EGE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ Coğrafya Anabilim Dalı Beşeri ve İktisadi Coğrafya Bilim Dalı

Transkript

1 EGE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ Coğrafya Anabilim Dalı Beşeri ve İktisadi Coğrafya Bilim Dalı AVRUPA ÜLKELERİNDEN TÜRKİYE NİN BATI KIYILARINA YÖNELİK GÖÇLER: MARMARİS KUŞADASI VE AYVALIK İLÇELERİNDE KARŞILAŞTIRMALI BİR ARAŞTIRMA DOKTORA TEZİ İlkay SÜDAŞ Danışman: Prof. Dr. Mustafa MUTLUER İZMİR-2012 i

2 ii

3 iii

4 Kır saçlı Göçebeler İş arkadaşlarıyla tokalaşıp sevgiyle öptüler torunları, Aylar süren planların ardından, tıktılar dolaplara eşyaları, Kalplerinin sesini dinleyip vedalaştılar tanıdıklarıyla Arabalarda ve karavanlarda artık Yeni Çağ ın yolcuları. Bir denizkızının şarkısı çağırdı onları, antik ruhu bu toprakların, Yağmur ormanının, nehrin, dağların, çalıların, kayalar ve kıpkırmızı kumların, Görmeye ve anlamaya davet ediyor, tatlı sesi uzaklardaki Alchera nın. Kış yok, mevsim her daim yazdır burada, Başıboş gezinip duran bir karavanda Bu uzun yolculuk başladığından beri daha çok şey öğrendiler birbirlerinden, Rahat rahat sürüp giden tartışmalar, gündelik küçük şeyler üzerinden, Hayat sadece yaşamak demek, tadını çıkaracaklar hâlâ vakit varken. Zaman değil, bi karavandan ibaret evleridir artık onlara hükmeden. Bir kartpostal Alice Springs ten, Fotoğraflarda gülümseyen yüzler, yanık tenler Noel e evde değillermiş, planları değişmiş. Yol uzanıyor önlerinde, büyüleyici bir kıyı, Tozlu karavanlarda kır saçlı göçebeler Takip ediyorlarmış gökkuşağını. Grey Nomads They have kissed grandchildren fondly and shaken workmates hands, Put their furniture in the storage after months of making plans, Farewelled the familiar to obey their hearts commands. New Age overlanders in cars and caravans A siren song has called them, ancient spirit of this land, rainforest, river, mountain, silver saltbush, rocks, red sand. Soft voice of distant Dreamtime bids them see and understand, No winter, always summer in a wandering caravan. They have learnt more of each other since this long journey began, Discussion flowing freely over sink and frying pan, Life is meant for living, they ll enjoy it while they can, Time no longer rules them their home a caravan A postcard from the Alice, photos, smiling tanned, They won t be home for Christmas as previously planned, The road rises before them, a mesmerizing strand, Grey nomads follow rainbows in dusty caravans Margaret GLENDENNING Çeviri: İlkay SÜDAŞ i

5 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... İV ŞEKİLLER LİSTESİ... Vİ TABLOLAR LİSTESİ... Vİ FOTOĞRAFLAR... Vİİ BÖLÜM 1: GİRİŞ AMAÇ ARAŞTIRMA ALANI Turizm Göstergeleri Mülk Edinimine İlişkin Veriler İkamet İzinleri BÖLÜM 2: KURAMSAL ÇERÇEVE GÖÇÜN TANIMI VE BOYUTLARI GÖÇ LİTERATÜRÜNDE YENİ BİR KAVRAM: YAŞAMBİÇİMİ GÖÇÜ ULUSLARARASI EMEKLİ GÖÇLERİNİN KURAMSAL BOYUTU İLGİLİ LİTERATÜR Dünya da Emekli Göçleri Hakkında Coğrafi Araştırmalar Türkiye de Yaşayan Yabancılar Üzerine Araştırmaları BÖLÜM 3: REFAHA DAYALI GÖÇLERİN DÜNYADAKİ DURUMU DÜNYA DA EMEKLİ GÖÇÜ BÖLGELERİ YENİ BİR HEDEF ÜLKE OLARAK TÜRKİYE Destinasyonlarda Ortaya Çıkan Kültürel Görünüm BÖLÜM 4: TÜRKİYE DE YABANCI NÜFUS VE AB VATANDAŞLARI TÜRKİYE DE YABANCI NÜFUS TÜRKİYE DEKİ AVRUPA BİRLİĞİ VATANDAŞLARI YABANCILARIN TÜRKİYE DEKİ HAKLARI Yerleşme ve Taşınmaz Edinimi Hakkı Çalışma ve Örgütlenme Hakları BÖLÜM 5: ARAŞTIRMA ALANININ COĞRAFYASI VE TURİZM ÖZELLİKLERİ ARAŞTIRMA ALANININ DOĞAL COĞRAFİ ÖZELLİKLERİ ii

6 5.2. ARAŞTIRMA ALANININ BEŞERİ COĞRAFİ ÖZELLİKLERİ Nüfus Yapısı ve Sosyo-ekonomik Temel Özellikler ARAŞTIRMA ALANINDAKİ İLÇELERİN TURİZM ÖZELLİKLERİ Marmaris Kuşadası Ayvalık BÖLÜM 6: YÖNTEM Veri Toplama Süreci ve Sınırlılıklar Veri Analizi BÖLÜM 7: ARAŞTIRMA BULGULARI NİCELİKSEL BULGULAR Katılımcıların Geldikleri Yerler Demografik Özellikler İkamet Özellikleri Çalışma, Gelir Durumu ve Mülkiyete ilişkin Özellikler Göç Sürecinde Etkili Olan Faktörler Türkiye de Yaşam Geri Dönüş Niyeti Gruplararası Karşılaştırmalar Emekliler ve Emekli Olmayanların Karşılaştırılması Britanyalılar ve Diğer Avrupalıların Karşılaştırılması İlçelere Göre Karşılaştırmalar NİTELİKSEL BULGULAR BÖLÜM 8: TARTIŞMA VE SONUÇ BİBLİYOGRAFYA EK 1: ANKET FORMLARI EK 2: GÖRÜŞME METİNLERİ ÖZGEÇMİŞ ÖZET ABSTRACT iii

7 ÖNSÖZ Uluslararası göç, günümüzde sosyal bilimler alanında, üzerinde belki de en çok durulan olguların başında gelmektedir. İnsan hareketliliğinin boyutları giderek çeşitlenmekte, her yıl milyonlarca insan farklı nedenlerle uluslararası göç hareketlerine katılmaktadır. Göçe yol açan nedenler farklı farklı olsa da genel olarak kabul gören bir durum, uluslararası nüfus hareketelerinin büyük ölçüde merkez ve çevre ülkeler arasında, gelişmekte olan ülkelerden gelişmiş olanlara doğru gerçekleştiğidir. Bunun yanı sıra sanayileşmiş ülkelerde, göçmenlerin çoğunlukla olumsuz çağrışımlar uyandırdığı, uyum sorunları ile gündeme geldikleri, sığınma hareketleri ve istihdam kaygıları ile belirlenen bir mağduriyet ekseninde algılandıkları da bir gerçektir. Bilimsel araştırmalara çoğunlukla bu yaklaşımla konu olan uluslararası göç olgusuna dair kavramsallaştırma ve geliştirilen kuramlar da daha çok ekonomik temellere dayanmakta ancak göç hareketlerindeki çeşitlenmeye paralel olarak daha farklı boyutlar kazanmaktadır. Bununla birlikte uluslararası göç hareketleri, özellikle de son birkaç on yıldır, yalnızca bu sözü edilen çerçevede ortaya çıkmamaktadır. Bir iş bulma ya da sığınma kaygısının bulunmadığı, bir doğal afetin ya da savaşın yol açmadığı, dolayısıyla hareketin bir mağduriyetten kaynaklanmadığı ve göçmen in de verili toplumsal hiyerarşide aşağıda yer almadığı bir başka göç hareketinin hacmi de yıldan yıla büyümektedir. Bu harekete sanayileşmiş ülkeler kaynaklık etmekte ve hareketin turizm faaliyetleriyle sıkı bir ilişkisi bulunmaktadır. Akdeniz ikliminin en önemli çekici faktör olduğu bu refah göçü dünya çapında gözlenmekte, Kanada ve ABD den güneye, Kuzey Avrupa dan Akdeniz kıyılarına ve Japonya dan da Pasifik dünyasına ve Avustralya kıyılarına doğru gerçekleşmektedir. Göçe katılanların orta yaş üzerindeki yaş gruplarına dâhil olmaları ve çoğunlukla emekliliklerinin ardından, çalışma yaşamları boyunca tatillerini geçirdikleri destinasyonlara göç etmeleri, uzun bir zaman bu olgunun uluslararası emekli göçü başlığı altında incelenmesine yol açmıştır. Günümüz dünyasında ise değişimlerin büyük bir hızla gerçekleşmesi, küreselleşmenin yarattığı esneklik, ulaşım ve iletişim olanaklarının sağladığı giredek artan bir hareketlilik sonucunda, insanların mekâna olan fiziksel bağlılıkları bir zorunluluk olmaktan çıkmıştır. Bunun sonucunda da sanayi toplumlarının bireyleri, yanlızca emekliliğin getirdiği maddi özgürlük ve hareket serbestliğinin bir sonucu olarak değil, aynı zamanda emeklilikten önce de yaşamlarını daha rahat sürdürebilecekleri, Akdeniz ikliminin tadını çıkarabilecekleri yerlere yönelmektedirler. Refah düzeyinin yüksek olması ve göç kararında iklim koşullarının büyük önem taşıması dışında, bu göç hareketine katılanların pek az ortak özelliği vardır. Emekliler ve emekli olmayanlar, geçici ya da kalıcı olarak göç edenler, göç ettikleri yerlerde çalışmaya devam edenler, eşleriyle ya da bir eş nedeniyle göç edenler, ikinci konutlarda ikamet eden ya da karavan ve yat gibi alternatif yaşama mekânları ya da kırsal alanları ve tarihsel dokunun korunduğu yerleşmeleri tercih edenlere kadar büyük br çeşitlilik gösteren bu göçmen grubu, uluslararası göçmen nüfusu içinde ayrıcalıklı bir sınıf gibidir ve göç, bu kitle için bir yaşam biçimi hâlini almaktadır. Bu çeşitliliği kapsayacak şekilde bir şemsiye kavram olarak son yıllarda ortaya atılan kavram, yaşambiçimi göçü (lifestyle migration) olmuştur. Avrupa Kıtası nda Büyük Britanya, İskandinav ülkeleri, Benelüks ve Almanya nın kaynaklık ettiği, başta İspanya olmak üzere Güney Avrupa ülkelerinin de hedef ülkeler olduğu yaşambiçimi göçleri için hedef ülkelerden biri de Türkiye dir. Türkiye nin batı ve güney kıyılarında yer alan uluslararası turizm destinasyonlarında giderek artan sayıda yerleşen AB vatandaşları, Türkiye deki yeni bir iv

8 göçmen kitlesini ortaya çıkarmışlardır. Bu kitle üzerine araştırmaların sayısı da günden güne artış göstermektedir. Bu çalışmada, Türkiye deki AB vatandaşı göçmenlerin motivasyonları, sosyoekonomik ve demografik özellikleri, Türkiye nin Batı kıyısında, turizm açısından gelişme göstermiş ilçelerden Marmaris, Kuşadası ve Ayvalık örneklerinde, karşılaştırmalı olarak ve mekânsal farklılıklara odaklanılarak incelenmektedir. Tek bir kişinin imzasını taşısa da, akademik bir çalışma hiçbir zaman tek bir kişinin ürünü olmamaktadır. Dolayısıyla doktora çalışmam boyunca emeği geçen ve bir şekilde yardımını gördüğüm pek çok kişiye burada teşekkür etmek, benim için zevkli bir görevdir. Bu noktada, ilk olarak, beni her zaman destekleyen ve motive eden, önerilere açık olan ve beni özgür bırakan, görüş ve önerilerinden her zaman yararlandığım değerli hocam Prof. Dr. Mustafa Mutluer e teşekkür ediyorum. Bölümümüz öğretim üyelerinden değerli hocam Prof. Dr. Füsun Baykal da tüm süreç boyunca yanımda olmuş, desteği, titizliği, eleştiri ve önerileri ile büyük katkı sağlamıştır. Kendisine şükranlarımı sunuyorum. Fakültemizin Sosyoloji Bölümü öğretim üyelerinden Y. Doç. Dr. Engin Önen e de, konuya daha geniş bir açıdan bakmamı sağlayan önerileri için teşekkür ederim. Doktora çalışmamın ilk yıllarında, benzer bir konuda, uzun süre kendileriyle çalışma fırsatı bulduğum ve kendilerinden çok şey öğrendiğim Dokuz Eylül Üniversitesi nden hocalarım Prof. Dr. Canan Balkır a ve Y. Doç. Dr. Berna Kırkulak a teşekkürlerimi sunarım. Çeşitli aşamalarda büyük yardımını gördüğüm hocam Prof. Dr. Neşe Özgen e de burada özellikle teşekkür etmek isterim. Tez çalışmalarımın çeşitli dönemlerinde bulunduğum Madrid teki CSIC Ekonomi, Coğrafya ve Demografi Enstitüsü nden Dr. Vicente Rodríguez, araştırma anketinin sorularının hazırlanması ve bulguların yorumlanmasında rehberlik etmiştir. Kendisine teşekkürlerimi sunuyorum. Veri toplama sırasında da adlarını anmadan geçemeyeceğim pek çok kişinin yardımını aldım. Marmaris teki yardımlarından ötürü Sayın Veronique de Kok a, The Post gazetesinden Sayın Dila Altındiş-Balcı ve Marmaris Belediyesi nden Sayın Sedat Kirt e ile sevgili Çağlar Özbek e; Kuşadası ndaki yardımları için sevgili Petra Koç a ve Birsen İlban a; Ege Eye gazetesinden Sayın Karen Lovell a; Ayvalık taki yardımlarından dolayı da Sayın Kay Wolter e ve arkadaşlarım sevgili Frances Thesigger ve Jonathan Smith e çok teşekkür ederim. Bana her zaman kapısını açan ve her ziyaretimde sorularıma sabırla yanıt veren İzmir Emniyet Müdürlüğü Yabancılar Şubesi nin eski müdürü Sayın Şefak Elmas a da şükranlarımı sunuyorum. Anketleri dil bakımından inceleyen İzmir Ekonomi Üniversitesi nden Sayın Monique Boelman- Gümüş e ve arkadaşlarım Jörg Kube ile Matthew Loubser a; değerli arkadaşlarım Dr. Beycan Hocaoğlu, Aylin Karadaş ve Lülüfer Körükmez e de çeşitli aşamalardaki katkıları nedeniyle içtenlikle teşekkür ediyorum. İnternet anketini hazırlayarak bana eşsiz bir yardımda bulunan bölümümüz mezunlarından sevgili Burak Kedersiz e ve İngilizce görüşme kayıtlarının çözülmesinde çok uzaklardan, İngiltere den ve Avustralya dan, büyük katkı sağlayan arkadaşlarım Zeynep Güven, Jeremy Brown ve Cemil Gökten ile Fakültemizin İngiliz Dili ve Edebiyatı Bölümü nden sevgili Sena Şahini ye minnetarım. Son olarak da her türlü destekleri için aileme, bana sonsuz bir sabır gösteren ve her zaman yanımda olan sevgili dostum Pelin Karakuş a, bana ilham veren ve yol göstericim olan sevgili hocam Prof. Dr. Melek Göregenli ye ve verdiği fikirler ile desteği için Uwe Krause ye ne kadar teşekkür etsem azdır. İlkay Südaş İzmir 2012 v

9 Şekiller Listesi Şekil 1: Araştırma alanı... 9 Şekil 2: Araştırma alanındaki ilçelere AB-OECD vatandaşlarının varışları Şekil 3: Mülk edinen yabancı kişi sayısının yakın yıllardaki gelişimi Şekil 4a, b ve c: Araştırma alanındaki ilçelerde ikamet iznine sahip Avrupa Birliği vatandaşları Şekil 5: Keyfi emekli göçü süreci Şekil 6: Hareketlilik tipolojisi Şekil 7: Dünya da belli başlı emeklilik bölgeleri Şekil 8: Yaşlı Avrupalıların Akdeniz kıyılarında göç ettikleri başlıca destinasyonlar Şekil 9: Türkiye nin Ege ve Akdeniz kıyılarındaki başlıca emekli göçü/yaşambiçimi göçü destinasyonları Şekil 10: Türkiye de ikamet iznine sahip yabancı kişi sayısının illere göre dağılışı Şekil 11: Yakın yıllarda Türkiye de mülk edinen yabancıların illere dağılışı Şekil 12:Türkiye de taşınmaz edinmiş AB vatandaşlarının illere göre dağılışı, Şekil 13: Ege ovaları ve çevresinin genelleştirilmiş yerşekilleri haritası Şekil 14: Ayvalık, Kuşadası ve Marmaris te uzun yıllar sıcaklık ortalamaları Şekil 15: Araştırma alanındaki ilçelerde ve Türkiye de kentsel nüfus artış hızları Şekil 16: Marmaris (1), Kuşadası (2) ve Ayvalık ta (3) kırsal ve kentsel nüfusun gelişimi Şekil 17: Araştırma alanındaki ilçelerde ve Türkiye de nüfusun yaş gruplarına dağılımı Şekil 18: Ege kıyılarında, çekicilikler ve ulaşım olanakları açısından turizmin başlıca unsurları Şekil 19: Araştırma alanında ikamet izni almış AB vatandaşlarının dağılışı Şekil 20: Marmaris te yayımlanan İngilizce The Post gazetesinde yer alan haber Şekil 21: Katılımcıların ülkelerine göre dağılımları Şekil 22: Katılımcıların geldikleri yerler ve araştırma alanındaki ilçeler ile iklim bölgelerinin ilişkisi Şekil 23: Göçmen gönderen bazı yerleşmeler ile araştırmanın yürütüldüğü ilçelerin yıllık güneşlenme süreleri Şekil 24: İlçede yaşanan süre Şekil 25: Evin konumunun seçiminde rol oynayan etkenler Şekil 26: İlçelerden haberdar olma yolları Şekil 27: Göç etmede etkili olan itici ve çekici faktörler Şekil 28: Katılımcıların araştırma alanında geçirdikleri aylar Şekil 29: Türkiye de karşılaşılan sorunların önem derecesi Şekil 30: Kaygı duyulan konular Şekil 31: Komşuluk tercihi Şekil 32: Oy kullanma hakkının olması halinde, oy kullanma eğiliminin bulunduğu seçimler Şekil 33: Katılımcıların ülkelerine kesin olarak geri dönmelerine yol açacak koşullar Tablolar Listesi Tablo 1: Yakın yıllarda AB-OECD ülkelerinden Marmaris e deniz yoluyla varışlar Tablo 2: Yakın yıllarda AB-OECD Ülkelerinden Kuşadası na deniz yoluyla varışlar Tablo 3: Yakın yıllarda AB-OECD ülkelerinden Ayvalık a deniz yoluyla varışlar Tablo 4: Araştırma alanındaki ilçelerin bağlı olduğu illerde yabancıların yakın yıllardaki mülk edinimi Tablo 5: Araştırma alanındaki ilçelerin bağlı olduğu illerde ülkelere göre yabancıların mülk edinimi Tablo 6: 2007 yılının ilk yarısında araştırma alanında Avrupa ülkelerinden gelerek ikamet izni alanlar Tablo 7: Ülkelere göre yurtdışından Türkiye ye göç Tablo 8: Ülkelere göre Türkiye ye göç Tablo 9: Türkiye de mülk edinmiş yabancı kişi sayısı Tablo 10: Türkiye de taşınmaz edinmiş Avrupa OECD vatandaşlarını sayısının illere dağılımı Tablo 11: Türkiye de toplam yabancı nüfusun ve AB vatandaşlarının yoğunlaştıkları iller Tablo 12: Ayvalık, Kuşadası ve Marmaris te deniz suyu sıcaklığı Tablo 13: Açık-kapalı-bulutlu gün sayıları ve yıllık güneşlenme süresi Tablo 14: Marmaris, Kuşadası ve Ayvalık ta nüfus miktarının gelişimi Tablo 15: Marmaris, Kuşadası ve Ayvalık ta nüfus artış hızları Tablo 16: Ege kıyılarında uluslararası varışlar açısından önem taşıyan giriş kapıları Tablo 17: Araştırma alanındaki ilçelerde temel turizm göstergeleri Tablo 18: Göç kararında etkili olan faktörler Tablo 19: İkamet yerinin seçiminde etkili olan faktörler Tablo 20: Katılımcıların vatandaşı oldukları ülkeler Tablo 21: Göçmen gönderen bazı yerleşmeler ile araştırmanın yürütüldüğü ilçelerin sıcaklık güneşlenme süresi Tablo 22: Yaş yapısı vi

10 Tablo 23: Tamamlanan En Yüksek Eğitim Düzeyi Tablo 24: İlçelere ilk turistik ziyaretin yapıldığı ve burada yerleşme kararının alındığı dönemler Tablo 25: Her yıl ilçede geçirilen süre Tablo 26: Türkiye nin AB üyeliğine verilen destek Tablo 27: Türkiye vatandaşlarının vizesiz serbest dolaşımına verilen destek Tablo 28: Vizesiz dolaşabileceği düşünülen gruplar ve aldıkları paylar Tablo 29: Hâlihazırdaki vatandaşlığın korunarak TC Vatandaşı da olunması konusundanki düşünce Tablo 30: Emeklilerin ve emekli olmayanların çeşitli demografik özellikleri Tablo 31: Emeklilerin ve emekli olmayanların Türkiye deki yaşamları ile ilgili özellikleri Tablo 32: Emeklilerin ve emekli olmayanların göçe yol açan alt faktörler Tablo 33: Emeklilerin ve emekli olmayanların ev seçiminde rol oynayan alt faktörler Tablo 34: Emeklilerin ve emekli olmayanların sorunlardan aldığı puan ortalamaları Tablo 35: Büyük Britanya ve diğer AB ülkelerinden gelenlerin çeşitli demografik özellikleri Tablo 36: Büyük Britanya ve diğer AB ülkelerinden gelenlerin Türkiye deki yaşamları ile ilgili özellikleri Tablo 37: Büyük Britanya ve diğer AB ülkelerinden gelenlerin göçe yol açan alt faktörler Tablo 38: Büyük Britanya ve diğer AB ülkelerinden gelenlerin ev seçiminde rol oynayan alt faktörler Tablo 39: Büyük Britanya ve diğer AB ülkelerinden gelenlerin sorunlar Tablo 40: İlçelere göre katılımcıların göçe yol açan alt faktörler Tablo 41: İlçelere göre katılımcıların ev seçiminde rol oynayan alt faktörler Tablo 42: İlçelere göre katılımcıların sorunlar Tablo 43: Mülakata katılanların özellikleri Tablo 44: Bulunulan ilçeye yerleşme öyküsü Tablo 45: Türkiye nin ve gelinen ülkenin olumlu ve olumsuz yanları Tablo 46: Aidiyet duygusu Tablo 47: Siyasete ilgi Tablo 48: Türkiye nin AB üyeliğine destek ve nedenleri Tablo 49: Türkiye den ayrılma düşüncesi ve nedenleri Fotoğraflar Foto 1: Sun City, ABD Foto 2: Mijas, İspanya Foto 3: Benidorm, İspanya Foto 4: Cleveland Manor, Avustralya Foto 5: Bonnie Doon, Victoria daki bir karavan parkı, Avustralya Foto 6: Hoek van Holland Kafe, Marmaris Foto 7: Hollanda Kasabı, Benidorm Foto 8: Jimmy nin İrlanda Barı, Kuşadası Foto 9: İrlanda Barı, Banelmadena Foto 10: Sherwood Restoran/Bar, Marmaris Foto 11: Dublin Kafe, Marbella Foto 12: Emlak Şirketi A Place in the Sun, Foto 13: Emlak Şirketi Sol y Mar Foto 14 a ve b: Geleneksel mimariyi yansıtan sokaklar, Ayvalık Foto 15: Yoğun yapılaşmış kıyı kuşağı, Benidorm Foto 16: Yoğun yapılaşma alanları, Málaga Foto 17a ve b: Bir göçmene ait bir evin 2000 ve 2010 yıllarındaki durumu, Ayvalık Foto 18: Bankacılık sektörü için bir pazar olarak Avrupalı göçmenler, Kuşadası Foto 19: Bir telefon şirketinin İngilizce reklamı, Marmaris Foto 20: İbadet duyurusu, Alanya Foto 21: Pub quiz bilgi yarışması duyurusu, Marmaris Kaynağı belirtilmeyen fotoğraflar İlkay Südaş tarafından çekilmiştir. Fotoğraflar, haritalar ve ekler de dâhil olmak üzere tezin hiçbir kısmı kaynak gösterilmeden kullanılamaz. vii

11 BÖLÜM 1: GİRİŞ Dünya nüfusu sürekli bir hareket hâlindedir ve bu hareketliliğe yol açan faktörler karmaşıktır. Nüfus hareketleri çeşitli ölçeklerde, çeşitli yerler arasında gerçekleşir ve birbirinden çok farklı nedenlerle ortaya çıkar. Genel olarak ekonomik faktörlere, kültürel ve politik faktörlere ve çevresel faktörlere dayandırılan göç hareketleri, yasal ve yasadışı boyutlar taşımakta, nüfus dağılışını sürekli olarak yeniden biçimlendirmekte ve özellikle 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren daha da çok yönlü bir hâle gelmiş bulunmaktadır. Göç hareketleri, temelde iç göçler ve uluslararası göçler olarak sınıflandırılır. Her ne kadar, hem iç göçler hem de uluslararası göçler benzer nedenlere dayanarak ortaya çıkıyor olsa da iç göç, nüfusun yalnızca bir ülke sınırları içindeki yer değiştirmesini ifade eder ve mekânsal ölçeği belirlidir: Kültürel açıdan bir dereceye kadar homojen sayılabilecek bir bölgede, belirli sınırlar içinde meydana gelir. Uluslararası göç hareketleri ise gerek mutlak gerekse izafi mesafe açısından iç göç hareketleri gibi değildir. Uluslararası göç hareketleri sonucunda insanlar, yabancısı oldukları kültürel âlemlere doğru yer değiştirirler ve bunun nedenleri de sonuçları da daha çeşitli olmaktadır. Göçe yol açan faktörler kadar, göçlerin kendisi de çeşitlidir: zorunlu ya da gönüllü, geçici ya da kalıcı göçler gibi. Batı dünyası (Dünya üzerinde belirli bir yer olarak yalnızca Batı Avrupa değil, tümüyle Avrupa kültür âlemi Kuzey Amerika ve Avustralya da dâhil) uluslararası göç hareketleri için başlıca hedef bölgedir. Avrupa kültür âleminde yer almayan, sanayileşmiş bir ülke olarak Japonya da geleneksel yapısını büyük ölçüde korumasına karşın uluslararası göçlerin sınırlı da olsa yöneldiği ülkelerden bir diğeridir. Uluslararası göç hareketleri Batı nın algılayışında dünyanın geri kalanından kaynaklanan bir sorundur. Günümüzde bu konu, kalkınmış dünyanın öncelikli gündem maddesi ve bir güvenlik meselesidir. Çoğu zaman istihdam ya da yasadışı sınır geçişleri bağlamında ele alınır ve uluslararsı göçle ilgili literatürün büyük bölümü bu bakış açısına sahiptir. Bununla birlikte, coğrafi açıdan mekân ve mesafe bağlamında ele alınan ve nüfusun yeniden dağılışının bir aracı olarak görülen uluslararası göçler içinde, akış yönünü tersine çeviren ve sanayileşmiş ülkeleri göçmen gönderen ülkeler konumuna getiren 1

12 başka bir nüfus hareketinden söz etmek de mümkündür. Sanayi toplumlarından kaynaklanan bu göçün temelinde, kalkınmakta olan ülkelerdekinden tamamen farklı bir motivasyon olan rahatlık arayışı yatmaktadır. Bu hareketi gerçekleştirenler çoğunlukla daha fazla güneş arayışı içinde olan orta yaş ve üzerindeki nüfustur. Çalışma yaşamlarını büyük ölçüde tamamlamış olanların katıldığı bu nüfus hareketini ortaya çıkaranlar, özellikle fiziki çevre koşullarına gönderme yapan bir ifadeyle, heliotropik 1 göçmenler (King 2002:100) olarak da adlandırılabilmektedir. Söz konusu göçmenlerin hareket alanları aynı kültür bölgesinde (Kuzey Amerika, Avrupa ve Avustralya yı içine alan Batı kültür âleminde) yer aldığından, ekonomik bir beklentileri de bulunmadığından, bu kitle uluslararası göçmenlerin genel portresi içinde sayılmaz. Olası uyum sorunları genelde kültürel ya da ekonomik temelli değil, yaşlılık ile ilgili olabilir. Yerleşme düzenleri, örneğin, bir getto gibi değildir, olsa da bu bir refah gettosu olmaktadır. Söz konusu göç hareketi, uluslararası göç hareketlerini açıklamaya çalışan göç kuramları içinde yer almaz ve refah toplumlarından çıkan bu göçmenler, dünya göçmen nüfusu içinde ayrıcalıklı bir sınıf gibidirler. Çoğunlukla çevresel tercihlerin rol oynadığı bu göç hareketine katılanların sayısının gittikçe artmaktadır: Örneğin ABD de 1980 ler ve 1990 larda doğudan batıya ve kuzeyden güneye doğru büyük bir iç göç dalgası gerçekleşmiş, kuzeydeki ve doğudaki eski sanayi eyaletleri Güneş Kuşağı na doğru göç vermiştir. Yalnızca New York tan arasında kişi Florida ya ve yaklaşık kişi de Kaliforniya ya göç etmişti. ABD dekine benzer şekilde Avrupa da da güneşe kaçış İspanya nın, Fransa, İtalya, Yunanistan ve şimdi de Türkiye nin Akdeniz kıyılarında ev sahibi olma arzusunu artırmıştır (Tümertekin ve Özgüç 2009:294). Bir kısmı emekli olmuş yaşlı nüfusun ortaya çıkardığı bu göç hareketi, özellikle İkinci Dünya Savaşı ndan sonraki yıllarda Avrupa kıtasında gelişme gösteren kitlesel turizm hareketleriyle bağlantılı bir artış göstererek 20. Yüzyıl boyunca gözlenmiştir. Soğuk 1 Heliotropizm, bitkilerin güneşe doğru dönme hareketine verilen addır (Whittow 2000). Heliotropik göçmen yakıştırması, yaşlıların, Orta ve Kuzey Avrupa nın güneşlenme süresi ve sıcaklıkları görece düşük olduğu kesimlerinden, soğuk ve nemli iklim koşullarından kaçarak Akdeniz ikliminin hüküm sürdüğü güneşli bölgelere yönelişlerini ifade etmek için kullanılmaktadır. 2

13 iklim koşullarına sahip Orta ve Kuzey Avrupa ülkelerinden Güney Avrupa ya; Kuzey Amerika da da Kanada dan ABD nin güney eyaletlerine ve ABD içinde kuzey eyaletlerden yine güneydekilere (güneş kuşağına) doğru bir akış gerçekleşmektedir. Gerek kaynak gerekse hedef bölgelerdeki etkileri (nüfusun yaş yapısında yaşlanmaya doğru bir değişim, nüfusun yeniden dağılımı, artan konut talebi, emeklilik maaşlarının ülkeler arası transferi, kültürel etkileşim vb.) nedeniyle, özellikle 1980 lerle birlikte bu konu sosyal bilimciler tarafından incelenmeye başlanmıştır. Özellikle 20. yüzyılın ikinci yarısından günümüze değin Fransa, İtalya, İspanya, Portekiz, Yunanistan gibi Avrupa ülkeleri ile Malta ve Kıbrıs gibi Akdeniz adaları, Orta ve Kuzey Avrupa dan kaynaklanan emekli/yaşlı göçleri için hedef bölgeler olmuş ve bu yerler başta uygun iklim nedeniyle Avrupalılar için birer çekim merkezi haline gelmiştir. Konu hakkındaki literatürün genişlemesine bağlı olarak ortaya çıkan bir durum, bu hareketin yalnızca emekli göçü olarak ifade edilmesinin yetersiz olacağını göstermiştir. Göçe katılanların hem sosyoekonomik ve demografik özellikleri hem de kalış süreleri açısından gösterdikleri çeşitlilik kavramsallaştırmayı güçleşirmekte ve kapsayıcı bir üst başlığın arayışı sürmektedir. Bu arayış, bir şemsiye kavram olarak kabul gören yaşambiçimi göçü şeklinde ifadesini bulmaktadır. Son yıllarda Güneydoğu Avrupa daki yeni bir durak olarak Türkiye de dikkat çekici bir hedef ülke haline gelmiştir. Bu çalışmada, söz konusu nüfus hareketleri sonucunda Türkiye de yeni bir nüfus kitlesi olarak ortaya çıkan, bir kısmı emekli, Avrupalı göçmen grubu ele alınacaktır AMAÇ Uluslararası nüfus hareketleri içinde genellikle göç veren bir ülke ya da bu göçler için bir geçiş ülkesi olarak kabul edilen Türkiye (Kirişçi 2003), küreselleşmeye ve bir bölgesel güç odağı haline gelmesine bağlı olarak göç alan bir ülkeye dönüşme süreci içindedir. Türkiye, gerek ekonomisi daha zayıf çevre ülkelerden ekonomik amaçlı, gerekse Orta Doğu nun siyasal istikrarsızlığına bağlı olarak ortaya çıkan sığınma amaçlı göçler ile yasadışı nüfus geçişlerine sahne olmaktadır. Soydaşlar, sığınmacılar, öğrenciler, kaçak çalışanlar, kaçak transit göçmenlerle birlikte Türkiye, köken ve sosyo-ekonomik 3

14 nitelikleri bakımından karmaşık bir nüfus kitlesinin hedefidir 2. Bu göçmen gruplarına, 1990 ların ortalarından itibaren eklenen yeni bir kitle de yaşlı Avrupalılardır. Turizm bölgelerinde mülk edinerek yerleşen AB vatandaşları, Güney Avrupa ülkelerinin son birkaç on yıl boyunca artarak süren bir tempo içinde yaşadığı bir nüfus hareketini Türkiye ye de taşımışlardır. Ancak bu göçmen çeşitliliğine ve giderek daha da önemli bir göç ülkesi haline gelmesine karşın Türkiye nin istikrarlı bir göç politikası yoktur. Uluslararası göçlerde bir hedef ülke olarak Türkiye yi ele alan çalışmaların tarihi de fazla gerilere gitmez ve Türkiye deki göçmen gruplar soydaş göçmeni olanlar dışında akademik çalışmalara yeni yeni konu olmaya başlamışlardır. Türkiye ye göç eden yaşlı Avrupalıların katıldıkları bu nüfus hareketinden söz ederken kaynak ülkeler ile Türkiye arasında kalkınmışlık düzeyi ve kültürel bağlar açısından belirgin farklılıkların bulunduğunu ve artık Batılı göçmenlerin, içinde dolaştıkları kültürel âlemden dışarı çıktıklarını vurgulamak gerekir. Dolayısıyla, söz konusu göçlerin Türkiye deki boyutlarının, bu deneyimi yaşayan diğer Güney Avrupa ülkelerindekinden daha farklı ve karmaşık olması beklenebilir. Orta ve Kuzey Avrupalı emeklilerin yöneldiği hedef bölgeler, büyük ölçüde Avrupa kültür âlemi içerisinde yer almaktadır. Bu bölgelerin, kaynak ülkeler ile sıkı kültürel, politik ve tarihsel bağları bulunmaktadır. Bu bağlar çeşitlidir: Örneğin Büyük Britanya nın eski sömürgeleri olan Malta (Warnes ve Patterson 1998) ve Kıbrıs (Damer 1995); Avrupa için önde gelen turizm merkezleri olan İspanya (Rodríguez ve diğ. 1998) ve Yunanistan kıyıları ve adaları (Lazaridis ve diğ. 1999); İtalyan Rönesansı nın merkezi olan, günümüz turizm hareketlerinin çekirdeğini oluşturan Grand Tour a kadar inen tarihsel-kültürel bağların bulunduğu Toskana (King ve Patterson 1998) gibi. Türkiye nin ise emekli göçmen gönderen ülkeler ile bunlar gibi derin bağlarının bulunmuyor olmasının yanı sıra ülkemiz, Avrupa ülkeleri açısından tarih boyunca farklı bir kültürel bölgede yer almıştır. Bu bakımdan bir hedef bölge olarak Türkiye nin algılanışı, Türkiye de bu göç sürecinin lerin başında yabancının Türkiye vatandaşlığına geçmesi ( yılında Türkiye de kaçak çalışan sayısının yaklaşık olarak tahmin edilmesi (İçduygu 2004:19), 2003 yılında yaklaşık sığınma başvurusu alması, 2005 yılında yakalanan kaçak göçmenlerin sayısının e yaklaşmış olması ( ve 2006 yılında Türkiye de BMMYK nin yardımda bulunduğu kişi sayısının i bulması dikkate değer sayısal göstergelerdir. 4

15 işleyişi ve sonuçları, diğer Avrupa ülkeleri arasında gerçekleşen hareketlerden daha farklı boyutlar taşıyacaktır. Turizm bölgelerine yönelik yaşlı göçlerinde bir hazırlayıcı faktör olarak nitelenebilecek kitle turizminin ortaya çıkışı ve gelişmesi, Türkiye ye göç hareketine temel oluşturan başlıca faktörlerden biri olmuştur. Bu nüfus hareketinin turizm ile ilişkisi de dikkate alındığında, öncelikle belirtilmesi gereken, yaşlı Avrupalıların Türkiye kıyılarına yönelmelerinde, uluslararası turizm hareketlerinin önemli bir rol oynadığıdır. Kitle turizmiyle karşılaşması çok gerilere gitmeyen Türkiye, beş milyon yabancı ziyaretçi ile 1990 yılında, bunun iki katı kadarıyla ise 2000 yılında tanışmıştır yılında bu rakam 29 milyona yaklaşmış, 2011 de de 31 milyonu aşmıştır. Kitlesel ölçekte gelen turistler, tatil deneyimleri tekrar ettikçe ve ülkeyi daha yakından tanıdıkça, Türkiye yi de ileriki yaşamlarında göç edebilecekleri bir ülke olarak görmeye başlamışlar ve bugün büyük miktarlarda tatil yörelerine yerleşmiş bulunmaktadırlar. Bugün Avrupalı göçmenlerin, Türkiye nin kıyı turizmi bakımından gelişmiş yerlerinde yerleşiyor olması uluslararası turizm hareketleri ve emekli göçleri arasındaki açık ilişkiye işaret ederken, göçmenlerin yerleştikleri yıllar da 1990 dan önceye pek gitmemektedir. Turistlerin göçmene dönüşmesi sürecine zemin hazırlayan bir faktör olan uluslararası turizm hareketlerinin yanı sıra, politik bir faktör olarak, Avrupa Birliği ne uyum süreci içinde, Türkiye de yapılan yasal değişikliklerin önemi de göz ardı edilemez. Bu çerçevede, 2003 yılında yabancıların Türkiye de mülk edinimini kolaylaştıran düzenleme 3 sonrasında, yabancıların Türkiye ye ilgisinin arttığını belirtmek gerekir. Tatil yörelerine yönelen göç hareketlerini araştırırken taşınmaz ediniminin önemli bir gösterge olarak kabul edildiği (King ve diğ. 2000) ve Türkiye de yabancılarca mülk ediniminin, emekli göçleri için belli başlı kaynak ülkeler olan İskandinav ülkeleri, İngiltere ve Hollanda açısından artış gösterdiği (Mutluer ve Südaş 2005) de bilinmektedir. 3 Kanun no 4916 (Kabul tarihi , R.G , 25173). Yabancılara mülk satışı, Anayasa Mahkemesi nin iptal kararının ardından 2005 yılında yeniden düzenlenmiştir. Anayasa Mahkemesi kararı ile 17 Nisan 2008 de satışlar yeniden durdurulmuş ancak aynı yıl yeni bir düzenlemeyle tekrar serbest bırakılmıştır. 5

16 Bu sürecin bir sonucu olarak Türkiye de ortaya çıkan bu yeni nüfus kitlesi, üzerinde daha fazla araştırma yapılması gereken yeni bir sosyal olguyu gündeme getirmiştir ve bu göç hareketinin dinamiklerinin anlaşılması önemlidir. Bu amaçla, Türkiye nin Ege kıyılarındaki bazı ilçelerde (Marmaris, Kuşadası ve Ayvalık) yerleşmiş AB vatandaşlarından yola çıkarak yanıtları aranacak başlıca sorular şu şekilde sıralanabilir: - Göçmenlerin toplanma alanları nereleridir ve nede buraları neden seçmektedirler? - Güney Avrupa nın diğer ülkeleri ile karşılaştırıldığında, Türkiye deki göçmenlerin yapısı ve motivasyonları ne gibi benzerlikler ya da farklılıklar göstermektedir? - Türkiye deki göçmen grubu içerisinde, emekliler dışındakilerin yapısı nasıldır ve bu grubun motivasyonları nelerdir? - Göçmenlerin sorunları nelerdir ve Türkiye deki yaşamları nasıldır? - Göçmenlerin sosyo- ekonomik özellikleri ve motivasyonları bakımından ilçeler arası farkılılaşmalardan söz edilebilir mi? Yasal düzenlemelerin ve uluslararası turizm alanındaki gelişmelerin yanı sıra kültürel farklılık da ele alınan göç sürecinde etkili olabilir. Güney Avrupa nın kitle turizmi nedeniyle yapılaşmış ve aşırı kullanım nedeniyle tahrip edilmiş ve artık geleneksel sayılabilecek emekli göçü bölgelerini de barındıran kıyılarının durumunun aksine, Türkiye nin henüz daha az keşfedilmiş doğal çevre koşullarının ve iklimsel çekiciliğinin bulunması Avrupalıların ülkeye ilgisini açıklamada yardımcı olabilir. Sözü edilen doğal çekicilikler ile taşınmaz satışını destekleyen yasal düzenlemelerin göçe zemin hazırlamasının yanı sıra önemle vurgulanması gereken diğer bir çekicilik de Türkiye nin kültürel yapısıdır. Batılı göçmenler Türkiye ye göç etme yoluyla, tam anlamıyla Batılı sayılmayacak bir ülkede, Batılı değerlerini terk etmek zorunda kalmadan yeni bir yaşam tarzı sürdürebilme olanağına sahip olabilmektedirler. Emekli göçlerine yol açan faktörler arasında yer alan yenilik arayışı gibi faktörler sonucunda Türkiye de yeni keşfedilen bir hedef ülke olarak ortaya çıkmıştır. Türkiye deki sosyo-kültürel 6

17 özelliklere, Avrupa daki diğer destinasyonlardan daha fazla önem verilmesi beklenmektedir. Turistlerin göçmene dönüşmesi, sosyo-ekonomik özellikleri açısından göçmen tipinin ortaya çıkışında da belirleyici olduğundan, Türkiye nin turist profili de dikkate alınması gereken bir konudur. Türkiye nin çektiği yabancı turistler alt-orta sınıftandır ve çoğunlukla eski turistler olan göçmenler de geldikleri ülkenin alt-orta sınıfından olacaklardır. Göçmenler, Türkiye de önemli bir değişim sürecine yol açma potansiyeline sahiptirler. Başlangıç aşamasında olsa dahi değişikliklerin gözlendiği pek çok yer mevcuttur (örneğin Alanya Belediyesi nin Yabancılar Meclisi gibi). Kültürel yayılmanın yol açtığı dinsel, dille ilgili ve başka taleplerin (sağlık, eğitim, çevresel duyarlılık) yanı sıra, maddi olarak haritalanamayacak ya da somut olarak gösterilemeyecek ancak ele alınan bölgenin toplumsal atmosferini, yaşam tarzını değiştirecek ve yaşam standardını yükseltecek talepler, bu refah göçmenlerinin sözü edilen potansiyeline işaret etmektedir. Türkiye nin Avrupa Birliği ne uyum sürecinde Türkiye deki AB vatandaşları, kendi yaşam tarzları ve talepleri doğrultusunda, politik bir rol de oynayabilirler. Ayrıca göçmenlerin sadece emeklilerden oluşmaması, evlilik ve çalışma gibi motivasyonlarla burada bulunanların da göçte rol oynayan faktörlere atfettikleri önem derecesi farklılık gösterecektir. Göçmenlerin, yaşamlarının bir bölümünü ya da tamamını geçirmek için seçtikleri bir ülke olarak Türkiye hakkındaki görüş ve tutumlarının büyük ölçüde olumlu olması beklenmektedir. Bu amaç ve beklentiler doğrultusunda, araştırmanın yürütüleceği ilçeler olarak daha önce de söz edildiği gibi, Marmaris, Kuşadası ve Ayvalık ilçeleri tercih edilmiştir. Araştırma alanının seçilmesinde pek çok faktör göz önüne alınmıştır. Bu konu aşağıdaki başlık altında daha ayrıntılı olarak açıklanmaktadır. 7

18 1.2. ARAŞTIRMA ALANI Araştırma alanı Muğla nın Marmaris, Aydın ın Kuşadası ve Balıkesir in Ayvalık ilçelerini içine almaktadır (Şekil 1). Araştırmanın yürütüleceği yerin seçiminde dikkate alınan başlıca ölçütler; (1) Turizm verileri (giriş yapan turist sayısı ve milliyetler), (2) Yabancılara mülk satışına ilişkin veriler, (3) Emniyet müdürlüklerinden sağlanan veriler olmuştur. Turizm yapısını anlamakta önemli katkısı olan turizm verileri, tatil yörelerine yönelik yaşlı göçlerinin turizm ile ilişkisi dikkate alındığında anlam ve önem kazanmaktadır. Akdeniz iklimine sahip ve kıyı turizmi açısından gelişmiş turizm merkezleri önemli çekim alanları olmaktadır ve söz konusu bölgelere önceleri turist olarak gelenler, zamanla çeşitli biçimlerdeki göçmenlere dönüşmektedirler. Bu bağlamda, bir turizm merkezine yönelen turistlerin sayısı ve bunların zamana ve milliyetlere göre değişimi, göz önüne alınması gereken başlıca turizm göstergeleri arasında yer alır. Diğer önemli veri gruplarını oluşturan ikamet izinleri ve tapu kayıtları ise turistlerin aksine bir ülkedeki kalıcı yabancı sayısının miktarı hakkında güvenilir veriler olarak kabul edilir. 8

19 Şekil 1: Araştırma alanı 9

20 Turizm Göstergeleri 2000 li yılların başında, Türkiye ye gelen 11,7 milyon yabancı ziyaretçinin %15,4 ü, araştırma alanında bulunan ilçelerin bağlı olduğu Muğla, Aydın ve Balıkesir illerinden ülkeye giriş yapmıştır yılında ise yabancı ziyaretçi sayısı 27 milyonu aşmış, söz konusu ilçlerin girişlerdeki payı yaklaşık %13 olarak gerçekleşmiştir. Balıkesir ve Aydın illerinden giriş yapanların tamamı Ayvalık ve Kuşadası ndaki sınır kapılarını, Muğla ilinden giriş yapanların ise %6,4 ü Marmaris teki deniz sınır kapısını kullanmışlardır yılında, Kuşadası ndan 680 binin, Marmaris ten ise 180 binin üzerinde yabancı ziyaretçi girişi gerçekleşmiştir. Bu sayı Ayvalık için ise diğer destinasyonlara göre oldukça düşük gerçekleşmiş, 26 binin biraz üzerine çıkabilmiştir. Her üç ilçede de, uluslararası varışlar, çoğunlukla AB vatandaşları tarafından gerçekleştirilmiştir. Şekil 2 den izleneceği gibi son sekiz yılda Kuşadası ve Marmaris te AB vatandaşlarının varışları iniş çıkışlar gösterse de artmış, Ayvalık ta ise durağan bir gidiş gözlenmiştir. Dolayısıyla, uluslararası turizm varışları konusunda Ayvalık, diğer destinasyonlara göre belirgin bir farklılık sergilemektedir. Yabancı ziyaretçiler arasında Avrupalıların payı, Ayvalık ta %94 ü, Marmaris te %82,6 yı, Kuşadası nda ise %41,6 yı bulmaktadır. Her üç destinasyonda da farklı ülkelerden gelenlerin önde olduğu gözlenmektedir: Marmaris te Almanya, Kuşadası nda Büyük Britanya, Ayvalık ta ise Yunanistan ön sıradadır. Marmaris te Almanları, yakın bir değerle İngilizler izlerken, Kuşadası nda Almanlar beşinci sırada yer almaktadır. Daha önce diğer destinasyonlara göre varış miktarları açısından farkı vurgulanan Ayvalık ta ise Yunanistan dan gelenler ezici bir çoğunluğu oluşturmaktadırlar ki bu durum, Midilli Adası ndan kaynaklanan günübirlik girişlerle ilişkilidir. Dolayısıyla bu durumun, tatil turizmi ile değil, günübirlik turizm ve alışveriş turizmi ile bağlantılı olduğu söylenebilir. Ayvalık a olan toplam varışlardan Yunanlıların payı çıkarıldığında, kalan sayı ü biraz geçer ki bu da Ayvalık ın diğer iki destinasyona göre uluslararası boyutta kitlesel kıyı turizminden henüz uzak olduğuna işaret eder. Ayvalık ın daha çok iç turizme hitap eden bir destinasyon olduğu da burada ayrıca anımsatılmalıdır. 10