AÇIKLAMALAR... iii Ö RENME FAAL YET

Transkript

1 Ç NDEK LER AÇIKLAMALAR... iii G R...1 Ö RENME FAAL YET YAZI VE RAKAM Teknik Resmin Endüstrideki Yeri, Önemi ve Tan m Endüstriyel Teknik Resmin Önemi Teknik Haberle me Dili Olarak Teknik Resim Teknik Resmin Tan m Çizim Araç ve Gereçleri Resim Tahtalar ve Masalar Cetveller Kalemler Silgiler Pergeller ablonlar Resim Kâ tlar Standart Kâ t ÖlçüleriveÇe itleri Yaz ve Rakamlar Teknik Resimde Kullan lan Yaz lar n Özellikleri Teknik Resimlerde Kullan lan Terimler Yaz Çe itleri ve Boyutlar Yaz Yazma Çizgi ve Çe itleri Tan m Çizgi Çe itleri Çizgi Boyutlar Çizgilerin Çizilmesi Çizgilerin Kullan ld Yerler Do rularla lgili Geometrik Çizimler Paralel Do rular n Çizilmesi Dik Do rular n Çizilmesi Do runun E it Parçalara Bölünmesi...40 UYGULAMA FAAL YET...42 ÖLÇMEVEDE ERLEND RME...44 Ö RENME FAAL YET DO RULAR, DA RELER VE DÜZLEMLER Aç larla lgili Geometrik Çizimler Aç lar n Çizilmesi Verilen Aç ya E it Aç Çizmek Bir Aç y kiye Bölmek o lik Aç y Üçe Bölmek Tepe Noktas Olmayan Bir Aç n naç Ortay n Çizmek Çokgenlerin Çizimi Üçgen Çizimleri Dörtgen Çizimleri Be gen Çizimi...52 i

2 Alt gen Çizimi Yedigen Çizimi Sekizgen Çizimi Dokuzgen Çizimi Ongen Çizimi Genel Metotla Çokgen Çizimi Çember ve Te et Do rularla lgili Çizimler Daire ve Yaylarla lgili Geometrik Çizimler Daire veya Yay n Merkezini Bulmak Çember D ndaki Noktadan Geçen Te et Do ru Çizmek Çember Üzerindeki Bir Noktadan Geçen Te et Do ru Çizmek ki Daireye D tan Ortak Te et Do ru Çizmek ki Daireye çten Ortak Te et Do ru Çizmek Üçgenin çine Te et Daire Çizmek Üçgenin Kö elerinden Geçen Daire Çizmek Bir Do ruyla Bir Noktay Yayla Te et Birle tirmek Bir Noktayla Do ru Üzerindeki Bir Noktay Yayla Birle tirmek Birbirine Dik ki Do ruyu Bir Yayla Birle tirmek ki Do ruyu ki Ayr Yayla Birle tirmek Do ruya, Daireyi veya Yay, Verilen Yayla Birle tirmek ki Daireyi Verilen Bir Yayla Birle tirmek Daire ve Bir Noktan n Verilen Bir Yayla Te et Birle tirilmesi Oval Çizimleri Büyük Ekseni Verilen Ovali Çizmek Küçük Ekseni Verilen Ovali Çizmek Elips Çizimleri Pergel Yard m yla Elips Çizimi Daireler Yard m yla Elips Çizimi Dikdörtgen Yard m yla Elips Çizimi Helis Çizimleri Helis E risini Çizmek Helis E risinin Aç n m n Çizmek...76 UYGULAMA FAAL YET...77 ÖLÇMEVEDE ERLEND RME...79 MODÜL DE ERLEND RME...81 CEVAP ANAHTARLARI...83 KAYNAKÇA...84 ii

3 AÇIKLAMALAR KOD AÇIKLAMALAR 520TC0004 ALAN DAL/MESLEK DERS N ADI SÜRE 40/32 Makine Teknolojileri Bilgisayar Destekli Makine Ressaml, Endüstriyel Kal pç l k, Endüstriyel Modellemecilik, Makine malatç l. Temel Teknik Resim AÇIKLAMA ÖN KO UL YETERL K MODÜLÜN AMACI E T M Ö RET M ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DE ERLEND RME Teknik resim çizim ortam nda uygulanmal d r. Temel e itimi tamamlam olmak. Geometrik çizimler yapmak. Genel Amaç: Gerekli ortam sa land nda bu modül ile ö renci; Standart ve teknik resim kurallar na uygun olarak geometrik çizimler yapabileceksiniz. Amaçlar: 1- Standart ve teknik resim kurallar na göre yaz ve rakam yazabileceksiniz. 2- Standart ve teknik resim kurallar na göre do rular, daireler ve düzlemler çizebileceksiniz. Teknik resim çizim ortam,resimmasas, çizim araç ve gereçleri. Modülün içinde yer alan her faaliyetten sonra, verilen ölçme araçlar ile kazan lan bilgi ve becerileri ölçerek kendi kendinizi de erlendireceksiniz. Ö retmen, modül sonunda size ölçme arac uygulayarak modül uygulamalar ile kazand n z bilgi ve becerileri ölçerek de erlendirecektir. Faaliyetin sonundaki sayfada size uygulanacak çoktan seçmeli test ve bir adet performans uygulama testi bulacaks n z. iii

4 iv

5 G R Sevgili Ö renci, G R nsanlar var oldu undan beri, birbirleri ile ileti im kurma ihtiyac n hissetmi tir. nsanlar aras nda ileti im, hareketlerle ve konu mayla gerçekle mektedir. Ancak insanlar, duygular n ve dü üncelerini ba kalar na ifade edebilmek için sadece bu iki ileti im arac yla yetinmemi tir. Resim, bu iki ileti im arac n destekleyen, ifadelere bütünlük katan ve konu madan, hareket etmeden de bir eyler anlatabilen ayn zamanda kal c bilgileri içeren ileti im arac olmu tur. Resmin tamamlay c s olan yaz, anlat lmak istenen ifadelerin kesinlik kazanmas na yard mc olmu tur. Teknik resimler, teknik alanda e itim görmü ki iler aras nda bir anla ma dili olarak ortaya ç km t r. Makineler, araçlar, tesisler, in aatlar ve benzeri yap tlar anlat larak, hareketlerle veya yaz yla tarif edilerek yap lamaz. Bu tip yap tlar ancak teknik resim yard m yla ifade edilebilir. Bu nedenle teknik resmi bilen insanlar, hangi dili konu ursa konu sun teknik resmi bilen ba ka bir insanla dünyan n her yerinde rahatl kla ileti im kurabilir. Teknik resmin öneminden dolay resim uygulamalar nda kullan lmas zorunlu olan yaz, rakam ve çizgilerin standard ndaveuluslararas normlara uygun olarak bilinmesi gerekir. Hangi tip çizgiyi, yaz y ve rakam, nerede kullanmam z gerekti ine karar vererek, çizece iniz resmin anla l rolmas ve do ru bilgiler anlatmas gerekir. Ayr ca bu modülde; sizlere do ru çizimleri, aç çizimleri, do ru ve yaylar birle tirmek gibi konular anlat lacakt r. Bu modülü ba ar ile tamamlayan ö renciler piyasa artlar na göre bilinçli teknik çizim yapabilme yeterli ine sahip olacaklard r. Unutulmamal d r ki; piyasada üretilen her mamulün mutlaka çiziminin yap lmas gerekmektedir. Buna ba l olarak geometrik teknik çizimlerin pratik olarak bilinmesi gerekmektedir. Bu modül ile elde edece iniz kazan mlar sonucunda, teknik resimde kullan lan yaz, rakam ve çizgilerin standartlar, uygulama yeri ve ekli bir beceriye dönü ecektir. Ülkemizin sizin gibi bilgili meslek adamlar na ihtiyac oldu unu sak n unutmay n z. 1

6 2

7 AMAÇ Ö RENME FAAL YET -1 Bu ö renme faaliyetinin sonunda, standart ve teknik resim kurallar na uygun olarak yaz ve rakamlar yazabileceksiniz. ARA TIRMA Ö RENME FAAL YET -1 Teknik resmin endüstrideki yerini ve önemini ö retmeninizin rehberli inde ara t rarak bilgi toplay n z. Toplad n z materyalleri s n f ortam nda arkada lar n zla payla n z. 1. YAZI VE RAKAM 1.1. Teknik Resmin Endüstrideki Yeri, Önemi ve Tan m nsanlar n birbiriyle ileti im kurma ihtiyac, varoldu u zamandan günümüze kadar uzanan bir süreçtir. Resim de insanlar n duygu ve dü üncelerini serbest el veya özel aletlerle çizip anlatmak için kulland klar ileti im yollar ndan birisidir. Çizilen resimler e ya, manzara veya hayal gücündeki anlat mlar çizenin zevk ve anlay na göre ifade ediyorsa, sanat resmi olarak tan mlan r. Resimler, e er önceden belirlenmi kurallar ve metotlar kullan larak grafik olarak çizilmi se, endüstriyi ilgilendiren bir resim türü ortaya ç kar. Bu grafik anlat m ekli, (genel anlamda dü ünce ve tasar lar n ürünü olan ekiller veya cisimler) görünü, ölçülendirme, çe itli semboller vb. di er bilgilerle desteklenir. Bu bilgilerin belirli bir düzen ortam nda, kullan m kolayl, ucuzluk, sa laml k ve estetik artlarla anlat lma gereklili i vard r. Aç klanan bilgileri üzerinde ta yan çizimler teknik resimde bulunmaktad r. Teknik resmin (teknikle ilgili kurallara göre çizilmi resim) tarihi geli iminde milattan önce otuz y l na (M.Ö.30) kadar geriye gitti i bilinmektedir( ekil 1.1). ekil 1.1: Yüzy llarda çizilmi perspektif resimler. 3

8 Endüstride kullan lanresimlerindahabasitveaç klay c bilgilerle çizilme gere i duyulmu tur.bu konuda ancak 18. yüzy l sonlar nda Frans z matematikçisi Gaspart Monge ( ), 1795 y l nda yay nlad geometri kitab nda, bir cismi, birbirine dik düzlemler aras nda dü ünerek üç boyutunun, bu düzlemler üzerinde iz dü üm olarak görülmesini sa lam t r. Böylece bu gün kulland m z izdü üm kural ve metotlar n n temeli at lm t r( ekil 1.2). ekil 1.2: 1835 te çizilmi bir kesme makas. 19. yüzy ldan sonra ülkelerin çok h zl sanayile mesi sonucu, teknik resme önem verilmesi gere i duyulmu tur.bu anlat m için gerekli kurallar herkesin anlayabilece i ekle sokulmu tur. Böylece teknik resim, günümüzün vazgeçilmez bir anla ma arac olarak modern çizim araç ve gereçlerine uyum sa layacak de i iklikleri de kapsayacak ekilde tarihi geli imindeki yerini alm t r Endüstriyel Teknik Resmin Önemi Bir e ya veya makinenin her parças n n görevini yapabilmesi için, ekil, ölçü, yüzey durumu, malzeme, s l i lemler, vb. bilgiler bak m ndan ara t r lmas, üretilmesi ve montaj n nyap lmas gerekir. Üretimi yap lacak parçalar, özelliklerine göre de i ik atölyelerde bir çok ki inin elindengeçer.buki ilerin imal edilecek parçalar hakk nda bilgi sahibi olmas ve çizilmi resmi anlamas (okumas ) gerekmektedir. Mühendis, konstrüktör, ve teknik ressamlar n tasarlad klar parçavemakinelerin, sa laml k, ekonomiklik, estetik ve yap labilirlik artlar n ta yabilmesi, ancak imalat bilgilerine sahip yetenekli ve tecrübeli ki iler taraf ndan teknik resimlerinin çizilmesiyle olur. Teknik resimler, çizilen ekillerin üzerine ilave edilen bilgilerle (teknik konularda ortak kurallar) anlam kazan r. Bunun için teknik resim teknikle ilgili bütün mesleklerin kulland ortak çizim grameri olarak kabul edilebilir. 4

9 Teknik Haberle me Dili Olarak Teknik Resim Teknik resim temel kurallara ve uluslararas standartlara uygun çizildi i zaman dünyan n her yerinde kolayl kla okunup bütün bilgileriyle anla l r. Bu birli i sa lamak için ISO ve ona ba l TS standartlar ndan yararlan l r. Teknik alanda çizilen resimlerle mühendis, teknisyen, ve teknik elemanlar yap lacak üretim ve i lerle ilgili diyalog kurup haberle irler. Çizilen resimlerde bir yorum ve yanl anlama durumu olmamal d r. Dilleri birbirinden çok farkl olan ülkelerde çizilen teknik resimler incelendi i zaman lisan bilmeden de okunabilmekte ve anla lmaktad r Teknik Resmin Tan m Bir parçan n yap m için gerekli olan bütün bilgileri eksiksiz olarak ta yan resimlere teknik resim denir. Teknik resim bu konudaki kabul edilmi çizim ve kural metotlar n bilen ve uygulayabilen ki ilerce çizilebilir ve okunabilir.bu resimler serbest elle, çizim araç ve gereçleriyle veya bilgisayar ortam nda çizilir. Teknik resmi çizebilmek ve okuyabilmek için, yaz, çizgi, geometrik çizimler, kroki, iz dü üm, görünü, ölçülendirme, ölçek, yüzey durumlar, toleranslar vb. konularda bilgi ve beceri sahibi olmak gerekir. Her türlü üretim i lerinde ekil, büyüklük ve aç klama bak m ndan resimlerin çizilmesi gerekir. Mimari, makine, tesisat, mobilya ve dekorasyon, elektrik, elektronik, vb. meslek gruplar nda üretimin do ru ve seri olarak yap labilmesi için meslek resimlerinden faydalan l r. Teknik resmin temel kurallar içinde her meslek çe idinin kendine uygun çizilen resimlerine meslek resmi denir. Bu resimler teknik resim bilgisiyle çizilir. ekil 1.4 te çe itli meslek resmi örnekleri görülmektedir. ekil 1.3: Kasnak ve çelik konstrüksiyon çizimi 5

10 ekil 1.4: Teknik resmin kullan ld meslek resim çizimleri. 6

11 1.2. Çizim Araç ve Gereçleri Resim tamamen grafiksel bir anlat m eklidir. Resim kâ d üzerindeki çizgilerle anlat m n do ru ve temiz olmas gerekir. Teknik resimdeki çizgi ve yaz n n aranan özelliklerde olmas için uygun araç ve gereçlerden yararlan l r. Teknik resim tak mlar n n kaliteli ve aranan özelliklerde olmas, yap lacak çizimlerin de do ru ve h zl yap lmas n sa lar. Ayn zamanda özelli ini kaybetmeden uzun süre kullan lmas mümkün olur. Bu resim tak mlar ayr ayr ele al n p özellikleri ve çe itleri tan t lacakt r Resim Tahtalar ve Masalar Resim tahtalar ve masalar, üzerine resim kâ tlar n n ba lanmas na (yap t r lmas na) yarayan çok düzgün yüzeylerden meydana gelen, a aç, a aç kaplanm sunta veya yapay malzemelerden yap lm plakalard r. S n f içinde veya evde resim çizmek için kullan lan ta nabilir özelli inde a aç veya plastikten yap lm resim tahtalar ekil 1.5 te görülmektedir. ekil 1.5: Resim tahtalar ve ölçüleri. 7

12 ekil 1.6: Üniversal resim masas. Üniversal Resim Masas T cetveli ile gönyelerin görevini yapan, büyük ölçülerdeki resimlerin kolayl kla çizilmelerini sa layan ve çizim sürelerini h zland ran çizim aparatlar yap lm t r. Bunlar resim büyüklü üne göre seçilir. Resim tahtalar n n masa ayaklar na tespit edilmesi ve çe itli çizim aparatlar n nresim tahtas na ba lanmas yla resim masalar meydana getirilir. Her ölçüdeki resim ka d na kolayl kla çizim yapabilen, ayarlanma özelli ine sahip bu masalara üniversal resim masas denir ( ekil 1.6) Cetveller T Cetveli Ba ve cetvel k sm ndan meydana gelen T eklindeki cetveldir. Yatay çizgilerin çizilmesinde ve üzerine yerle tirilen gönyeler yard m yla dikey ve çe itli aç lar n çizilmesinde kullan l r. T cetveli ah ap (sert a aç) veya plastik malzemelerden yap l r. T- cetvelinin ba k sm sabit veya ayarlanabilir özelli indedir ( ekil 1.7). T cetvelinin boyu kullan lacak masaya ve resim kâ d n n büyüklü üne uygun olmal d r. Ba k sm ve cetvel aras nda tam 90 o aç olmal ve cetvelin çizim kenar çok düzgün olmal d r. 8

13 ekil 1.7: T-Cetveli ekil 1.8 de T cetvelinin masaya yerle tirilmesi, tutulmas ve yatay çizginin çizilmesi görülmektedir. ekil 1.8: T-Cetvelinin kullan lmas. ekil 1.9 da T cetveli ve gönye ile dü ey çizgilerin çizilmesi görülmektedir Yass (Ölçü) cetvel Verilen ölçüye göre çizgi çizmek, ölçüyü i aretlemek veya çizilen resimlerden ölçü almak üzere kullan lan cetvele yass (ölçü) cetvel denir. Bir veya iki taraf nda milimetrik bölüntüler bulunur ( ekil 1.10). ekil 1.9: T-Cetveliyle gönyenin kullan lmas. ekil 1.10: Yass cetvel. 9

14 Ölçek Cetveli Ölçek cetveli, ölçekli yap lan çizimlerde, büyüklük veya küçüklük miktar n hesaplamadan kullan lan cetvellerdir. Üçgen profilli yap lmak suretiyle çok say daki ölçe i üzerinde bulundurur ( ekil 1.11) E ri Cetveli (Pistole) ekil 1.11: Ölçek cetveli. Pergelle çizilemeyen yay ve e rilerin düzgün olarak çizilmesinde kullan lan cetvellerdir ( ekil 1.12) Gönyeler ekil 1.12: E ri cetveli (Pistole). Belirli aç larda, çe itli yönlerdeki çizgilerin çizilmesinde ve istenilen aç lar n i aretlenmesinde kullan lan üçgen ekilli cetvellerdir. 10

15 Standart gönyeler, 45 o ve 30 o /60 o olmak üzere iki çe ittir. T cetveli veya birbiri üzerinde kayd r larak dü ey ve çe itli e ik çizgilerin çizilmesinde kullan l rlar. Bu gönyelerin birlikte kullan lmas yla 15 o ve katlar aç lardaki e ik çizgileri çizmek mümkündür. Ah ap, saydam ve çe itli renklerde yar saydam plastik malzemelerden yap l rlar ( ekil 1.13). ekil 1.13: Standart gönyeler. ekil 1.14: Aç gönyeleri. Aç gönyeleri ( letki), 0 o 180 o aras ndaki aç lar n i aretlenerek çizilmesi veya ölçülmesi amac yla kullan l rlar ( ekil 1.14). De i ik biçimlerde saydam, yar saydam ve renkli plastikten yap l rlar Kalemler Teknik resimde çizgileri çizmek için kullan lan araçlara kalem denir Kur un Kalemler Kur un kalemler ( resim kalemleri ), ah ap içerisine yerle tirilmi grafit uçlardan yap l r. Geleneksel ekilleriyle ( yuvarlak, alt kö e ) hala kullan lmaktad r. Bu kalemler, her türlü ka t üzerine yaz yazmak veya çizmek amac yla çe itli sertlik derecelerinde yap l rlar ( ekil 1.15). 11

16 ekil 1.15: Kur un kalemler ve sertlik dereceleri. Kur un kalemler, sertlik bak m ndan üç ana grupta toplanm t r, SERT ORTA YUMU AK Madeni levha ve ta gibi sert cisimler üzerinde resimler çizilirken. Grafik ve diyagramlar çizilirken. Resimler edilirken kopya 2H, 3H ince sürekli, kesik çizgilerin ve ince noktal kesik çizgilerin çizilmesinde çiniye çekilecek resimlerin çizilmesinde. F, H orta kal nl ktaki çizgilerin çizilmesinde. HB, B kal n dolu çizgilerin çizilmesinde. Yaz ve rakamlar n yaz lmas nda. Serbest elle ara t rma resimlerinin çizilmesinde Pürüzsüz ve parlak yüzlü ka tlara resimlerin çizilmesinde. Artistik resimlerde Gölgelendirmede kullan l r. Serbest elle resimlerin çizilmesinde kullan l r. SERT KALEM SER S 9H, 8H, 7H, 6H, 5H, 4H ORTA KALEM SER S 3H, 2H, H, F, HB, B YUMU AK KALEM SER S 2B, 3B, 4B, 5B, 6B, 7B Tablo 1: Kur un kalem sertlik dereceleri. 12

17 Kur un Kalemlerin Kullan lmas Çizgi çizerken kalem, cetvel kenar na dik veya arkaya do ru çok az e imli tutulmal d r. Yatay çizgilerin çizilmesi s ras nda kalemin nas l tutulaca ve yatayla yapt aç ekil 1.16 da görülmektedir. ekil 1.16: Kur un kalemin (yatay çizgilerde) kullan lmas. Dikey çizgilerin çizilmesinde kalemin tutulmas, yataylayapt aç, çekme yönü ve kendi ekseni etraf nda döndürülmesi ekil 1.17 de görülmektedir. ekil 1.17: Kur un kalemin (dü ey çizgilerde) kullan lmas. 13

18 Resimlerin istenilen düzgünlükte çizilebilmesi için kur un kalemin ah ap k sm yakla k 30-35mm,grafitk sm ise 7-9 mm aras nda b rak l r. Grafit uçlar n n sivriltilmesi, z mpara yap t r lm takozlar yard m yla yap l r. Z mpara takozlar yard m yla sivriltilen uçlar, bir bezle silinerek kalem ucundaki grafit tozlar ndan ar nd r l r. Yukar da sözünü etti imiz bu i lemin zor olmas nedeniyle günümüzde takma uçlu kalemler kullan lmakta ve kullan m kolayl ndan dolay tercih edilmektedir. Takmauçlukalemlerin2çe idi vard r : Bunlardan birincisi; 2mm kal nl nda grafitten yap lm uçlar n, özel tutucular içerisine konulmas yla olu turulan kalemlerdir ( ekil 1.18). Kur un kalemlere göre daha kullan l ve daha ekonomiktir. ekil 1.18: 2 mm Takma uçlu kalemler ve uçlar. Bunlardan ikincisi ise; 0,3-0,5 0,7 0, 9 mm kal nl nda ve de i ik sertlik de erlerine sahip grafit uçlar ntak larak kullan ld takma uçlu kalemler ( ekil 1.19). ekil 1.19: De i ik çapl takma uç kullanan kalem çe itleri Teknik Çizim Kalemleri (Rapido Tak mlar ) Eskiz ka tlar ve normal beyaz resim ka tlar üzerine çizilen resimleri, ayd nger ka d üzerine kopya etmek yada do rudan ayd nger üzerine çizim yapmak amac yla kullan lan, mürekkebi bir tüp içerisinde korunabilen, uç kal nl klar standart ölçülerde olan teknik çizim kalemlerine rapido kalemi denir ( ekil 1.20). 14

19 Rapido; mürekkep tank, ince boru uç, boru içinde hareket ederek ak kanl sa layan i ne ve uç gövdesinden olu ur. Teknik çizimlerde kullan lmak üzere haz rlanm iki uç dizisi vard r. Bunlar ; ( 0.13, 0.18, 0.25, 0.35, 0.5, 0.7, 1.0, 1.4, 2.0 mm ) veya (0.1, 0.2, 0.3, 0.4, 0.5, 0.6, 0.8, 1.0, 1.2 mm ) çizgi kal nl ndaki uçlard r Silgiler ekil 1.20: Rapido kalemleri ve çizgi kal nl klar. Çizimlerde, yap lan hatalar n veya fazla çizgilerin temizlenmesi için silgiler kullan l r. Kur un kalemle yap lan çizimlerin temizlenmesinde yumu ak silgiler tercih edilir. Ayd nger, resim kâ d veya çizim folyeleri üzerindeki mürekkeple yap lan çizimlerin temizlenmesinde sert plastik silgiler kullan l r. Yumu ak ve sert silgiler, çe itli firmalar taraf ndan özel olarak üretilip özel numaralar yla piyasada bulunurlar ( ekil 1.21) Pergeller a) b) ekil 1.21: a) Yumu ak silgiler, b) Sert silgiler. Daire ve yaylar n çizilmesinde kullan lan pergel, teknik resim çizimi yapan herkesin yan nda bulunmas gereken önemli bir alettir. Pergeller, piyasada tek olarak bulundu u gibi komple bir tak m olarak da bulunur. Genel olarak metal veya metal plastik kar m gereçlerden yap l r ( ekil 1.22). 15

20 Pergel çe itleri : Dairelerin ve dairesel yaylar n çizilmesinde, daire pergelleri; küçük çaptaki dairelerin çizilmesinde, küçük daire pergelleri; ölçülerin cetvel kullan lmadan bir çizimden di erine ta nmas nda, i aretlenmesinde ve bölünmesinde ölçü pergelleri; yar çap çok küçük dairelerin çizilmesinde nokta pergelleri; yar çap çok büyük olan dairelerin çizilmesinde çubuklu pergeller olmak üzere çok fonksiyonlu ve çe itli olabilirler ablonlar ekil 1.22: Pergel tak m ve kullan lmas. Teknik resimde, çizim ve ekillerin temiz, tam ve do ru olarak çizilmesine yard mc olan, ayr ca zaman kazand ran çizim araçlar d r. ablonlar, saydam ve yar saydam malzemeden çe itli renklerde ve iç k s mlar veya d k s mlar na çizilecek biçimlerin bo lu unun oldu u ekilde yap l r. Teknik resimde en çok kullan lan ablon çe itleri a a da görülmektedir Daire ve Yay ablonlar 1 mm den ba layan de i ik çaplardaki dairelerin ve çe itli ölçülerdeki yaylar n çizilmesinde kullan lan ablonlard r ( ekil 1.23) ekil 1.23: Daire ve yay ablonu. 16

21 Elips ablonlar zometrik, dimetrik perspektifler ile dairelerin de i ik aç lardaki elipslerini çizmede kullan lan ablonlard r ( ekil 1.24) Yaz ablonlar ekil 1.24: zometrik ve dimetrik elips ablonlar. Teknik resimde, yaz standartlar na uygun yaz lar n yaz lmas nda yaz ablonlar kullan l r ( ekil 1.25) Sembol ablonlar ekil 1.25:Yaz ablonu. Teknik resimlerde vida, c vata, somun, yüzey i aretleri, ekil ve konum toleranslar, hidrolik ve pnömatik, kaynak i aretleri vb. çizimler için kullan lan ablonlard r. Mimarl k, elektrik ve elektronik, tesisatç l k ve matematik ile ilgili sembol ablonlar da mevcuttur ( ekil 1.26). 17

22 ekil 1.26: Sembol ablonlar Resim Kâ tlar Resim kâ tlar, teknik resim çizimlerinin yap ld standart ölçülerdeki kâ tlard r. Kâ t cinsi ve ölçüleri çizilecek resmin özelli ine göre seçilir. Kâ tlar, geni lik ve uzunluk ölçülerine göre uygun standart ölçülerinde kesilmi olarak veya rulo eklinde bulunurlar. Kâ tlar nismiilekal nl klar da standartla t r lm t r. 1m 2 sinin a rl (gr/m 2 ), o kâ d n kal nl olarak söylenir. 60 gr, 70 gr, 80 gr, 90 gr, 120 gr vb Düz Beyaz Resim Kâ d Beyaz renkli, 1. hamur selülozdan yap lm kâ tlard r. Resim kâ tlar silinmeye, y rt lmaya kar dayan kl olmal ve üzerine çini mürekkebi veya boyal kalemlerle çizim yap labilmelidir Eskiz Kâ d Nebati ya lara bat r ld ktan sonra havada kurutularak elde edilen bir kâ t cinsidir. Ucuz ve k geçirme özelli ine sahip oldu undan çizilen resimlerin ozalit makinesinde ço alt lmas mümkündür. Çini mürekkebi ile çizim yap labilir Ayd nger Kâ d Gri renkte, effafl k özelli i olan, çini mürekkebiyle çizim yapmaya uygun olan ve silmeye, kaz maya kar dayan kl olan resim kâ d d r. I çok iyi geçirdi i için ozalit makinelerinde ço altma ve orijinal kâ t olarak kullan l r. 18

23 Rutubetli ortamlarda dalgalanmas ve kabarmas, s cak ortamlarda ise sertle ip k r lganl n n artmas yla özelli ini kaybeder. Muhafaza edilirken bu durumlara dikkat edilmesi gerekir. Ayd nger kâ tlar katlanmadan rulo olarak veya tabaka eklinde saklan r Ozalit Kâ d Genellikle rulo eklinde olup bir yüzeyine ktan etkilenen kimyasal madde emdirilmi kâ tt r. Ozalit makinelerinde orijinal olarak haz rlanm ayd nger kâ d ile birlikte ktan ve amonyak veya ilaçtan geçirilerek kimyasal maddenin mavi, kahverengi veya siyaha dönü mesiyle resimlerin ço alt lmas nda kullan lan bir kâ tt r. Güne ve ktan korunmal,k sa sürede kullan lmal d r Mu amba Kâ t Mu amba ka tlara y pranmamas istenilen resimler çizilir. çlerinde ince bez bulundu u halde iyi geçirirler. Y rt lma ve silinmeye kar dayan kl d rlar. Çizim çal malar nda, kur un kalem ve çini mürekkebi kullan l r Standart Kâ t ÖlçüleriveÇe itleri Resim kâ tlar n n ölçüleri Nisan 1997 de yay nlanan TS ISO 5457 ye göre standartla t r lm t r. Teknik resimdeki en büyük resim kâ d A0 n alan 1m 2 kabul edilmi tir. Resim kâ tlar dikdörtgen olarak kullan l r. Dikdörtgenin bir kenar X=841mm, di er kenar Y=1189mm ölçüsündedir. X.Y=1m 2 = mm 2 dir. Daha küçük boyutlarda formalar elde edilirken tabaka daima ikiye bölünür. Böylece A1,A2,A3,A4veA5formalar bulunur. ekil 1.27 formalar n nas l elde edildi i ve ölçüleri verilmektedir. Bu ölçüler kesilmi tabaka ölçüleridir. ekil 1.27: Resim kâ d ölçüleri. Orijinal çizimlerin boyutunun seçimi ve bunlar n kopyalar standart ölçülerde olmal d r. TS 506 EN da belirtilmi ISO A ana serisinden seçilen t ra lanm tabakalar n tercih edilen boyutlar ekil 1.28 de görülmektedir. ekil 1.28:T ra lanm resim kâ tlar n n ölçüleri. 19

24 Dosyalanacak Resim Kâ tlar n nkatlanmas A4 (210x297) ölçüsünde katlanm resim kâ d n n dosyaya tak ld ktan sonra, yerinden ç kar lmadan bir bölümünün veya tamam n n incelenmesi mümkün olmal d r. Resim kâ tlar n n katlanmas ekil 1.29 görülmektedir. Katlama i lemi yap l rken katlama izlerinin üzeri çizilmez. Katlaman n kolay olmas ve ölçü taml için çerçeve çizgilerinin üzerine katlama i aretleri konulabilir. ekil 1.29: Dosyalanacak resim kâ tlar n n katlanmas Yaz Alan (Antet) ve Bilgiler Parça resmi üzerinde gösterilemeyen baz bilgiler, yaz alan veya antet dedi imiz çizelgelere yaz l r. Teknik resimlerin idari ve teknik yönden tan t lmas ve pratik olarak kullan labilmesi amac yla yeterli bilgileri ta yan en az 170 mm uzunlu unda ve en az 15 mm yüksekli inde olan, dikdörtgen biçiminde bir çizelgedir. 20

25 Yaz alan (antet), resim kâ tlar n n daimasa alt kö elerinde ve çerçeve çizgisine biti ik olarak çizilir.türk Standartlar taraf ndan tavsiye edilmi baz antet örnekleri ekil 1.30 da görülmektedir. ekil 1.30: TS 6700 ve 7015 e göre yaz alan (antet) çe itleri 1.3. Yaz ve Rakamlar Teknik resimlerde kullan lan, belli biçim ve boyutlarda, bir düzen içinde yaz lan yaz veya rakamlara standart yaz ve rakamlar denir. Tasarlanan bir konunun çizimle ifade edilebilmesi için haz rlanan resimlerin takdim edilmesinde, gerekli aç klamalar yaz ile, boyutlar n ölçülendirilmesi de rakamla yap l r. Resmin tamamlay c s olan bu yaz ve rakamlar n uygulamada kolayl k getirebilmesi için, basit ve sade olmas, kolay ve çabuk yaz labilmesi, rahat okunabilmesi ve ekil olarak da resme uymas gerekir. Sade ve güzel görünü lü bir yaz y elde edebilmek için harflerin geni lik ve aral klar n n uyumlu bir ekilde ayn çizgiye yerle tirilmesine önem verilmelidir. Bu düzgünlü ün sa lanabilmesi için teknik resimde kullan lan yaz ve rakamlar standartla t r lm t r. Türk Standartlar Enstitüsü Nisan 1993 te yay nlanan yaz lar standard nda ISO 3098/1 e uygun teknik yaz standard na göre kullan lacak yaz ekli ve ölçüleri a a da aç klanacakt r. 21

26 Teknik Resimde Kullan lan Yaz lar n Özellikleri Yaz lar okunakl olmal ve ayn çizimdeki yaz lar, ayn tip ve ölçüde olmal d r. Mikrofilm ve di er fotografik ço altmalar için uygun olmal ve harf veya rakamlar aras ndaki bo luk, yaz kal nl n n en az iki kat olmal d r. Harf ve rakamlar n, çok ince yaz larda dahi, kar kl a sebep olmadan fark edilir olmas gerekir. Büyük ve küçük harflerin yaz kal nl ayn olmal d r. Birbirini takip eden yaz kal nl n n farkl olmas durumunda, aralar ndaki bo luk, daha kal n olan yaz kal nl n n iki kat olmal d r. ki harf veya rakam aras ndaki bo lu un ölçüsü, yaz ya daha iyi bir görünüm verdi inde yar ya indirilebilir. Yaz kal nl,yaz n n büyüklü üne göre seçilir. Yaz n n birle en kö eleri keskin ve tam birle mi olmal d r Teknik Resimlerde Kullan lan Terimler ekil 1.31 de görüldü ü gibi, yaz yla ilgili harf yükseklikleri, harf ve kelimeler aras ndaki bo luk, sat raras bo luk ve çizgi kal nl klar boyutland r lm t r Yaz Yüksekli i(h) Büyük harf yüksekli idir. Yaz n n anma boyutudur Büyük Harf Yüksekli i(h) Yaz da büyük harf yükseklik ölçüsü ile üst uzant s olan b, d, f, h, k, l, t, ve alt uzant s olan g, j, p, y küçük harflerin yükseklik (h) ölçüsüdür Küçük Harf Yüksekli i(c1) Küçük harflerin gövde yüksekli idir. Uzant s olmayan a, c, e,, m,n,o,r,s,u,v,z ile uzant s ve noktas olan harflerin gövde yükseklik (c 1 ) ölçüsüdür. Küçük harflerin alt uzant ölçüsü (c 2 ), üst uzant ölçüsü (c 3 )tür. ekil 1.31: Yaz n n boyutland r lmas. 22

27 Harfler Aras ndaki Bo luk (a) ki harf aras ndaki bo luk ölçüsüdür. Bo lu un de eri, yaz yüksekli i veyaçizgi kal nl na göre de i ir. Harf ve rakamlar aras ndaki bo luk, yaz ya daha iyi görünüm kazand r yorsa (a) ölçüsü yar ya indirilebilir Sat raral Harf ve rakamlar n alt alta yaz lmas nda, harflerin sat r çizgileri (tabanlar )ars ndaki mesafedir. Yaz n n s kl na veya seyrekli ine ba l olarak sat rlar aras üç ölçü olarak al nm t r. En fazla sat r aral (b 1 ), normal sat r aral (b 2 )veenazsat r aral (b 3 ) ölçüsüyle seçilir Kelimeler Aras ndaki Aral k(e) Yaz larda kelimeler aras nda b rak lmas gereken aral kt r. Yaz lar n s kl na ba l olarak aral k ölçüsü daha büyük al nabilir Yaz Kal nl (d) Yaz n n harf ve rakamlar n n çizgi kal nl d r. Yaz kal nl harf yüksekli ine ba l olarak de i ir. A tipi yaz da 0,07.h ve B tipi yaz da 0,1.h ölçüsündedir Yaz Çe itleri ve Boyutlar Yaz Çe itleri Yaz lar dik veya sa a do ru 15 o lik aç alt nda italik olmak üzere ikiye ayr l r. Yaz lar, dik yaz labilece i gibi yataya 75 o e ik de yaz labilir. Teknik resim derslerinde yeni EN ISO 3098/1-2 standard na göre dik yaz tercih edilecektir. Standart yaz, A tipi ve B tipi olmak üzere iki çe ittir. Burada yaz n n fark çizgi kal nl n n d/h için 1/14 ve 1/10 olmas d r ( ekil 1.32). A tipi daha ince, B tipi daha kal n yaz d r. 1/14 oran mikrofilm uygulamalar nda daha çok kullan lmaktad r. 1/10 oran daha kal n ve dolgun göründü ünden teknik resim çizimlerinde kullan l r. ekil 1.32: A ve B tipi yaz n n çizgi kal nl klar. 23

28 Yaz Boyutlar Büyük harf yüksekli i h, boyutland rmada esas olarak al n r. Yaz yüksekli i hde eri anma büyüklü ü serisine uygun olmal d r. Anma büyüklü ü serisi 2,5-3, ve 20 mm dir. Anma büyüklü ü serisi oran ile standartla t r lm t r. Bu oran, resim kâ d boyutlar na ve çizgi kal nl klar na ait standart seriden olu turulmu tur (TS 506). Yaz yüksekli inin 20 mm den daha büyük olmas halinde nin kat olarak al nmal d r h ve c yükseklikleri 2,5 mm den küçük al nmamal d r. Özel durumlarda, h yüksekli i 2,5 mm al nd nda, küçük harf yüksekli i olan c ölçüsü 1,75 mm al n r. Yaz kal nl ndad/hiçin1/14ve1/10oranlar, çizgi kal nl bak m ndan en uygun de erlerdedir. Mikrofilm yaz lar için daha ince olan 1/14h oran tercih edilir (Çizelge 1 ve Çizelge 2). Çizelge 2: A Tipi yaz n n boyutland r lmas. Çizelge 3: B Tipi yaz n n boyutland r lmas. Yaz lar n özelliklerini göstermek üzere örnek olarak ekil 1.33 A tipi dik yaz, ekil 1.34 A tipi e ik yaz, ekil 1.35 B tipi dik yaz ve ekil 1.36 B tipi e ik yaz aç klanm t r. ekillerde yaz lar, dik ve e ik a lar içerisinde verilmi tir, Böylece harflerin boyut, ekil ve özellikleri hakk nda daha ayr nt l bilgi edinilebilir. 24