BİYOLOJİK RİSK ETMENLERİ. Mikroplar deriye yerleşir, toprakta bitki yüzeylerinde, tatlı suda ve deniz çökeltilerinde bulunurlar

Transkript

1 BİYOLOJİK RİSK ETMENLERİ Mikroplar nedir? Mikroplar her yerdedir Mikroplar deriye yerleşir, toprakta bitki yüzeylerinde, tatlı suda ve deniz çökeltilerinde bulunurlar Hayat mikroplara bağlıdır Mikroplar karbon ve azotun geri çevrimini yapar Mikroplar fosfor, kükürt ve demir gibi elementleri gıda zincirine eklerler Mikroplar yoğurt, ekmek ve şarap gibi gıdaların üretilmesine yardımcı olur Mikroplar nedir? Bazı mikropların çoğalması için yerleşecekleri hücreler gerekir Örnek: virüsler Bazıları kendi kendilerine çoğalır Prokaryotik organizmalar Düzenli hücre çekirdeği yoktur Eşeyli üreme (ikiye bölünme) Örnekler: bakteriler, riketsiya, mikoplazmalar Ökaryotik organizmalar Düzenli hücre çekirdeği vardır Hem eşeyli hem eşeysiz üreme Örnekler: maya, mantarlar Mikroplar Büyüklük ve Şekil Bakterilerin Elektron Mikrografları Mikroplar Nasıl Hastalıklara Yol Açar? Birçok mikrop faydalıdır ve hastalığa sebep olmaz Birçok mikrop da insanlarda, hayvanlarda ve bitkilerde hastalıklara sebep olur Hastalığa sebep olan mikroplar patojenler olarak adlandırılır Mikroplar Nasıl Hastalıklara Yol Açar?

2 Maruz kalma yolları Patojenler vücudunuza bu yollardan girebilir Mikroplar Nasıl Hastalıklara Yol Açar? Genel koruyucu önlemlerle kendinizi bulaşıcılara ve hastalıklara karşı koruyun Maske, Eldiven ve Giysiler Sıhhi Tedbirler Dekontaminasyon Tıbbi Tedavi Aşı Mikroplar Nasıl Hastalıklara Yol Açar? Patojen mikrop özellikler Gecikmeli etkiler doğurur Açık yer olmayan deriye giremez Buharlaşmaz Bazı biyolojik türev toksinler ağırlık olarak kimyasal maddelerden daha toksiktir Mikroplar Nasıl Hastalıklara Yol Açar? Patojen mikrop özellikler Duyu organlarıyla fark edilmez Sahada tespit etmesi zordur Tespitin onayı için laboratuar analizi gerekir Bu nedenle örnekleme sadece ilk müdahiller tarafından yapılır Mikroplar Nasıl Hastalıklara Yol Açar? Salgınlarda devletin ciddi müdahalesi gerekebilir Salgınlar kamusal ve tarımsal sağlık sorunlarını gündeme getirir Bazı örnekler: Kolera Veba

3 Dengue ateşi Sarı humma Ebola Nipah virüsü (domuzlar) Şap hastalığı virüsü (sığırlar, koyunlar, domuzlar) Deli Dana Hastalığı Domuz Kolerası Mikroplar Nasıl Hastalıklara Yol Açar? Patojenler insanlar, hayvanlar ve bitkilerde hastalık veya ölüme sebep olabilir Boyları nedeniyle tespit etmek zordur Hızlı büyürler Üreyebilirler Laboratuarda yapay ortamda yetiştirilebilirler Mikroplar Laboratuarda Hızla Büyüyebilir 37 C sıcaklıkta zengin bir ortamda büyüyen bir bakterinin iki çoğalma süresi 20 dakikadır Yaklaşık 10 saatte bakteri mililitrede bir hücreden mililitrede bir milyara hücreye çıkar Mikroplar Nasıl Saptanır Mikropların büyüme koşullarını tanıyarak Mikrop yetiştirmek için kullanılan cihazları tanıyarak Laboratuarda analiz için örnek Mikrobik Büyüme Tüm canlıların temel ihtiyaçları vardır Büyüme ve üreme için uygun beslenme Büyüme için uygun çevre koşulları Patojen mikroplar büyüme ihtiyaçlarını şunlarda bulabilir: Bir konakçıda İnsan

4 Hayvan Bitki Laboratuarda Doğal koşullar taklit edilerek Enkübatör Organizmanın tercih ettiği besinler sağlanarak Büyüme ortamı Biyolojik Maddeler Kimyasal Maddelerden Farklıdır Biyolojik Maddeler Doğal Uçucu Bulaşıcılar çoğalır Deri üzerinde aktif değil Yasal tıbbi kullanım Koku ve tat yok Kimyasal Maddeler İnsan yapımı Çoğu uçucu Çoğalmaz Çoğu Deri üzerinde aktif Silah dışında kullanılmaz Kontamine olduğunda koku veya tat var Biyolojik Silah (BS) Olarak Kullanılan Potansiyel Maddeler Bakteriler Şarbon Veba Tularemi

5 Q Ateşi Bruselloz Toksinler Botulinum Risin SEB T-2 Mikotoksin Biyolojik Maddelerin Sınıflandırılması Tür Patojenler Toksinler Biyomodülatörler Öldürücüler ve Etkisizleştiriciler Biyolojik Maddeler Neden Tehdit Oluşturur? İnsan, hayvan ya da bitki popülasyonlarında ölüm ya da hareket edemeyecek duruma gelmeye yol açabilirler Çok giriş yolundan hastalığa sebep olabilirler Bazıları bulaşıcıdır Hızla çoğalabilir ve büyüyebilirler Laboratuarda yapay ortamda yetiştirilebilirler Silah olarak kolayca yayılacak biçime getirilebilirler Biyolojik Maddeler Neden Tehdit Oluşturur? Ağırlık olarak kimyasallardan daha toksiktir Biyolojik silahların maliyeti diğer tür silahlardan azdır Gecikmeli etkiler doğururlar Doğadan elde edilir Aerosol formunda çok etkin biçimde yayılabilirler Çeşitli etkilere yol açacak şekilde seçilebilirler

6 Üzerinde açıklık olmayan deriden girmezler Buharlaşmazlar Duyularla fark edilemezler Sahada tespiti zordur Çevrede imha olurlar Bir Biyolojik Madde Seçimi Patojenlik ve hastalığa sebep olma yeteneği Bulaşıcı Doz Hedefin tehlikeye açıklığı Patojen stabilitesi Aerosol Çevresel Biyolojik Silahlar Ucuzdur Etkin bir askeri operasyon için maliyet karşılaştırması Konvansiyonel silahlar için 2000$/km 2 Nükleer silahlar için 800$/km2 Sinir gazı için 600$/km2 Biyolojik silahlar için 1$/km2 Eşdeğer etkin miktarlar 4 ton Sinir gazı 5o kg şarbon Bir Bulaşıcı Dozun Maliyeti Ne? Bulaşmak için gerekli miktar her madde için farklıdır Şarbon: solunumla 8000 spor Veba: <100 bakteri Tularemi: bakteri

7 Virüsler: bulaşıcı birim Coxiella: 1 organizma Biyolojik Madde Türleri Bakteriler Birçok giriş yolu olan kendini destekleyen mikroorganizmalar (Şarbon, Veba, Tularemi) Riketsia ve Virüsler Birçok giriş yolu olan, kokançıya bağımlı organizmalar (Q Humması, Çişçek, Viral Equine Encephalitis, Viral Kanamalı Hummalar (Ebola)) Toksinler Canlı organizmaların zehirli yan ürünleri (Botulinum, Risin, Stafilokokus Enterotoksin B) Şarbon Giriş Yolu: Solunum, deride kesikler Enkübasyon dönemi: 1-7 gün Bulaşıcı mı: Hayır Öldürücülük: % 80 % 90 (solunum) Semptomlar: Bulantı Ateş, üşüme Lenf düşümlerinin şişmesi Bacillus anthracis (Şarbon) Akut bulaşıcı 8,000-10,000 spor iki ila dört gün içinde öldürücü Dünyanın her yerinde toprakta bulunabiliyor Kültür: kan veya besleyici ortam, 35ºC, O 2, ve CO 2 Bulaşma yolları solunum, sporların yutulması ya da bulaşmış dışkı veya kılla temas, akut bulaşıcı 8,000-10,000 spor iki ila dört gün içinde öldürücü Pulmoner türü: hızlı akciğer nekrozisi, iki ila dört günde ölüm Bacillus anthracis (Şarbon) Veba

8 Giriş Yolu: Böcek ısırıkları Enkübasyon dönemi: iki ila üç gün Bulaşıcı mı: Evet Öldürücülük: %90 - %100 (solunum) Semptomlar: Baş ağrısı, nefes darlığı Yüksek ateş, üşüme Kan tükürme Yersinia pestis (Veba) Dünya çapında görülür; enfekte böceklerin ısırığından bulaşır Nezle benzeri semptomlar, ani yüksek ateş, lenf düğümlerinde şişme, kanamalı septisemi Tedavi edilmezse, Bubonik/Glandular türünde ölüm oranı %50 - % 60, pnömonik türünde yaklaşık %100 Antibiyotikler saat içinde verilirse etkili Yersinia pestis (Veba) Francisella tularensis (Tularemi) Akut bulaşıcı, bakteri, aerosol ile Dünya çapında sıçanlarda görülüyor Enfekte hayvan kanı veya derisine temas, enfekte atsineği, sivrisinek veya kene ısırığı, daha az oranda yutmayla bulaşıyor Deri ülseri, ateş, baş ağrıları, öksürük, karın ağrısı, sırt ağrısı Doğal kaynaklar inana yaklaşık %1 öldürücü, etkisiz hale getirici Sadece kan ve bir amino aist olan sistein ile özel ortamda yetişiyor Q Humması Giriş Yolu: solunum, sindirim Enkübasyon dönemi: 2-10 gün Bulaşıcı mı: Hayır Öldürücülük: düşük (%1 altında)

9 Semptomlar: nezle benzeri Coxiella burnetti (Q humması) Doğal kaynak: Batı ABD; sığırlar ve koyunlar, et, süt Kültür: hücre kültürü veya hayvan inokülasyonu Bulaşma biçimi: Toz, saman soluma; kene dışkısı; et yeme Organizma ısıya ve kurutmaya son derece dirençli Nezle benzeri semptomlar, orta derecede etkisizleştirici, öldürücülük <%1 BİR organizma hastalığa sebep olabilir Coxiella burnetti (Q humması) Çiçek Giriş Yolu: Solunum Enkübasyon dönemi: gün Bulaşıcı mı: Evet Öldürücülük: %30 Semptomlar: Ateş, katılaşma, kusma Baş ağrısı, sırt ağrısı Lezyonlar (2-3 günden sonra) Variola major (Çiçek) Doğada eradike edildi, ama hala silah envanteri içinde olabilir Veziküler kızarıklar ve lökosit viremisi ile genelleşmiş enfeksiyon İnsanlarda öldürücülük oranı %10 ile % 40 Temasla ya da aerosol ile (öksürme) bulaşıyor; 12 gün enkübasyon Ateş semptomları, kusma, sırt ağrısı, pustül oluşumu Yıllarca duru halde varlığını sürdürebilir Kültürü döllenmiş yumurtaların koryoalantoik membranında Aşılama etkin, ama artık uygulanmıyor

10 Variola major (Çiçek) Venezuelan equine encephalitis Giriş Yolu: sivrisinek ısırıkları, solunum yolu Enkübasyon dönemi: bir beş gün Bulaşıcı mı: Hayır Öldürücülük: %1 Semptomlar: Ebola Nezle benzeri Giriş Yolu: doğrudan temas Enkübasyon dönemi: 3-21 gün Bulaşıcı mı: Evet Öldürücülük: %90 Semptomlar: Ateş, kusma, ishal Deri üzerinde lekeler Kanama Kanlı Humma Virüsleri Arena virüsler: lassa humması bunya virüsler: kırım kongo kanlı humması flavi virüsler: sarı humma, dengue filo virüsler: ebola, marburg Tip: RNA virüsleri Kene veya sıçandan bulaşmayla doğal yoldan Aerosol formda stabil ve çok bulaşıcı Çoğu zaman kanamalı Nörolojik veya pulmoner komplikasyonları olabilir Sarı humma dışında tedavi veya aşı yok

11 Kanlı Humma Virüsleri Pyricularia oryzae (Çeltik Yanıklığı) Pyricularia oryzae Çeltik Yanıklığı Hastalığına sebep olur Pirinç ürünlerini etkiler Kültür: rutin mantar ortamı Bulaşma: kışın bitki çöpleri üzerinde sporlar Semptomlar: hastalıkta mantar tarafından üretilen toksin tohumlarda soyulma ve yanmaya ve olgun bitkilerde çürümeye yol açarak üretimi düşürür Pyricularia oryzae (Çeltik Yanıklığı) Genetik Olarak Değiştirilmiş Organizmalar Bir organizmadan alınan DNA öteki ile birleştirilir Yeni bir organizma, ilk iki organizmanın DNA larının bileşimi olan bir organizma ya da bir Rekombinant oluşur Rekombinant önceki her iki organizmanın özelliklerini taşır Eklenecek yeni DNA seçilebilir Hastalıkların araştırılması, tedavisi ve önlenmesi amacıyla rutin olarak yapılmaktadır İnsülin Aşılar (hepatit) Kanser tedavisi Kalp hastalığı Gen tedavisi Genetik Olarak Değiştirilmiş Organizmalar Neden Tehdit Oluşturur Genetik Mühendislik Şunları Yapabilir: Hastalığa yol açma kabiliyetini arttırabilir Antibiyotik veya aşılara direnci arttırabilir Çevrede stabiliteyi arttırabilir Hassas popülasyonları hedefleyebilir Yeni rekombinant hastalıklar oluşturabilir

12 Başka yoldan üretilmesi zor olan çok miktarda toksin üretebilir Toksinler Neden Tehdit Oluşturur Canı Olmayan Biyolojik Ajanların Kaynakları - Toksinler Küre Balığı (tetrodotoksin) Keneotu Tohumu (risin) Palythoa Coral (palitoksin) Cone Snail (conotoksin) Toksinin Aerosol TOksisitesi ve Miktarı Toksinler dünyadaki en zehirli maddelerdendir LD50: Test edilen deneklerin %50 sinde Ölümcül Doz LD50 Botulinum Toksini g/kg* LD50 risin 3.0 g/kg LD50 VX 15 g/kg LD50 sarin 100 g/kg Botulinum toksini sarinden 100 kat ve VX den 15 kat daha güçlüdür! Stafilokokal Enterotoksin B Giriş Yolu: sindirim, solunum Enkübasyon dönemi: dört ila altı saat Bulaşıcı mı: Hayır Öldürücülük: düşük Semptomlar: Kusma, karın ağrısı, gzlı ve sulu ishal (yutma) Yüksek ateş, öksürük, üşüme, aşırı bitkinlik (solunum) Botulinum Giriş Yolu: sindirim, solunum Enkübasyon dönemi: saat Bulaşıcı mı: Hayır Öldürücülük: %80

13 Semptomlar: Halsizlik, baş dönmesi Ağız ve boğazda kuruluk Görüş bulanıklığı Botulism Toksini (Clostridium botulinum) Clostridium botulinum, botulism toksin zehirlenmesne sebep olur Organizma toprakta bulunur; genellikle konserveler ve sosis Kültür: Parçalanmış et ve et suyu Anaerobik, 35ºC Bulaşma biçimi: Organizma tarafından üretilen nöroparalitik toksinin yenilmesi semptomlara yol açar Botulism Toxin (Clostridium botulinum) Risin Giriş Yolu: sindirim, solunum Enkübasyon dönemi: saat Bulaşıcı mı: Hayır Öldürücülük: yüksek Semptomlar: Bulantı, kusma Mide krampları, kanlı ishal Soluk almada zorluk Keneotu Tohumundan Risin Doğal kaynak: keneotu tohumlarından çıkartılan keneotu yağı, yemekte % 3 ila % 5 risin kalır Etki biçimi: hücrelerde protein sentezini engeller Maruz kalma yolu: yutma, enjeksiyon veya aerosol Hızlı biçimde (birkaç saatte) başlar, kanlı ishal ve kan kusma, karaciğer ve böbrekte hasar (anuri), düşük tansiyon, şok, nöbetler, ölüm Etkin doz: 200 mg

14 Keneotu Tohumundan Risin II DİNLENME ARASI LÜTFEN 15 DAKİKA MOLA VERİNİZ Bu Yönetmelik, işçilerin biyolojik etkenlere maruziyetten kaynaklanan veya kaynaklanabilecek sağlık ve güvenlik risklerinin önlenmesi ve bu risklerden korunmasına dair esas ve usulleri düzenlemek amacıyla hazırlanmıştır. Bu Yönetmelik bu alanda özel asgari hükümleri belirler. Grup 1 biyolojik etkenler: İnsanda hastalığa yol açma ihtimali bulunmayan biyolojik etkenler. Grup 2 biyolojik etkenler: İnsanda hastalığa neden olabilen, çalışanlara zarar verebilecek, ancak topluma yayılma olasılığı olmayan, genellikle etkili korunma veya tedavi imkanı bulunan biyolojik etkenler. Grup 3 biyolojik etkenler: İnsanda ağır hastalıklara neden olan, çalışanlar için ciddi tehlike oluşturan, topluma yayılma riski bulunabilen ancak genellikle etkili korunma veya tedavi imkanı olan biyolojik etkenler. Grup 4 biyolojik etkenler: İnsanda ağır hastalıklara neden olan, çalışanlar için ciddi tehlike oluşturan, topluma yayılma riski yüksek olan ancak etkili korunma ve tedavi yöntemi bulunmayan biyolojik etkenler. Risklerin Belirlenmesi ve Değerlendirilmesi Madde 5 Risklerin belirlenmesi ve değerlendirilmesi aşağıda belirtilen hususlara göre yapılır; a) Biyolojik etkenlere maruz kalma riski bulunan herhangi bir çalışmada, işçinin sağlık ve güvenliğine yönelik herhangi bir riski değerlendirmek ve alınması gereken önlemleri belirlemek için, işçinin maruziyetinin türü, düzeyi ve süresi belirlenir. Birden fazla grupta yer alan biyolojik etkenlere maruziyetin söz konusu olduğu işlerde risk değerlendirmesi, zararlı biyolojik etkenlerin tümünün oluşturduğu tehlike dikkate alınarak yapılır. Risk değerlendirmesi, düzenli aralıklarla ve işçinin biyolojik etkenlere maruziyet koşullarını etkileyebilecek herhangi bir değişiklik olduğunda yenilenir.

15 İşveren, risk değerlendirmesinde kullanılan bilgileri, istendiğinde Bakanlığa vermekle yükümlüdür. b) Bu maddenin (a) bendinde sözü edilen risk değerlendirmesi, aşağıdakileri de kapsayan tüm bilgiler dikkate alınarak yapılır; 1) İnsan sağlığına zararlı olan veya olabilecek biyolojik etkenlerin sınıflandırılması, 2) Yetkili makamların, işçilerin sağlığını korumak için biyolojik etkenlerin denetim altına alınması hakkındaki önerileri, 3) İşçilerin işlerinin sonucu olarak ortaya çıkabilecek hastalıklarla ilgili bilgiler, 4) İşçilerin işlerinin sonucu olarak ortaya çıkabilecek alerjik veya toksik etkiler, 5) Yaptıkları işle doğrudan bağlantılı olarak işçilerin yakalandığı hastalıkla ilgili bilgiler. İkâme Madde 7 İşveren, yapılan işin özelliğine göre zararlı biyolojik etkenleri kullanmaktan kaçınacak ve teknik gelişmelere uygun olarak, kullanım şartlarında işçilerin sağlığı için tehlikeli olmayan veya daha az tehlikeli olan biyolojik etkenleri kullanacaktır. Risklerin Azaltılması Madde 8 İşveren, işyerinde biyolojik etkenlere maruziyet riskinin azaltılması için aşağıdaki hususlara uymakla yükümlüdür: a) Yapılan risk değerlendirmesi sonucunda, işçilerin sağlık ve güvenliği için risk olduğu ortaya çıkarsa, işçilerin maruziyeti önlenir. b) Bunun teknik olarak mümkün olmadığı hallerde, yapılan iş ve risk değerlendirmesi dikkate alınarak, sağlık ve güvenlik yönünden yeterli korumayı sağlayacak şekilde, işçilerin maruziyet düzeyinin en aza indirilmesi için özellikle aşağıdaki önlemler alınır; 1) Maruz kalan veya kalabilecek işçi sayısı, mümkün olan en az sayıda tutulur. 2) Çalışma prosesleri ve teknik kontrol önlemleri, biyolojik etkenlerin ortama yayılmasını önleyecek veya ortamda en az düzeyde bulunmasını sağlayacak şekilde düzenlenir.

16 3) Öncelikle toplu koruma önlemleri alınır ve/veya maruziyetin başka yollarla önlenemediği durumlarda kişisel korunma yöntemleri uygulanır. 4) Hijyen önlemleri, biyolojik etkenlerin çalışma yerlerinden kontrol dışı dışarıya taşınması veya sızmasının önlenmesi veya azaltılmasını sağlayacak şekilde uygulanır. 5) Ek II de verilen biyolojik risk işareti ile birlikte ilgili diğer uyarı işaretleri de kullanılır. 6) Biyolojik etkenlerin karıştığı kazaların önlenmesine yönelik plan hazırlanır. 7) Gerekiyorsa ve teknik olarak mümkünse, kullanılan biyolojik etkenlerin muhafaza edildikleri ortam dışında bulunup bulunmadığının belirlenmesi için ölçümler yapılır. 8) Atıkların, gerektiğinde uygun işlemlerden geçirildikten sonra işçiler tarafından güvenli bir biçimde toplanması, depolanması ve işyerinden uzaklaştırılması, güvenli ve özel kapların kullanılması da dahil uygun yöntemlerle yapılır. 9) Biyolojik etkenlerin işyeri içinde güvenli bir şekilde taşınması için gerekli düzenlemeler yapılır. Hijyen ve Kişisel Korunma Madde 10 Biyolojik etkenlerle yapılan çalışmalarda aşağıdaki hususlara uyulacaktır: a) İşverenler, işçilerin biyolojik etkenlerle çalışmaya bağlı sağlık veya güvenlik riskleriyle karşılaştıkları bütün işlerde, aşağıdaki önlemleri almakla yükümlüdür; 1) İşçiler, biyolojik etkenlerin bulaşma riski bulunan çalışma alanlarında yiyip içmeyeceklerdir. 2) İşçilere uygun koruyucu giysi veya diğer uygun özel giysi sağlanacaktır. 3) İşçilere, göz yıkama sıvıları ve/veya cilt antiseptikleri de dahil, uygun ve yeterli temizlik malzemeleri bulunan yıkanma ve tuvalet olanakları sağlanacaktır. 4) Gerekli koruyucu ekipmanlar; Belirlenmiş bir yerde uygun olarak muhafaza edilecektir. Her kullanımdan sonra ve mümkünse kullanımdan önce kontrol edilip temizlenecektir. Bozuk koruyucu ekipmanlar, kullanımından önce tamir edilecek veya değiştirilecektir.

17 5) İnsan ve hayvan kaynaklı numunelerin alınması, işlem yapılması ve incelenmesi yöntemleri belirlenecektir. b) Bu maddenin (a) bendinde belirtilen koruyucu elbiseler de dahil, biyolojik etkenlerle kirlenmiş olabilecek iş elbiseleri ve koruyucu ekipman, çalışma alanından ayrılmadan önce çıkarılacak ve diğer giysilerden ayrı bir yerde muhafaza edilecektir. İşverence, kirlenmiş bu elbiselerin ve koruyucu ekipmanın dekontaminasyonu ve temizliği sağlanacak, gerektiğinde imha edilecektir. İşçilerin Eğitimi ve Bilgilendirilmesi Madde 11 İşçilerin ve/veya temsilcilerinin eğitimi ve bilgilendirilmesi ile ilgili hususlar aşağıda belirtilmiştir: a) İşveren, işyerinde çalışan işçilerin ve/veya temsilcilerinin uygun ve yeterli eğitim almalarını sağlar ve özellikle aşağıda belirtilen konularda gerekli bilgi ve talimatları verir; 1) Olası sağlık riskleri, 2) Maruziyeti önlemek için alınacak önlemler, 3) Hijyen gerekleri, 4) Koruyucu ekipman ve elbiselerin kullanımı ve giyilmesi, 5) Herhangi bir olay anında ve olayların önlenmesinde işçilerce yapılması gerekenler. b) Eğitim; 1) Biyolojik etkenlerle temasın söz konusu olduğu çalışmalara başlanmadan önce verilecek, 2) Yeni veya değişen risklere göre uyarlanacak, 3) Gerektiğinde periyodik olarak tekrarlanacaktır. Özel Durumlarda İşçinin Bilgilendirilmesi Madde 12 Özel durumlarda işçiler aşağıdaki hususlar göz önünde bulundurularak bilgilendirilir: a) İşverenler işyerinde; 1) Biyolojik etkenlerle çalışma sırasında oluşan ciddi bir kaza veya olay durumunda,

18 2) Grup 4 biyolojik etkenlerle yapılan çalışmalarda takip edilecek prosedürü de içeren yazılı talimatları sağlayacak ve mümkünse uyarıları görünür şekilde asacaklardır. b) İşçiler, biyolojik etkenlerin kullanımı sırasında meydana gelen herhangi bir kaza veya olayı, sağlık ve güvenlikten sorumlu veya görevli kişiye derhal bildirirler. c) İşverenler, biyolojik etkenlerin ortama yayılmasından doğan ve insanda ciddi enfeksiyona ve/veya hastalığa neden olabilecek kaza veya olayı, çalışanlara ve/veya temsilcilerine derhal bildirirler. Ayrıca, işverenler, çalışanlara ve/veya temsilcilerine kazanın sebeplerini ve durumu düzeltmek için alınan önlemleri de en kısa zamanda bildirirler. d) Her işçi, bu Yönetmeliğin 13 üncü maddesinde sözü edilen listede belirtilen ve kişisel olarak kendisini ilgilendiren bilgilere ulaşabilecektir. e) İşçiler ve/veya temsilcileri, konuyla ilgili genel bilgilere ulaşabileceklerdir. f) İşverenler, bu Yönetmeliğin 9 uncu maddesinin (a) bendinde belirtilen bilgileri istemeleri halinde işçilere ve/veya temsilcilerine verir. Maruz Kalan İşçilerin Listesi Madde 13 Biyolojik etkenlere maruziyet ile ilgili liste ve kayıtlar aşağıda belirtilen esaslara göre tutulur: a) İşverenler, Grup 3 ve/veya Grup 4 biyolojik etkenlere maruz kalan işçilerin listesini, yapılan işin türünü, mümkünse hangi biyolojik etkene maruz kaldıklarını ve maruziyetler, kazalar ve olaylarla ilgili kayıtları, uygun bir şekilde tutulur. b) Bu liste ve kayıtlar maruziyet sona erdikten sonra en az 20 yıl saklanır. Aşağıda belirtilen enfeksiyonlara neden olabilecek biyolojik etkenlere maruziyette, bu liste, bilinen son maruziyetten sonra en az 40 yıl boyunca saklanır; 1) Kalıcı veya gizli enfeksiyona neden olduğu bilinen biyolojik etkenlere maruziyette. 2) Eldeki bilgi ve verilere göre, seneler sonra hastalığın ortaya çıkmasına kadar teşhis edilemeyen enfeksiyonlara sebep olan biyolojik etkenlere maruziyette. 3) Hastalığın gelişmesinden önce uzun kuluçka dönemi olan enfeksiyonlara sebep olan biyolojik etkenlere maruziyette.

19 4) Tedaviye rağmen uzun süreler sonra nükseden hastalıklara yol açan enfeksiyonlara sebep olan biyolojik etkenlere maruziyette. 5) Uzun süreli ciddi arıza bırakabilen enfeksiyonlara sebep olan biyolojik etkenlere maruziyette. c) İşyeri hekimi ve/veya işyerindeki sağlık ve güvenlikle ilgili yetkili kişi veya bu konuyla ilgili diğer sorumlu kişiler bu maddenin (a) bendinde belirtilen listeye ulaşabileceklerdir. Sağlık Gözetimi Madde 16 Biyolojik etkenlerle yapılan çalışmalarda: a) İşveren her işçinin; 1) Çalışmalara başlamadan önce, 2) Düzenli aralıklarla, sağlık gözetimine tabi tutulmalarını sağlar. b) Risk değerlendirmesi, özel koruma önlemleri alınması gereken işçileri tanımlayacaktır. Gerektiğinde, maruz kaldıkları veya kalmış olabilecekleri biyolojik etkene karşı henüz bağışıklığı olmayan işçiler için etkili aşılar hazır bulundurulur. İşverenler, aşı bulundurduklarında Ek VII de belirtilen hususları göz önüne alacaklardır. Bir işçinin, maruziyete bağlı olduğundan kuşkulanılan bir enfeksiyona ve/veya hastalığa yakalandığı saptandığında, işyeri hekimi veya işçilerin sağlık gözetiminden sorumlu kişi, benzer biçimde maruz kalmış diğer işçilerin de aynı şekilde gözetime tabi tutulmasını sağlar. Bu durumda maruziyet riski yeniden değerlendirilir. c) Sağlık gözetiminin yapıldığı bu durumlarda, kişisel tıbbi kayıtlar, maruziyetin son bulmasından sonra en az 10 yıl süre ile saklanır. Bu Yönetmeliğin 13 üncü maddesinin (b) bendinde belirtilen özel durumlarda kişisel tıbbi kayıtlar bilinen son maruziyetten itibaren 40 yıl süre ile saklanır.

20 d) İşyeri hekimi veya işçilerin sağlık gözetiminden sorumlu kişi, her bir işçi için alınması gerekli koruyucu ve önleyici tedbirler ile ilgili olarak önerilerde bulunur. e) Maruziyetin sona ermesinden sonra yapılacak herhangi bir sağlık gözetimi ile ilgili olarak işçilere gerekli bilgi ve tavsiyeler verilir. f) İşçiler, kendileriyle ilgili sağlık gözetimi sonuçları hakkında bilgi edinebilecekler, ilgili işçiler veya işveren sağlık gözetimi sonuçlarının gözden geçirilmesini isteyebileceklerdir. g) İşçilerin sağlık gözetimi ile ilgili hususlar Ek IV de verilmiştir. h) Biyolojik etkenlere, mesleki maruziyet sonucu meydana gelen her hastalık veya ölüm Bakanlığa bildirilir. BİYOLOJİK ETKENLERE MARUZİYETİN OLABİLECEĞİ İŞLER LİSTESİ 1- Gıda üretilen fabrikalarda çalışma. 2- Tarımda çalışma. 3- Hayvanlarla ve/veya hayvan kaynaklı ürünlerle çalışma. 4- Sağlık hizmetlerinin verildiği yerlerde, karantina dahil morglarda çalışma. 5- Mikrobiyolojik teşhis laboratuarları dışındaki kliniklerde, veterinerlik ve teşhis laboratuarlarındaki çalışma. 6- Atıkları yok eden fabrikalarda çalışma. 7- Kanalizasyon, arıtma tesislerindeki çalışma. İŞÇİLERİN SAĞLIK GÖZETİMİ İÇİN UYGULAMAYA YÖNELİK ÖNERİLER 1- Biyolojik etkene maruz kalan işçilerin sağlık gözetiminden sorumlu kişi yada işyeri hekimi her bir işçinin durumunu ve maruziyet şartlarını bilmelidir. 2- İşçilerin sağlık gözetimi iş hekimliğinin ilke ve uygulamalarına uygun olarak yürütülmeli ve aşağıdaki önlemleri içermelidir: - İşçinin mesleki ve tıbbi öyküsü ile ilgili kayıt tutmak, - İşçinin kişisel sağlık durumunun değerlendirilmesi, - Uygun ise, erken ve geri döndürülebilir etkilerin saptanması gibi biyolojik gözetim.

21 Sağlık gözetimi yapılırken, her işçi için, iş hekimliğinde ulaşılabilen son bilgiler ışığında, konu ile ilgili daha ileri testler yapılmasına karar verilebilir. BİYOLOJİK TEHLİKE İŞARETİ ( Sarı zemin üzerine siyah sembol)