UYGULAMA SERV TURUNÇG LLER CEM AKGÜN

Transkript

1 DI T CARET UBES UYGULAMA SERV TURUNÇG LLER SEKTÖR PROF CEM AKGÜN TEMMUZ 2006

2 TURUNÇG LLER ( NARENC YE ): Turunçgiller; turunç, portakal, mandalina, greyfurt, bergamot ve limon gibi ekonomik de eri yüksek olan Citrus cinsi meyve a ac türlerini içine alan bir bitki toplulu udur.bu bitkilerin meyvelerinden g da olarak faydalan ld gibi meyve kabuklar ndan, yapraklar ndan veya çiçeklerinden parfümeride koku vermekte kullan lan uçucu ya lar da elde edilmektedir. Yurdumuz, dünya narenciye üretim alan n en kuzey s nda yer almaktad r.tüm dünyada toplam narenciye üretimi yakla k 100 milyon ton olup, 20 milyon ton ile Brezilya ba çekmektedir.akdeniz ülkelerinin toplam üretim rakam ise 17 milyon ton civar ndad r ve en büyük üretici spanya d r.türkiye y ll k ton ( 2004 ) üretim ile dünyada ilk on üretici aras nda yer almaktad r.ülkemizde yakla k hektar alanda narenciye üretimi yap lmaktad r.ülkemizde narenciye üretim potansiyeli çok yüksek olmas na ra men yeterli üretim ve ihracat rakamlar na henüz ula lamam r.halen üretimin büyük k sm yurt içinde tüketilmekte ve % 30 luk k sm ise ihraç edilmektedir. Ülkemizde ki i ba na y ll k 30 kg. olan tüketimin alternatif kullan m ekilleriyle birlikte geli mi ülkelerde oldu u gibi 40 kg. a ç kart lmas mümkündür.ki i ba tüketim 40 kg a ç kt nda ülkemizin tahmini y ll k tüketim kapasitesi de 2.8 milyon ton a ula olacakt r. Turunçgiller ülkemizde en fazla Akdeniz, Ege ve k smen de Do u Karadeniz bölgelerin de yeti tirilmektedir.çukurova bölgesinde Türkiye deki toplam turunçgilin % 70 i üretilmektedir.gene, greyfurt ve limonun % 90, portakal ve mandarinin % 60 bu bölgede üretilir.mersin limon üretiminde ilk s rada iken Adana ve Hatay da portakal en fazla üretilen üründür. Adana, greyfurt ve mandarin üretiminde ülkemizde birinci s rada yer almaktad r. Antalya, Türkiye narenciye üretimindeki % 20 lik pay ile ikinci büyük turunçgil üretim bölgesidir. Antalya da en çok portakal üretilmekte olup, ülkemiz portakal üretimindeki pay % 30 dur.ege bölgesinde turunçgil üretiminde zmir öne ç kmakta olup, toplam narenciye üretiminin % 5 i bu bölgeden kar lanmaktad r. zmir yöresinde en fazla yeti tirilen narenciye ürünü mandarindir. Yeti tiricili i etkileyen en önemli iklim olay dondur.türlerin dü ük s cakl klara dayan kl klar farkl k gösterir. kinci önemli iklim olay rüzgard r. Rüzgar gerek iddeti gerekse de so uklu u ile narenciye ürünlerine zarar verir. Tüm dünyada oldu u gibi ülkemizde de en çok portakal yeti tirilmektedir. TURUNÇG L YET : Turunçgil yeti tiricili inde en temel unsur iklim olmakla birlikte toprak, turunçgil bahçesi yerinin seçimi, bahçenin tesisi, topra n i lenmesi, ürünün budanmas / sulanmas / gübrelenmesi, hormon uygulamalar, hasat, ambalajlama, depolama, ürünün hastal klara ve zararl lara kar korunmas, ürünün pazarlanmas gibi di er birçok önemli hususlar da bulunmaktad r. Turunçgil üretiminde uçkurutan hastal, çe itli virüs hastal klar, cücele me hastal, gözenekle me hastal, palamutla ma veya yediverenle me hastal gibi bir çok önemli hastal klar söz konusudur. Hastal klar n yan s ra k rm ve sar kabuklu bitler, unlu bitler, yaprak bitleri, yaprak pireleri, limon çiçek güvesi, harnup güvesi, beyaz sinekler, torbal 2

3 ko nil, y ld z ko nili, Akdeniz meyve sine i, pas böcüsü, turunçgil tomurcuk akar gibi bir çok zararl lara kar da önlem al nmas zorunludur. TÜRK YE DE NARENC YE ÜRET : Turunçgil yeti tiricili inin ülkemizde oldukça eski bir geçmi i bulunmakta olup, Cumhuriyetten sonra h zla geli mi tir. Türkiye turunçgil yeti tiricili i için ekolojik artlar bak ndan oldukça uygundur. Turunçgil üretiminde Ege Bölgesi nde maksimum üretim rakamlar na ula lm r. Akdeniz Bölgesi ne bakt zda ise turunçgil yeti tirilebilecek bir çok alan n turizme aç ld gözlemlenmektedir. Bu sebeble, Akdeniz bölgesinde turunçgil üreticileri tarla bitkisi yeti tirebilecekleri alanlarda turunçgil üretimine ba lam lard r. Narenciye üretimine ili kin veriler 2004 y itibariyle a daki tabloda gösterilmektedir: Toplam A aç Say Üretim (Ton) De er (YTL) Pazarlanan n De eri (YTL) Toplam Meyve Veren Ya ta M Meyve Vermeyen Ya ta Turunçgiller Limon Portakal (Toplam) Portakal (Washington) Portakal (Yafa) Portakal (Di er) Mandalina (Toplam) Mandalina (Satsuma) Mandalina (Clementin) Mandalina (King) Mandalina (Di er) Turunç Alt ntop Kaynak: TÜ K 3

4 NARENC YE ÜRÜNLER N PAZARLANMASI: Narenciye ürünleri, dal ndan kopar ld anda tüketime haz r ürünlerdir. Çabuk bozulabilir nitelikteki bu ürünleri, tüketicinin istedi i tazelik, biçim ve zamanda, istedi i yerde haz r bulundurmak gerekir. Bu tür ürünlerin tüketiciye ula lmas nda ambalajlama, depolama faaliyetleri ile ürünün pazarlanmas oldukça önemlidir. Narenciye ürünlerinin ta nmas son derece hassas bir konudur. Ambalajlama ve ürünün ta nmas itina gerektirir. Yurt içinde, söz konusu ürünler genellikle üzeri aç k kamyonlar ile ta nmaktad r. Ürünler bozulmay önlemek için genellikle gece toptanc hallerine ya da di er sat yerlerine gönderilmektedir. So uk hava tertibatl ta lar yaln zca di er ülkelere yap lan d sat mlar için kullan lmaktad r. Turunçgillerin ülkemizdeki da m kanallar a daki ekilde özetlenebilir: Üretici - Komisyoncu - Perakendeci - Tüketici Üretici - Toptanc - Komisyoncu - Perakendeci - Tüketici Üretici - Toptanc (Semt Pazarlar ) - Tüketici Meyve pazarlamas nda toptanc hallerinin önemli bir yeri vard r. Toptanc hallerinde hizmet verenler ço unlukla komisyoncular, nadiren de üretici birlikleri ya da kooperatiflerdir. Al lar ise, genellikle perakendeciler ve toplu tüketime yönelik hizmet veren ki i ya da kurulu lard r. Üreticilerin genel anlamda tüketiciye direkt sat tercih etti i söylenebilir, fakat pratikte bu durum ço unlukla gerçekle mez.üreticiler genellikle i güçlerini üretime yönlendirdikleri için pazarlama fonksiyonuna yeterli zaman ay ramamaktad rlar. Narenciye ürünlerinin pazarlanmas nda kar la lan en önemli güçlük talebin dar olmas r. Talebin dar olmas sebebiyle meyve i leme sanayiinin dü ük kapasite ile çal ma durumunda kalmas, meyvelerin dal ndan kopar ld gibi do al hali ile pazarlanmas zorunlulu una yol açmaktad r. Bu durum ise binlerce üreticinin üretti i ayn tür meyvenin bir anda pazara sunulmas na ve talebe göre arz fazlal nedeni ile fiyat n dü ük düzeyde olu mas na sebep olmaktad r. "Depolama" faaliyetinde so uk depolar ancak belirli bir kaç meyve türünde hizmet verebilmektedir. Fiyatlar n y l içindeki da yan nda, tüketim periyodunu da ayarlamada yarar bilinen so uk depolar n kay plar azaltarak, milli ekonomiye daha fazla katk sa lamas için ülkemizde yayg nla lmalar gereklidir. So uk depolar n toptanc hallerinde de bulunmas bir ihtiyaçt r. Depolanmas gereken meyvelerin, hasat edildi i gün en k sa sürede depoya ula lmas na özen gösterilmelidir. Depolanamayacak meyveler ise hasat edildi i gün sat yerine ula lmal ve tüketicilere sat lmal r. 4

5 NARENC YE DI T CARET : A) Türkiye nin Narenciye hracat : Ülkemizin yenilen meyve ihracat 2005 y nda bir önceki y la göre % 29.8 oran nda artarak ABD Dolar olarak gerçekle mi tir. Miktar aç ndan bakt zda yakla k 2 milyon ton olan ya meyve ve sebze ihracat n yar narenciye ürünlerinin olu turdu unu söylemek mümkündür Y llar Türkiye Narenciye hracat De im (%) Miktar (Kg) De er ($) Miktar (Kg) De er ($) Miktar (Kg) De er ($) Narenciye Ülkemizin 2005 y toplam taze meyve ve sebze ihracat n miktar baz nda % 49 u, de er ( ABD $ ) baz nda % 42 si narenciye ürünlerinden olu maktad r. De er baz nda bakt zda 2005 y nda ülkemizin narenciye ihracat n bir önceki y la göre % 36 oran nda artt gözlemlenmektedir. Bununla birlikte, zaten çok dü ük kar marjlar yla çal an ihracatç lar, Yeni Türk Liras n n a de erli olu u nedeniyle oransal art n gerçek durumu yans tmad ndan yak nm lard r. Ürün Baz nda Türkiye Narenciye hracat Ürünler Miktar (Kg) De er ($) Miktar (Kg) De er ($) Limon Mandalina Portakal Greyfurt Di er Turunçgiller Narenciye Toplam De er ($) baz nda bakt zda Türkiye nin 2005 y narenciye ihracat nda % 42 ile en yüksek pay limonundur.türkiye nin toplam narenciye ihracat nda mandalinan n pay % 27, portakal n pay % 18, greyfurtun pay ise % 13 dür. 5

6 Narenciye ihracat zda en önemli ülkeler; Rusya Federasyonu, Ukrayna, Suudi Arabistan, Romanya, Almanya, Polonya, Yunanistan, Hollanda, Birle ik Krall k ( ngiltere ), Makedonya, Macaristan, Bulgaristan ve Çek Cumhuriyeti olarak say labilir ve 2005 y llar itibariyle Türkiye nin narenciye ihracat nda ilk be ülkenin ve ürün baz nda ülkelere yap lan ihracat n miktar ve de er yönünden görünümü a daki tabloda gösterilmektedir: ÜLKELER / ÇE TLER PAYI (%) MON KTAR DE ER KTAR DE ER KTAR DE ER (KG) ($) (KG) ($) (KG) ($) RUSYA FEDERASYONU SUUD ARAB STAN UKRAYNA YUNAN STAN POLONYA MANDAL NA KTAR (KG) DE ER ($) M KTAR (KG) DE ER ($) M KTAR (KG) DE ER ($) RUSYA FEDERASYONU UKRAYNA MERS N SERBEST BÖLGE RLE K KRALLIK ROMANYA PORTAKAL KTAR (KG) DE ER ($) M KTAR (KG) DE ER ($) M KTAR (KG) DE ER ($) RUSYA FEDERASYONU UKRAYNA ROMANYA ALMANYA MERS N SERBEST BÖLGE GREYFURT KTAR (KG) DE ER ($) M KTAR (KG) DE ER ($) M KTAR (KG) DE ER ($) RUSYA FEDERASYONU ALMANYA MERS N SERBEST BÖLGE ROMANYA POLONYA

7 Not: Ülkeler, 2005 y FOB $ de erlerine göre s ralanm r. Kaynak: Akdeniz hracatç Birlikleri, Ya Meyve Sebze hracatç lar Birli i De erlendirme Raporu 2005 y nda Polonya ve Rusya Federasyonu na gerçekle tirilen narenciye ihracat z bir önceki y la nazaran s ras yla % 183 ve % 128 oranlar nda art göstermi tir. B) Türkiye nin Narenciye thalat : Türkiye nin narenciye ithalat yok denecek kadar az olup, 2005 y itibariyle ABD $ d r. En fazla ithal edilen ürün taze portakald r ve 2005 y itibariyle ithalat n hemen hemen tamam n Kuzey K br s Türk Cumhuriyeti nden yap ld söylenebilir. Greyfurt ve Pomelo ithalat 2005 y itibariyle ABD $ d r. thalat n yakla k % 94 lük k sm gene Kuzey K br s Türk Cumhuriyeti nden gerçekle tirilmi tir. Kurutulmu portakal ile taze / kurutulmu limon ithalat na bakt zda 2005 y nda yakla k 1.1 milyon ABD $ l k ithalat yap ld görülmektedir. NARENC YE SEKTÖRÜNDE YA ANAN SORUNLAR: Narenciye sektöründe ya anan sorunlar, üretim ve pazarlama sorunlar olarak ba ca iki ana ba k alt nda toplanabilir: 1) Üretimde Ya anan Ba ca Sorunlar: Gübre, ilaç, sulama, mazot gibi girdi maliyetlerinin her geçen gün artmas ve verilen desteklerin yetersiz kalmas, Yeteri kadar pazar de eri yüksek sa kl ve ucuz fidan bulunmamas, Üreticilerin örgütlenmesindeki yetersizlikler, Hastal k ve zararl larla mücadelede ya an lan sorunlar, bu sorunlar n verim kayb na yol açmas, Kredi ve finansman teminindeki zorluklar, Üreticiyi her türlü riske kar koruyacak etkin bir sigorta sisteminin olmamas, 2) Pazarlamada Ya anan Ba ca Sorunlar: Narenciye talebinin ülkemizde dü ük olmas sebebiyle fiyatlar n dü ük seyretmesi, Etkin ve iyi i leyen bir pazarlama sisteminin hala olu turulamam olmas, Narenciye üretimi ile i leme sanayi aras ndaki entegrasyonun zay f olmas, 7

8 Ürünün ambalajlanmas nda / paketlenmesinde arzu edilen seviyeye halen ula lamamas, Üretilen ürünlerin gerek iç pazara gerekse de ihracata yönlendirilmesinde üreticilere h zl ve verimli bilgi ak sa layacak organizasyonlar n yetersiz olmas, hracata verilen desteklerin yetersiz kalmas, hraç edilen ürünlerin bazen tarife d engellerle engellenmesi ve bu sorunlar n lmas nda ya an lan koordinasyon eksiklikleri ( Örne in, geçen y l Rusya ya yap lan narenciye ihracat z Akdeniz Meyve Sine i zararl nedeniyle durdurulmu tur. ) hraç edilen ürünler için pazar yap na uygun yeni ve etkin stratejiler geli tirilememesi, 3) Çözüm Önerileri: Üretimde girdi maliyetlerinin dü ürülmesi için çal lmal r. Kooperatif, üretici birlikleri, çok ortakl d ticaret irketleri gibi organizasyonlar devlet taraf ndan özendirilmeli ve desteklenmelidir. Üreticilere daha dü ük faizli kredi imkanlar n sa lanmas na yönelik çal malarda bulunulmal r. Hal sistemi üreticilere daha fazla yarar sa layacak ekilde düzenlenmelidir. hracat n art lmas na yönelik çal malar yap lmal r. Üretim ve ihracatta standart, kalite ve ambalaja dikkat edilmelidir. Narenciye üretiminde çe itlili in art lmas bir ihtiyaçt r. Dünya pazarlar ndaki bo luk dönemlerinin dikkate al nmas ülkemiz ihracat na olumlu katk sa layacakt r. Üretimde sofral k ve sanayilik üretim dengesi kurulmal r. Marka olu turulmas nda firmalar te vik edilmelidir. Dü ük olan yurt içi üretimin art lmas için narenciye ürünlerinin faydalar anlatan kampanyalara a rl k verilmelidir. Üretimde verimlili in art lmas gereklidir. Hastal k ve zararl larla mücadeleye daha fazla önem verilmeli, kimyasal madde kullan nda çevreye ve insan sa na dost iyi tar m uygulamalar geli tirilmeli ve yurt çap nda yayg nla lmal r. hracat zda çok önemli bir sorun olan Akdeniz Meyve Sine i nin kontrolü için acil önlemler al nmal r. Virüsten ari sertifikal fidan üretimi ve bu fidanlarla kurulan bahçelerin art lmas na özel bir önem verilmelidir. 8

9 Ülkemizde i letme büyüklükleri verimli bir üretim için yeterli de ildir. Narenciye üretimi ülkemizde daha çok küçük i letmelerde yap lmakta olup, çok az say da büyük i letme bulunmaktad r. letme ba na ortalama ekim alan 50 dekar civar ndad r. Avrupa Birli i ile müzakerelerde kar za ç kacak en önemli sorunlardan biri ekonomik olmayan i letme büyüklükleridir. Bu sorunun çözüm için ele al nmas nda yarar vard r. Ürünün uygun bir ekilde depolanarak piyasaya arz edilmesi için depolama imkanlar ve artlar n daha da iyile tirilmesi gereklidir. Ülkemizde lisansl depoculu un geli tirilmesine ihtiyaç bulunmaktad r ve bu konuda AB standardlar na ula lmas gerekmektedir. 9

10 KAYNAKÇA: Akdeniz hracatç Birlikleri Ya Meyve Sebze hracatç lar Birli i De erlendirme Raporu zmir Ticaret Odas AR&GE Bülteni Mersin Ticaret ve Sanayi Odas nternet Portal Tar msal Ekonomi Ara rma Enstitüsü T.E.A.E Bak Tar m ve Köyi leri Bakanl nternet Portal TMMOB Ziraat Mühendisleri Odas nternet Portal 10