CUMHURİYET DÖNEMİ ÖĞRETİCİ METİNLER Sedat ÖZTEKKELİ

Transkript

1 CUMHURİYET DÖNEMİ ÖĞRETİCİ METİNLER Sedat ÖZTEKKELİ GENEL ÖZELLİKLERİ Bu dönemde yazılan denemelerin çoğu sistematik olmayan öznel birer eleştiri yazısı niteliğindedir. Bunlar şiir, hikâye, roman gibi değişik türlerden oluşmaktadır. Dil konulu denemelerde dil felsefesi, dilin güncel sorunları, eski dil, yeni dil, uydurmacılık, öztürkçecilik, yaşayan dil, halkın konuşma dili, kültür dili gibi tartışmalar ele alınır. Dilin sadeliği; günlük hayatta, sosyal ilişkilerde ve sanat eserlerindeki önemi anlatılır. Kimi denemeciler gezip gördükleri, yaşadıkları şehirlerin tarihi, kültürü, gelenekleri, mimarisi üzerindeki görüşlerini kaleme almışlardır. Siyasetçiler, gazeteciler, siyaset üzerine gözlemci ve izleyici olarak düşünce üretenler hem güncel hem de evrensel nitelikli siyasal ve sosyal konularla ilgili düşüncelerini, kimi zaman, deneme türünde yazmışlardır. Kimi denemelerde ise psikoloji biliminin verileri ışığında insanların gündelik ruhsal sorunlarıyla ilgili düşünceler işlenmiştir. Kadın yazarlar da feminizm akımının etkisiyle kadınların sorunlarını, sosyal ve siyasi haklarını dile getiren denemeler yazmışlardır. Tarih, kültür, gündelik hayat, sanat, uygarlık gibi alanlara ait değişik pek çok konuda deneme de yazılmıştır. Felsefe konulu denemelerde yazılmıştır. Millî Edebiyat ile başlayan halkın konuştuğu Türkçeyle edebiyat yapma ilkesi bu dönemde oturmuştur. Türkçe hak ettiği yeterliliğe ulaşmıştır. Arapça ve Farsça tamlamalar yerini Türkçe sözcüklere bırakmıştır. Geniş okur kitlesine ulaşılmıştır. Öğretici metinlerin asıl gelişmesi bu dönemde olmuştur. Anadolu kültürüne ve insanına yönelme hız kazanmıştır. ÖĞRETİCİ METİN YAZARLARI DENEME YAZARLARI NURULLAH ATAÇ ( ) Gerçek ismi Nurullah Ata dır. İstanbul da doğdu. Galatasaray Lisesinde okudu. Eğitimine İsviçre de devam etti. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesine devam etti. Fransızca öğretmenliği ve mütercimlik yaptı. TDK yayın kolu başkanı oldu. Kendisini günde yirmi dört saat edebiyatçı olarak nitelendirir. İlk şiirleri Dergâh ta yayımlanmıştır. Çeviriler yapmıştır. Gazete ve dergilerde eleştiri ve deneme türünde yazılar yazmıştır. Akşam gazetesinde sürekli olarak tiyatro hakkında tenkitler yazmış ve böyle şöhret kazanmıştır. 1

2 Eleştiri yazılarıyla Türk edebiyatında izlenimci eleştirinin ilk örneklerini vermiştir. Türk edebiyatında modern anlamda deneme türünde ürün veren ilk yazardır. Ataç; çeviri, deneme ve eleştirileriyle Cumhuriyet Dönemi ne damgasını vurmuştur. Türkçeyi özleştirmede üstün çaba göstermiştir. Öztürkçeciliği savunmuştur. Yeni bir kültür ve dil arayışı içinde, kendi türettiği sözcükleri, devrik cümleleri ve kendine özgü biçemiyle dili bir uygarlık sorunu olarak ele almıştır. Devrik cümlelerin öncüsüdür. Fransız, Rus, Yunan ve Latin klasiklerini dilimize çevirmiştir. Anlatımda konuşma dilinin gerekliliğini savunmuştur. Batılılaşma, divan şiiri, yeni şiir, eleştiri gibi çeşitli konularda, kişisel yönü ağır basan yazılarında kuşkucu tavır benimsemiştir. Pek çok genç yazarı da etkilemiştir. Deneme, söyleşi ve eleştiri alanında birçok yapıt ortaya koymuştur. Yazarın denemeleri sorgulayıcı ve şüpheci olduğundan deneme-eleştiri niteliği taşımaktadır. Deneme-Eleştiri: Günlerin Getirdiği, Sözden Söze, Karalama Defteri, Ararken, Diyelim, Söz Arasında, Okuruma Mektuplar, Günce I-II, Prospero ile Caliban, Dergilerde Günlük: Günce Söyleşi: Söyleşiler SUUT KEMAL YETKİN ( ) Diyarbakır da doğdu. Galatasaray Lisesi ni bitirdikten sonra felsefe eğitimi aldı. Ankara Üniversitesi nde profesörlük ve rektörlük yaptı. Edebiyat hayatına şiirle başlamıştır. Suut Saffet takma adını kullanmıştır. Resim, felsefe, mimari ilgilenmiş, inceleme ve araştırmalar yapmıştır. Deneme türü ile adını duyurmuştur. Günlerin Götürdüğü denemesiyle Nurullah Ataç ın geleneğini devam ettirmiştir. Fransızca çeviriler yapmıştır. Edebiyata izlenimci eleştiri anlayışı ile bakar. Deneme: Edebiyat Konuşmaları, Edebiyat Üzerine, Günlerin Götürdüğü, Düşün Payı, Yokuşa Doğru, Şiir Üzerine Düşünceler, Denemeler İnceleme: Sanat Felsefesi, Filozofi ve Sanat, Türk Mimarisi, İslam Mimarisi SALÂH BİRSEL ( ) Asıl adı Ahmet Selahattin olan Salâh Birsel Bandırma da doğmuş, İ. Ü. Felsefe eğitimi görmüştür. 2

3 Edebiyat hayatına şiirle başlamıştır. Şiirlerinde aklı ön plana çıkararak şiiri düz yazıya yaklaştırmıştır. Asıl ününü denemeleriyle yakalamıştır. Denemelerinde şiirin ve edebiyatın kuramlarını ortaya koymaya çalışmıştır. ni sade bir dille yazmıştır. İstanbul un eski kahvelerini, Beyoğlu ve Boğaziçi nin sanat çevrelerini eserlerinde anlatmıştır. Günlük dilde az kullanılan deyimleri ve sözcükleri eserlerinde bolca kullanmıştır. nde kendi sözcük evrenini oluşturur. Yergici, alaycı, ironik bir üslubu vardır. Deneme: Ah Beyoğlu Vah Beyoğlu, Boğaziçi Şıngır Mıngır, Sergüzeşt-i Nono Bey, Elmas Boğaziçi, Şiir ve Cinayet, Şiirin İlkeleri, Sen Beni Sev, Kurutulmuş Felsefe Bahçesi, Halley Kimi Kurtarır, Hafiyeler Önden Gider, Yapıştırma Bıyık, Bir Zavallı Sarı At, Şişedeki Zenci Kediler Günlük: Günlük, Kuşları Örtünmek, Hacivat Günlüğü, Aynalar Günlüğü, Yaşlılık Günlüğü, Bay Sessizlik, Nezleli Karga, Yalnızlığın Fırınlanmış Kokusu, Yanlış Parmak, Papağanname Şiir: Dünya İşleri, Hacivat ın Karısı, Ases, Kikirikname, Haydar Haydar, Köçekler, Varduman, Yalelli, İnce Donanma, Rumba da Rumba, Yaşama Sevinci, Baş ve Ayak, Sevdim Seni Ey İnsan, Nardek SABAHATTİN EYÜBOĞLU ( ) Trabzon da doğmuş, Paris te öğrenim görmüş, İTÜ de sanat tarihi dersleri okutmuştur. Deneme, eleştiri ve inceleme türlerinde eserler vermiştir. Hümanist ve halkçı düşüncelere sahiptir. Anadolu halkının bilinçlenmesi ve kalkınması çaba harcamıştır. Azra Erhat ve Halikarnas Balıkçısı ile birlikte Anadolu daki eski uygarlıklara dayanan Anadolu Hümanizmi (Mavi Anadoluculuk) düşüncesini savunmuştur. Montaigne in Denemeler ini, La Fontaine in Bütün Masalları nı ve Hayyam Rubaileri ni dilimize çevirdi. Mehmet Ali Cimcoz ile birlikte Eflatun un Devlet adlı kitabını çevirerek 1959 TDK Çeviri Ödülü nü almıştır. Eski Anadolu uygarlıkları ile ilgili kısa belgesel filmler yapmıştır. Deneme-eleştiri: Mavi ve Kara, Sanat Üzerine Denemeler ve Eleştiriler, Yunus Emre ye Selam, Pir Sultan Abdal, Siyah Kalem, Anadolu Ormanları, Karanlıkta Renkler, Gökyüzü Mavi Kaldı, Hitit Güneşi, Politika Sanatçı İnceleme: Köy Enstitülerinin Üzerine, Avrupa Resminde Gerçek Duygusu, Fatih Albümüne Bakış Mavi Anadoluculuk (Anadolu Hümanizmi) Halikarnas Balıkçısı, Azra Erhat ve Sabahattin Eyuboğlu gibi isimlerin başını çektiği Cumhuriyet ideolojisiyle de örtüşen bir anlayıştır. Yahya Kemal ve Yakup 3

4 Kadri nin daha önce ortaya koydukları Nev-Yunanilik akımının bir uzantısı olarak da değerlendirilebilir. Anadolu da yaşamış daha önceki medeniyetlerin özellikle de antik çağın Ege den dünyaya yaydığı kültürel mirası kabul etme ve mitolojilerden yararlanma anlayışı içerir. MEHMET FUAD ( ) Asıl adı Mehmet Fuat Bengü dür. Nazım Hikmet in üvey oğludur. İstanbul da doğdu. Voleybol antrenörlüğü yaptı. Mehmet Fuat adıyla tanındı. De yayınevini kurdu. Yeni Dergi yi çıkardı, Yazko-Edebiyat dergisini yönetti. Şiirden romana, eğitimden toplumsal konulara değin her alanda yazdı. Deneme: Çağını Görebilmek, Sömürüsüz Bir Dünya, Biçemden Biçeme, Yaşlı Bir Şaire Mektuplar, Özgünlük Avı, İki Yölü Yozlaşma Biyografi: Nazım Hikmet Seçki: Çağdaş Türk Şiiri Antolojisi I-II Hatıra: Gölgede Kalan Yıllar, Yazarlığın Eteklerinde, Tribünden Palavra Anılar Diğer kitaplar: Aydınlar Sözlüğü, Tiyatro Tarihi, Türk Edebiyatı VEDAT GÜNYOL ( ) İstanbul da doğmuş, İ.Ü. Hukuk Fakültesi ni bitirmiş, öğretmenlik, okutmanlık, gazetecilik ve yayıncılık yapmıştır. Paris te hukuk doktorası yaparken Halide Edip ile tanışmış ve sanat hayatında ondan etkilenmiştir. Daha çok yazdığı deneme ve eleştirileriyle tanınmıştır. Cemal Süreya kendisine Edebiyatımızın Cumhurbaşkanı unvanını vermiştir. Devrim Yazıları kitabından ötürü yargılanmıştır. Ölümünden sonra kendi adı ile anılan deneme ödülü düzenlenmiştir. Deneme: Dile Gelseler, Yeni Türkiye Ardında, Devlet İnsan mı?, Bu Cennet Bu Cehennem, Çalakalem, Orman Işırsa, Daldan Dala, Bilinç Yolunda, Güleryüzlü Ciddilik, Gölgeden Işığa, Dünden Bugüne, Giderayak/Yaşarken, Güne Gün Katmak, Günlerin İçinden Günlük: Yaza Yaza Yaşarken, Uzak Yakın Anılar ADNAN BİNYAZAR (d. 1934) Diyarbakır da doğdu. Dicle Köy Enstitüsü ne girdi. Eğitimini, Gazi Eğitim Enstitüsünde sürdürdü yılında Berlin e gitti, bu dönemde İncila Özhan la birlikte altı ciltlik Türkçe/ Dil ve Okuma Kitabı nı (1.-2.) yazdı. Halk kültürüne ilişkin araştırmalarda bulundu. Deneme ve roman alanında eserler verdi. Masalını Yitiren Dev adlı anı-romanında yoksulluk içinde geçen çocukluk dönemini anlattı. 14 yaşında ilkokula başladı. 4

5 Orhan Kemal Roman Armağanı nı kazanan Ölümün Gölgesi Yok adlı kitabında bir sevda öyküsünü ele aldı. Toplumcu düşünce ilkesiyle yazdığı deneme ve öznel eleştirilerinde kalıpların, kuralların içine sıkışıp kalmadı. Denemelerinde yalın, içten, duyarlı ve gösterişsiz bir üslubu vardır. Deneme: Ağıt Toplumu, Ayna, Duyguların Anakarası, Toplum ve Edebiyat, Kültür ve Eğitim Sorunları, Ozanlar/ Yazarlar/ Kitaplar Öykü: Ay Bazen Mavidir, Şairin Kedisi Roman: Masalını Yitiren Dev (Biyografik), Ölümün Gölgesi Yok Halk edebiyatı: On Beş Türk Masalı, Dede Korkut, Halk Anlatıları, Kan Turalı Eğitim: Yazma Öğretimi Yazma Sanatı FETHİ NACİ (KALPAKÇIOĞLU) ( ) Asıl adı İsmail Naci Kalpakçıoğlu dur. Giresun da doğdu de İstanbul da öldü. Fethi Naci takma adını 1953 ten sonra yazdığı eleştirilerinde kullandı te Gerçek Yayınevi ni kurdu. Edebiyatı günü gününe takip ederek dergilerde deneme/ eleştiri yazmıştır. nde roman üzerine yoğunlaşmıştır. Deneme-eleştiri: İnsan Tükenmez, Gerçek Saygısı, Az Gelişmiş Ülkeler ve Sosyalizm, Emperyalizm Nedir, Az Gelişmiş Ülkelerde Askerî Darbeler ve Demokrasi, Kompradorsuz Türkiye, Atatürk ün Temel Görüşleri, On Türk Romanı, Edebiyat Yazıları, 100 Soruda Türkiye de Roman ve Toplumsal Değişme, Eleştiri Günlüğü I-II-III RASİM ÖZDENÖREN (d. 1940) Kahramanmaraş ta dünyaya gelen yazar ilk ve orta öğrenimini tamamladıktan sonra İ.Ü. Hukuk Fakültesi ve Gazetecilik Enstitüsünü bitirmiştir. Çok sayıda yazdığı deneme kitaplarında İslamcı-muhafazakâr bir bakış açısını benimser. Ruhun Malzemeleri ile 1986 Türkiye Yazarlar Birliği Yılın Denemecisi Ödülü ne layık görülür. Ruhun Malzemeleri, Köpekçe Düşünceler, Yazı-İmge ve Gerçeklik gibi eserleri edebiyat üzerine yazılmış denemeleridir. Ruhun Malzemeleri kitabında yazar İslam ı referansa alarak İslam da trajedi yoktur! şeklindeki soyut ve geçerliliği olmayan düşüncelere karşı çıkar. Deneme: İki Dünya, Ruhun Malzemeleri, Yeniden İnanmak, Kafa Karıştıran Kelimeler, Çapraz İlişkiler, Yumurtayı Hangi Ucundan Kırmak, Müslümanca Yaşamak, Red Yazıları, Yeni Dünya Düzeninin Sefaleti, Ben ve Hayat ve Ölüm, 5

6 İpin Ucu, Yolcu, Kent İlişkileri, Yüzler, Köpekçe Düşünceler, Eşikte Duran İnsan, Yazı-İmge ve Gerçeklik, Aşkın Diyalektiği, Düşünsel Duruş MAKALE YAZARLARI CEMİL MERİÇ ( ) Hatay ın Reyhanlı ilçesinde doğdu ta İ.Ü.ne girip Fransız Dili ve Edebiyatı öğrenimi gördü. Öğretmen ve öğretim görevlisi olarak çalıştı te gözlerindeki miyobunun artması sonucu görmez oldu. İlk yazısı 1928 de Hatay da yayımlanan Yeni Gün Gazetesi nde çıktı. Çeşitli edebiyat dergilerinde yazdı. Hisar dergisinde Fildişi Kuleden başlığıyla sürekli denemeler yazdı. Fransızcadan tercümeler yaptı. Doğu ve Batı medeniyeti üzerine araştırmalar yaptı. Dil meseleleri üzerinde önemle durdu ve dilin, bir milletin özü olduğunu savundu. Kendine özgü coşkulu üslubu ve temiz Türkçesiyle gazete, dergi ve ansiklopedilerde yüzlerce makale yayımladı. Düşünce dolu cümlelerine şiir tadı katarak mensur şiirin başarılı örneklerini vermiştir. Deneme-inceleme: Bu Ülke, Umrandan Uygarlığa, Kırk Ambar, Hint Edebiyatı, Saint Simon, İlk Sosyolog-İlk Sosyalist, Bir Dünyanın Eşiğinde, Mağaradakiler, Bir Facianın Hikâyesi, Işık Doğudan Gelir, Kültürden İrfana, Sosyoloji Notları ve Konferanslar Günlük: Jurnal MEHMET KAPLAN ( ) Eskişehir Sivrihisar da doğmuştur. Ortaöğrenimini Eskişehir de tamamladı. İstanbul Yüksek Öğretmen Okulu Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünü bitirdi. İstanbul Üniversitesi nde Yeni Türk Edebiyatı profesörlüğü yapmıştır. İlk yazıları arın sonunda Gençlik, İnkılâpçı Gençlik dergilerinde göründü. Türk edebiyatının bazı sanatçıları ile ilgili ayrıntılı çalışmalar yapmıştır. İstanbul dergisinde yayınlanan inceleme ve eleştiri yazılarıyla tanındı. Önceleri incelemelerini metnin anlatım biçimine dayandırırken daha sonraki yıllarda sanatçının kişiliği, biyografisi, psikolojisi gibi öznel etkenlerle metin arasında bağlantılar kuran bir yaklaşımla edebiyat tarihine yöneldi. Dilin yenileşmesi karşısında tavır aldı. İnceleme-araştırma: Şiir Tahlilleri I-II,, Hikâye Tahlilleri, Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar, Tip Tahlilleri, Cumhuriyet Devri Türk Şiiri, Oğuz Kağan Destanı Deneme-inceleme-mektup: Nesillerin Ruhu, Büyük Türkiye Rüyası, Edebiyatımızın İçinden, Türk Milletinin Kültürel Değerleri,, Kültür ve Dil 6

7 Monografi: Tevfik Fikret ve Şiirleri, Namık Kemal Hayatı ve, Tanpınar ın Şiir Dünyası FALİH RIFKI ATAY ( ) İstanbul da doğan sanatçı İ.Ü. Edebiyat Fakültesini bitirdikten sonra Akşam ve Dünya gazetelerini çıkarmış, milletvekilliği yapmıştır. Akşam gazetesinde Kurtuluş Savaşı nı destekleyen yazılar yazmıştır. Yeni Türk alfabesinin hazırlanmasında Dil Encümeni nde görev almıştır. Atatürk devrimlerini ve Batılılaşmayı savunmuştur. Gezi ve anı türünde yazmış olduğu eserleriyle daha çok tanınmıştır. Çankaya ve Zeytindağı kitaplarında Atatürk ile ilgili anıları yer alır. Sade, duru ve canlı bir üslubu vardır. Sağlam ve kısa cümle yapısına sahiptir. Günlük siyasi olayları ele alan başyazı ve fıkraları yanında Ulus ve Dünya gazetelerinde Pazar günleri yayımladığı haftalık yazılarında çok usta bir deneme ve söyleşi yazarı niteliği göstermiştir. Anı: Çankaya, Zeytindağı, Ateş ve Güneş, Atatürk ün Bana Anlattıkları, Atatürk ün Hatıraları, Batış Yılları, Babamız Atatürk Gezi yazısı: Deniz Aşırı, Yeni Rusya, Yolcu Defteri, Tuna Kıyıları, Taymis Kıyıları, Bizim Akdeniz, Kaybolmuş Makedonya, Hind, Moskova-Roma Fıkra: Pazar Konuşmaları, Niçin Kurtulamadık, Kurtuluş, Çile, inanç, Bayrak, Eski Saat, Akşam NURETTİN TOPÇU ( ) Erzurumlu bir ailenin çocuğu olarak İstanbul da doğdu. Devlet bursuyla Avrupa ya gönderildi. Türkiye ye dönünce Galatasaray Lisesinde öğretmenliğe başladı. Türkiye nin çeşitli bölgelerinde öğretmenlik mesleğini sürdürdü. Topçu, fikirlerini Fransız felsefeci Maurice Blondel in etkisinde kalarak onun, Hareket, Allah la insanın terkibidir. sözünden hareketle oluşturdu. Eğitimden ekonomiye, felsefeden bilime, ahlaktan politikaya her alanda yazılar yazdı. Anadolu toprağına ve Türk tarihine sıkı sıkıya bağlı bir milliyetçilik anlayışını benimsedi. Fikirlerini dile getirdiği Hareket dergisini aralıklarla hayatının sonuna kadar yayımlamaya devam etti. Roman: Reha Hikâye: Taşralı Deneme-inceleme-makale: Garbın İlim Zihniyeti ve Ahlak Görüşü, Mehmet Akif, Şehit, Türkiye nin Maarif Davası, Ahlak Nizamı, Yarınki Türkiye, Büyük Fetih, Var Olmak, Varoluş Felsefesi, Bergson, İradenin Davası, İslam ve İnsan, Devlet ve Demokrasi, Kültür ve Medeniyet, Mevlana ve Tasavvuf, Conformisme et revolte Milliyetçiliğin Esasları Ders kitapları: Felsefe, Psikoloji, Mantık, Sosyoloji, Ahlak 7

8 NİHAD SAMİ BANARLI ( ) İstanbul da doğmuş, Yüksek Öğretmen Okulu nu bitirdikten sonra öğretmenlik yapmış, çeşitli yerlerde görev almıştır. Edebiyat araştırmacısı ve tarihçisidir lı yıllarda liseler için ders kitabı hazırlamıştır. Türkçeyle ilgili görüşlerini Türkçenin Sırları adlı kitapta dile getirmiştir. İnceleme-araştırma: Türkçenin Sırları, Şiir ve Edebiyat Sohbetleri, Tarih ve Tasavvuf Sohbetleri, Bir Dağdan Bir Dağa, Metinlerle Edebî Bilgiler, Kültür Köprüsü Edebiyat Tarihi: Resimli Türk Edebiyatı Tarihi Tiyatro: Kızılçağlayan, Bir Yuvanın Şarkısı Roman: Bir Güzelliğin Romanı FIKRA (KÖŞE YAZISI) YAZARLARI OKTAY AKBAL ( ) İstanbul da doğdu. Saint Benoit Fransız Lisesi ve İstiklal Lisesinde okudu. İstanbul Üniversitesi Hukuk ve Edebiyat Fakültelerini yarıda bırakarak kendini yazarlığa verdi. Henüz lise öğrencisiyken yazdığı bir öykünün İkdam gazetesinde yayımlanmasıyla edebiyat dünyasına girdi. Cumhuriyet gazetesinde Evet/Hayır adlı köşenin yazarlığını yaptı. Çeşitli gazete ve dergilerde çevirileri, öyküleri, eleştiri ve tanıtma yazıları yayımlandı. Kendi izlenimlerinden ve yaşam deneyimlerinden, çocukluk anılarından yola çıkan, küçük kent insanını konu alan anılara ya da düşlere dayalı, duygulu, içe dönük öyküler yazdı. Edebiyat çevrelerinde geniş ve olumlu yankı yapan Önce Ekmekler Bozuldu adlı ilk kitabında yer alan öyküler ilk gençlik yıllarının ürünleridir. Yine bu dönemin yapıtlarından Berber Aynası nı oluşturan öyküler, Necatigil in nitelemesiyle çocukluk, gençlik yıllarının ve şimdinin tekil birinci ya da üçüncü şahıs anlatımıyla tespitidir. Kişilerini iç diyaloglarla vermeye çalışan Oktay Akbal, öykü ve romanlarında dünü, bugünü ile kendini kanıtlamaya çalışan bireyin tanıklığını ve savunmasını yapmıştır. Roman: Suçumuz İnsan Olmak, Garipler Sokağı, İnsan Bir Ormandır, Düş Ekmeği, Yeşil Ev Öykü: Önce Ekmekler Bozuldu, Akşam Kuşları, Aşksız İnsanlar, Bayraklı Kapı, Berber Aynası, İstinye Suları, Bizans Definesi, Bulutun Rengi, Yalnızlık Bana Yasak, Hey Vapurlar Trenler, Lunapark Deneme: Geçmişin Kuşları, Temmuz Serçesi, Ölümsüz Oyun, Konumuz Edebiyat Anı: Şair Dostlarım, Anı Değil Yaşam, Anılarda Görmek, Cüce Çeşme Sokağı Nerde, Kırmızı Tenteli Tramvay, Babıâli de 50 Yıl 8

9 Çocuk kitabı: Dondurmalı Sinema, Yeşil Ev Tarih: Atatürk Bir Gün Gelecek Gezi: Hiroşima lar Olmasın BUHAN FELEK ( ) İstanbul da doğmuş, İ.Ü. Hukuk Fakültesinde okumuştur. Politika ve sporla uğraşan gazetici-yazardır. Gazetelerdeki fıkra/ köşe yazısı türünün bizdeki ilk temsilcisidir. Yazılarını genellikle söyleşi biçiminde oluşturmuştur. Halkın günlük sorunlarını mizahî, nükteli bir üslup ve sade bir dille yazmıştır. Hikâyelerinde halkın hoşuna gidecek tipler oluşturmuştur. Ölümünden sonra adına Burhan Felek Basın Hizmet Ödülü verilmeye başlanmıştır. Fıkra: Âdem den Bugüne Büyük Aşklar, Felek, Yaşadığınız Günler, Nasrettin Hoca Gezi yazısı: Hint Masalları Hikâye: Vatandaş Ahmet Efendi, Eski İstanbul Hikâyeleri ÇETİN ALTAN ( ) İstanbul da doğdu, Ankara Hukuk Fakültesi ni bitirdi, gazetecilik ve milletvekilliği yaptı. Edebiyatçı-köşe yazarlığının son temsilcilerindendir. Şiir, roman, hikâye, oyun, anı, fıkra gibi birçok türde eserler verdi. Romanlarında ulusçu söyleme tepki göstermiş, siyasi ve sosyal olayları ironik bir dille anlatmıştır askerî darbesini anlattığı Büyük Gözaltı romanıyla 1973 Orhan Kemal Roman Ödülü nü almıştır. Oyunlarının konusu aile ilişkileri ve bürokrasi yüzünden mutsuz olan yakın çevresindeki kişilerdir. Çemberler adlı oyununda bir ailenin mutsuzluğunu anlatır. Suçlular da kişilerin hayalleri ile gerçekler arasındaki çatışmaları, Tahterevalli de zenginleşen memurun ahlakî bozukluğunu, Dilekçe de ise memurlara yönelik eleştirisini ve bürokrasi nedeniyle parasını alamayan tamircinin dramını anlatır. Hayat hikâyesi, 1998 de eşi Solmaz Kamuran tarafından İpek Böceği Cinayeti adlı kitapta kaleme alınmıştır. Son 15 yılın günlük gazete yazıları Şeytanın Gör Dediği kitapta toplanmıştır. Roman: Büyük Gözaltı, Bir avuç Gökyüzü, Viski, Küçük Bahçe, Rıza Bey in Polisiye Öyküleri, Aşk Sanat ve Servet Hikâye: Dünyada Bırakılmış Mektuplar, Kalem Bahçelerinden Yedi Hayat Oyun: Mor Defter, Komisyon, Beybaba, Islıkçı, Telefon Kimin İçin Çalıyor, Yedinci Köpek, Çemberler, Suçlular, Dilekçe, Tahterevalli Gezi yazısı: Bir Uçtan Bir Uca, Al İşte İstanbul 9

10 Deneme-fıkra: Atatürk ün Sosyal Görüşleri, Öldürülmüş Şehzadeler ve Devrilmiş Padişahlar, İdam Edilen 44 Vezir-i Azam ın Dramı, Şeytanın Gör Dediği, Kadın Işık ve Ateş, Yeryüzü Tanrıçaları, Kullar ve Sultanlar, Enseyi Karartmayın, Uçuk Mizah: Taş, Sömürücülerle Savaşı, Onlar Uyanırken, Geçip Giderken, Kopuk Kopuk, Suçlanan Yazılar, Kahrolsun Komünizm Diye Diye, Nar Çekirdekleri, Sobe, Gölgelerin Gölgesi, Zurna da Peşrev Olmaz, Şeytan Aynaları ŞEVKET RADO ( ) Yugoslavya/ Radovişte de doğan sanatçı Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesinden mezun olmuştur da Hayat mecmuasını çıkardı. Resimli Hayat, Hayat, Doğan Kardeş, Ses gibi çok sayıda derginin sahibi ve yöneticisidir. Şevket Hıfzı imzasıyla şiirler de yazdı. Rado sohbetleri ve dergilerde yayımladığı deneme ve benzeri yazılarını kitaplaştırdı. Varlık dergisinde yayımlanmış şiirlerini Şiirler adlı bir kitapta toplamıştır. Sohbet, deneme, gezi yazısı, fıkra türünde ürün vermiştir. Sohbetleri genellikle gençlere doğru yolu gösteren, yaşama sevinci aşılayan niteliktedir. Sanatçının açık, rahat bir dil örgüsü vardır. İstanbul Radyosu nda aile sohbetleri programı yapmıştır. : Deneme-sohbet: Eşref Saat, Ümit Dünyası, Hayat Böyledir, Aile Sohbetleri, Tatlı Dil, Saadet Yolu, İnsan Severse Yaşar Araştırma-inceleme: Hayat Ansiklopedisi, Türk Hattatları, Türk Matbaacılık Tarihi, Hayat Spor, Türk Tarih Dil Kurumu Gezi yazısı: Sovyet Rusya GEZİ YAZISI YAZARLARI İSMAİL HABİP SEVÜK ( ) Balıkesir in Edremit ilçesinde doğdu, İstanbul Hukuk Fakültesini bitirmiş, gazetecilik, öğretmenlik ve milletvekilliği yapılmıştır. Edebiyat tarihi ve gezi yazıları ile tanınmıştır. Avrupa daki seyahatlerini Tuna dan Batı ya ; yurt içindeki seyahatlerini ise Yurttan Yazılar adlı gezi kitaplarında toplamıştır. Türk Teceddüt Edebiyatı Tarihi kitabı liseler için hazırlanmış Cumhuriyet döneminin ilk edebiyat tarihi kitabıdır. Batı edebiyatını Yunan ve Latin den başlayarak Avrupa Edebiyatı ve Biz adlı kitapta irdelemiştir. O Zamanlar adlı eserinde Kurtuluş Savaşı anılarını yazmıştır. Edebiyat tarihi: Türk Teceddüt Tarihi, Edebî Yenliğimiz, Avrupa Edebiyatı ve Biz, Tanzimat Devri Edebiyatı, Tanzimat tan Beri Edebiyat Tarihi ve Antolojisi 10

11 Araştırma-inceleme: Edebiyat Bilgileri, Mevlana, Yunus Emre, Türk Güreşi, Carablus Köprüsü Gezi yazısı: Tuna dan Batı ya, Yurttan Yazılar Anı: O Zamanlar Düşünce kitabı: Atatürk İçin NEDİM GÜRSEL (d. 1951) Gaziantep te doğdu. Galatasaray Lisesinden mezun oldu. Doktorasını Sorbonne Üniversitesinde yaptı. Yazıları 1960 ların sonlarından itibaren edebiyat dergilerinde yer almaya başladı da yayımlanan ilk öykü kitabı Uzun Sürmüş Bir Yaz ile TDK Hikâye Ödülü nü kazandı te Fransız Sanat ve Edebiyat Şövalyesi Nişanı nı aldı. 11 yıl sonra çıkan Boğazkesen, Fatih in Romanı uluslararası edebiyat çevrelerinde de yankı yarattı. Roman: İlk Kadın, Boğazkesen, Resimli Dünya Öykü: Cicipapa, Uzun Sürmüş Bir Yaz, Kadınlar Kitabı, Sevgilim İstanbul, Son Tramvay, Sorguda, Öğleden Sonra Aşk Biyografi: Aragon, Doğumunun Yüzüncü Yılında Dünya Şairi Nazım Hikmet, Sağ Salim Kavuşsak (otobiyografi) Gezi yazısı: Balkanlara Dönüş, Pasifik Kıyılarında, Seyir Defteri, Gemiler de Gitti, Güneşte Ölüm Şiir: Kırk Kısa Şiir NAHİT SIRRI ÖRİK ( ) İstanbul da doğdu. Galatasaray Mekteb-i Sultanisine girdi. Tiflis, Berlin, Paris, Viyana, Roma ve Kopenhag vb. Batı kentlerinde yaşadı. Cumhuriyet in ilanından sonra geri döndü. Milli Eğitim Bakanlığında mütercim olarak görev aldı. Gezip gördüğü Edirne, Kayseri, Kırşehir, Kastamonu, Yozgat, Adapazarı, İzmit, Elmadağ, Sağlım, Gölbaşı, Haymana, Polatlı gibi yerleri kendine özgü üslubu ile üç kitapta anlattı. Bu kitaplar aynı zamanda u yılların Türkiye si için önemli bir belge niteliğini taşımaktadır. Özellikle tarihe çok düşkündür. Tarihi anlatırken yalı, konak betimlemelerini ve kadın karakterini çok başarılı yansıtmıştır. Tarihe bu kadar bağlı kalması ve zaman zaman övercesine betimlemesi kimi zaman eleştiri konusu oldu. Hikâye: Kırmızı ve Siyah, Sanatkârlar, Eski Resimler, Eve Düşen Yıldırım Roman: Kıskanmak, Sultan Hamid Düşerken Oyun: Sönmeyen Ateş, Muharrir, Alınyazısı. İnceleme: Edebiyat ve sanat Bahisleri, Tarihi Çehreler Etrafında, Roman ve Hikâye. Gezi yazısı: Anadolu, Bir Edirne Seyahatnamesi, Kayseri-Kırşehir-Kastamonu. Anı: Eski Zaman Kadınları Arasında 11

12 FAİK SABRİ DURAN ( ) İstanbul da doğdu. Paris te öğrenim gördü. Coğrafya ders kitaplarının yanı sıra Fransızcadan çeviriler yaptı, küçük öyküler yazdı. Çeşitli harita ve atlaslar hazırladı. Osmanlı döneminde, Abdülhamit tarafından 10 madalyayla ödüllendirildi. Birinci Coğrafya Kongresi ne katıldı. Profesör Duran, Türk Coğrafya Kurumunun da kurucularındandır. Gezi yazısı: İstanbul dan Londra ya Şileple Yolculuk, Akdeniz de Bir Yaz Gezintisi Diğer kitaplar: Osmanlı Coğrafya-i İktisadisi, Avrupa, Yeni Avrupa Coğrafyası, Amerika ve Avustralya, Coğrafyaya İlk Adım, Büyük Atlas, Hayvanlar Âlemi, İnsanlar Âlemi, Kâşifler Âlemi BUKET UZUNER (d. 1955) Ankara da doğdu. Hacettepe Üniversitesi Biyoloji Bölümünden mezun oldu. Biyolog olarak çalıştı. Akademik yaşamına, edebiyatçı olmak kararıyla son verdi. Çağdaş Türk romancıları arasında kitapları en çok okunan yazarlardan biridir yılında yayımladığı ilk romanı İki Yeşil Susamuru, Anneleri, Babaları, Sevgilileri ve Diğerleri büyük ilgi gördü. Balık İzlerinin Sesi adlı ikinci romanı 1993 te geldi. Yurt içinde ve yurt dışında büyük yankı uyandıran bu romanıyla 1993 Yunus Nadi Roman Ödülü sahibi oldu. Roman: İki Yeşil Susamuru, Anneleri Babaları Sevgilileri ve Diğerleri, Balık İzlerinin Sesi, Kumral Ada Mavi Tuna, Uzun Beyaz Bulut-Gelibolu, İstanbullular Hikâye: Benim Adım Mayıs, Ayın En Çıplak Günü, Güneş Yiyen Çingene, Karayel Hüznü, Şairler Şehri, İstanbul Blues Gezi yazısı: Bir Siyah Saçlı Kadının Gezi Notları, Şehir Romantiğinin Günlüğü, New York Seyir Defteri Otobiyografi: Gümüş Yaz, Gümüş Kız ANI (HATIRA) YAZARLARI ERCÜMENT EKREM TALU ( ) Recaizade Ekrem in oğludur. Galatasaray Sultanisini bitirdikten sonra gönderildiği Paris te siyasal bilgiler öğrenimi gördü. Dönüşünde mütercimlik yaptı yılında Varşova elçiliği müsteşarlığına getirildi. İlk yazılarını Çocuklara Mahsus Gazete de yayımlamıştır. Mütareke yıllarında Aka Gündüz ile Alay adlı bir mizah dergisi çıkarmıştır. Daha çok, Meşhedi adlı bir İranlının abartmalı serüvenlerini anlattığı mizahî hikâye ve romanlarıyla tanınmıştır. Romanlarında olduğu gibi, öykülerinde de toplumsal konulara ağırlık vermiştir. Yazar, öykülerinde daha çok aileyle ilgili değişik konulara yer vermiştir. 12

13 Üzerinde durduğu bir başka konu da toplumun bilgisizliğidir. Sayıları az olan bireysel konulu öykülerinde değişik karakterde kişilerle, kurnazlık, cimrilik, aşk, dostluk gibi bireyin yaşamında önem taşıyan değişik duygu ve tutumları yansıtmıştır. Kimi öykülerinde ise ilgi çekici anılarını buluruz. Öykülerinde gülmeceye de yer vermiştir. Pek çok gazete ve dergilerde fıkra, makale yazan hikâye ve roman türlerinde eser veren sanatçı yaygın şöhretini mizahî romanlarıyla yaptı. Romanlarında İstanbul hayatını canlandırır. Romandaki kahramanları orta halli ve fakir çevrelerden seçmiştir. Hüseyin Rahmi ve Ahmet Rasim in yolunda yürümüştür. Hikâye: Teravihten Sonra, Sevgiliye Masallar, Kız Ali, Güldüren Kitap, Meşhedi nin Hikâyeleri Roman: Evliya-yı Cedid (Yeni Evliya Çelebi), Asriler, Gün Batarken, Kopuk, Sabir Efendi nin Gelini, Kan ve İmam, Şevketmeab, Kundakçı, Meşhedi ile Devriâlem, Gemi Arslanı, Meşhedi Aslan Peşinde, Kodaman, Pepeloğlu, Beyaz Şemsiyeli, Bu Gönül Böyle Sevdi, Çömlekoğlu ve Ailesi Anı: Dünden Hatıralar RUŞEN EŞREF ÜNAYDIN ( ) İstanbul da doğdu. Galatasaray Lisesini bitirdi. Yüksek öğrenimini Edebiyat Fakültesinde yaptı. Ardından Türkçe ve Fransızca öğretmenliğine atandı. Edebiyatımızın ünlü sanatçı ve fikir adamlarıyla yaptığı bir dizi mülakatı, 1918 de Diyorlar ki adıyla kitaplaştırdı. İstanbul ve İstanbul Çeşmeleri üzerine yazılar yazdı. Bu yüzden Çeşmeler Kâşifi ve İstanbul Seyyahı gibi sıfatlarla da anılmıştır. Ulusal Kurtuluş Mücadelesi ne ilk katılanlardan birisi oldu. Cumhuriyet ten önce ve sonra hep Atatürk ün yanında bulundu. Anılar ve röportajlardan oluşan kitapları ilgiyle karşılandı. : Diyorlar ki, Tevfik Fikret, Anafartalar Kumandanı Mustafa Kemal ile Mülakat, Boğaziçi Yakından, Atatürk ü Özleyiş, İstiklal Yolunda, Çanakkale de Savaşanlar Dediler ki, Atatürk Çanakkale yi Anlatıyor DİĞER YAZARLAR HASAN ALİ YÜCEL (1897) İstanbul da doğdu. İ.Ü. Felsefe Bölümünü bitirdi, öğretmenlik, genel müdürlük ve Millî Eğitim Bakanlığı yapmıştır. Can Yücel in babasıdır. Şiir, fıkra, deneme, makale, edebiyat tarihi gibi çeşitli alanlarda eser vermiştir. Şiirlerinde fikir ön planda olduğu için lirizm yoktur. Köy Enstitüleri nin oluşumuna öncülük etmiştir. 13

14 Türk ve dünya edebiyatındaki klasikleri yayımlatarak eğitim ve kültür alanında büyük çalışmalara imza atmıştır. UNESCO doğumunun 100. Yıldönümü nedeniyle 1997 yi Hasan Ali Yücel Yılı ilan etmiştir. Şiir: Dönen Ses, Sizin İçin (Çocuklara Şiirlerim), Dört Hayvan Bir İnsan, Mevlana, Dinle Benden, Allah Bir Fıkra-deneme: Pazartesi Konuşmaları, İçten Dıştan, Hürriyete Doğru, İyi Vatandaş, İyi İnsan, Kültür Üzerine Düşünceler Ders kitabı: Türk Edebiyatı Numuneleri İnceleme: Türk Edebiyatı, Edebiyat Tarihimizden, Türk Edebiyatına Toplu Bir Bakış, Kâtip Çelebi Keşf z-zünûn AZRA ERHAT ( ) İstanbul da doğmuş, Ankara Üniversitesi DTFC de doçentliğe kadar yükselmiş; Pertev Naili Boratav gibi bazı öğretim üyeleriyle birlikte üniversiteden uzaklaştırılmıştır. Yunan ve Roma klasiklerinden yaptığı çevirileriyle tanınmıştır. A. Kadir le birlikte Homeros un İlyada destanını tercüme yaparak TDK Çeviri Ödülü nü almıştır. Sabahattin Eyuboğlu ile birlikte Mavi Anadoluculuk akımını başlatmıştır. Gezi yazılarına Mavi Anadolu ve Mavi Yolculuk adını vermiştir. Gezi yazısı: Mavi Yolculuk, Mavi Anadolu Deneme: İşte İnsan-İşte Homo, Sevgi Yöntemi Çeviri: İlyada, Odysseia, Eşekarıları, Kadınlar Savaşı, Gargantua, Gül ile Söyleşi Mitoloji: Mektuplarla Halikarnas Balıkçısı Masal: Troya Masalları, Eleştiri, Osmanlı Münevverlerinden Türk Aydınına Anı: Gülleyla ya Anılar EFLATUN CEM GÜNEY ( ) Anadolu nun birçok yöresini öğretmenlik görevi nedeniyle tanıdı. Anadolu da yerel sanat dergilerinin çıkmasına ön ayak oldu. Geleneksel halk hikâyelerimizi ve masallarımızı derledi. Kendisi de masallar yazdı. Bu nedenle Masalcı Baba olarak da ünlendi. Dede Korkut Masalları adlı kitabıyla ödül aldı. Çocuk edebiyatımızın verimli bir yazarı olan Eflatun Cem Güney, birçok masalımızın günümüz Türkçesiyle yeniden gün ışığına çıkarılmasında büyük emeği geçti. Eflatun Cem Güney e göre, halk ruhunun vatanı olan masallarda halk kendini, kendi dilini, kendi kalbini, kalbinin gülen ve ağlayan tellerini bulur. Masalları halkın ağzından çıktığı şekilde değil, kendine özgü bir üslupla anlatmayı tercih eder. 30 u masal, 62 kitabı yayımlanır. 14

15 Halk Şiiri Antolojisi, Dertli Kaval, En Güzel Türk Masalları, Halk Türküleri, Bir Varmış Bir Yokmuş, Nasrettin Hoca Fıkraları, Evvel Zaman İçinde, Dede Korkut Masalları, Gökten Üç Elma Düştü, Az. Gittim Uz Gittim, Folklor ve Eğitim, Folklor ve Halk Edebiyatı PERTEV NAİLİ BORATAV ( ) Yazarlarından, folklor (halkbilim) uzmanıdır. Gümülcine de doğdu. Ankara Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi nde profesör oldu. Fransa da zengin bir folklor arşivi kurdu. Çok sayıda derleme ve araştırmaları bulunan Pertev Naili Boratav, halk bilim ve halk edebiyatı alanında bir çığır açtı. Folklor ve Edebiyat adlı araştırma kitabıyla 1983 Sedat Simavi Vakfı Ödülü nü kazandı. Az Gittik Uz Gittik, Folklor ve Edebiyat I-II, Halk Edebiyatı Dersleri, Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyeciliği, İzahlı Halk Şiiri Antolojisi, Tekerleme, Zaman Zaman İçinde, 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı, 100 Soruda Türk Folkloru NAKİ TEZEL ( ) Masal yazarı ve folklorcu olan Naki Tezel, 1915 te İstanbul da doğdu. İstanbul Hukuk Fakültesini bitirdi. Masal derledi, Halkevinde çalıştı de İstanbul da öldü. Bir folklor araştırmacısı olan Tezel in ilk yazısı İstanbul Belediyesi Dergisi nde çıktı. Kendini Türk masallarına, Türk folkloruna adayan sanatçı, çeşitli gazete ve dergilerde yayımlanan yazılarıyla çocuk edebiyatımıza zengin olanaklar kazandırdı. Derlediği masallardan bazıları yabancı dillere çevrildi. Derleme-inceleme: Keloğlan Masalları, Köroğlu Masalı, İstanbul Masalları, Beybörek, Altın Tas, Alabalık, Yeşil Kuş, Peri Kızı, Konuşan Kaval, Elmas İşlemeli Kılıç, Fatma Nine, Küçük Sultanın Güvercini, Limon Kız, Bilmeceler ve Maniler, Altın Bülbül, Kayıp Sultan, Türk Masalları TAHİR ALANGU ( ) Yüksek Öğretmen Okulunun Türkçe bölümünü 1943 yılında bitiren eleştirmen ve edebiyat tarihçisi Tahir Alangu, bir süre Yozgat, Van, Erzincan, İstanbul gibi illerde öğretmenlik yaptı. Yazı hayatına folklor araştırmaları ve bu alandaki eserlerin tanıtımıyla başladı. Türk masallarını derleme işine girişti. Bunlardan Keloğlan ve Billur Köşk Masalları yayımlandı. Edebiyat tarihimizin açıklamalı değerlendirmesini yaptı. 15

16 Billur Köşk Masalları, Keloğlan Masalları, Türkiye Folkloru El Kitabı, Kalevela, Çalgılı Kahvelerde Külhanbeyi Edebiyatı, Cumhuriyet ten Sonra Hikâye ve Roman, Ömer Seyfettin 16