SAKARYA UYGUN YATIRIM ALANLARI

Transkript

1 SAKARYA UYGUN YATIRIM ALANLARI DOĞU MARMARA KALKINMA AJANSI SAKARYA YATIRIM DESTEK OFİSİ 1

2 İÇİNDEKİLER 1.SAKARYA (GENEL BİLGİLER) SAKARYA İLİ NİN GENEL ANLATIMI Coğrafi Konum, Doğal ve İdari Yapı, İklim Özellikleri ve Bitki Örtüsü Ulaşım Karayolları Demiryolları Denizyolları Ekonomik ve Sosyal Yapı Nüfus Eğitim Sağlık Tarımsal, Hayvansal Etkinlikler ve Ormancılık Bitkisel Üretim Tarla Ürünleri Üretimi Sebze Ürünleri Üretimi Meyve Ürünleri Üretimi Süs Bitkileri Yetiştiriciliği Hayvancılık Büyükbaş hayvancılık Küçükbaş hayvancılık Kümes hayvanları Su Ürünleri Arıcılık Ormancılık Sanayi

3 OSB ler Faaliyette Olan OSB ler Bakanlık Onayı Alınmış Yapım Aşamasındaki OSB ler Ticaret Dış Ticaret Turizm İLİN EKONOMİK GELİŞME YÖNÜNDEN ANALİZİ Mevcut Durumun Analizi Coğrafi Durumun Analizi Demografik Durumun Analizi Altyapı İmkanlarının Analizi Tarım ve Hayvancılık Analizi Sanayi Analizi Turizm Analizi Sosyo-Ekonomik Durum Analizi POTANSİYEL YATIRIM ALANLARI Sanayi Tarım ve Hayvancılık Turizm Hizmet ALTYAPIYI, EKONOMİYİ VE YATIRIM ALANLARINI GELİŞTİRMEYE YÖNELİK BÜYÜK PROJELER GENEL TEŞVİK SİSTEMİ Teşvik belgesi nedir? Müracaat Teşvik belgeli yatırımlara sağlanacak destek unsurları Sakarya da Uygulanacak Teşvik Unsurları

4 1.SAKARYA (GENEL BİLGİLER) Yüzölçümü Nüfusu Yıllık Ortalama Nüfus Artış Hızı Nüfus Yoğunluğu Şehir Nüfusunun Toplam Nüfusa Oranı Okur-Yazarlık Oranı Tarım İşkolunda Çalışanların Toplam İstihdama Oranı Sanayi İşkolunda Çalışanların Toplam İstihdama Oranı Onbin Kişiye Düşen Hastane Yatağı Sayısı Onbin Kişiye Düşen Hekim Sayısı İmalat Sanayii İşyeri Sayısı Sanayi Üretim Değerinin Türkiye İçindeki Yeri Tarımsal Üretim Değerinin Türkiye İçindeki Yeri Gayri Safi Yurtiçi Hasılanın Türkiye İçindeki Yeri Banka Şube Sayısı Kişi Başına Banka Mevduatı Kişi Başına Banka Kredileri Kişi Başına Elektrik Tüketimi : km : : %01,3 : 179 : %74.59 : %92.76 : %51.07 : %19.86 : 18,2 : 9,94 : : %1.2 : %2.0 : %1.1 : 82 : 2.443TL : 3.289TL : 714 KWs 4

5 2.SAKARYA İLİ NİN GENEL ANLATIMI 2.1.Coğrafi Konum, Doğal ve İdari Yapı, İklim Özellikleri ve Bitki Örtüsü Marmara Bölgesi'nin kuzeydoğu bölümünde yer alan Sakarya ili, ve doğu boylamları ile ve kuzey enlemleri arasında yer almaktadır. İl, kendi adı ile anılan ovanın güneybatı kenarında kurulmuş olup, tarihi İstanbul-Anadolu yolunun Sakarya Irmağı'nı aştığı noktada bir köprübaşı ve kavşak noktası konumuna sahiptir. İl alanı yönetsel açıdan doğudan Düzce ve Akçakoca, güneydoğudan Bolu'nun; Göynük, Mudurnu, güneyden Bilecik'in; Gölpazarı ve Osmaneli, batıdan Kocaeli'nin; Kandıra, İzmit, Kartepe ve Gölcük ilçeleri, kuzeyden ise Karadeniz ile çevrilidir. İl, adını Sakarya nehrinden almıştır. Şehir merkezinde Adapazarı, Serdivan, Arifiye ilçesinin bir kısmı ve Erenler ilçesi yerleşim yeri bakımından fiziki mekânda bütünleşmiş durumdadır. Arifiye ilçesi merkeze çok yakın olmasına rağmen merkezle arasından geçen D-100 otoyolundan dolayı ayrı bir yerleşim yeri görünümü sergilemektedir. Düz ovaya kurulan şehrin kuzeyde Söğütlü, Ferizli yönüne, güneyde Arifiye, Sapanca yönüne ve doğuda Hendek, Akyazı yönüne genişleme imkânı bulunmaktadır. 16 ilçeden oluşan Sakarya İli, 2000 yılında Bakanlar Kurulu kararnamesi ile Büyükşehir statüsüne kavuşmuştur. Adapazarı, Erenler, Serdivan, Sapanca, Arifiye, Pamukova, Geyve, Taraklı, Akyazı, Hendek, Karapürçek, Söğütlü, Ferizli, Kaynarca, Karasu ve Kocaali ilçelerinden oluşan ilde, toplam 29 belediye, 428 köy bulunmaktadır. Sakarya da yeryüzü şekillerinde sırasıyla platolar, dağlar ve ovalar ağırlıklı durumdadır. Platolar ve dağlar özellikle ilin güney ve orta kesimlerinde yoğun olarak bulunmaktadır. III. Zamanda meydana gelen yükselme, kırılma ve kıvrılmalarla il topraklarındaki akarsular çöküntü alanları arasındaki eşiklerde derin vadiler açmış, vadi tabanlarında da geniş ve verimli ovalar oluşmuştur. Sakarya, akarsu varlığı açısından zengin bir ilimizdir. İl alanı Aşağı Sakarya Havzasına girmekte olup, bu havza oldukça bol yağış aldığı için yerüstü su kaynakları bakımından oldukça zengindir. İlin önemli akarsuları arasında; Sakarya Nehri, Çark suyu, Mudurnu Çayı, Dinsiz Çayı, Darıçay Deresi, Maden Deresi, Melen Deresi yer almaktadır. Sakarya ili göller bakımından da Türkiye'nin en zengin göllerini oluşturan bölgelerden birisidir. İlde tektonik oluşumlar sonucu ve Sakarya Nehrince taşınan alüvyonların yığılmasıyla bir çok göl oluşmuştur. Suları genellikle tatlı olup, turistik bakımdan zengin bir potansiyele sahiptir. Genellikle içme suyu kaynağı olup, ayrıca tarımsal sulamada da kullanılmaktadır. İlin en önemli gölü Sapanca Gölü olup, büyük bir kısmı Sakarya ili sınırları içinde, bir bölümü de Kocaeli sınırları içerisinde kalan bir tatlı su gölüdür. Sapanca Gölü çevresi 39 km kıyı uzunluğunda, yüzölçümü 40 km² olup, en derin yeri 75 metredir. Göl, içme ve kullanma suyu temini, su ürünleri, endüstriyel kullanma ve turistik açıdan il için büyük önem taşımaktadır. İlin diğer önemli gölleri arasında; Poyrazlar Gölü, Küçük Akgöl, Büyük Akgöl, Acarlar Gölü, Kamış Gölü yer almaktadır. 5

6 Sakarya, iklim özellikleri açısından Marmara ve Karadeniz Bölgesi iklim özelliklerini taşımaktadır. İl, rutubetli bir havaya ve ılıman bir iklime sahiptir. Kışlar bol yağışlı ve az soğuk, yazlar ise soğuk olur. Karadeniz kıyılarında kuzeye özgü karakter kazanan Karadeniz iklimi ile Marmara Havzasına kadar uzanan Akdeniz ikliminin etkili olduğu iklim bölgeleri arasında bulunan ilde, geçiş özellikleri izlenmektedir. Güney ve batıda Akdeniz ikliminin özellikleri görülmekle beraber, yaz kuraklığının sürekli olmaması, bazı yıllarda yağışların çok azalması ve genel olarak ortalama ve mutlak sıcaklık farklarının az oluşu, bölgenin Akdeniz ve Karadeniz iklim bölgeleri arasında bir geçiş alanı olmasının göstergeleridir. Sakarya ili, doğal bitki örtüsü yönünden çok zengindir. Kuzey Anadolu kıyı dağlarının uzantısı olan dağlar gür ormanlarla kaplıdır. Hemen hemen her yerde kayın başta olmak üzere gürgen, kavak, kestane, ıhlamur, çınar, akçaağaç ve meşe başlıca ağaç türlerini oluşturur. Adapazarı'nın doğusunda ve Karasu nun batısında Acarlar Gölü çevresinde bol dişbudak ormanlarına rastlanır. Ovalık kesimlerde Aşağı Sakarya Vadisi çevresinde bitki örtüsü zayıflamaktadır. Çayırlar ve dağ otlakları dışında; dağların etekleri ile platolorda çeşitli maki alanları görülmektedir. Sakarya ili arazisinin %43'ü orman ve fundalık alandan, %49'u tarım alanından, %3,5'i çayır ve mera arazisinden ve %4,5'i de tarım dışı araziden oluşmaktadır. 2.2.Ulaşım Ulaşım olanakları bakımından avantajlı bir konumda yer alan Sakarya ili, ülkenin en önemli iki merkezi, İstanbul ve Ankara'yı birbirine bağlayan kara ve demiryolu hatları üzerinde yer alan önemli bir kavşak noktası halindedir. Türkiye'nin en önemli ulaşım yollarından olan E-5 karayolu ile TEM otoyolu Sakarya'nın ana ulaşım arteri durumundadır. Ülke ölçeğinde trafik yoğunluğu açısından en yoğun bölge durumunda olan Marmara Bölgesi'nin yine en yoğun kesimi İstanbul-İzmit-Adapazarı hattıdır. Cumhuriyet öncesinde Almanlar tarafından yapılan, İstanbul'un Ankara ve tüm Anadolu ile bağlantısını sağlayan demiryolu da Sakarya'dan geçmektedir. İlde deniz ulaşımı için 42 km uzaklıktaki İzmit Limanı'ndan yararlanılırken, Karadeniz sahilinde yer alan Karasu ilçesinde liman inşaatı devam etmektedir. En yakın havaalanı 120 km uzaklıktaki İstanbul Sabiha Gökçen Havaalanı'dır. Kocaeli İli sınırları içinde yer alan ve Sakarya ya 25 km mesafede bulunan Cengiz Topel Havaalanı nın sivil havacılık faaliyetlerine açılması için çalışmalar yürütülmektedir Karayolları İstanbul'u Ankara'ya bağlayan ve ili doğu yönünde boydan boya geçen E-5 karayolu ve TEM otoyolu ilin ana ekseni durumundadır. Edirne'den başlayan TEM Otoyolu (Boğaz Köprüsü dahil) Akyazı'ya kadar 250 km'dir. TEM otoyolunun Kınalı dan sonra bir kolu Yunanistan'a diğer kolu da Bulgaristan'a bağlantılıdır. Sapanca Gölü nün güneyinden geçen otoyol üzerinde, Sapanca, Sakarya (merkez), Akyazı ve Hendek gişeleri bulunmaktadır. İlin kuzey kesimindeki yerleşimlerin il merkeziyle bağlantısını iki devlet yolu; İstanbul'dan Şile- 6

7 Kandıra üstünden gelerek, Kaynarca ilçe merkezinden geçen ve Adapazarı'na ulaşan yol ve doğuda Zonguldak'tan Ereğli Akçakoca üzerinden gelen ve kıyıyı izleyerek Karasu ilçe merkezinden geçip Adapazarı'na bağlanan yol sağlamaktadır. Kuzey ilçeleriyle bağlantıyı sağlayan yollar bölünmüş karayolu olarak yeniden inşa edilmiştir. Güneyle bağlantı ise, E-5 ile birleşen Antalya Karayolu ile sağlanır. Bu yoldan ayrılan bir kolla, Taraklı ilçesine, Bilecik e, Bolu'nun Göynük ve Mudurnu ilçelerine ulaşılır. Sakarya ilinin toplam karayolu km olup, bunun 372 km'si devlet yolu, 70 km'si TEM Otoyolu, 197 km'si il yolu, km'si de köy yoludur. Ayrıca Karadeniz Sahil Yolu nu Şile üzerinden İstanbul la birleştirecek karayolu projesi kapsamında; Kocaali, Karasu ve Kaynarca ilçelerini batıda Kandıra üzerinden Şile ye, doğuda Akçakoca ya bağlayacak bölünmüş yollar yapım aşamasındadır. Yine boğaza yapılacak 3. Köprüyü Akyazı dan TEM Otoyoluna bağlayacak Kuzey Marmara Otoyolu Sakarya dan geçecek ve özellikle Kuzey bölgelerinin İstanbul a mesafesini kısaltacaktır Demiryolları İstanbul'u Ankara ve diğer Anadolu illerine bağlayan demiryolu, Sakarya ilinden geçer. İstanbul Haydarpaşa'dan itibaren demiryolu, İzmit'in 10 km doğusuna kadar E-5 karayolunun hemen yanında ona paralel olarak uzanır. E-5'den ayrılan demiryolu, Sapanca Gölü'nün güney kıyısını izleyerek Arifiye İstasyonu'na uzanır. Arifiye istasyonu, ana hattan ayrılarak 8 km bir mesafe ile Adapazarı Garı'na bağlanır. Arifiye'den güneye yönelen ana demiryolu ise Arifiye Eskişehir karayolunu takip ederek daha sonra Ankara ya ulaşır. Adapazarı demiryolu İstanbul'a 141 km, Ankara'ya 436 km mesafededir. Adapazarı Garı'ndan 8 km uzaklıkta bulunan Arifiye'den Anadolu'nun her köşesine tren seferleri vardır. Ayrıca İstanbul irtibatlı her gün karşılıklı olarak düzenli tren seferleri yapılmaktadır. Sakarya ili sınırları içinde 7 tren istasyonu bulunmakta olup, 65 km demiryolu hattı mevcuttur. Karasu Limanı nı iç demiryolu hatlarına bağlayacak olan Karasu Demiryolu Projesi uygulanmaya başlanmıştır. Ayrıca Batı Karadeniz Limanları nın Adapazarı-Bartın Demiryolu Projesi ile İç Anadolu ya bağlanması da planlanmaktadır. Karasu Demiryolu na entegre edilecek söz konusu proje ile Bartın, Zonguldak Filyos, Ereğli ve Karasu limanlarının yanı sıra Türkiye nin en önemli ağır sanayilerinden Ereğli ve Karabük Demir Çelik fabrikalarının, Adapazarı üzerinden demiryolu ağına bağlantısı sağlanacaktır. Yine İstanbul Ankara arasını 3 saate kadar düşürecek olan hızlı tren ilden geçerek, Sakarya nın ulaşılabilirliğini artıracaktır Denizyolları İlin geleceğinde çok önemli rol oynaması beklenen Karasu Limanı nın önemli bir kısmı bitmiş olup, özelleştirme süreci devam etmektedir. Karasu Limanı, birkaç yıl içerisinde faaliyetine son verilmesi planlanan Haydarpaşa Limanı nın üzerindeki yükü alması için alternatif limanlardan biri olacaktır. Böylece Karadeniz ülkeleri ile yapılacak olan ticarette Karasu Limanı ön plana çıkacaktır. Ayrıca ülkenin en önemli liman havzalarından olan Körfez Liman Havzası 40 km mesafede yer almaktadır. Yapımı devam etmekte olan limanın 7

8 tamamlanması ile Sakarya, Türkiye nin deniz yolu bakımından en avantajlı illerinden biri olacaktır. Sakarya il merkezinin ilçelerine ve önemli merkezlere olan uzaklığı Tablo 1'de verilmektedir. TABLO 1 : İL MERKEZİNİN DİĞER İLÇELERE VE ÖNEMLİ MERKEZLERE UZAKLIĞI UZAKLIK UZAKLIK İL ADI/MERKEZ İLÇE ADI (km) (km) İstanbul 135 Akyazı 26 Ankara 290 Ferizli 28 Kocaeli 35 Geyve 32 Bursa 174 Hendek 30 İzmir 485 Karapürçek 20 Adana 735 Karasu 50 Antalya 528 Kaynarca 38 Denizli 488 Kocaali 67 Eskişehir 177 Pamukova 42 Körfez Limanı 40 Sapanca 16 Sabiha Gökçen Havaalanı TCDD Köseköy Lojistik Merkezi 2.3.Ekonomik ve Sosyal Yapı Nüfus 120 Söğütlü Taraklı 73 İlin toplam nüfusu dir. İl nüfusunun % 74,11 i şehirlerde, % 25,89 u köylerde yaşamaktadır. Yıllık nüfus artış hızı binde 13,03 dır. İlin yüzölçümü Km2 olup, Km2 ye il genelinde 176 kişi düşmektedir. Tablo 2 de Sakarya İli nin ülke geneliyle karşılaştırmalı olarak nüfus istatistikleri verilmiştir. Tablo 3 de de ilin ilçelere göre nüfus dağılımları görülmektedir. TABLO: 2 TÜRKİYE VE SAKARYA NÜFUS İSTATİSTİKLERİ (Genel Nüfus Sayımı Sonuçlarına göre) TÜRKİYE (000) SAKARYA YILLAR Nüfus (000) Yıllık Ortalama Nüfus Artış Hızı % Nüfus Yoğunluğu Nüfus Yıllık Ortalama Nüfus Artış Hızı % Nüfus Yoğunluğu , , , ,

9 , , , , , , , , , , , ,3 179 Kaynak: TÜĠK TABLO: 3 SAKARYA İLİ NÜFUS İSTATİSTİKLERİ Sıra No İlçeler 2008 Yılı Nüfusu Şehir Nüfusu Şehir Nüfus Oranı% Köyler Nüfusu Köy Nüfus Oranı% Belediye Sayısı Köy Sayısı TOPLAM , , Adapazarı , , Erenler , , Serdivan , , Arifiye , , Akyazı , , Ferizli , , Geyve , , Hendek , , Karapürçek , , Karasu , , Kaynarca , , Kocaali , , Pamukova , , Sapanca , , Söğütlü , , Taraklı , , Kaynak: TÜĠK Tablo 3 den şehir nüfusunun merkez ve çevresindeki ilçelerde yoğunlaştığını ve bu ilçelerde yüzde 90 a yakın bir şehirleşme oranı yakalandığını söyleyebiliriz. 230 Binin üzerinde 9

10 insanın yaşadığı Adapazarı ilçesi en yüksek nüfusa sahip ilçe konumundayken, Taraklı ilçesi kişilik nüfusuyla en küçük ilçe konumundadır Eğitim Sakarya ilinde okur yazarlık oranı; % 92 dir. Okul öncesi eğitimde; 617 derslik, öğrenci ve 891 öğretmen bulunmaktadır. Bir dersliğe düşen öğrenci sayısı 25 ve bir öğretmene düşen öğrenci sayısı 17 dir. Bu kademede okullaşma oranı % 58 dir. İlköğretimde; 369 okul, derslik, öğrenci ve öğretmen bulunmaktadır. Bir dersliğe düşen öğrenci sayısı 29, bir öğretmene düşen öğrenci sayısı 21 dir. Bu kademede okullaşma oranı % 99 dur. Orta öğretimde; 91 okul, derslik, öğrenci ve öğretmen bulunmaktadır. Bir dersliğe düşen öğrenci sayısı 31, bir öğretmene düşen öğrenci sayısı 16 dır. Bu kademede okullaşma oranı %74 dur. Mesleki eğitim alanında; il genelinde toplam 42 meslek lisesi, 617 derslik, öğrenci ve 1469 öğretmen bulunmaktadır. İlde mesleki eğitimin orta öğretim içindeki ağırlık payı %57 dir. Türkiye ortalamasının üstünde meslek lisesi mevcuttur. Özel eğitim alanında 4 okul, 61 öğretmen ve 225 öğrenci bulunmaktadır. Özel öğretim kurumu sayısı 2 si okul öncesi, 7 si ilköğretim, 10 u Orta öğretim ve 116 sı diğer (52 dershane, 25 motorlu taşıt sürücü kursu, 13 bilgisayar ve yabancı dil kursu, 5 etüt eğitim merkezi ve 21 özel eğitim ve rehabilitasyon merkezi) olmak üzere toplam 135 dir. Eğitim alanında yürütülmekte olan yatırım sayısı; 3 okul öncesi eğitim kurumu, 24 İlköğretim, 14 orta öğretim ve 2 diğer olmak üzere toplam 43 tür. Bunlardan 7 adeti hayırseverler tarafından veya hayırsever katkısıyla yaptırılmakta, 8 adeti de TOKİ tarafından yaptırılmaktadır yılında yürütülmekte olan projelerin toplam bedeli TL olup, bu güne kadar TL harcanmış ve 12 yatırım tamamlanmıştır. İlin tek yüksek öğretim kurumu Sakarya Üniversitesidir. Türkiye nin önemli üniversitelerinden olan üniversitede 12 fakülte, 2 yüksekokul, 14 meslek yüksekokulu, 1 konservatuar ve 3 enstitü bulunmaktadır. Üniversitenin akademik personeli ve öğrencisi mevcuttur. İlde 2. Üniversitenin kurulması çalışmaları devam etmektedir. Sakarya da Kredi Yurtlar Kurumuna bağlı 3 yurt bulunmaktadır. Bu yurtlardan; Sakarya Öğrenci Yurdunda öğrenci (1.000 erkek, 730 kız), Atatürk Kız Öğrenci Yurdunda 500 öğrenci ve Hendek Öğrenci Yurdunda 668 öğrenci (356 erkek, 312 kız) olmak üzere toplam öğrenci barınmaktadır. Sakarya Üniversitesi nin varlığı, meslek liselerinin çokluğu nitelikli işgücü ve ara elemanı ihtiyacının karşılanması noktasında Sakarya yı en hazır illerden biri yapmaktadır. Tablo 4, 5 ve 6 da eğitimle ilgili istatistikler verilmiştir. 10

11 TABLO: 4 TÜRKİYE VE SAKARYA NIN OKULLAŞMA ORANLARI OKULLAġMA ORANI (%) OKUL TÜRÜ Sakarya Türkiye Sakarya Türkiye Sakarya Türkiye OKUL ÖNCESĠ ĠLKÖĞRETĠM ORTAÖĞRETĠM Kaynak: Sakarya Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü TABLO: 5 DERSLİK SAYILARI Okul Türü Eğitim Kademleri Resmi Özel Resmi Özel Resmi Özel Anaokulu Sayısı Okul Öncesi Derslik Sayısı Öğrenci Sayısı Öğrt.+Ust Öğrt. Sayıs O Okul Sayısı Ġlköğretim Derslik sayısı Öğrenci Sayısı Öğretmen Sayısı O Okul Sayısı Ortaöğretim Derslik sayısı Öğrenci Sayısı Öğretmen Sayısı O Okul Sayısı Toplam Derslik sayısı Öğrenci Sayısı Öğretmen Sayısı Kaynak: Sakarya Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü 11

12 TABLO: 6, SAKARYA ÜNİVERSİTESİ Fakülte Sayısı Yüksek Okul Sayısı Meslek Y.Okul Sayısı Konservatuar Sayısı Enstitü Sayısı Öğrenci Sayısı Akademik Personel Sayısı Sağlık Kaynak: Sakarya Üniversitesi Sakarya İli nde 1 eğitim ve araştırma hastanesi, 8 devlet hastanesi, 6 özel hastane 1 ağız ve diş sağlığı merkezi, 3 entegre ilçe hastanesi, 81 sağlık ocağı, 7 sağlık birimi, 5 verem savaş dispanseri, 1 halk sağlığı laboratuarı, 1 açsap merkezi, 43 sağlık evi bulunmaktadır yılında 372 olan uzman doktor sayısı, 2008 yılında 418 e yükselmiştir. 364 olan pratisyen hekim sayımız 383 e, 838 olan hemşire sayısı 854 e yükselmiştir. 83 sağlık ocağı (3 ü; Sapanca, Kocaali, Kaynarca, entegre ilçe hastanesidir), bu sağlık ocaklarında; 230 doktor, 149 hemşire ve 310 ebe görev yapmaktadır. İlde son yıllarda sağlık sektöründe önemli kamu yatırımlarının yapıldığını görmekteyiz. Bu kapsamda ilçe hastaneleri yenilenmiş, kapasiteleri artırılmıştır. Yeni yerleşim merkezlerinden Karaman ve Korucuk ta gelişmiş hastaneler yapılmış, merkezdeki hastanenin 400 yatak kapasiteli yeni binasının yapımı devam etmektedir. Ayrıca ilin gelişmesiyle birlikte özel sektörün sağlık yatırımları da artmaktadır. Tüm bu gelişmeler Sakarya yı birçok ile göre sağlık alanında ileriye çıkarmaktadır. Tablo 7, 8 ve 9 da İl Sağlık Müdürlüğünden alınan ilin sağlık personeli istatistikleri ve devlet ve özel sağlık kurumlarına ilişkin veriler sunulmuştur. TABLO: 7 İL GENELİ SAĞLIK PERSONELİ DURUMU Uzman Hekim Sayısı KAMU ÇALIŞANI Pratisyen Hekimsayısı Hemşire Ebe

13 Uzman Hekim Sayısı ÖZEL HASTANELER Pratisyen Hekim Sayısı Hemşire Ebe Uzman Hekim Sayısı SERBEST ÇALIŞAN Pratisyen Hekimsayısı Hemşire Ebe Uzman Hekim Sayısı GENEL TOPLAM Pratisyen Hekim Sayısı Hemşire Kaynak: Sakarya Sağlık Müdürlüğü Ebe TABLO: 8 DEVLET HASTANELERİ VE PERSONEL BİLGİLERİ Sıra No Hastane Adı Uzm. Dr. Prt. Dr Diş Dr. Hemşire Ebe Sağlık Mem. Anes. Tek. Rönt. Tek. Diğer Tek. Diğer Personel TOPLAM Sakarya Eğt. Ve Arş. Hastanesi Yenikent Devlet Hastanesi Toyotasa Devlet Hastanesi Doğum ve Çocuk Hastanesi Akyazı Devlet Hastanesi Geyve Devlet Hastanesi

14 Hendek Devlet Hastanesi Karasu Devlet Hastanesi Pamukova Devlet Hastanesi Ağız ve Diş Sağlığı Merkezi TOPLAM Kaynak: Sakarya Ġl Sağlık Müdürlüğü Sıra No Hastane Adı Ö.BİLGE HASTANESİ Ö. ADA TIP HASTANESİ Ö. VATAN HASTANESİ Ö. BEYHEKİM HASTANESİ Ö. ALTINOVA HASTANESİ Ö. İNCİ GÖZ HASTANESİ TOPLAM Uzm. Dr. TABLO: 9 SAKARYA İLİ ÖZEL HASTANELERİ VE PERSONEL DURUMU Prt. Dr. Diş Dr. Hem. Ebe Sağ. Mem. Anes. Tek. Rönt. Tek. Diğer Tek. Diğer Perso nel TOPLA M Kaynak: Sakarya Ġl Sağlık Müdürlüğü Tarımsal, Hayvansal Etkinlikler ve Ormancılık İşgücünün sektörel dağılımı açısından bakıldığında, Sakarya ilinde en önemli ekonomik etkinlik tarım ve hayvancılıktır. Bölgesinin önemli bir tarım kenti olan Sakarya'da tarımın milli hasıla içerisinde birinci sırada olmasının temel nedeni; Sakarya'nın, Marmara Bölgesi'nin diğer büyük illerine göre sanayileşmeye daha geç başlamasıyla beraber, topraklarının verimliliği, iklim özelliklerinin tarıma elverişliliği ve ileri tarım teknik ve aletlerinin yoğun 14

15 kullanılmasıdır. Sakarya ili tarımsal alet ve makine varlığı incelendiğinde, ilin tarımsal araç ve gereç sayısı açısından oldukça zengin bir düzeyde olduğu dikkati çekmektedir. İl ekonomisinde tarım sektörünün hakim olması tarımda mekanizasyonu artırmıştır. Sakarya ili Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYİH) rakamları incelendiğinde ise il GSYİH'sı içinde en yüksek payın (ortalama olarak % 24-29) tarım sektörüne ait olduğu görülmektedir. Ancak, tarım sektörünün GSYİH içindeki payı geçmiş yıllar itibariyle analiz edildiğinde, toplam üretim değeri artmasına rağmen diğer alanlardaki hızlı gelişmelerle birlikte tarımın il GSYİH'sına olan katkısının gerilediği dikkati çekmektedir. Üretim TABLO: 10 TARIMSAL GSH NIN ALT SEKTÖRLERE GÖRE DAĞILIMI Üretim Değeri YTL 2007 % Oranı Üretim Değeri YTL 2008 % Oranı Tarla Bitkileri Üret , ,6 Sebze Üretimi , ,2 Meyve Üretimi , ,4 Hayvansal Üretim , ,5 Su Ürünleri Üretimi , ,4 Toplam , Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü Bitkisel Üretim TABLO:11 SAKARYA İLİ ARAZİ DAĞILIMI Arazinin Kullanım Amacı Kapladığı Alan (Hektar) Ġl Yüzölçümünde ki Pay (%) Tarım Alanı Ormanlık ve Fundalık Alan Çayır ve Mera Alanı Tarım DıĢı Alan Ġlin Yüzölçümü Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü Sakarya ili topraklarının yarıya yakın bir bölümü tarıma elverişli durumdadır. İlin hektarlık toplam alanı içinde %49'luk bölümünde tarım yapılmaktadır. Bu alanların önemli bir kısmı da 1. sınıf tarım arazi statüsündedir. İl tarım arazisinin %44,68'lik bölümü tarla alanı olarak kullanılmaktadır. Tarla alanı dışında ikinci önemli grubu ise meyve alanları oluşturmaktadır. Meyve tarımı il tarım arazisinin %31'lik bölümünü oluşturmaktadır. İl meyve alanlarının önemli bir bölümünü ise fındık arazisi teşkil etmektedir. Tarla alanı olarak 15

16 kullanılan tarım arazisinin hektarlık bölümünde başta mısır ve buğday olmak üzere tahıl ürünleri üretimi yapılmaktadır. Yine tarla alanlarında baklagiller; şeker pancarı ve tütün gibi endüstriyel bitkiler; ayçiçeği gibi yağlı tohumlar ve başta patates olmak üzere yumru bitkilerin üretimi yapılmaktadır. Bunların yanında seracılık ve süs bitkileri yetiştiriciliği ilde son yıllarda hızla gelişmekte ve üretim değerleri önemli miktarda artmaktadır. TABLO: 12 SAKARYA İLİ TARIM ARAZİLERİNİN KULLANIM AMACINA GÖRE DAĞILIMI Tarım Alanlarının Dağılımı Hektar % Tarla Arazisi ,68 Sebze Arazisi ,77 Meyve Arazisi ,75 Fındık ,94 Bağ ,47 Zeytin 417 0,17 Kavak ,57 Diğer Kullanım Amaçlı Arazi ,92 İkinci Ürün Ekilişleri ,27 Toplam ,00 Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü Sakarya ili toprakları denizden genel olarak metre yükseklikte ve ova görünümündedir. Yıllık ortalama 800 mm yağış, 14 C'lik sıcaklık ve %72 nispi nem oranı ile Sakarya ili, içerisinde yer aldığı Marmara Bölgesi'nin mutena mikroklima köşelerinden birisini oluşturmaktadır. İlin toplam alanının %49'unu teşkil eden tarım arazisi, modern tarım teknikleri ile etkin olarak kullanılmakta; ovalık kesimlerde de sulamaya ihtiyaç hissedilmeden çoğu ikinci ürün bitkisinin tarımı kolaylıkla yapılmaktadır. Sakarya ilinde yıllık ortalama yağış 800 mm civarında olup, ekstrem yıllar hariç yağışların mevsimlere dağılımı genellikle optimal sınırlar içerisinde gerçekleşmektedir. Bu durum sulama yapmadan tarımsal faaliyetleri uygulama imkanını da beraberinde getirmiştir. Ancak son yıllarda ve özellikle yaz aylarında görülmeye başlayan kuraklıklar nedeniyle sulama ünitelerine olan ihtiyacı gündeme gelmiş ve çeşitli çalışmalar yapılmaya devam edilmektedir Tarla Ürünleri Üretimi Sakarya ili tarımsal ürünler üretiminde en önemli gelir kaynağını tarla bitkileri oluşturmaktadır. İl tarımında buğday, mısır, şekerpancarı, patates ve ayçiçeği üretimi büyük önem taşır. Türkiye mısır üretiminin yaklaşık %12 ini karşılayan Sakarya ilinde, yılda ortalama olarak ton mısır üretimi yapılmaktadır. Tarla bitkileri arasında mısır ekilişlerinin özel bir önemi vardır. Çünkü Sakarya'da her yıl ortalama ha. alanda ekimi yapılan mısıra, endüstri sahasından, hayvan yetiştiricilerinden ve haşlamalık olarak tüketiciler tarafından talep oluşmaktadır. Mısırdan sonra buğday, şekerpancarı, patates ve soğan tarla ürünleri üretiminde önemli ürün grubunu oluşturmaktadır. 16

17 Mikroklima iklim şartlarının hüküm sürdüğü derin ve verimli ova topraklarında, başta mısır olmak üzere tarımı yapılan kültür bitkilerinde ulaşılan verim seviyesi, bu bitkilerde genetik kapasite sınırlarına yaklaşılmış olduğunu göstermektedir. Bu gelişmede gerçekleştirilen çiftçi eğitim ve yayım çalışmalarının yanı sıra, tarımsal mekanizasyonda izlenen gelişmelerin ve aynı zamanda çiftçinin ileri tarım tekniklerini uygulama hususunda gelişmiş ülkelerle çeşitli yollardan kurduğu irtibatların da etkisi bulunmaktadır. Ülkenin sayılı Tarımsal Araştırma Enstitülerinden biri Sakarya da bulunmakta ve kurumun ana konusunu mısır oluşturmaktadır. Sakarya ili tarım sahalarının önemli bir bölümü düz ve taban arazi niteliğine sahip olduğundan pek az alan dışında nadas uygulaması yoktur. Genel olarak her yıl mevcut tarım alanlarından bitkisel ürün kaldırılmakta, çoğu kere de aynı alandan ikinci ürünü almak mümkün olmaktadır. Yetiştiricinin son zamanlarda entansif hayvancılığa yönelmesi sonucu kamuya ait çayır ve meralardan hayvan otlatma suretiyle yararlanma yoğunluğu düşmüştür. Bu durum, genetik kapasitesi yüksek damızlıklara sahip yetiştiriciyi yem bitkisi ekilişlerine yöneltmiştir. Hayvancılığa yönelik tarımsal faaliyetlerden ve ikinci ürün olarak ekimi yapılan silajlık mısır üretimi yanında, yem şalgamının da üreticiye tanıtımı devam etmektedir. Hayvan beslemede önemi hiçbir şekilde azalmayacak olan yonca, korunga, fiğ, yulaf, silajlık mısır ve hayvan pancarı yanında, yeşil yahut silajı yapılarak hayvanlara yedirilen sorgum sudanotu da kıymetli bir yem bitkisi olarak bitkisel üretim deseninde yerini almış bulunmaktadır. Polikültür tarım şartlarının mevcut olduğu Sakarya toprakları üzerinde ayrıca arpa, nohut, kuru fasulye, yeşil mercimek, tütün, pamuk, susam, kuru sarımsak ve diğer pek çok ürünün ekim ve üretimi de mutat olarak devam etmektedir. TABLO: 13 İLİMİZDE ÖNEMLİ TARLA BİTKİLERİ EKİLİŞ VE ÜRETİM MİKTARLARI, DEKAR, TON, KG/DEKAR Ürünler Ekim Alanı Üretim Verim Ekim Alanı Üretim Verim Mısır Buğday Arpa Ş.pancarı Fiğ Yonca Ayçiçeği Patates Kuru fas Tütün Korunga Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü 17

18 Sebze Ürünleri Üretimi İlde sebze üretimi bütün ilçelerde yapılmakla birlikte, Pamukova, Geyve, Adapazarı ve Hendek ilçesi ticari anlamda sebzeciliğin yapıldığı yerlerdir. Bu ilçeler, büyük tüketim merkezlerine (İstanbul, Kocaeli, Ankara) yakınlıklarının da avantajını kullanarak il tüketiminin yanısıra, il dışı tüketimi de karşılamaya yönelik sebze ürünleri yetiştiriciliği yapmaktadırlar. İlin ağırlıklı sebze ekilişleri arasında domates, başlahana, sivri biber, karpuz, hıyar, kavun, taze fasulye, biber, balkabağı, kara lahana, ıspanak ve patlıcanı saymak mümkündür. Sakarya ili sebze ürünleri üretimi Marmara Bölgesi ve Türkiye açısından incelendiğinde; özellikle balkabağı, lahana ve kereviz ürünleri üretiminde önemli olduğu dikkati çekmektedir. Balkabağı üretiminde Marmara Bölgesi içerisinde %27 paya sahip olan Sakarya, Türkiye üretiminin %10'unu oluşturmaktadır. Yine yaprak lahana üretiminde bölge üretiminin %38'ini, Türkiye üretiminin %5,5'ini karşılayan Sakarya, kereviz üretiminde ise bölge üretiminin %11'ini, Türkiye üretiminin de %3,3'ünü karşılamaktadır. Ürünler TABLO: 13 ÖNEMLİ SEBZE EKİLİŞ VE ÜRETİM MİKTARLARI, DEKAR, TON, KG/DEKAR, Ekim Üretim Verim Ekim Sivri Biber 3584 Alanı Alanı Salçalık Biber Üretim Verim Domates Taze Fasulye Hıyar Balkabağı Sakız Kabağı Kabak (çerezlik) Ispanak Karnabahar Karpuz Kavun Başlahana Kıvırcık Marul Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü Meyve Ürünleri Üretimi Sakarya ili meyve üretiminde en önemli ürünler arasında başta fındık olmak üzere elma, üzüm armut yer almaktadır. İlde meyvecilik daha ziyade, Geyve, Pamukova, Taraklı ve Sapanca ilçelerinde yapılmaktadır. Fındık yetiştiriciliği konusunda ise Adapazarı, Akyazı, Hendek, Karasu, Kaynarca ve Kocaali ilçeleri önemli bir yer tutmaktadır. Türkiye fındık

19 üretiminin yaklaşık yüzde 20 sini Sakarya tek başına üretmektedir. Geyve ve Pamukova ilçelerinde, ihracata yönelik olarak yetiştirilen ve özellikle danelerini dökmeyen türden olan müşküle üzümü üretimi il meyve üretimi içerisinde önemli bir yere sahiptir. İlde üzüm üretiminin yanısıra ayva, çilek ve kiraz üretimleri de önemli bir yere sahiptir. İl meyve üretiminin Marmara Bölgesi ve Türkiye içindeki yeri incelendiğinde ise; özellikle fındık üretiminin önemli yer tuttuğu dikkati çekmektedir. İl fındık üretimi Türkiye üretiminin ise %20'sini oluşturmaktadır. Ayva üretimi ise Bölge üretiminin %30'unu, Türkiye üretiminin de %9'unu karşılamaktadır. TABLO: 14 ÖNEMLİ MEYVE AĞAÇLARININ SAYISI VE ÜRETİMİ, TON Meyveler Meyve Veren Ağaç Sayısı Üretim Meyve Veren Ağaç Sayısı Üretim Armut Ayva Elma T. Hurması Erik Kiraz Şeftali Vişne Ceviz Fındık ocağı Bağ (*) Çilek 900(*) *Bağ ve çilek alanı dekar Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü Süs Bitkileri Yetiştiriciliği İklim ve konumun uygunluğu itibariyle, özellikle dış mekan süs fidanı üretiminde, örgütlenmenin de teşviki ile önemli gelişmeler kaydedilmiş, süs bitkileri üretimi Arifiye- Sapanca-Pamukova ekseninde gelecek vadeden bir sektör halini almıştır. İlimizde aile başına düşen arazi miktarının çok az olması yanında arazi parçalılığının ve parsel büyüklüklerinin asgari seviyelerde olması, diğer tarımsal faaliyetlerin verimlilik sağlayacak şekilde sürdürülmesine imkân vermemekte, bu yörelerdeki üreticilerimiz de birim alandan daha çok gelir getiren sektörlere yönelmektedir. Bu sektörlerin başında iç ve dış mekân süs bitkileri üretimi gelmektedir. 19

20 İlimizin gerek iklim, gerekse toprak yapısı bakımından iç ve dış mekân süs bitkileri yetiştiriciliğine uygun olması nedeniyle bu alanda yetiştirici sayısı ve yetiştirme alanı hızla artmaktadır. Coğrafi konumu itibariyle başta İstanbul, İzmir, Bursa, Ankara olmak üzere metropollere yakın olmamız sayesinde, işletme girdilerinin temini ekonomik ve rahat olarak sağlanmakta; bölgemizde yazlık, tatil köyleri ile sayfiye ve dinlenme tesislerinin yoğun olması da üretilen ürünlerin pazarlanmasını kolaylaştırmaktadır. Yine başta İstanbul, İzmir, Bursa, Ankara olmak üzere diğer bölge ve civar İllerimizdeki Belediye park ve bahçe düzenlemelerinde de dış mekân süs bitkilerine yoğun talep olmaktadır. Türkiye nin ilk Süs Bitkileri Yetiştiricileri Birliği Sakarya da kurulmuştur. Yine Valilik başta olmak üzere ilin önemli kurum/kuruluşlarının çalışmalarıyla, Sapanca Gölü kenarında sektörün pazarlama olanaklarını önemli ölçüde geliştirecek Tanıtım (fuar) Alanı oluşturulması süreci devam etmektedir. TABLO: 15 YILLAR İTİBARİYLE SÜS BİTKİLERİ İSTATİSTİKLERİ Yıl İşletme Sayısı Ekili alan işletme 65 dekar işletme 635 dekar işletme dekar işletme dekar işletme dekar işletme dekar işletme dekar işletme dekar işletme dekar Ruhsat aşamasındaki alanlar göz önüne alındığında ekili alanların dekara ulaştığı görülmektedir Hayvancılık Sakarya ilinde, veraset ve intikal yasaları çerçevesinde yıldan yıla küçülme eğilimindeki tarım arazilerinde bitkisel tarım faaliyetlerinin sınırlanması ile birlikte, daha çok kapalı sistem hayvancılık faaliyetleri tercih edilmektedir. Büyükbaş hayvancılıkta yetiştirici, besi ve süt sağırcılığına yönelmektedir. Büyükbaş hayvan yetiştiriciliğinde büyük ölçekli işletme sayısı az olan ilde sığırcılık sektörü yanında tavukçuluk sektöründe de önemli gelişmeler meydana gelmiştir. Modern beyaz et ve yumurta tesisleri faaliyete geçirilmiş ve bunlara bağlı kesimhaneler kurulmuştur. İlin tarımsal üretim değerinin yaklaşık % 47 si hayvansal ürünlerden sağlanmaktadır. Tablo 16 da hayvansal üretimin dağılımı görülmektedir. TABLO: 16 SAKARYA İLİNDE HAYVANSAL ÜRETİM Ürünler (ton) Kırmızı et Beyaz et