Hastaneye Yatman n Ya Dönemlerine Göre Çocuk Üzerindeki Etkileri ve Hem irenin Rolü

Transkript

1 Hastaneye Yatman n Ya Dönemlerine Göre Çocuk Üzerindeki Etkileri ve Hem irenin Rolü Hastaneye yatman n çocu un geli imi üzerinde çe itli etkileri vard r. Çocuk için hastal k ve buna ba olarak hastaneye yatma onu korkutan, rahats z eden ve ho olmayan bir deneyimdir. Hastaneye yatm bir çocuk hastal k ile mücadele ederken tedavilerin yan etkileri, ac verici i lemler, ailesinden, oyun arkada lar ndan, okul çevresinden ayr lman n verdi i anksiyete ile mücadele etmek zorundad r. Bu durum çocu un ya ve geli im düzeylerine göre de ik tepkiler göstermesine neden olur. Hastal k ve hastaneye yatma okul ça çocu u için çok de erli olan ba ms zl, arkada lar yla olan ili kilerini, okul ve oyun aktivitelerini engellemektedir. Okul ça çocu u hastane ortam nda çok önem verdi i arkada lar ve sosyal aktivitelerini özler, ayn zamanda ebeveynlerinin yan nda olmas ister, fakat ba ml görünmekten korktu u için ebeveynlerinin yan nda istemek onu rahats z eder. Çocuk hem ireli inde amaç; aile ve toplum içinde çocu un fiziksel, zihinsel, ruhsal ve sosyal yönden sa k ve esenli ini koruma, geli tirme, hastal k durumunda ise iyile tirmeye yönelik kapsaml hem irelik bak vermektir. Çocuk hem iresi; çocu un eri kinden farkl fiziksel, fizyolojik ve psikolojik özellikleri bulundu unu, alg lama sürecinin henüz tam geli memi oldu unu fakat devaml bir geli me gösterdi ini, hastal alg lama ve hastal a tepkisinin, kronolojik ya ve geli imsel özelliklerine göre farkl k gösterdi ini bilmelidir. Çocu a aile merkezli bak m verilmesi gerekti ini bilmeli, ya ve geli im düzeyine göre sözel ve sözel olamayan ileti im tekniklerini kullanabilmelidir. Bebeklik Dönemi (0-1 Ya ) Bebeklik ve süt çocuklu u döneminde hastaneye yatma, çocu un henüz geli meye ba layan güven duygusunu zedeler. Özellikle çocuk annesi ile birlikte hastaneye kabul edilmemi se çocukta aileden ayr lma anksiyetesi geli ir ve s ras yla; Protesto; annesine kavu ma iste i ile a lar, feryad eder, karyolas sarsar, hem irelerin ilgisini reddeder, annesi yan nda ise ona s s sar r, endi e ile etraf gözler. Ümitsizlik; Annesini bulma ümitsizli i artm r, apatik görünümdedir, a lama monotonla r veya ayr klarla sürebilir. nkar; Annesi ile ilgili tüm hislerini bask lar, annesi onu b rakt nda a lamaz, hem irelere daha ba lanm gibi görünür. Ki ilerle ili kilerinde mutlu bir görünüm, uysall k ve teslimiyet vard r. Mümkünse ebeveynlerin i lem s ras nda bebe in yan nda kalmalar na izin verilmelidir.

2 Ebeveynlerin i lem öncesi bebekle konu arak onu rahatlatmalar desteklenmelidir. Bebe e rahat ve nazik bir ekilde yakla r ve sakin bir ses tonu ile konu ulmal r. i lemlerden sonra bebe in kuca a al narak sakinle tirilmesi gerekir. Evdeki baz oyuncaklar n hastaneye getirilmesine izin verilmesi tan k bir çevre olu turulmas na yard mc olacakt r. Oyun Dönemi (1-3 Ya ) Bu ya döneminde ebeveynlerden ayr lma korkusu anksiyeteye neden olur. Çocuk a çekti i anda ebeveynler en büyük güven kayna r. Onlar n hayal güçleri hastanede ya ad klar olaylar yanl yorumlamalar na neden olabilir. Bu ya taki çocuklar, hastaneye yatmay baz yanl davran lar nedeniyle verilen bir ceza olarak alg lar. Çocuklar hastaneye yat ld klar ve tland klar zaman bedenleri üzerindeki kontrollerini kaybettikleri için kendilerini engellenmi hissederler. Çocukta k tlamalara tepki olarak a lama ve tedaviyi reddetme gibi davran lar görülür. Bu ya grubu çocuk hareket eden her eyin canl oldu una inan r. Bu nedenle hastanede hareket eden ya da gürültü ç karan aletler (EKG aleti, monitörler, aspiratör vb ) çocuk için korku kayna olabilir. Bunlar n yan s ra, çocu un aktif hayal gücünün, sihirli dü ünce yap ve ben merkezlili i ile birle mesi korkular n geli mesinde önemli rol oynar. Bu dönem çocu unda hastaneye yatmakla beraber regresyon ve agresif davran lar görülebilir. Zaman kavram henüz geli memi tir. Bu nedenle çocu un lemden en az dk önce haz rlanmas gerekir. Çocu u i leme haz rlarken dikkat süresinin sa oldu u unutulmamal r. lem s ras nda dikkati ba ka yöne çevrilebilir. er i lem s ras nda çocu un hareket etmemesi gerekiyorsa onunla konu arak dikkati ba ka yöne çekilir ayn zamanda çocu a hareket etmemesi gerekti i söylenir. i lemlerden sonra çocu un öfke ve engellenme duygular oyun arac ile ifade etmesi desteklenir.

3 Ebeveynlere hastaneden ayr rken tekrar geri gelecekleri zaman, çocu un al k oldu u günlük ya am aktivitelerine göre (örn: kahvalt gibi) aç klamalar ve sonra ayr lmalar önerilir. Ebeveynler çocuk uyurken yan ndan ayr lmamalar konusunda uyar r. Ebeveynlere, protesto davran lar n 1-3 ya ve okul öncesi çocu u için normal ve sa kl bir davran oldu u aç klan r. Böylece onlar, çocu un yan ndan ayr rken daha az suçluluk hissederler. Okul Öncesi Dönem (3-6 Ya ) Bu dönemde hastaneye yatan çocukta aileden ayr lma anksiyetesi ve yap lan t bbi giri imlerle vücudunun zarar görece i endi esi geli ir. Hastal k ve tedavi ile ilgili fantaziler geli tirmeye e ilim ve anneden ayr kalmaya kar fizikselruhsal ve sözel reaksiyonlar (parmak emme, enürezis, battaniyeye sar p a lama vb.) görülür. Bu nedenle çocuk hastanede yatmay sadece kendisinin ya da di er tan ki ilerin önceki hastane deneyimleriyle ili kili olarak alg lar. Örne in; çocu un büyükanne/babas hastal n terminal döneminde hastaneye yatm sa, çocuk hastaneye yatan ki ilerin bir daha asla geri dönmeyece ine inanabilir. Ayn zamanda çocuk, sihirli ve egosentrik dü ünme tarz nedeniyle hastaneye yatmaktan kendisinin sorumlu oldu unu dü ünebilir. Bu ya döneminde çocuk kendi bak üstlenerek çevresini bir miktar kontrol etmeye çal r. Yap lan ara rmalar sonucunda, okul öncesi dönemdeki çocuklar n hastal n nedenine ili kin sihirli dü üncelerinin oldu u (ör: kimse hastal n nereden geldi ini bilemez) ya da bir kural bozduklar için (ör: ya murda yürüme gibi) hasta olduklar na inand klar belirlenmi tir. Hastal kurallar bozdu u için verilen bir ceza olarak alg layan çocuk, hem irenin yapt i lemleri de (ör: bo alt lavman yapma, nazogastrik sonda takma) ceza olarak alg larlar. lemin yard m edici ve iyile tirici amac vurgulan r, a lemlerin çocu u cezaland rmak amac yla yap lmad aç klan r. Çocu un sakat olma korkusu nedeniyle kesme,kanama gibi kelimelerin kullan lmamas na özen gösterilir. Okul Çocuklu u Dönemi (6-12 Ya ) Çocuklar bu dönemde k sa da olsa aileden ayr kalmaya al nd rlar. Ancak bu dönemde hastaneye yatan çocu un vücudu ve hastal hakk nda sorular, çaresizlik, hareketsizlik ve savunmas zl kla ilgili kayg lar vard r. Bu ya grubu karanl ktan, doktor ve hastaneden, yap lan giri imlerden korkar. Göz göze gelmekten kaç r, uykular bozulmu tur. Huzursuz görünü leri gerilimli ve pupillalar

4 geni lemi tir. Gizlilik gereksinimi önemlidir. Hastaneye yatma olay okul çocu u için olgunla bir deneyim olabilir. Onlar belirli i lemlerin nas l yap laca, anatomi ve fizyolojiye ili kin gerçekleri, hastal n do as ve hastane personelinin çe itli rollerini ö renebilirler. Okul çocu u, vücuda baz aletler sokularak yap lan i lemlerden, vücut fonksiyonlar kaybetmekten, ameliyat olmaktan ve ölümden korkar. Bilinmeyenden korkma ve kendini kontrol duygusunun tehdit alt nda oldu unu alg lamas okul çocu unun hastaneye ili kin di er korkular olu turur. Çocuk hastal yla ilgili her eyi tam olarak anlamad için bilgideki bo luklar fantezilerle doludur. Okul çocu unun i lem s ras nda duygusal kontrolünü sürdürme ihtiyac vard r. Bu nedenle çocu a i lemden önce ne yap laca anlat r ve yanl alg lamalar düzeltilir. Okul çocu una mümkün oldu unca olay kontrol etme ve seçme ans verilir ve i leme kat lmas desteklenir. lem s ras nda gösterdi i uyumlu davran lar için çocu un ödüllendirilmesi önemlidir. lemden sonra çocu un dü üncelerini aç klamas, soru sormas ve duygular ifade etmesi sa lan r. Çocu un fantezilerini ve korkular ortaya ç karmak için bir hastane resmi çizmesi ve hastanede yatan bir çocukla ilgili bir öykü anlatmas istenebilir. Yanl anlamalar düzeltilir. Yap lan i lemlerde mahremiyete özen gösterilir. er mümkünse çocu un serviste yap lan rutin i lemlere (örn; yatak yapma, oday düzeltme) yard m etmesine izin verilir. Bu aktiviteler çocu un çevresini kontrol etme duygusunu artt r. Ayn ya taki di er çocuklarla ili kisi desteklenir. Ayn zamanda çocu un ziyaretler, telefon ve mektup ile arkada lar ve ailesiyle ili kisini sürdürmesine yard m edilir. Ebeveynlerden okul ödevlerini hastaneye getirmeleri istenebilir. Adölesan Dönemi (13-18 Ya ) Bu dönemde hastaneye yatma gencin önceden kazan lm ba ms zl engeller. Bu durum ve yak n arkada grubundan uzakla ma sorun yarat r. çe dönüklük, dü k kl, k zg nl k, dü manl k gibi tepkiler olu ur. Ergen özgür ve ba ms z olmak ister, hastaneye yat ba ms zl n engellenmesi olarak de erlendirildi i ve ergenin ailesine tekrar ba ml olmas na neden olaca

5 için öfke yarat r. Kurallar ve i leyi lerin bu ya döneminde sorgulanmas tedavi ekibi ve müdahalelere kar ç kmalar na neden olabilir. Ergenlik döneminde hastal k ve hastaneye yat a ba güvensizlik, yetersizlik duygular, depresyon ve sald rgan davran lar geli ebilmektedir. Adölesan için i lemin kal ya da geçici beden imaj üzerine etkisi önemlidir. Bu nedenle adölesan n beden imaj de ikliklerle ba etmesine yard m edilmesi gerekir. Adölesan n i leme kat lmas ve olay anlamas için sorular sormas desteklenir. leme ili kin yanl anlamalar düzeltmek ve korkular azaltmak için ayn ya taki ki ilerle tan lmas yararl olabilir. Ba ms zl k ve kendi ya am kontrol etme gereksinimi vard r. Bu nedenle tedavi ya da i lemlerin onun günlük aktivitelerini engellemeyecek ekilde yap lmas gerekir. E er mümkünse kendi bak ile ilgili kararlara kat lmas na izin verilir. Hem irenin adölesanla ileti imde ba ar olmas için, aç k ve esnek olmay, mizah duygusunu ve adölesan n ne söyledi ini dinlemeye istekli olmas gerekir. Kaynaklar: 1. Çak ro lu S (1991). Pediatrik onkoloji kliniklerinde oyunun önemi, Hem irelik Bülteni, 5(1), O Conner-Von S (2002). Growth and development of the school aged child. Potts NL, Mandleco BL. Eds. Pediatric Nursing Caring for Children and Their Families. Delmar Thomson Learning, US, Al-Ma atiah R, Gharaibeh M (1996). Perceptions of Jordanian children about nurses. Pediatr Nurs, 22(2), Brown JH, Fosket NH (1999). Career desirability: young people s perception of nursing as a career. J Adv Nurs, 29(6), Okuyucu H (2003). Latent dönemde (6-12 Ya ) çocuklar n hastane ve hem ireyi alg lay durumlar n incelenmesi. Çocuk Forumu Dergisi, 6(3): Park JH (2004). Development of instruments to measure Korean-American and Korean Children s emotional reactions to hospitalization. Doctor of Philosophy School of Nursing. Faculty of the Graduate School of the University of Colorado. United States. 7. Çavu lu H. (2008). Çocuk Sa Hem ireli i Cilt 1, 9. Bask, Sistem Ofset Bas mevi, Ankara, s Erdo an A, KARAMAN M G. (2008). Kronik ve ölümcül hastal olan çocuk ve ergenlerde ruhsal sorunlar n tan nmas ve yönetilmesi. Anatolian Journal of Psychiatry 9: Gönener D, Görak D. (2009).Okul ya grubu çocuklar n hastane ve hastal ile ilgili bilgilendirme durumlar n endi e kaynaklar ile etkile imi. Gaziantep T p Dergisi 15(1):41-48 Uzm. Hem. Gülten ACEHAN Ac badem Fulya Hastanesi Pediatri Servisi Klinik E itim Hem iresi Haz rlanma Tarihi: