Harakani Dergisi Harakani Quarterly Sayı Number 1, 2014, CAM ve ELMAS

Transkript

1 Harakani Dergisi Harakani Quarterly Sayı Number 1, 2014, CAM ve ELMAS Samet AKSOY Bir yılanın derisini terk edişi gibi ben de benliğimden kendimi soyutladım. Ebu l-hasan Harakânî, Sadık Yalsızuçanlar, Cam ve Elmas, Timaş Yayınları, İstanbul, Özet Bu çalışmada Sadık Yalsızuçanlar tarafından kaleme alınan Cam ve Elmas adlı eser tanıtılmaktadır. Yazar, Anadolu ya gelen ilk alperenlerden olan Ebu l-hasan Harakânî nin hayatından bazı kesitleri romanın başkişisinin bakış açısından okurlara sunmaktadır. Anahtar Kelimeler: Kars, Harakanlı, Şeyh, Dergâh. Giriş Türk kültüründe yaşadıkları süre zarfında şahsi tavır ve ahlâki faziletleri ile toplumun teveccühünü kazanan, bir takım fiilleri ile son derece hürmet ve minnettarlık uyandıran şahsiyetlere sıklıkla rastlamak mümkündür. Halk bu gibi şahsiyetlerin ölümlerinden sonra etraflarında oluşan bir kült ekseninde onları kolektif bir şuurla kendi değer hükümlerinin timsâli olarak görmüştür. Şüphesiz sûfilik geleneği içinde önemli bir halka olmasına rağmen çok fazla tanınmayıp mahallî bir çizginin sınırları içinde kalan bir sima olarak karşımıza çıkan Ebu l- Hasan Harakânî nin hayatını ve tasavvufî kimliğini ele alan biyografik veya akademik nitelikli çalışmalar da yok değildir. Bunlardan en önemlisi Ekim 2012 yılında Kafkas Üniversitesi Ebu l-hasan Harakânî Uygulama ve Araştırma Kafkas Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü 4. Sınıf Öğrencisi

2 196 Samet AKSOY / Harakani Dergisi , Merkezi tarafından düzenlenen 1. Uluslararası Harakânî Sempozyumu dur. Bu sempozyumda birçok değerli akademisyen, Harakânî yi bilimsel bir platformda inceleyip sunumlar yapmışlardır. Ayrıca Doç. Dr. Hasan Çiftçi ve Seyyid Ebu l- Hasan Harakânî Vakfı başkanı Yavuz Selim Uzgur tarafından yapılan nitelikli çalışmalar da mevcuttur. Zikrettiğimiz incelemelerden farklı olarak tanıtımını yapacağımız Cam ve Elmas adlı eserinde Yalsızuçanlar, tasavvufî gelenekte kişinin mistik erginlenme süreci anlamına gelen seyr ü sülûk bağlamında Hasan Harakânî nin görüşlerini, menkabeleri çerçevesinde ele alarak bir roman tadında okuyucu ile buluşturmuştur. Eserin içeriğine geçmeden önce yazarın ele alacağı konunun ipuçlarını veren kitabın kapak tasarımındaki renklerin sembolik anlamlarına değinmek faydalı olacaktır. İslâm kültüründe önemli bir yeri olan yeşil renk, çoğu zaman Hz. Peygamber ve onun ehl-i beyti ile özdeşleştirilmiş bir renk olarak karşımıza çıkar. Zira peygamberin kullandığı beyaz, siyah ve yeşil olmak üzere üç sancağından biridir. Yeşil, temel itibariyle tabiatta ağaçların ve bitkilerin sembolü olup gençlik, yeniden doğuş, canlılık ve hayat belirtisi gibi anlamlar ile yüklüdür. Ayrıca din, iman ve ebediyet simgesidir. Eserin konusu bağlamında inceleyecek olursak yeşil renk, seyr ü sülûk yolunda kişinin kendi özünde saklı olan tevhid sırrını kavrayabilmek için kötü sıfatlarından fena bulup ilâhi sıfatlarla donanması ve yeni bir kimlikle benliğini inşa etmesidir. Tıpkı tabiatın her yıl baharla yeniden yeşillenmesi ki bu durum yeniden dirilme olarak yorumlanır, tasavvuf yoluna giren bir mürid de tıpkı tabiat gibi yeniden dirilir. Zaten asıl olan sürekli bir terk halini içselleştirebilmek ve pratiğe dökebilmektir. Kırmızı renk ise heyecan, kudret ve akıncılık sembolüdür. Marifetin rengi de olan kırmızı, Allah ı tanıyabilmek için önce O nun varlık âlemindeki tecellilerinin farkına varıp bunun bilgisine sahip olmak anlamına gelmektedir. Türkler tarafından beylik renkli olarak kullanılan sarı, kırmızı ve yeşil renklerinden biri olan kırmızı, Türk inanç ve düşünüş sisteminde yer alan katmanlı evren tasarımı için oldukça önemli yer tutar. Türkler âlemi gök, yer ve yer altı şeklinde üç katman olarak düşünürler. Yerin merkezini sarı renk tutarken yeri yeşil ve göğü de kırmızı renk tutar. Özellikle güneşin batış ve doğuş anlarındaki kızıllık göğü tutan kırmızı renk inancında oldukça önemlidir. Hatta bu inanç temelli olarak Türkmenler kızıl başlık kullanmışlardır. Ayrıca kırmızı veya kızıl renk Hz. Ali nin renkleridir. Yolunun düştüğü yerlerden okuyucularına yaşamdan çeşitli öyküler vermesini seven Sadık Yalsızuçanlar, bir program için gittiği Kars tan bir eser yazma fikri ile dönmüştür. Çoğu eserinin fikri muhtevasını tasavvufi öğelerin

3 Samet AKSOY / Harakani Quarterly , teşkil ettiği yazar, bunun bir örneği olarak son ve dördüncü baskısı 2012 yılında Timaş Yayınevi nden çıkan roman türü bir eser olan Cam ve Elmas ı vücuda getirmiştir. Yazar, eserine, Harakânî yi tanımasında pay sahibi olan Yavuz Selim Uzgur a, kendisini onunla tanıştıran Nuri Işık a ve oğlu Ali ye ithafen başlamaktadır. Eser, Harakânlı bilgenin ilâhi aşk yoluna nasıl sülûk ettiği hakkında bir öykü ile başlar. Daha sonra romanın başkişisi olacak kameraman kendi manevi durumunu Harakânlı ile karşılaştırır ve kendi ruhî durumundan rahatsız oluşunu, bu karşılaştırma bağlamında romanın sonraki bölümlerinde sık sık dile getirir. Roman, 77 bölüm ve 192 sayfadan meydana gelmektedir. Bazı bölümlerin oldukça kısa bir şekilde oluşturulduğu eserin genel olarak uzun olmayan cümle yapısının olması dikkat çekiyor. Kitabın ismini oluşturan cam ve elmas sözcüklerinin eserin muhtevası hakkında ipuçları verebilecek gizli anlamlarla yüklendiklerini tahmin etmek zor olmasa gerektir. Buna göre camın, kahraman başkişiyi; elmasın ise Harakânî yi temsil eden sözcükler olduğu görülür. Eserin asıl olay örgüsü, Harakânî nin hayatını bir belgesel film oluşturmak için Kars a giden bir set ekibinin kameramanının bakış açısından okurlara yansıtılmasıdır. Yazarın dilinden konuşturulan kahraman anlatıcı ya da başkişi, ekip olarak Kars a geliş sebeplerini, çekimler esnasında yaşadıkları iletişim problemini, şehre ve onun kültürüne yabancılık çektiklerini anlatmaya başlar. Mekâna bakış açısındaki yansıtma tekniğini realist bir çizgide uygulayan yazar, Kars ın mekân olarak tasvir edilişini kameramanın içinde bulunduğu psikolojik durumuna göre aktarır. Zira mekân sadece etrafı duvarlarla çevrili bir yer değil, peteklerinin binlerce gözünde zamanı sıkıştırılmış olarak tutan (Bachelard 2008, 43) bir yerdir ve varlık daima bir zemin arayışının ve ontolojik açıdan sağlam temel ihtiyacının ürünü olmuştur. Hatta her nesnenin espriti ancak uzama oturtulduktan sonra varlık kazanmıştır (Balkaya 2013, 882). Bu nedenle romanda mekân temelli aktarımlar ve dikkatler oldukça yoğun bir şekilde işlenmiştir. Yazarın, eserde ismini belirtmediği kameraman, çekimler bittikten sonra otel odasına çekilip kendisi ile baş başa kalınca içinde sebebini anlayamadığı bir huzursuzlukla şehrin ürpertici havasını sezdirmeye çalışır. Hava kararmış. Tuhaf bir sessizlik çöküyor kente. Bundan kurtulamıyorum, ıssız her şey. İçimdeki boşluk mu, içine düştüğüm tenhalık mı, anlayamadığım o iğrenç, sinsi melankoli mi, canımı fena halde yakan o sarmal yutmaya başlıyor yine (Cam ve Elmas, s.19). Şehrin içindeki olumsuz manada değerlendirilebilecek olan çeşitli çevre görünümleri, salt bir şekilde yansıtılma gayretinden çok film ekibinin yabancılıklarını vurgulama özellikle de kendilerini benlik olarak arayışlarının işlevsel bir biçimde yansıtılması amacıyla okuyucuya

4 198 Samet AKSOY / Harakani Dergisi , sunulmuştur. Bir sûfi filminin çekimini kendi kamerasının objektifinden bizlere yansıtan eserin başkişisi, çekim yaparken aslında insanlık adına kendi ruhunun yansımalarını aktarmaktadır. Çekim ekibi, Harakânî Hazretleri nin hayatını belgesel şeklinde oluşturmak için geldikleri Kars ta Harakânlı nın manevi mirasının temsilcilerinden biri olan Evliya Camii dergâhının şeyhi ile görüşürler. Yazar, başkişinin ruhsal manada benliğinin kuşatıcı baskısından kurtulma çabalarını verdikten hemen sonraki bölümlerde şeyhe, başkişinin kendini bu durumdan kurtarma çaresine uygun olarak Harakânlı nın bir menkabesini anlattırma görevini vermiştir. Set arkadaşlarından farklı olarak kendisini şeyhin ruhunu teskin edici atmosferine bırakan kameraman, şeyhin Harakânî ye dair anlattıklarından ziyadesiyle etkilenmekle birlikte bir yandan da bu anlatılanlara zihninin ne kadar yabancı olduğunu fark eder ve bu durumdan kurtulmanın yollarını bilhassa çekimlerin bitiminde otel odasında yalnız kalınca aramaya başlar. Romanda yer yer kullanılan iç monolog tekniği ile yazar okuyucuyu kameramanın iç dünyası ile karşı karşıya getirmiştir. Bu tekniğe uygun olarak kameramanın ve diğer kişilerin duygu ve düşünceleri doğal bir akışla verilmeye çalışılmıştır. Eserde tasavvufi derinliği haiz özlü sözler bulunmakla birlikte sade ve anlaşılır bir dille Harakânî ye ait çeşitli menkabeler şeyhin dilinden okuyucuya sunulmaktadır. Roman kahramanı, bir yandan Allah yoluna ulaşmak için kendi içinde bir herc ü merc yaşadığını ifade ederken bir yandan da kendisini dünyaya bağlayan bağlardan kopamadığını, örneğin çekime ara verdikleri zamanlarda internet cafeye giderek maillere bakıp kızını ve boşandığı eşini çok özlediğini dile getirir. Ne zaman görebileceğim kızımı? Seni görebilecek miyim? Seni görmeyince de acıyor içim, görünce de (Cam ve Elmas, s.53). Yazarın, Harakânî den yüz yıla yakın bir zaman önce yaşamış olan ilk sûfilerden Bâyezîdi Bistâmî ile Harakânî yi çağdaş göstermesi dikkat çekiyor. Bu durum, tasavvufta sufilerin birbirleri ile çağdaş olsun olmasın zaman ve mekân olarak birbirlerinden haberdar olması, zaman açısından belirli kalıplara yerleştirilememesi geleneğine uygun olarak verilmiş olabileceğini akla getiriyor. Ayrıca eserin tümüne hâkim bir tem olarak Harakânî nin manevi derecesinin üstünlüğünü gösterme amacıyla diğer sûfiler ve bilge şahsiyetler üzerindeki manevi nüfuzu, Harakânî nin ümmî olduğu halde irfanının ne kadar yüksek olduğu anlatılmıştır. Zaman bakımından geriye dönüşlerin olduğunun göze çarptığı romanda geçmiş zaman, Harakânî ekseninde şimdiki zaman örgüsü ile anlamlandırılmıştır. Her ne kadar menkabeler olağanüstü motiflerle yüklü olsalar da insanların sosyo-kültürel değer yargılarını aksettirmesi bakımından önemli tarihi durumlara da tanıklık ederler. Eserde Harakânî Hazretleri nin menkabeleri anlatılırken önemli tarihi

5 Samet AKSOY / Harakani Quarterly , simalar da göze çarpar. Gazneli Mahmut, İbn-i Sina, Sultan III. Murat, Lala Mustafa Paşa vb. Kameramanın benlik arayışlarını aydınlatmak için bazı bölümlerde şeyhin tanık bakış açısı kullanılmıştır. Anlatının bu kısımlarında şeyhin gözlemlerinden faydalanıldığı görülmektedir. Eserde Ebu l-hasan Harakânî nin hayatına günümüzün penceresinden bakılır; yazar, başkişiye sanki geçmişte yaşanan bazı önemli hadiseleri bizzat görmüş ve onların içinde bulunmuş gibi olayları ayrıntıları ile anlattırma vazifesi yüklemiştir. Örneğin İslâm tarihinde önemli bir yeri olan ve 680 yılında vuku bulan Kerbelâ Hadisesi ni detaylı bir şekilde kameramana anlattırır. Cam ve Elmas romanında set ekibinin belgesel çekimlerine ara verdikleri zaman farklı mekânlarda yemek için mola verdikleri ve bu esnada Kars halkı ile tanışma fırsatı bulduklarına dair bölümler roman kişilerinin diyalogları ile yansıtılmaktadır. Bu bölümlerde çekim ekibinin şehir halkı ile aynı koda sahip olamamaktan doğan değer farklılıkları konuşma dilinin canlılığı içinde bazı halk âşıklarının isimlerine de yer verilmesi şeklinde dile getirilmiştir. Roman, Harakânî nin serüveninin nasıl filizlendiği ile başladığı gibi yine Harakânî nin öyküsü ile bitirilmekte, eserin yazılma amacına uygun olarak başkişiye kendisini Harakânî ile özdeşleştirdiği bir hâtime söyleme imkânı verilmektedir. Günümüzün okurlarından tasavvufa ilgisi bulunanların sıkılmadan okuyabilecekleri bir yapıt olan Cam ve Elmas ı ilgi çekici kılan nokta, dergâh şeyhinin hayatı anlamlandırmada Harakânî den manen aldığı tasavvufî terbiye ile örüntülü olan bilgece lafızları ve kişileri etkileyebilme gücüdür. Kaynaklar Sadık Yalsızuçanlar, Cam ve Elmas, Timaş Yayınları, İstanbul, Elif Öksüz, Cam ve Elmas Romanı nda İletişim/sizlik ve Yabancılaşma Temaları Volume 6/3 Summer 2011, p Nevruz ve Renkler, Yayına Hazırlayanlar: Prof. Dr. Sadık Tural Elmas Kılıç, Ankara, Gaston Bachelard, Uzamın Poetikası, (Çev. Alp Tümertekin), İthaki Yay. İstanbul, Âdem Balkaya, Mekân Poetikası Bağlamında Âşık Kahvehaneleri Ve Âşık Üzerinde Kimi Fonksiyonları, Türkoloji Araştırmaları, Turkish Studies, Volume 8/1 Winter 2013, p

6 200 Samet AKSOY / Harakani Dergisi ,