiştir. Buna göre, bütün İngiliz donanmasının Marmara Denizi nde durmasına gerek görülmemiş ve dört gemi İzmit Körfezi ne, 2 gemi Gelibolu ya ve yedi gemi de Marmara Denizi nin diğer küçük limanlarına konuşlandırılmıştı 4. Ayrıca bu gemilere ek olarak civarında asker de belirtilen limanlara yönlendirilmişti 5. İzmit Körfezi nde konuşlanmış olan donanmanın kumandanı Amiral Hornby, İzmit te bulunduğu süre içerisinde, diplomatik temaslarda da bulunmaktaydı. Bu çerçevede, 15 Nisan tarihinde Osmanlı generallerinin İngiliz büyükelçiliğinde temaslarda bulunduğu sırada, Amiral Honby de İzmit te Fransa nın Türkiye büyükelçisi ile buluşarak yemek yemiş ve Ayastefanos Antlaşması nın yarattığı sorunların çözümü konusunda fikir teatisinde bulunmuştur 6. Bu dönemde yapılan diplomatik temaslarda, Ruslar ve İngilizler arasında Almanların arabuluculuk yapması, İstanbul yakınlarında mevzilenmiş Rus askerlerinin ve eşzamanlı olarak da İzmit Körfezi nde demirlemiş bulunan İngiliz donanmasının geri çekilmesi bu sorunun çözümü için gerekli görülmüştür 7. Ancak ne Rus orduları ne de İngiliz donanması 1878 Berlin Antlaşması nın imzalanmasına kadar bölgeden ayrılmamışlardır. İzmit te bulunan İngiliz donanması, 1 Mayıs 1878 tarihinde, iki gün süreyle manevralar yapmak üzere İzmit Körfezi nden ayrılmıştır 8. İngiliz donanmasının İzmit Körfezi nde bulunduğu süre içerisinde, donanmaya gerekli teçhizat ve cephanenin tedarik edilmesi için diğer İngiliz savaş gemileri de körfeze giriş yapmışlardır. Bu çerçevede, 5 Mayıs ta, bir İngiliz savaş gemisi, körfeze gelerek, buradaki İngiliz donanmasının torpidolarının korunmasını sağlayacak aparatlar getirmiş 9 ve aynı ay içerisinde, diğer bir İngiliz gemisi de, sıcak hava nedeniyle körfezin sağlıksız bir hale gelmesi üzerine Tuzla ya çekilen İngiliz donanmasına cephane takviyesi yapmıştır 10. Körfezde yaşanan sağlıksız koşulların sona ermesi üzerine, İngiliz donanması, 23 Mayıs ta yeniden İzmit Körfezi ne gelerek burada konuşlanmıştır 11. İzmit te 1878 yılında yaşanan deprem de İspanya basınına yansımıştır. 14 Mayıs tarihli haberde, Nisan ayının 19 unda sabah 02:30 sularında İstanbul da büyük bir deprem hissedildiği, depremin en büyük ve yıkıcı etkisinin İzmit te hissedildiği bildirilmiştir. Habere göre, İzmit te birçok cami, Ermeni şapeli ve İzmit teki tek Katolik kilisesi yıkılmış, İngiliz donanması da zarar görmüştü. Ayrıca, 15 Nisan ile 22 Nisan tarihleri arasında İzmit te 16 sallantı meydana gelmişti ve şehirliler dışında İngiliz askeri de karaya çıkmış oldukları için depremi yaşamışlardı 12. İzmit depremi ile ilgili diğer bir haberde de deprem sırasında şehrin en güzel camisinin, pek çok ev ve işyerinin yıkıldığı, bütün üretim makinelerinin kullanılamaz hale geldiği ve yaşanan zararın yaklaşık 4 milyon Frank olduğu belirtilmiştir. Ayrıca İzmit in Eşme köyünde tek bir evin bile ayakta kalmadığı, bu köyde 40 kişinin kaybolduğu ve Sapanca da da büyük bir yıkım ve insan kaybı olduğu ifade edilmiştir 13. İspanyol gazetelerinde İzmit le ilgili haberlerde ele alınan diğer bir konu da İzmit demiryolu hattının uzatılması meselesidir. Habere göre, Kıbrıs ın İngiltere ye imtiyaz olarak verilmesi, Mezopotamya ya kadar ulaşacak bir demiryolu hattının inşasının 4 La Iberia, 22 Mart 1878, s La Iberia, 28 Mart 1878, s La Epoca, 18 Nisan 1878, s La Epoca, 22 Nisan 1878, s El Siglo Futuro, 4 Mayıs 1878, s La Epoca, 5 Mayıs 1878, s. 3; El Siglo Futuro, 6 Mayıs 1878, s. 3; El Globo, 6 Mayıs 1878, s El Siglo Futuro, 20 Mayıs 1878, s La Epoca, 24 Mayıs 1878, s El Siglo Futuro, 14 Mayıs 1878, s El Globo, 13 Mayıs 1878, s. 2; La Union, 12 Temmuz 1880, s

3 Tufan TURAN Esin TÜYLÜ TURAN gerçekleştirilecek olması nedeniyle Türkiye açısından oldukça avantajlı olacaktı. İzmit demiryolu hattı Anadolu nun içlerine doğru uzatılacak ve Mezopotamya ya kadar ulaşacaktı. Böylece birkaç yıl içerisinde, Türkiye nin Basra hattının yanı sıra diğer bir büyük demiryolu daha olacaktı 14. Konuyla ilgili 17 Kasım tarihli diğer bir haberde, Türk bir mühendisin, devleti adına bir Anadolu haritası yayınladığı ve bu haritada farklı demiryolu hatlarının yer aldığı ifade edilmiştir. Bu hatların başında, İzmit ten İskenderiye ye, oradan Halep e ve oradan da Basra Körfezi ne uzanan hat yer almaktaydı. Bu hat, Osmanlı hükümeti tarafından öncelikli yapılacak hat olarak belirlenmişti 15. Projenin detaylarının verildiği 1 Aralık tarihli haberde ise, bu hattın İzmir le birleştirilmesi için Afyon Karahisar üzerinden İzmit e bir hat çekilmesi ve İzmit ten Basra Körfezi ne uzanan hatla birlikte İzmir in bu körfeze demiryolu ağıyla bağlanmasının planlandığı ifade edilmiştir 16. Böylece, ticari açıdan büyük önem taşıyan İzmir şehri, Suriye, Hindistan ve İran ticaretine bağlanacak ve önemi de artacaktı. İzmit demiryolunun Basra Körfezi ne kadar uzatılması konusunda yayınlanan 23 Temmuz 1882 tarihli haberde de, Alman Die Frankfurter Zeitung gazetesinde yer alan proje detayları aktarılmıştır. Haberde, İzmit ten Haydarpaşa ya bağlanan hattın Eskişehir, Kütahya ve Afyon Karahisar a kadar uzatılmasının aciliyeti vurgulanmaktadır. Bu hatta Mudanya ve Bursa dan bir hat ile İzmir hattının da eklenmesi düşünülmekteydi. Ayrıca daha önceden Fransızlar tarafından tekrar tekrar dile getirildiği gibi, İzmit ten önemli bir kömür havzası olan Ereğli ye bir hat çekilmesi de projede yer alıyordu 17. Ele alınan bu proje, İngiltere tarafından da destekleniyordu. İngiltere, İzmit-Bağdat ve hatta İzmit-İran demiryolu sayesinde, Rusların bölgede etkin bir hale gelmesinin önüne geçilebileceğini düşünüyordu. Ayrıca İngiltere bu hat sayesinde İran üzerinde nüfuz sahibi olabilmeyi de amaçlamaktaydı 18. İzmit Körfezi nde bulunan İngiliz donanması, 1878 yılı boyunca bu körfezden ayrılmamıştır. 17 Eylül de, İngiliz donanmasına gönderilen emirde, Rus ordusunun Türk topraklarını tamamen terk etmesine kadar, İzmit Körfezi nde konaklamaya devam etmeleri istenmiştir 19. Bir süre sonra da Çanakkale Boğazı nda bulunan İngiliz filosuna da bir emir gönderilmiş ve bu filonun da İzmit e giderek körfezdeki donanma ile birleşmesi emredilmiştir 20. Rusya ya Türk topraklarını terk etmesi konusunda bir uyarı olarak İzmit e yönlendirilen bu filo, 8 Ocak 1879 da İzmit Körfezi ne ulaşmış ve buradaki donanma ile birleşmiştir 21. Amiral Hornby nin yaşadığı tedarik sorunları, İngiliz filosunun İzmit e gönderilmesine bahane olarak gösterilmiştir 22. Körfezdeki İngiliz donanmasında yaşanan bir kaza haberi de İspanya basınında yankı bulmuştur. 3 Ocak 1879 tarihinde, İzmit önlerinde ağır silahların test edilmesi sırasında Thunderer adlı İngiliz savaş gemisinde büyük bir patlama yaşanmıştır. Bu patlama sonucunda gemi batmış, 7 asker ölmüş ve 40 kişi de yaralanmıştır 23. Konuyla ilgili diğer bir haberde, Thunderer adlı İngiliz firkateyninin İzmit Körfezi nde atış talimi yaptığı sırada 88 tonluk bir kanonun patladığı, patlama sonucunda geminin ana kulelerinden birinin yıkıldığı, 7 kişinin öldüğü ve kırka yakın kişinin de yaralandığı bildirilmiştir. Kaptan John C. Walson 14 Gaceta de los Caminos de Hierro, 4 Ağustos 1878, s Gaceta de los Caminos de Hierro, 17 Kasım 1878, s Gaceta de los Caminos de Hierro, 1 Aralık 1878, s Gaceta de los Caminos de Hierro, 23 Temmuz 1882, s Revista Contemporanea, Temmuz 1882, s El Globo, 18 Eylül 1878, s. 3; El Imparcial, 18 Eylül 1878, s. 3; La Iberia, 18 Eylül 1878, s. 3, La Union, 18 Eylül 1878, s Diario Oficial de Avisos de Madrid, 22 Aralık 1878, s. 2; El Globo, 22 Aralık 1878, s. 3; La Epoca, 21 Aralık 1878, s La Iberia, 3 Ocak 1879, s. 2; La Epoca, 4 Ocak 1879, s La Iberia, 5 Ocak 1879, s El Globo, 4 Ocak 1879, s. 3; La Correspondencia de España, 4 Ocak 1879, s. 2; La Iberia, 4 Ocak 1879, s. 3; La Union, 4 Ocak 1879, s

4 kumandasındaki iki kuleli Thunderer zırhlı gemisi, İngiliz Kraliyet Donanması nın en önemli gemilerinden biriydi. 7 Ocak tarihli bir haberde, İngilizlerin kayıplarının netleştiği görülmektedir. Yaşanan patlama sonucunda, 2 teğmen ve 8 denizci ölmüş, 12 si ağır olmak üzere 32 denizci de yaralanmıştır 24. Thunderer gemisinde yaşanan patlamanın ardından, İzmit Körfezi nde konuşlanmış olan İngiliz donanmasının üst rütbeli subayları, olayla ilgili incelemeler yapmak üzere bir komisyon oluşturmuşlardır 25. Bu komisyonun yaptığı çalışmalara ilişkin İspanya basınında herhangi bir habere rastlanmamaktadır. İzmit Körfezi ndeki İngiliz donanması, Rus askerlerinin Berlin Antlaşması çerçevesinde şekillenen Osmanlı topraklarını terk etmesinin ardından, 12 Mart 1879 tarihinde İzmit ten ayrılarak Osmanlı karasularını terk etmiştir 26. İngiliz donanmasının İzmit Körfezi ni terk etmelerini müteakiben İspanya basınında İzmit le ilgili haberlerde azalma gözlenmektedir. Milli Mücadele dönemine kadar haberlerde herhangi bir yoğunluk görülmemekle birlikte, yine de İzmit le ilgili haberler İspanya basınında yer almaya devam etmiştir. Ermeni ayaklanmalarının yaşandığı 1890 yılında, bu konu İspanya basınına da yansımıştır. 8 Eylül 1890 tarihli haberde, Erzurum ve Kumkapı daki Ermeni ayaklanmalarının ve İzmit Körfezi nin yanında Bahçecik te Ermeniler ile Türk jandarmalar arasında 5 Eylül 1890 tarihinde yaşanan çatışmanın anlamlı birer uyarı olduğu belirtilmiştir. Bahçecik teki çatışmada 5 jandarmanın öldüğü de haberde ifade edilmiştir 27. Birkaç yıl sonra, 14 Ekim 1895 tarihinde İzmit te çıkan karışıklıklar da İspanya basınında özet bilgi olarak verilmiştir. Haberde bu karışıklıkların ölümlerle sonuçlandığı 28 dile getirilmekle birlikte herhangi rakamsal bir veriye haberde yer verilmemiştir lü yıllarda da İspanya basınında İzmit le ilgili haberler devam etmiştir. 23 Ağustos 1901 tarihli haberde, otuz yıl önce, Haydarpaşa-İzmit tren hattının inşası sırasında Fransız Lorando ailesinden alınan borcun ödenmediği ve Fransızlar ile Osmanlılar arasında bu nedenle bir antlaşmazlık meydana geldiği ifade edilmektedir. Haberde, Osmanlı hükümetinin İzmit demiryolu hattının tamamlanmasını müteakiben borcu ödemeyi garanti ettiği ancak Lorando ailesinin tek bir kuruş geri ödeme alamadığı ve bu nedenle de Osmanlı mahkemelerine başvurmak zorunda kaldığı bildirilmiştir 29. Sultan II. Abdulhamid in tahttan indirildiği süreçte 26 Nisan 1909 tarihinde yayınlanan bir haberde, Jön Türk ordusunun İstanbul u kuşatma altına aldığı sıralarda, birkaç zırhlı Türk gemisinin İzmit Körfezi ne doğru harekete geçtiği bildirilmiştir. Haberde, bu gemilerin Jön Türklere yardım etmek için mi yoksa onlara karşı koymak için mi İzmit Körfezi ne ilerlediklerinin bilinmediği de ifade edilmiştir 30. Sultan ın tahttan indirilmesinin ardından, annesinin ve dördüncü eşinin İzmit e doğru yola çıktıkları ve yolculukları esnasında Türk Lirası değerinde mücevherlerinin çalındığı haberi de İspanya basınında yer bulmuştur Kasım 1910 tarihli bir haberde, İstanbul da yaşanan kolera vakaları nedeniyle, Osmanlı Harbiye Nazırı Mahmut Şevket Paşa nın, bir Sağlık Komisyonu oluşturduğu bildirilmiştir. Habere göre bu komisyon, İstanbul dışında bazı karantina merkezleri oluşturmuştu. Bu merkezler, İzmit Körfezi, Tuzla ve İstanbul boğazının Karadeniz girişindeki Anadolu Kavağı mevkilerindeydi. Haberde, bu merkezlerde korkunç olaylar meydana geldiği, 24 La Union, 7 Ocak 1879, s El Globo, 8 Ocak 1879, s. 3; La Epoca, 8 Ocak 1879, s. 3; La Iberia, 8 Ocak 1879, s. 3; La Union, 8 Ocak 1879, s El Siglo Futuro, 12 Mart 1879, s. 3; La Epoca, 12 Mart 1879, s. 3; Diario Oficial de Avisos de Madrid, 13 Mart 1879, s. 2; La Iberia, 13 Mart 1879, s El Imparcial, 8 Eylül 1890, s La Dinastia, 15 Ekim 1895, s El Liberal, 23 Ağustos 1901, s El Imparcial, 23 Nisan 1909, s. 1; El Dia de Madrid, 26 Nisan 1909, s El Imparcial, 17 Kasım 1909, s

5 Tufan TURAN Esin TÜYLÜ TURAN sadece Tuzla daki merkezde günde 100 askerin hayatını kaybettiği, hayatını kaybeden askerlerden bir kısmının açlıktan öldükleri ve Avrupa devletlerinin yaşanan bu kolera vakaları nedeniyle alarmda oldukları da ifade edilmekteydi yılının Eylül ayında, İzmit, Edirne, Bursa, Sivas ve Kastamonu da da kolera salgınları yaşanmakta olduğu da İspanya basınında çıkan haberler arasındaydı 33. İzmit le ilgili İspanya basınında yer alan bir sonraki haber, iki yıl sonra 8 Şubat 1913 tarihinde yayınlanmıştır. II. Balkan Savaşı nın değerlendirildiği haberde, Edirne bombardımanının devam ettiği sıralarda, Türk ordularının İzmit te toplandığı ve burada Tekirdağ ve Midye ye giderek düşmana saldırmak üzere hazırlıklarını tamamladığı bildirilmiştir. Bu operasyonun Enver Paşa tarafından yönetildiğinin vurgulandığı haberde, İzmit ten yola çıkacak askerlerin, Tekirdağ da karaya çıkarak Çorlu da toplanacağı ve daha sonra atağa geçeceği de ifade edilmiştir 34. II. Balkan Savaşı nın sona ermesinin ardından 1913 yılının Ekim ayı içerisinde, Osmanlı hükümeti, İngiliz Armstrong ve Vickers ailelerinden Osmanlı donanmasının tadilatını gerçekleştirmek üzere, Bahriye Nezareti ne temsilci gönderilmesini istemiştir. Ekim ayının sonlarında Armstrong ailesini temsilen İngiliz donanmasının eski kumandanı Oramiral Charles Oulei ve Vickers ailesini temsilen eski Duyun-u Umumiye reisi Francis Caillard mühendislerden oluşan bir ekiple birlikte İstanbul a gelmişlerdir. Osmanlı Bahriye Nazırı Cavid Bey ile yapılan müzakerelerin ardından, İngiliz ekip, Haliç te bulunan Osmanlı donanmasının tadilatı, İzmit te yeni bir deniz üssü oluşturma ve İzmit tophanesinde tonluk yüzen barajlar inşa edilmesi için görevlendirilmiştir. Bu işlemlerin Şubat 1914 e yetiştirilmesi planlanmıştır 35. I. Dünya Savaşı sırasında da İzmit le ilgili haberler İspanya basınında yer almaya devam etmiştir. Savaş sırasında İzmit ile ilgili ilk haber, Eylül 1914 tarihlidir. Osmanlı Devleti nin henüz savaşa dâhil olmadığı bu tarihte, İspanya basınında Osmanlı ordularının konuşlanma mevkileri üzerinde durulmuştur. Buna göre, Osmanlı ordularının büyük bölümü, Osmanlı Devleti nin Avrupa topraklarında bulunmaktaydı. İzmit ile Ergene nehri arasında yaklaşık asker bulunmaktaydı. Diğer ordu kuvvetleri ise İzmir, Filistin ve diğer önemli Osmanlı şehirlerinde konuşlanmıştı 36. Savaşın devam ettiği süreçte büyük önem taşıyan demiryollarına ilişkin İspanya basınında yayınlanan haberler arasında, Osmanlı demiryolları hakkındaki bilgiler de bulunmaktadır. Buna göre, 1871 yılında Osmanlı hükümeti tarafından İzmit-Haydarpaşa demiryolu hattının tamamlandığı ancak daha sonra bu hattın işletmesinin kapitalist İngilizlere devredildiği ifade edilmiştir. Bununla birlikte, Alman Deutsche Bank tarafından 1888 yılında İzmit hattının Eskişehir üzerinden Ankara ya uzatılması imtiyazını elde ettiği, 1889 yılında İzmit-Ankara hattının inşasına başlandığı ve 1892 yılında da tamamlandığı da belirtilmiştir 37. I. Dünya Savaşı nın önemli bir safhası denizlerde yaşanmıştır. Yaşanan deniz savaşları sırasında, denizaltıların rolü oldukça önemliydi. Nitekim İngiliz donanmasının Çanakkale boğazında durdurulabilmiş olmasına karşın, İngiliz denizaltıları boğazdan geçerek Osmanlı gemilerine zarar vermeyi başarmıştır. Bu çerçevede, İngiliz denizaltıları, 3 Aralık 1915 tarihinde İzmit Körfezi nin girişinde, Yarhisar adlı torpido gemisini, 4 Aralık tarihinde ise 32 La Correspondencia de España, 16 Kasım 1910, s El Pais, 19 Eylül 1911, s. 2-3; La Correspondencia de España, 19 Eylül 1911, s La Correspondencia de España, 8 Şubat 1913, s El Heraldo Militar, 9 Mart 1914, s La Lectura, Eylül 1914, s La Epoca, 2 Mayıs 1915, s

6 malzeme yüklü bir Osmanlı vapuru ile 4 yelkenliyi batırmayı başarmıştır 38. Savaş sırasında İspanya basınına yansıyan diğer bir önemli konu, İtilaf devletlerinin Osmanlı Devleti ni paylaşma planlarıdır. Bu çerçevede, 23 Ağustos tarihli haberde, Rusya nın 12 Nisan da İngiltere ye ve 13 Nisan da Fransa ya birer nota göndererek, Avrupa kıyıları ile birlikte İstanbul, güney Trakya, boğazlar ve İzmit Körfezi ile Sakarya nehri arasında yer alan bölge üzerinde hak sahibi olduğunu ilan ettiği belirtilmiştir 39. Bolşevik İhtilalının ardından, Rusya nın savaş sırasında yapmış olduğu gizli antlaşma belgeleri yayınlanmıştır. Bu belgelere tarafsız bir devlet olan İspanya basınında da yer verilmiştir. İspanyol gazetelerinde yayınlanan belgeler arasında yer alan «İstanbul a İlişkin Antlaşma adlı belgede, İstanbul, İstanbul boğazının batı kıyısı, İzmit Körfezi nden Sakarya nehrine kadar uzanan bölge ile Marmara Denizi ndeki adalar, İngiliz ve Fransızlar tarafından Rusya ya bırakılmıştır 40. Savaşın sona ermesinin ardından, Osmanlı donanmasına el koyulmuş ve donanma Haliç te kontrol altına alınmıştır. İzmit Körfezi ne de Wolga adlı dretnot ve altı destroyerden oluşan Rus filosu ve ele geçirilen 4 Alman denizaltısı gönderilerek, Marmara Denizi nin kontrolü ele geçirilmiştir 41. İtalya, kendilerine vaat edilen Konya yı idaresi altına almak üzere, bir tabur asker göndermiştir. İtalyan askerleri taşıyan savaş gemisi Tormina, 5 Mayıs 1915 te İzmit Körfezi ne gelmiş ve İtalyan askerleri demiryolu hattının başı olan Bahçecik te karaya çıkmıştır 42. Birinci Dünya Savaşı nın sona ermesinin ardından, İtilaf devletlerinin Osmanlı topraklarını işgal etmeye başlamaları üzerine, Türk halkı direniş hareketlerine başlamış ve zamanla bu direniş Mustafa Kemal Paşa önderliğindeki Türk Milli Mücadelesine dönüşmüştür. İspanya basını, Türk Milli Mücadelesi sırasında yaşanan gelişmeleri de aktarmaya devam etmiştir. Bu çerçevede, 12 Mart 1920 tarihinde yayınlanan bir haberde, İtilaf devletlerinin, kendilerine karşı koyan Türkleri tutum değiştirmeye zorlamak amacıyla, demiryolu hatlarının kesiştiği İzmit i işgal etmeye karar verdikleri bildirilmiştir Mart tarihli diğer bir haberde, İtilaf devletlerinin aldıkları bu kararı uygulamaya koydukları ve İstanbul a 80 kilometre mesafede ve Bağdat demiryolu üzerinde bulunan İzmit in İngiliz askerleri tarafından işgal edildiği ifade edilmiştir. Haberde, bu işgal, Mustafa Kemal önderliğindeki milliyetçilere karşı yapılacak olan operasyonların başlangıcı olarak değerlendirilmiştir 44. İzmit in işgali sonrasında, İzmit ile İşkodra arasında konuşlanmış olan Türk asker ve jandarmaları, İngilizler tarafından silahsızlandırılmıştır. Ayrıca hapishanelerdeki mahkûmlar da İngilizler tarafından salıverilmiştir. İngiliz ordularının İzmit ten hareketle demiryolları boyunca ilerlemeye başlaması üzerine, Türk milliyetçileri, hendekler kazarak ve teller çekerek İngilizlerin ilerleyişine karşı koymaya çalışmışlardır 45. İngilizlerin İzmit teki işgalleriyle ilgili 2 Haziran da yayınlanan haberde, Türk milliyetçilerinin İzmit e doğru ilerledikleri ve halihazırda İzmit körfezinin güney kıyılarını ele geçirdikleri ifade edilmiştir 46. Ancak bu süreçte, Türk milliyetçileri, İzmit e çok yakın bir mevkide konuşlanmış olan hükümet orduları tarafından mağlup edilmiştir 47. Türk milliyetçilerinin 38 El Siglo Futuro, 7 Aralık 1915, s El Siglo Futuro, 23 Ağustos 1917, s. 1; La Nacion, 25 Ağustos 1917, s La Epoca, 29 Kasım 1917, s. 2; La Accion, 1 Aralık 1917, s La Accion, 6 Aralık 1918, s El Sol, 6 Mayıs 1919, s El Siglo Futuro, 13 Mart 1920, s. 2; El Sol, 12 Mart 1920, s. 7; La Epoca, 12 Mart 1920, s El Sol, 27 Mart 1920, s El Sol, 10 Nisan 1920, s. 1; El Sol, 9 Mayıs 1920, s La Libertad, 3 Haziran 1920, s. 3; El Sol, 3 Haziran 1920, s. 7; La Correspondencia de España, 3 Haziran 1920, s La Accion, 8 Haziran 1920, s

7 Tufan TURAN Esin TÜYLÜ TURAN saldırılarının artması üzerine, İngilizler İzmit e takviye kuvvetler göndermek zorunda kalmıştır Haziran da Mustafa Kemal taraftarı olan 7000 kişilik bir grup, İzmit teki İngiliz hatlarına saldırıya geçmiştir. Bu saldırı sonrasında, İngilizler İstanbul dan İzmit e yeni takviye kuvvetlerle birlikte iki kruvazör göndermiştir. İzmit e gönderilen kruvazörlere İngiliz Yüksek Komiseri Amiral Roseck kumanda etmekteydi. İzmit e gönderilen takviye kuvvetler ise İskoçlardan oluşan bir alaydı 49. İzmit teki İngiliz işgal kuvvetleri ile milliyetçi Türkler arasında yaşanan çatışmalar nedeniyle, İngilizler, şehirde yaşayan Hıristiyanları ve yabancıları bölgeden uzaklaştırmıştır. İngiliz donanması da bu süreçte destek olmak amacıyla İzmit önlerine kadar gelmiştir 50. Mustafa Kemal önderliğindeki Türk milliyetçilerine ait 3 uçağın 15 Haziran da İngiliz müfrezeleri üzerine bombalar attığı ancak bu saldırının püskürtüldüğü 20 Haziran tarihli haberde ifade edilmiştir. Ayrıca İzmit demiryolunun Anadolu bağlantılarının milliyetçiler tarafından kesildiğine ve Mustafa Kemal in Moskova ile müzakerelere başladığına da haberde yer verilmiştir 51. Aynı tarihli diğer bir haberde, i İngiliz olmak üzere kişilik İngiliz ordusunun, milliyetçi Türklerin saldırılarının engellenmesi açısından stratejik öneme sahip İzmit te konuşlanmasına karar verilmiştir. İngilizlerin kişilik ordusuna karşılık, İzmit i ele geçirmeye çalışan Mustafa Kemal e bağlı birliklerin sayısının civarında olduğu ve bu birlikteki askerin yeterli miktarda silah ve cephaneye sahip düzenli ordudan oluştuğuna da haberde yer verilmiştir. Ayrıca, Ali Fuat Paşa kumandasındaki Türk birliğinin İngilizler tarafından denizden bombardımana tutulduğu, bu nedenle de Türk birliğinin İzmit ten kuzeydoğu yönünde uzaklaştıkları da ifade edilmiştir Haziran tarihli haberde, Türk milliyetçilerinin, her geçen gün daha fazla toprak kazanmakta oldukları vurgulanmıştır. Nitekim 21 Haziran da İzmit i kuşattıktan sonra, Gebze yi ele geçirmişler ve bunun üzerine hükümete bağlı birlikler, Alemdağ yönünde geri çekilmeye başlamışlardır. Milliyetçilerin İzmit Körfezi ndeki ilerleyişleri, bölgede yaşayan Hıristiyan halk arasında büyük korkular oluşmasına neden olmuştur. Ayrıca, Amerikan yardım kuruluşlarının Derince de 1,5 milyon dolarlık mal biriktirmiş olması ve İngiliz merkezi depolarının da Derince de bulunması da ayrı bir korku oluşturmaktaydı. Türk milliyetçilerin bu malları yağmalamalarından korkulduğu için körfezdeki İngiliz donanması İzmit e ilerleyen Türk ordusunu sürekli olarak bombardımana tutuyordu 53. Türk milliyetçilerinin İzmit e yaptıkları bu saldırılarda, İngiliz ordusundan 23 asker yaralanmış ve 15 asker de ölmüş veya kaybolmuştur 54. Yaşanan bu gelişmeler üzerine, Lloyd George un İzmit teki İngiliz kuvvetlerini takviye etmek için Yunan askerlerinin yardımını kabul ettiği haberine de İspanya basınında yer verilmiştir Haziran tarihinde yayınlanan bir haberde Türk milliyetçilerinin Gebze nin ele geçirilişi ile sonuçlanan saldırısında yer verilmiştir. Haberde, milliyetçi kuvvetlerin İzmit- Haydarpaşa tren hattı üzerinde bulunan Gebze nin yüksek kesimlerini ele geçirdikleri belirtilmiştir. Gebze yi ele geçirme girişiminden sonra, milliyetçilerin yoğun bir şekilde ateş açarak, yerlileri bölgeden tahliye etmeye çalıştıkları da haberde ifade edilmiştir El Sol, 12 Haziran 1920, s El Siglo Futuro, 18 Haziran 1920, s. 1; El Sol, 18 Haziran 1920, s El Siglo Futuro, 19 Haziran 1920, s El Sol, 20 Haziran 1920, s La Libertad, 20 Haziran 1920, s El Siglo Futuro, 22 Haziran 1920, s El Globo, 22 Haziran 1920, s El Siglo Futuro, 23 Haziran 1920, s El Sol, 24 Haziran 1920, s

8 29 Haziran tarihli haberde ise, İngiliz ordusunun Mustafa Kemal kuvvetlerini büyük bir yenilgiye uğrattığı ve 600 Türk askerinin esir alındığı ve 1000 kadarının da öldürüldüğü bildirilmiştir. Haberde, İzmit in bağlı bölgelerinde yer alan Türk askerlerinin silahsız kaldıkları, buna karşılık Malta dan İngiliz ordusuna takviye kuvvetler geldiği de belirtilmiştir 57. Ertesi gün yayınlanan diğer bir haberde de, 8 bölük Yunan askerinin, İngiliz kuvvetlerine destek olmak amacıyla 29 Haziran da İzmit e geldikleri ve diğer bir Yunan birliğinin de bu tarihte İzmir den İzmit e doğru hareket ettiği bildirilmiştir 58. İzmit teki İngiliz kuvvetleri ile Türk müfrezeleri arasındaki çatışmalar Temmuz ayı boyunca da devam etmiştir. 27 Temmuz tarihli haberde, İzmit teki İngiliz kışlasının, Türk birliklerinin İzmit ten uzaklaştırıldığını bildirdiği yer almaktadır 59. Ağustos ayı içerisinde yaşanan çatışmalarda ise, İzmit teki bir Yunan birliğini, Türk müfrezeler tarafından pusuya düşürülmüş ve 60 civarında Yunan askeri öldürülmüştür 60. Ayrıca Türk kuvvetleri Derince civarında konuşlanmış olan Yunan birliğine de saldırılarda bulunmuştur 61. İspanya basınında, 1920 yılının Ağustos ayından 1921 yılının Şubat ayına kadar İzmit le ilgili herhangi bir habere rastlanmamaktadır. 4 Şubat 1921 tarihinde İspanya basınında İzmit le ilgili haberler yeniden görülmeye başlanmıştır. Bu tarihte yayınlanan haberde, İzmit teki Türk müfrezelerinin, Yunan ordusunun Mudanya, Bursa ve Uşak yönündeki saldırılarının ardından, Yunan ordusuna karşı savaşmak üzere İzmit ten ayrılarak bu bölgeye aktarıldığı bildirilmiştir 62. Yunan ordusu, bu saldırı sonrasında İzmir den Bursa ve İzmit e kadar bir bölgeyi kontrolüne almıştı. Bunlarla birlikte İzmit halen küçük İngiliz müfrezelerinin kontrolü altındaydı yılının Mart ayı içerisinde, İngilizlerle Türk birlikleri arasında sadece Kandıra civarında çatışmalar gerçekleşmiştir. Yunan ordusu, Mart ayı sonlarında, İzmit bölgesinde yer alan Adapazarı nı da işgal etmiştir Nisan tarihinde İspanyol gazetelerinde yer alan ve radyoda haberlerine dayandırılan bir haberde, Türk birliklerinin İzmir e doğru ilerlemeye başlaması üzerine, İzmit teki Yunan askerlerinin şehirden ayrılmak zorunda kaldıkları ifade edilmiştir 65. Ancak 21 Nisan tarihli diğer bir haberde, İzmit e yönelik Türk saldırıları karşısında şehirdeki Yunan birliklerinin pozisyonlarını koruduklarının bildirilmiş olması 66, Yunanlıların şehri boşaltma haberinin gerçeği yansıtmadığını ortaya koymaktadır. Nitekim Türkler ile Yunanlılar arasında İzmit bölgesindeki çatışmalar, İzmit in kurtuluşuna kadar devam etmiştir. 12 Haziran tarihli bir haberde, İzmit teki Yunan ordusu ile Türk birlikleri arasında yaşanan çatışmalarda, Yunan ordusunun büyük kayıplar vererek geri çekildiği, Yunanlıların yaklaşık 4000 asker kaybettiği ve bu nedenle de batıya doğru çekilirken zulümlerde bulunduğu belirtilmiştir 67. Türk ordularının İzmit teki ilerleyişi karşısında Yunan ordusu oldukça zor bir durumda kalmıştır. Bu durumun sonucu olarak, 29 Haziran 1921 tarihinde Türk milliyetçi kuvvetleri, İzmit teki Yunan kumandanından kan akmadan şehri terk etmesini talep etmiştir. Kumandan bu talebi kabul ederek, bir Yunan müfrezesinin koruması altında şehri boşaltmaya başlamıştır 68. Bu süreçte yayınlanan haberlerde, Türk askerlerinin uyguladıkları şiddet 57 La Epoca, 29 Haziran 1920, s El Imparcial, 30 Haziran 1920, s. 3; La Correspondencia de España, 30 Haziran 1920, s El Siglo Futuro, 27 Temmuz 1920, s. 2; La Correspondencia de España, 27 Temmuz 1920, s. 3; La Voz, 27 Temmuz 1920, s La Epoca, 25 Ağustos 1920, s La Epoca, 31 Ağustos 1920, s La Voz, 4 Şubat 1921, s El Sol, 26 Mart 1921, s El Sol, 31 Mart 1921, s. 5; El Globo, 2 Nisan 1921, s La Voz, 9 Nisan 1921, s. 4; La Epoca, 9 Nisan 1921, s La Accion, 21 Nisan 1921, s La Voz de Menorca, 12 Temmuz 1921, s La Libertad, 30 Haziran 1921, s

9 Tufan TURAN Esin TÜYLÜ TURAN nedeniyle, İzmit te yerleşik olan yaklaşık göçmenin farklı Yunan yerleşimlerine aktarıldıkları belirtilmiştir 69. Yunan ordularının İzmit i terk etmesi ve şehrin yeniden Türk kontrolüne girmesi, 1 Temmuz tarihinde İspanya basınına yansımıştır Temmuz tarihli bir haberde, Batıya doğru çekilmeye devam eden Yunan ordusunun İznik e yaptığı bir saldırının, milliyetçiler tarafından püskürtüldüğü bildirilmiştir 71. İzmit teki Türk ordularının kumandanı, 12 Temmuz da İstanbul daki İtilaf devletleri temsilcilerine bir nota göndererek, Yunanlıların İstanbul daki tarafsız bölgeyi bir deniz üssü olarak kullanmaya devam etmeleri durumunda, Türk tarafının bu bölgenin tarafsızlığını tanımayacağını vurgulamıştır 72. Batı Anadolu daki Yunan işgalinin sona erdirilmesinden sonra, Türk orduları İzmit ve Çanakkale ye doğru ilerlemeye başlamışlardır 73. Bu süreçte, Türk orduları, İzmit bölgesindeki sınırı ihlal etmeye başlamış ve bunun üzerine, İtilaf devletleri generalleri, Türk ordusunun geri çekilmesini talep etmiştir Ekim 1922 tarihinde, Türk ordularının İzmit teki tarafsız bölgeye girdiklerine ilişkin bir haber yayınlanmıştır. Ancak haberde, bu hareketin yanlışlıkla olduğunun düşünüldüğü ve tarafsız bölgeye girildiğinin İtilaf devletleri generalleri tarafından Türk tarafına bildirilmesinin ardından Türk ordusunun tarafsız bölgeyi boşalttıkları belirtilmiştir 75. Aynı tarihli diğer bir haberde ise Türklerin İzmit teki tarafsız bölgeye girmeleri farklı yorumlanmıştır. Habere göre, Türkler, Çanak olayında yaşanan durumun aynısını İstanbul Boğazı nın Anadolu yakasında da gerçekleştirmek amacıyla İzmit te ilerlemeye devam ediyorlardı Ekim tarihli haberde, 4000 kişilik bir Türk birliğinin, İzmit teki tarafsız bölgeye girdikleri ve bunun üzerine, bir İngiliz uçağının kendilerine tarafsız bölgenin sınırlarını hatırlatmak amacıyla kalkış yaptığı aynı zamanda İsmet ve Mustafa Kemal Paşalara da durumla ilgili bilgi telgrafı gönderildiği bildirilmiştir 77. Aynı tarihli diğer bir haberde, İngiltere, Fransa, İtalya ve Türkiye arasında 11 Ekim de Mudanya da imzalanan antlaşma ile Türklerin Trakya daki jandarma birliklerinin sayısı 8000 olarak belirlendiği, Türk tarafı boğazların iki tarafında 15 er kilometrelik tarafsız bir bölge oluşturulmasını ve Yunanlılar ise İzmit yarımadasında bir tarafsız bölge oluşturulmasını kabul ettikleri ifade edilmiştir 78. Türklerin İzmit teki tarafsız bölgeyi ihlal ederek Mudanya Antlaşmasını ihlal etmeleri ve İzmit yarımadasında ilerlemeleri, Londra da büyük bir öfkeye yol açmıştır 79. Milliyetçi Türk askerlerinin iki büyük gruba ayrıldıkları, 1. grubun General Nurettin Paşa önderliğinde Çanakkale bölgesini ve ikinci grubun da General Yakup Paşa nın önderliğinde İzmit bölgesini ele geçirmek üzere harekete geçtikleri 15 Ekim tarihli bir haberde bildirilmiştir Ekim tarihinde ise, İzmit bölgesinde tarafsız bölgenin sınırlarını belirlemekle görevlendirilen komisyonun çalışmalarını tamamladıkları ve 18 Ekim de sınırları belirleyen anlaşmanın imzalandığı bildirilmiştir Şubat tarihli haberde, Türk ordularının Çanakkale ve İzmit te halen işgal altında olan bölgeleri ele geçirmek üzere hazırlıklara başladıkları ve bu bölgelerde yoğunlaştıkları La Correspondencia de España, 29 Haziran 1921, s. 2; El Globo, 1 Temmuz 1921, s La Voz, 1 Temmuz 1921, s La Epoca, 9 Temmuz 1921, s La Voz, 12 Temmuz 1921, s La Voz, 29 Eylül 1922, s El Sol, 10 Ekim 1922, s El Globo, 11 Ekim 1922, s El Sol, 11 Ekim 1922, s. 1; La Voz, 11 Ekim 1922, s. 5; El Globo, 12 Ekim 1922, s El Heraldo de Madrid, 13 Ekim 1922, s. 1; La Accion, 13 Ekim 1922, s. 6; La Voz, 13 Ekim 1922, s. 5; El Globo, 14 Ekim 1922, s El Sol, 13 Ekim 1922, s. 5; La Epoca, 13 Ekim 1922, s El Sol, 14 Ekim 1922, s El Sol, 15 Ekim 1922, s. 5; El Globo, 17 Ekim 1922, s La Correspondencia de España, 19 Ekim 1922, s La Epoca, 1 Şubat 1923, s. 1; El Globo, 2 Şubat 1923, s

10 12 Şubat tarihli haberde de, İzmit Körfezi nin, yabancı devletlerin savaş gemilerine kapatıldığı ve İzmit e un ithalatının yasaklandığı belirtilmiştir 83. Ele aldığımız dönemle ilgili son haber, 24 Ekim 1923 tarihlidir. Haberde, İzmit teki Türk ordularının İstanbul a girerek bütün bölgeleri kontrol altına aldıkları bildirilmiştir 84. Sonuç Ele alınan dönem içerisinde İspanya basınında İzmit le ilgili yaklaşık 350 haber incelenmiştir. Bu haberler içerisinde dikkat çeken en önemli husus, İngiliz donanmasının ve askerlerinin İzmit Körfezi nde ve İzmit te bulundukları sıralarda, haber yoğunluğunun artması olmuştur. Nitekim Sultan II. Abdulhamid in saltanatının ilk yıllarında yaşanan Osmanlı-Rus Savaşı sonrasında iki devlet arasında imzalanan Ayastefanos Antlaşması nın şartlarının hafifletilmesi amacıyla İngiliz donanmasının İzmit Körfezi ne gönderildiği ve bu donanmanın İzmit te konuşlandığı süreçte büyük bir haber yoğunluğu yaşanmıştır. Aynı yoğunluk, I. Dünya Savaşı sonrasında Türk Milli Mücadelesi ni bastırmaya yönelik bir hareket olarak İzmit in İngilizler tarafından işgal edildiği ve İngiliz donanmasının İzmit Körfezi nde konuşlandığı süreçte de gözlenmiştir. Haber yoğunluklarının yaşandığı bu süreçler dışında, İzmit demiryolu hattının uzatılması projeleri, İzmit te yaşanan 1878 depremi, 20. yüzyıl başlarındaki kolera salgını gibi önemli konulara da İspanya basınında yer verilmiştir. 83 El Sol, 13 Şubat 1923, s. 5; El Sol, 15 Şubat 1922, s. 5; La Accion, 15 Şubat 1923, s. 3; La Voz, 15 Şubat 1923, s. 5; El Globo, 16 Şubat 1923, s El Heraldo de Madrid, 24 Ekim 1923, s

11 Tufan TURAN Esin TÜYLÜ TURAN KAYNAKÇA Diario Oficial de Avisos de Madrid, 13 Mart 1879, 22 Aralık El Dia de Madrid, 26 Nisan El Globo, 1 Temmuz 1921, 11 Ekim 1922, 12 Ekim 1922, 13 Mayıs 1878, 14 Ekim 1922, 16 Mart 1878, 16 Şubat 1923, 17 Ekim 1922, 18 Eylül 1878, 2 Şubat 1923, 22 Aralık 1878, 22 Haziran 1920, 4 Ocak 1879, 6 Mayıs 1878, 8 Ocak 1879, 2 Nisan El Heraldo de Madrid, 13 Ekim 1922, 24 Ekim El Heraldo Militar, 9 Mart El Imparcial, 14 Mart 1878, 17 Kasım 1909, 17 Mart 1878, 18 Eylül 1878, 23 Nisan 1909, 30 Haziran 1920, 8 Eylül El Liberal, 23 Ağustos El Pais, 19 Eylül El Siglo Futuro, 12 Mart 1879, 13 Mart 1920, 14 Mart 1878, 14 Mayıs 1878, 15 Mart 1878, 18 Haziran 1920, 19 Haziran 1920, 20 Mayıs 1878, 22 Haziran 1920, 23 Ağustos 1917, 23 Haziran 1920, 27 Temmuz 1920, 4 Mayıs 1878, 6 Mayıs 1878, 7 Aralık El Sol, 10 Ekim 1922, 10 Nisan 1920, 11 Ekim 1922, 12 Haziran 1920, 12 Mart 1920, 13 Ekim 1922, 13 Şubat 1923, 14 Ekim 1922, 15 Ekim 1922, 15 Şubat 1922, 18 Haziran 1920, 20 Haziran 1920, 24 Haziran 1920, 26 Mart 1921, 27 Mart 1920, 3 Haziran 1920, 31 Mart 1921, 6 Mayıs 1919, 9 Mayıs Gaceta de los Caminos de Hierro, 1 Aralık 1878, 17 Kasım 1878, 23 Temmuz 1882, 4 Ağustos La Accion, 1 Aralık 1917, 13 Ekim 1922, 15 Şubat 1923, 21 Nisan 1921, 6 Aralık 1918, 8 Haziran La Correspondencia de España, 16 Kasım 1910, 17 Mart 1878, 19 Ekim 1922, 19 Eylül 1911, 27 Temmuz 1920, 29 Haziran 1921, 3 Haziran 1920, 30 Haziran 1920, 4 Ocak 1879, 8 Şubat La Dinastia, 15 Ekim La Epoca, 1 Şubat 1923, 12 Mart 1879, 12 Mart 1920, 13 Ekim 1922, 18 Nisan 1878, 2 Mayıs 1915, 21 Aralık 1878, 22 Nisan 1878, 24 Mayıs 1878, 25 Ağustos 1920, 29 Haziran 1920, 29 Kasım 1917, 31 Ağustos 1920, 4 Ocak 1879, 5 Mayıs 1878, 8 Ocak 1879, 9 Temmuz 1921, 9 Nisan La Iberia, 13 Mart Mart 1878, 17 Mart 1878, 18 Eylül 1878, 22 Mart 1878, 28 Mart 1878, 3 Ocak 1879, 4 Ocak 1879, 5 Ocak 1879, 8 Ocak La Lectura, Eylül La Libertad, 20 Haziran 1920, 3 Haziran 1920, 30 Haziran La Nacion, 25 Ağustos La Union, 12 Temmuz 1880, 18 Eylül 1878, 4 Ocak 1879, 7 Ocak 1879, 8 Ocak La Voz de Menorca, 12 Temmuz La Voz, 1 Temmuz 1921, 11 Ekim 1922, 12 Temmuz 1921, 13 Ekim 1922, 15 Şubat 1923, 27 Temmuz 1920, 29 Eylül 1922, 4 Şubat 1921, 9 Nisan Revista Contemporanea, Temmuz