QLOBALLAŞMA PROSESĐNDƏ QAFQAZ VƏ MƏRKƏZĐ ASĐYA

Transkript

1 QLOBALLAŞMA PROSESĐNDƏ QAFQAZ VƏ MƏRKƏZĐ ASĐYA ĐQTĐSADĐ VƏ BEYNƏLXALQ MÜNASĐBƏTLƏR II BEYNƏLXALQ KONQRESĐ İQTİSADİYYAT BÖLMƏSİ QAFQAZ VƏ MƏRKƏZİ ASİYA ENERJİ LAYİHƏLƏRİ

2 COMPERATIVE ANALYSIS OF RUSSIAN AND AZERBAIJAN TAX SYSTEMS IN THE CONTEXT OF INVESTMENT CLIMATE AND ENERGY POLITICS Prof. Dr. Süreyya SAKINÇ Celal Bayar University, The Faculty of Economics and Administrative Sciences, Public Finance Department, Manisa-TURKEY Asst. Prof. Dr. Birol KOVANCILAR Celal Bayar University, The Faculty of Economics and Administrative Sciences, Public Finance Department, Manisa-TURKEY ABSTRACT Russia and Azerbaijan are important countries to world energy markets. Russia holds the world's largest natural gas reserves, the second largest coal reserves, and the eighth largest oil reserves. Azerbaijan also have rich oil and natural gas reserves in the Caspian Sea basin. Because of these potentials, these two countries are attracting foreign investors interest. Emprical studies generally find that Foreign Direct Investment (FDI) choices are affected by tax systems of countries.the paper will evaluate and analysis the tax systems of Russia and Azerbaijan in the context of investment climate and energy politics. The design of a tax system have significant economic impacts and influence multinationals in deciding where to invest. Tax regimes with relatively high marginal rates and which include a number of exemptions and allowances tend to be less economically efficient in relation to efficient use of energy sources and encouraging investments. In these context, we will analysis the tax systems of these countries by using some fiscal parameters in which tax incentives, tax rates, tax compositions, structure of tax administration, redtype, tax exemptions etc. Finally we will discuss some suggestions and key actions for governments of Russia and Azerbaijan to find more business friendly and efficient type tax systems. Key Words: Tax system, tax policy, Azerbaijan, Russia, energy politics, foreign direct investments 1. INTRODUCTION AND SUMMARY Russia and Azerbaijan are large producers of oil and gas. Russia s economy is heavily dependent on oil and natural gas exports. Russia is important to world energy markets because it holds the world's largest natural gas reserves, the second largest coal reserves, and the eighth largest oil reserves. Russia is also the world's largest exporter of natural gas, the second largest oil exporter, and the third largest energy consumer. 1 Besides, Russia s natural gas industry has not been as successful as its oil industry, with both natural gas production and consumption remaining relatively flat since independence. Their rich natural resources make these countries potentially vulnerable to what is called the Dutch Disease potentially negative effects of an inadequately managed natural resource boom that in case a reource-rich economy may suffer its natural wealth. The risks associated with the Dutch Disease are particularly imminent in Azerbaijan. Since 2003, Russia has attracted increased mounts of foreign direct investment (FDI), which reached record levels in 2004 and However, the share of FDI in domestic capital formation still remains low by international comparison. In 2005 the manufacturing sector attracted the largest FDI share and the energy sector absorbed one third of inflows, but Russia s service sectors have not yet benefited from significant FDI. 2 This paper analysis current tax systems of Russian and Azerbaijan and explores how Russian and Azerbaijan tax policies may affect the investment climate and energy production and consumption. Part 2, examines energy developments and FDI inflows in Russia Federation and Azerbaijan Republic. Part 3, gives more detailed overview of the current tax regime relevant to investment climate and business environment. Finally, policy conclusions deriving from the analysis and some recommendations are presented in Part 4. 1 US Energy Information Administration, doe.gov/emeu/cabs/russia.html. (22/03/2007) 2 OECD, Russian Federation Enhancing Policy Transparency, 2006, p

3 II International Congress 2. IMPORTANCE OF THE ENERGY SECTOR AND FDI IN RUSSIA FEDERATION AND AZERBAIJAN REPUBLIC Azerbaijan is endowed with large oil and gas resources, estimated at 7.0 billion barrels (0.6 percent of proven world oil reserves) and 48.4 trillion cubic feet (0.8 percent of proven world gas reserves), respectively. After a long period of decline in oil production, oil output started to increase in mid-1990s, to reach 0.3 million barrels per day in 2003, and is expected to increase sharply in 2005, reaching a maximum of 1.3 million barrels per day in This boost to oil production capacity is attributable to substantial investments implemented in cooperation with international oil companies during the last five years. 3 The oil sector is of vital importance to the Russian economy. Estimates vary considerably, but the World Bank has suggested that the oil and gas sector may have accounted for up to 25 percent of gross domestic product (GDP) in 2003 while employing less than one percent of the population. In % of crude oil production was exported by pipeline.however the World Bank point out that official data shows oil and gas accounts for nine percent This apparent anomaly is of GDP, while exports of this sector account for 20 percent of GDP explained by the World Bank as being due to transfer pricing illustrating the significance of this problem. 4 Azerbaijan has been one of the most successful CIS countries in attracting FDI mainly due to its significant oil and gas reserves, with inward FDI flows averaging about $900 million per year during (equivalent to about 20 percent of average annual GDP). Inward FDI flows, mostly into the oil sector, accounted for about 70 percent of gross capital formation during this period. 5 In Russia, the very low levels of inward FDI flows reflect the slow pace of reforms. Inward FDI flows into Russia grew from $2.1 billion in 1995 to $4.8 billion in 1997, fell to $2.5 billion in 1998 reflecting the financial crisis, and were roughly $3 billion in , implying that inward FDI flows have not reached their pre crisis level. In the period, following the Russian crisis, inward FDI flows accounted for IMF, Azerbaijan Republic: Selected Issues, IMF Country Report No: 05/17, January 2005, p.3. Philiph Daniel & Adrian Fernando, Reforming Taxation of Oil Sector in the Russian Federation, ITIC Special Report, December 2004, p.9. Clinton R. Shiells, FDI and the Investment Climate in the CIS Countries, IMF Policy Discussion Paper PDP/03/5, November 2003, p.9. less than 10 percent of gross fixed investment, and FDI s contribution to economic growth was correspondingly limited. 6 In Russia, the economy is expected to expand by 6.5 percent in Azerbaijan's GDP is expected to grow 31.3 % in Azerbaijan possesses very rich natural resources, including the richest resources of oil and gas centralized in the Caspian Sea. Russia and Azerbaijan are relatively well-integrated into the global economy. Higher global energy demand continues to accelerate at high growth rate of these countries by stimulating growth in other economic sectors. Azerbaijan has remained largely open to foreign investment and avoided tight state control over energy sectors and has been particularly successful in attracting foreign funds by opening their energy sectors to major Western companies. Empirical studies have found that foreign investment in Russia was not driven primarily by demand but was highly responsive to indicators of reform and liberalisation, including those measuring enterprise reform, competition policy and the volume of foreign exchange and tax collection. 7 The Russian investment environment may also not be sufficiently competitive to attract adequate inflows from abroad. Main part of foreign investments in these countries is concentrated in the energy sector. Now Azerbaijan is an important link in growing business of a number of the world s leading energy companies (BP, Exxon Mobil, Chevron Texaco, Elf Total Fina and etc.) in the Caspian region. Azerbaijan was applied The state Privatisation Programme for establishment of selfregulated market economy space for economic entities based on private ownership and free competition and restructuring of the national economy in accordance with market-economy requirements and for attraction of investments to achieve efficiency of the privatised enterprises. According to an comprehensive analysis of Russia s transition process, Russia s current growth rates can be attributed neither to general success of transition nor to Putin s reforms. In fact, Russia seems to be in the fortunate position of having very large amounts of raw materials (rising prices for crude oil, natural gas, coal, etc.) at a time of globally rising prices, which are currently driving the economy Shiells (2003), p.10. Fabry N., Zeghni S. Foreign Direct Investment in Russia: How the Investment Climate Matters, Communist & Post- Communist Studies 2002; 35: pp Peter Voigt, Russia s Way From Planning Toward Market: A Success Story? A Review of Economic 285

4 Caucasus and Central Asia in the Globalization Process Improving energy efficiency in Russia should be seen as an opportunity to improve the productivity of the economy and of individual businesses. Innovation can create new markets and increase competitiveness through greater resource efficiency and new investment opportunities. The policy and investment decisions taken in Russia with regard to not only the future of its exportoriented industries but also the massive application of technologies that improve energy efficiency could have significant implications. 9 Russia therefore needs to attract more FDI in other sectors than energy sector. Energy taxes that affect energy supply and demand are used as an instrument of an energy policy. Government interventions in energy markets can be rationale to generate externalities, national security, market failures and barriers in energy conservation markets, and rent expropriation. 10 The Russian tax system has seen many changes, moving towards what is now recognized as a stable and reasonable tax system. For example, VAT on capital investments has fallen to 18 %; the Russian Government has introduced temporary import duty exemptions for certain types of technological equipment, which may apply for oil and gas activities. Transfer pricing legislation and practice for these countries have been evolved. 3. COMPERATIVE ANALYSIS OF RUSSIAN AND AZERBAIJAN TAX SYSTEMS AND TAX ADMINISTRATIONS a. Structure of Corporate Profit Tax A normal corporate income tax is needed to minimize transfer of revenue to the home tax jurisdictions of investor companies. This requires tax payments to be creditable, as far possible, against home tax liabilities. In the case of the USA, a foreign tax may be creditable if it meets two key criteria: (1) that it is a tax charged under taxing powers and not levied in return for some direct or indirect economic benefit; (2) that its character is that of an income tax in the US sense (it should tax net gain meaning, roughly, realized gross receipts reduced by recovery of Trajectories, Transition Progress and Putin s Merits, Post- Communist Economies, Vol. 18, No. 2, June 2006, pp Vladimir I. Ivanov, Russia s Energy Politics: Focusing On New Markets in Asia, The Symposium of New Paradigms for Transpacific Collaboration, KIEP- KEI, October 2005, Seattle.pp Gilbert E. Metcalf, Federal Tax Policy Towards Energy National Bureau of Economic Research, NBER Working Paper No , pp costs and expenses attributable to generation of those gross receipts). 11 The current profits tax rules in Russia restrict both the time period for loss carry forward and the proportion of annual profits that may be relieved using losses carried forward (30 %). Both these restrictions require review on the grounds that they add to risk in undertaking exploration and development expenditure by potentially lengthening the period needed for recovery of investment outlays (payback period). Due to substantial restrictions on the deductibility of many business expenses, the tax base for the Russian profits tax has been and still is larger than the comparable corporate tax base in other industrialised countries, often resulting in a higher - sometimes much higher - effective profits tax rate than the nominal statutory rate. As many of the major expenses subject to restricted deductibility are those incurred by businesses in a market economy (such as advertising, interest payments, training and insurance) this has had a significant negative effect on investment. It is clear that the manner of determination of the profits tax base has consistently provided investors with the wrong incentive from the point of view of transforming productive resources in ways to unleash economic growth. 12 b. Transfer Pricing Rules Table 2 shows some of the key transfer pricing rules in these two countries. First of all, there are four types of transaction described in transfer pricing rules of these countries. Transactions between related parties; barter transactions, exportimport transactions and transactions where the price deviates from a specific corridor defined by reference to market price as applicable to the same or similar types of goods, works and services. Fourth type of transaction referred to as the safe harbor rule. Safe harbor corridor, 20 % in Russia and 30% in Azerbaijan. 11 Daniel & Fernando, (2004), p OECD, The Investment Environment In Russian Federation: Laws, Policies and Institutions - The Institutional and Policy Environment for Investment: Summary and Recommendations, May 2001, p

5 II International Congress Table 1: Corporate Profit Tax and Determination of Taxable Profit in Azerbaijan and Russia CORPORATE PROFIT TAX: DETERMINATION OF TAXABLE PROFIT AZERBAIJAN RUSSIA Tax Payers Object of Taxation (Taxable Profit/Income) Gross Profit /Income Composition Enterprises carrying on activities in Azerbaijan, including enterprises with foreign investment and foreign legal entities operating though a permanent establisment. Gross worldwide income (for Azerbaijani legal entities) of profits earned through a permanent establishment (for foreign legal entities) adjusted for certain items. Trading profit (loses); Capital gains (capital loses can be offset against total income); Profits from financial activities; Other profits. Russian legal entities and foreign legal entities operating through permanent establishments and (or) receiving income from Russian sources. Gross income of the entity reduced by economically justified and documented expenses. Profit (losses) from the sale of goods (work services), fixed assets and other property, income from non-sale operations. Years of Loss Carry- Forward (Back) Types of Income Taxed According to Special Rules 3 (0) 10 (0) None Income from a share participation (dividends from Russian organizations by Russian organizations 9 %, from Russian organizations by foreign organizations (or vice versa) 15 %); income from fiduciary management of assets; income from a participation in simple partnerships; interest on State and municipal securities (15 %, 9 % and 0 % for operations involving particular types of debt obligations); profits from production sharing agreements. Deductible Reserves None for none insurance companies. Expenses for the formation of doubdful debt reserves, warranty reserves. Tax Exemptions Insurance proceeds, except for any amount that covers a deductable loss. None Basic Tax Rate 22 % 24 %, 6.5 % to the Federal budget 17.5 to the regional budget Tax Credits Tax withheld on dividents from other Azerbaijani enterprises. Foreign income tax may be credited against Azerbaijani tax imposed on the same income, limited to the amount of such Azerbaijani tax. Method of Calculating Profit (Loss) from Sale of Goods (Work and Investment) General Rule for Composition of Deductible Production Expenditures Composition of Sales Expenditures Annual income reduced by all business expenses except for those specially disallowed by the tax code. (may be decreased to 13.5 %) Withholding income taxes paid in foreign countries may be credited against Russian tax imposed on the same income, limited to the amount of Russian profits tax, only if envisaged by a relevant double tax treaty. Revenues from sales of goods (work, service) less VAT, excise, duties, customs duties, sales tax and expenditures. All expenditures connected with the Expenses are deductible for profits tax purposes receipt of income, except for expenses on capital if economically justified and documented. The assets, which must be deducted through Tax Code provides an open list of expenses depreciation. which are deductible for tax purposes. For expenses incurred in Russia, documents adhering to Russian statutory documentation standards must exist. Not specified in the legislation. Presumably includes packaging, storage, transportation, loading, advertising. Packaging, storage, delivery, loading, many advertising expenses, consulting or similar services, management services, legal services, etc. 287

6 Caucasus and Central Asia in the Globalization Process Valuation of Inventory Methods of Fixed Assets Depreciation Methods of Intangible Assets Amortization Deductions Subject to Certain Limitations Non-deductible Items Non-deductible Items Subject to Capitalization Lower of cost or market; FIFO; LIFO; Average. Historic cost; weighted average historic cost; FIFO; LIFO. Depreciated by group method on a declining balance basis, using the depreciation rates set by the Government. Amortized by group method on a declining balance basis at a rate of 10% per annum (25% for geological surveying and exploration). Business trips, interest and repair expenses Entertainment and meal expenses and various other expenses that are not deemed to be connected with the company s economic activity. Repair expenses in excess of certain limits established by legislation. Ten groups of depreciable assets are established for depreciation purposes depending on the useful life. Only the straight-line method may be used for buildings, installations, transmission devices with a useful life over 20 years (groups 8-10). Both straight-line and reducing balance methods may be used for other assets. Linear method, default rate is 10 %. Deductibility of representational expenses is limited to 4% of payroll expenses. Some advertising expenses are deductible at 2% of profit for the past year. Repairs of fixed assets at 10% of historical cost, warranty costs at 10% of cost of goods. 50% of cost of operational lease and fueling. Contractual penaties and fines, training employees abroad, interest for companies with 50 % or more foreign ownership, payments to non-residents in offshore locations, reinsurance payments unqualified foreign reinsurers. Acquisition or construction of fixed assets; expenditures on extensions, further equipping, modernization and reconstruction works. Source: ITIC, Some Fiscal Parameters of the Investment Climate in Select Countries of Eurasia, ITIC Special Report, May 2006, p Table 2: Transfer Pricing Rules in Azerbaijan and Russia Controllable Transactions AZERBAIJAN - Transactions between related parties; - Barter transactions; - Export-import transactions; - When price deviates by 30% from other prices for similar goods, works or services applied by the taxpayer within 30 days after occurrence of the ransaction. RUSSIA - Transactions between related parties; - Barter transactions; - Export-import transactions; - Transactions where the price deviates by 20 % from other prices for similar goods, works or services. Safe Harbor 30 % 20 % Methods Penalties Cost plus; Resale price. General penalty regime applies - 25 percent of under-paid taxes. Comparable uncontrolled price; Resale price; Cost plus. General penalty regime applies 20 or 40 percent of under-paid taxes. Disclosure Requirements No specific disclosure required. No specific disclosure required. Documentation Requirements Advance Pricing Agreement No statutory requirements, but recommended. Not available No statutory requirements,but recommended. Not available Statute of Limitation 3 years from tax year-end. 3 years from tax year-end. Source: Bill Page, An Overview of Transfer Pricing Law in the CIS, Some Fiscal Parameters of the Investment Climate in Selected Countries of Eurasia, ITIC Special Report, May 2006, p.6-7. There are some differences in transfer pricing legislation and practices in Azerbaijan and Russia. In Russia for example, legislation and practice is evolving rapidly, but in Azerbaijan, transfer pricing rules are still in initial phase of development and tax authorities raise transfer pricing issues only when they detect obviously abusive pricing. 1 1 Bill Page, An Overview of Transfer Pricing Law in the CIS, Some Fiscal Parameters of the Investment Climate in Selected Countries of Eurasia, ITIC Special Report, May 2006, p

7 II International Congress Russia using more sophisticated rules and familiar methodologies of the OECD guidelines to determine arm s length prices: (1) comparable uncontrolled price method; (2) resale price method; and (3) cost plus method. Preference is usually given to the first method while the other two methods may be used only in absence of comparables or information about relevant prices in that market. Transfer pricing rules in Azerbaijan explicitly allow the use of an expert for the determination of the market price. 2 When determining the market price for comparable transactions, the tax authorities often meet with difficulties, in particular due to the lack of official data regarding market prices. In some cases, it is hard for the tax authorities to assess the impact of variables like volume discounts, credit terms and quality differences in determining arm s length prices even for commodities like metals and crude oil. Generally the burden to prove that prices do not meet the arm s length principle is the responsibility of the tax authorities. However, in Russia where litigation on transfer pricing is increasingly common, the taxpayer still has to be prepared to provide the tax authorities or the courts with sufficient evidence that their market price estimations are reasonable. 3 Azerbaijan has a special tax audit or penalty regime established to address transfer pricing issues. General penalty regime applies 25 percent of under-paid taxes. In Russia, general penalty regime applies 20 or 40 percent of under-paid taxes. Finally, Azerbaijan and Russia have no specific disclosure requirements, documentation requirements and advance pricing agreement. Statute of limitation of these countries is 3 years from tax year end. c. Double Tax Treaties Double tax treaties are of tremendous importance to businesses with an international dimension. Without them trade would be stifled and economies would likewise be affected. It is because of this that treaties often assume huge importance when developing tax strategies. 4 Double tax treaties are viewed as beneficial by most states because they allow business to transact with a degree of certainty both on the part of the individuals, partnerships or corporate entities and the government of that state in which that business entity operates. The perceived benefits of double tax treaties can be identified as; clarification of 2 Page, (2006), p.7. 3 Page, (2006), p.7. 4 Roy Saunders, Understanding Double Tax Treaties, ( ) taxing rights of each State, avoidance of double international juridical taxation, and prevention of fiscal evasion with anti-avoidance provision. 5 Table 3. Double Tax Treaties of Azerbaijan and Russia COUNTRIES AZERBAIJAN Austria, Belarus, Georgia, Germany, Kazakhstan, Moldova, Norway, Russian Federation, Turkey, Ukraine, United Kingdom, Uzbekistan RUSSIA Albania, Armenia, Autralia, Austria, Azerbaijan, Belarus, Belgium, Bulgaria, Canada, China, Crotia, Cyprus, Czech Republic, Denmark, Egypt, Finland, France, Germany, Hungary, Iceland, India, Indonesia, Iran, Ireland, Israel, Italy, Japan, Kazakhstan, Korea, Kuwait, Kyrgyzstan, Lebanon, Lithuania, Luxembourg, Macedonia, Malaysia, Mali, Moldova, Mongolia, Morocco, Namibia, Netherlands, New Zealand, North Korea, Norway, Philippines, Poland, Portugal, Qatar, Romania, Slovak Republic, Slovenia, South Africa, Spain, Sri Lanka, Sweden, Switzerland, Syria, Tajikistan, Turkey, Turkmenistan, Ukraine, United Kingdom, United States, Uzbekistan, Vietnam, Yugoslavia. Source: ITIC, Some Fiscal Parameters of the Investment Climate in Select Countries of Eurasia, ITIC Special Report, May 2006, p.22, Russia has signed double tax treaties with 67 countries while the Azerbaijan has signed with 12 countries. These tax treaties ensuring the people and businesses of those countries pay an amount equal to the tax of only one country. Russian legislation currently states that the double tax treaties of the former USSR are still valid. d. Energy Related Taxes Oil and gas extraction plays a dominant role as a source of export earnings and, to a lesser extent, employment in many developing countries. But the most important benefit for a country from development of the oil and gas sector is likely to be its fiscal role in generating tax and other revenue for the government. To ensure that the state as resource-owner receives an appropriate share of the economic rent generated from extraction of oil and gas, the fiscal regime must be appropriately designed. 6 5 Saunders (2007) 6 Emil M. Sunley, Thomas Baunsgaard and Dominique Simard, Revenue from the Oil and Gas Sector: Issues and Country Experience, Post-Conference Draft: June 8, 2002, IMF Conference on Fiscal Policy Formulation and Implementation in Oil Producing Countries, June 5-6, 2002, p

8 Caucasus and Central Asia in the Globalization Process Table 4. Energy Related Taxes in Russia and Azerbaijan CONTRIBUTIONS FOR THE REPLACEMENT OF THE MINERAL BASE AZERBAIJAN Not applicable. Azerbaijan has no such contributions RUSSIA Mineral Replacement Tax was abolished from January 1, 2002 due to the introduction of the Mineral Extraction Tax (Chapter 26 of part II of the Russian Tax Code) ROYALTY Types of Licence Tax Payers Object of Taxation Only the state entities and joint stock companies where a controlling interest is owned by the state can extract oil and gas in Azerbaijan. No licence is required to be obtained by such entities. In respect of the extraction of other mineral resources, no licence is required. All companies and individuals engaged in the extraction of mineral resources in Azerbaijan. Mineral resources extracted in Azerbaijan. 1- Right to explare and appraise deposits. 2- Right to prospect deposits. 3- Right to produce commercial minerals. Royalty was abolished due to the introduction of the Mineral Extraction Tax Royalty was abolished due to the introduction of the Mineral Extraction Tax Tax Base Product s wholesale price. Royalty was abolished due to the introduction of the Mineral Extraction Tax Tax Rate MINERAL EXTRACTION TAX EXCISE DUTY ON OIL EXCISE DUTY ON NATURAL GAS Oil -26%; gas-20%; other minerals-3% to 10% None. Not applicable. Azerbaijan has no excise levy on crude oil. Not applicable. Azerbaijan has no excise levy on naturel gas or gas condensate. Royalty was abolished due to the introduction of the Mineral Extraction Tax Tax Payers: Enterprises and private entrepreneurs which are users of subsurface resources. Object of Taxation: Commercial minerals extracted from the sub-surface and recovered from mining waste (losses). Tax Base: The value of extracted commercial minerals, determined separately for each type of extracted commercial minerals. Tax Rate: Effective2009: 0% normative losses of commercial minerals, natural fuel gas from oil deposits, associated petroleum gas from oil deposits; 16,5% oil and 17.5% of value of extracted gas condensate. Transitional rules from 2004 up to December 31, 2006: 419 RUR per tonne with the application of a correction index which is I=(P-9)*R/261,where P is the average market price of Urals blend crude oil; R is the average quarterly RUR/ USD exchange rate established by the Central Bank. From 2004: 147 roubles per 1000 cubic meters of extracted natural gas, 0 RUR for associated gas. Not applicable. Russia has no excise levy on crude oil. Excise duty on oil and gas condensate was abolised from January 1, 2002 due to the introduction of chapter 26 of part II of the Russian Tax Code. Abolished effective EXCISE LEVY ON AUTOMOBILE FUEL Tax Payer Persons producing and importing fuels Enterprises which sell and/or transfer excisable fuel. Object Of Taxation 290 Supply, transfer to customers, import and export of products. Oil distillates (light, medium, heavy), oil and other products produced from hydrocarbon distillation. Other products produced from crude oil and bituminous minerals. Petrol or diesel fuel sold (transferred). Tax Base Weight of oil products. Volume of fuel sold (transferred).

9 II International Congress Tax Rate Azeri manats per tonne. For petrol of up to 80 octane-rur 2,657 per tonne; for petrol of more than 80 octane-rur 3,629 per tonne; for diesel fuel-rur 1,080 per tonne, oil for diesel and carburretor engines RUR per 1 tonne; straight-run perol RUR per tonne. VAT 18% (on goods sold and services rendered within Azerbaijan, including imported goods). SALES TAX None Abolised effective 2004 PROPERTY TAX 1% (average annual residual value) TURNOVER TAXES (Road Users Tax, Housing Tax, Emergency Fund Contribution) None 18%-basic rate; 0%- export of goods; 10% -sale of certain food products, children s goods, certain periodic publications and related services, specific medical goods both of domestic and foreign origin; 9,09% and 15,25%(tax-inclusive rates)-rates for VAT withholding from income of foreign taxpayers. 2.2% maximum rate which may be set by the regional government. EXPORT DUTY None Various, for crude oil and crude oil products currently USD per tonne (March 2006), For Gas 30 % of customs value, 0 for LNG IMPORT DUTY TAX ON THE SALE OF FUEL AND LUBRICANTS 0 15 % of the customs value of imported goods. None None Various. Source: ITIC, The Taxation Systems, Investment Regulation and Economic Development in Select Countries of Eurasia, ITIC Special Report, March 2005, p and ITIC, Some Fiscal Parameters of the Investment Climate in Select Countries of Eurasia, ITIC Special Report, May 2006, p None The importance of the oil sector in the economies of Russia and Azerbaijan has been growing in recent years. Actual tax revenues from the oil sector in these countries, however, have been low compared with major export importers. Low tax revenues mainly resulted from infrastructure constraints on oil exports, upheaval in the countries corporate sectors, weak tax administration, and inappropriate tax structures which emphasized production-based levies and export duties. 1 In Russia the current regime applied to oil has three major components: Mineral extraction tax, Export Duty and Profit Tax. In addition, there are tax costs associated with delays to value-added tax (VAT) refunds for exporters, and additional taxes, for example the assets tax and import duty. However, the three listed levies are the key elements of government take in the upstream petroleum sector. 2 In Azerbaijan energy-oil related tax system have three major taxes: Excise Levy on Automobile Fuel, VAT and Import Duty. There are no Mineral Extraction Tax, Excise Duty on Oil and Natural Gas, Turnover Taxes and Export Duty. Table 4 clarifies the rules and practices of energy-oil related taxes in detailed. An excessive tax burden on oil and gas production has curtailed new investment in the energy sector. In particular, the oil and gas tax regime has relied primarily on revenue-based and production taxes, such as excises, royalties, and export duties. Two reform efforts to rationalise oil and gas taxation are under way. One effort is to provide for a more profit-based tax regime through production-sharing agreements. The other effort is to amend the existing tax legislation to replace the production-based excise tax with a surtax on profits. 3 In Russian case, there are some distortions introduced by the system: Vahram Stephanyam, Reforming Tax Systems: Experience of The Baltics, Russia and Other Countries of Former Soviet Union, IMF Working Paper, WP/03/173, September 2003, p.13. Daniel & Fernando (2004), p OECD (2001), p.23. Daniel & Fernando (2004), p

10 Caucasus and Central Asia in the Globalization Process - Very high royalty element of the system increases investors risk of absolute loss at lower oil prices and reduces the range of economic fields. - Varying take that is not related to costs or profits creates inherent uncertainty about the long term impact of the system. - System creates economic disincentive at each of the exploration, development and production margins, particularly for high cost, remote fields. - Producers with limited access to export infrastructure or markets can suffer a disproportionately high mineral extraction tax rate because it is linked to export price and not realised or netback price. e. Other Tax System and Tax Administration Parameters About Investment Climate Tax authorities or particularly tax bureaucracy are burden on companies in many countries. In that cases tax administration amongs the biggest obstacles to investment and doing business. In Azerbaijan, total number of tax payments per year is 36 payments and it takes hours a year, compared with 70 payments and 256 hours in Russia. In terms of time it takes to prepare, file and pay (or withhold) the corporate income tax, the value added tax and social security contributions (in hours per year), Azerbaijan is in the worst ten countries in the 175 economies covered in this survey. Table 5: Paying Taxes Indicators in Azerbaijan and Russia Region or Economy Payment (number) Time (hours) Profit Tax (%) Labor tax and Contributions (%) Other Taxes (%) Total Tax Rate (% profit) East Asia & Pacific Europe & Central Asia Latin America & Caribbean Middle East & North Africa OECD South Asia Sub-Saharan Africa Azerbaijan 36 1, Russia Source: Pricewaterhousecoopers &The World Bank, Paying Taxes: The Global Picture, The World Bank Investment Climate Survey and FIAS report indicated that, in Russia, working with the tax bureaucracy is considered a bigger problem than tax rates. The tax regime for business is improving, but still represents a formidable source of state control over private enterprise. Tax rates and tax regulations were cited by survey respondents as the most severe obstacles to investment in Russia. In addition to the complaints about high tax rates and complex tax structures, most businesses are also burdened by procedural problems in tax administration. Most interviewees (including investors, private accountants, and even tax inspectors) agreed that tax inspections are heavily influenced by revenue targets, which can (and usually do) include fines and penalties. It was also widely agreed by tax inspectors and taxpayers alike that tax arrears (again, including penalties) can drive an otherwise healthy company into bankruptcy. This risk significantly deters new investment. Even without such risks, investors in Russia need to devote significantly more resources to accounting activities than they do in countries with less cumbersome tax structures Recommendations and Conclusions When speaking about good tax system, we think of a system that allows a country s authorities to implement tax policy in the most efficient way. The main characteristics of such a system generally include the provision of adequate revenue-generating capacities, achievement of economic efficiency, provision of equity, an optimal tax mix, simplicity, effective tax administration and transparency. 24 Tax policy should be designed to increase transparency, consistency, fairness and effectiveness. Governments need revenue, but they also want to stimulate healthy domestic economic activity and attract investment from abroad. Because of this the tax systems of the countries must be business friendly. The aim should be a low rate, broad based tax system with transparent laws, consistently applied, fairly 23 FIAS, Russia: Administrative Barriers to Investment Within Subject of the Russian Federation, September 2001, p. vi. 24 Stephanyan (2003), p

11 II International Congress administered and with disputes subject to appeal to independent courts, so that investors can then predict the tax consequences of their actions with some confidence. The cost of uncertainty is borne by the general body of taxpayers, as investors will make their decisions (and the economy will suffer the disincentive effects of) the worst assumption, with much lower revenue actually collected. 25 In this respect two key taxation principles must bear in mind. First, high rates don t work and second, tax law must be clear and simple. Investment will be stimulated if the overall burden at investor level is reasonable: what is reasonable is will depend on circumstances, but generally Cooperate Income Tax rates in the range 20 to 30 % should produce healthy revenue without inhibiting business-provided that the tax base really reflects true economic profit. Tax base and (how taxable income is calculated) and how tax is administrated can be more important than rates. The factor that most often cited as discouraging international investment is uncertainty: if an investor cannot get a clear explanation about how a tax is interpreted he has to assume the worst. 26 Oil and gas sector tax regime must be appropriately designed that will encourage new investments. Administrative procedures should be simplified to increase transparency that is important for foreign investment. A broad range of fiscal instruments is available to policymakers to design a fiscal regime for the oil sector that will attract investment as well as secure a reasonable share of economic rent for the government. Some may favor greater reliance on production-based levies to ensure a steady stream of revenue for the government. Others would put greater emphasis on profit-based levies to minimize distortions. Most countries have both profit-based and production-based levies. 27 It is clearly too ambitious to move straight from the current fiscal systems for petroleum exploration and production activities to a profitbased system for the whole petroleum sector. 28 Actual trends in taxation show that there is a general an increasing shift from direct taxation to indirect taxation. More specifically governments are looking towards VAT/GST (Value Added Tax/Goods and Services Tax) as the major source of tax revenue for the future. Consumption taxes 25 John Chown, Financial Markets in Emerging and Transitional Countries, ITIC Special Report, The Taxation Systems, Investment Regulation and Economic Development in Select Countries of Eurasia, March 2005, p Chown, (2005), p Sunley & Baunsgaard & Simard (2002), p Daniel & Fernando (2004), p.16. are growing as a major source of tax revenues for governments across the globe. Tax authorities worldwide are gradually migrating from direct taxation to the less visible indirect taxation, and this reduced visibility reinforces the need for reporting on the total tax contribution. 29 Tax administration and administrative mechanisms for implementing transfer pricing rules and double taxation treaties needs to be improved in both countries. The effectiveness of tax systems depends not only on the design of tax policies but also on effectiveness of tax administration. Once governments have their tax policies appropriately designed, the tax administration plays the main role by securing the effective implementation of these policies for achieving the objectives. 30 Simplification of tax legislation and process, the easing of the compliance burden, and the consolidation of taxes might generate benefits for both these countries governments and businesses. And also improving quality of services to taxpayers to be comparable with the best world practice would better. International experience shows that the rational enforcement of a comprehensive transfer pricing framework can be a significant stimulus to tax collections. 31 Transfer pricing is the big tax headache facing MNCs around the world. Time and again tax authorities have found this one of the most lucrative areas for raising the tax take. For the same reason there can be no doubt that transfer pricing will become more significant in the future in every CIS jurisdiction. In some places adoption of OECD -style rules is still in the future, in others the rules are there already but the tax authorities are in the process of honing their skills and increasing their expertise and their enforcement powers. Based on the above trends, businesses in the CIS companies should already be looking for ways to reduce the risk of transactions being challenged by the tax authorities in the future, through the implementation of policies and proce-dures to identify and manage transfer pricing risks. 32 The existence of double tax treaties with the home jurisdictions of investors and service companies is an important factor in promoting foreign investment, provided that the intent of the treaties is properly understood and applied by Azerbaijan tax authorities. 29 Ine Lejeune, VAT/GST: The Win-Win Taxation Systems of the Future?, The World Bank & PriceWaterHouse Coopers, Paying Taxes: The Global Picture, 2006, p Stephanyam, (2003), p Page (2006), p Page (2006), p

12 Caucasus and Central Asia in the Globalization Process To help attract further investments in countries, corporate income tax laws and transfer pricing laws should be amended so that the rules for setting prices in intercompany transactions are based on OECD transfer pricing guidelines. The legislature reforms should also address the procedure for competent authorities to use inexamining cross border disagreements between related parties in cases that involve a trading partner of Russia and Azerbaijan that has entered into and ratified a tax treaty. Tax payers should also have the opportunity to enter into safe harbors with advance pricing agreements with the tax authorities for related-party transactions - a practice that currently does not exist in either country. 33 Tax Audit Rules and Administration must be modify to better protect legitimate rights and interests of taxpayers. Legislation and regulations affecting investors should be improved to ensure a favorable climate to the foreign investors. There are also some problems in tax audit processes of both countries. Fo example; although tax legislation in Russia has moved closer to OECD norms, it is not unusual for tax auditors to ignore key provisions of the tax laws or of contracts. It is also proving difficult for audit issues to be closed and resolved, and taxpayer rights can regularly be thrown out the window by a declaration of badfaith. In Russia, 16 months after Putin s State of the Nation address (March2005), in which he declared the need to stop tax terrorism by reining in the unchecked powers of the tax administration. Also in Russia, a number of important pro-taxpayer amendments survived the turbulent legislative process. The result was alimitation of the Ministry of Interior s powers to initiate tax-related criminal charges against taxpayers until after obtaining a court order. 34 REFERENCES BLACK, Sam, Erik BRITTON, Adrian COOPER, Terence G. PERRIS and Daniel A. WITT (2004 ): Taxes on Profits of Multinational Companies and Implications for Russia Tax Perspective, April. CHOWN, John (2005): Financial Markets in Emerging and Transitional Countries, ITIC Special Report, The Taxation Systems, Investment Regulation and Economic Development in Select Countries of Eurasia, March. DANIEL, Philiph & Adrian FERNANDO (2004): Reforming Taxation of Oil Sector in the Russian Federation, ITIC Special Report, December. FABRY N., Zeghni S., (2002): Foreign Direct Investment in Russia: How the Investment 33 Daniel A. Witt, Promoting Tax Reform in Russia and Kazakhstan, Tax Analists Tax Notes International, Volume: 44, Number:4, October 23, 2006, p Witt (2006), p.3. Climate Matters, Communist & Post-Communist Studies; 35 FIAS (2001): Russia: Administrative Barriers to Investment Within Subject of the Russian Federation, September. GRAY, Dale F. (1998): Evaluation of Taxes And Revenues From The Energy Sector In The Baltics, Russia And The Other Former Soviet Union Countries, IMF Fiscal Affairs Department, WP/98/34. IMF (2005): Azerbaijan Republic: Selected Issues, IMF Country Report No: 05/17, January. IMF (2005): Azerbaijan Republic: Statistical Appendix, IMF Country Report No. 05/18, January. ITIC (2005): The Taxation Systems, Investment Regulation and Economic Development in Select Countries of Eurasia, ITIC Special Report, March. ITIC (2006): Some Fiscal Parameters of the Investment Climate in Select Countries of Eurasia, ITIC Special Report, May. IVANOV Vladimir I., (2005): Russia s Energy Politics: Focusing On New Markets in Asia, The Symposium of New Paradigms for Transpacific Collaboration, KIEP- KEI, October, Seattle. LEJEUNE, Ine (2006): VAT/GST: The Win-Win Taxation Systems of the Future?, The World Bank & Price WaterHouseCoopers, Paying Taxes: The Global Picture. LORIE, Henri (2003): Priorities for Further Fiscal Reforms in the Commonwealth of Independent States, IMF Working Paper WP/03/209. METCALF Gilbert E., (2006): Federal Tax Policy Towards Energy National Bureau of Economic Research, NBER Working Paper No PAGE, Bill (2006): An Overview of Transfer Pricing Law in the CIS, Some Fiscal Parameters of the Investment Climate n Select Countries of Eurasia, ITIC Special Report, May. PRICEWATERHOUSECOOPERS &THE WORLD BANK (2006): Paying Taxes: The Global Picture. SAAVALAINEN, Tapio & Joy ten BERGE (2006): Quasi-Fiscal Deficits and Energy Conditionality in Selected CIS Countries, IMF Working Paper WP/06/43. SAUNDERS, Roy (2007): Understanding Double Tax Treaties, ( ) SHATALOV, Sergey (2006): Tax Reform in Russia History And Future, Tax Analsts, Tax Notes International Volume: 42, Number: 9, May 29. SHIELLS, Clinton R. (2003): FDI and the Investment Climate in the CIS Countries, IMF Policy Discussion Paper PDP/03/5, November. STEPHANYAN, Vahram (2003): Reforming Tax Systems: Experience of The Baltics, Russia and Other Countries of The Former Soviet Union, IMF Working Paper WP/03/173, September. SUNLEY, Emil M., Thomas BAUNSGAARD and Dominique SIMARD (2002): Revenue from the Oil and Gas Sector: Issues and Country Experience, Background paper prepared for the IMF Conference on Fiscal Policy Formulation and Implementation in Oil Producing Countries, June 5-6, VOIGT Peter, (2006): Russia s Way From Planning Toward Market: A Success Story? A Review of Economic Trajectories, Transition Progress and Putin s Merits, Post-Communist Economies, Vol. 18, No. 2, June. 294

13 AB ENERJĐ POLĐTĐKALARININ ORTA ASYA VE KAFKASYAYA YÖNELĐK DOĞRUDAN YABANCI SERMAYE YATIRIMLARINA ETKĐSĐ: AZERBAYCAN ÖRNEĞĐ Prof. Dr. Vildan SERĐN Fatih Üniversitesi Ekonomi Bölümü Öğretim Üyesi Đstanbul / TÜRKĐYE Yrd. Doç. Dr. Havva ÇAHA Fatih Üniversitesi Ekonomi Bölümü Öğretim Üyesi Đstanbul / TÜRKĐYE ÖZET Avrupa Birliği nin gelişmiş zengin ülkelerinin enerji kaynakları açısından fakir olmaları, bu ülkelerin Hazar Denizi ve çevresinde yeralan petrol ve doğalgaz yataklarına yönelik yatırımlarını artırmalarına neden olmaktadır. Özellikle Azerbaycan ve Kazakistan a yönelik yabancı sermaye yatırımlarında hızlı bir artışa neden olmakla birlikte yetersizdir. AB nin Orta Asya ülkeleri içinde en çok Azerbeycan a yönelik politikalar geliştirdiği diğer ülkelerin dışarıda bırakıldığı dikkati çekmektedir. Gelinen son noktada AB nin, Hazar kaynaklarını Birliğe ulaşmasından daha çok yenilenebilir enerji kaynaklarının geliştirilmesi ve kullanılmasına büyük önem verdiği, enerji verimliliği ve enerji tasarrufu potansiyelini arttırma yönünde güçlü yaptırımlar uygulayacağını göstermektedir. GĐRĐŞ Avrupa Birliği nin gelişmiş zengin ülkelerinin enerji kaynakları açısından fakir olmaları, bu ülkelerin Hazar Denizi ve çevresinde yeralan petrol ve doğalgaz yataklarına yönelik yatırımlarını artırmalarına neden olmaktadır. "Avrupa ya" enerji sağlama, büyük ölçüde dünyanın her yerinde faaliyet gösteren az sayıdaki çok uluslu şirketler tarafından gerçekleştirilmektedir. Bundan dolayı, AB nin ve üye ülkelerin enerji politikalarını, geleneksel enerji kaynakları konusundaki küresel rekabet belirlemektedir. Avrupa Birliği nin enerji politikalarının temeli, 1973 enerji krizinden çok önce atılmıştır. AB, öncelikle 1951 tarihinde Avrupa Kömür ve Çelik topluluğu olarak kurlmuştur. Daha sonra 1958 yılında Avrupa Atom enerjisi Topluluğu ve Evrupa Ekonomik Topluluğu olarak kurulmuştur. Bu tarihten sonra birliğin enerji politikalrı ekonomik bütünleşmeye paralel bir şekilde yürümektedir. Birliğin şu andaki mevcut enerji politikası, rekabet gücünün arttırılması, çevrenin korunması için yenilenebilir enerji kaynaklarının teşvik edilmesi ve enerji verimliliğinin arttırılması ile arz kaynaklarının çeşitlendirilerek enerji arz güvenliğinin sağlanması olarak özetlenebilir. Bu hedeflerin gerçekleştirilmesi için Avrupa genelinde son derece rekabetçi bir ortak enerji piyasasının oluşmasının istihdamı arttıracağı düşünülmektedir. Arz kaynaklarının çeşitlendirilerek enerji güvenliğinin sağlanmasında Hazar Bölgesine özel bir önem verilmektedir. Bu kapsamda bölgeye yönelik yardım ve yatırımlar önemli rol oynamaktadır. 1. AB nin Genişleme Sürecinin Yarattığı Enerji Tüketimi Artışları ve Hazar Petrollerinin Önemi Bilindiği gibi AB, şu anda ABD den sonra dünyanın en büyük ikinci enerji tüketen bölgesi ve ABD nin aksine dünyanın en çok enerji ithal eden bölgesidir den 1973 e kadar AB üyeleri ekonomik açıdan kabul edilebilir koşullar altında enerji gereksinimlerini tedarik edebileceklerine yönelik bir kaygı taşımamaktaydılar yılındaki petrol krizi, enerji teminini bir sorun olarak ortaya çıkmasına yol açmış ve gelişmiş ülkeler bu sorunu çözmeye yönelik enerji yoğunluğunu azaltmaya yönelik tedbirler almışlardır. Bu tedbirler, AB-15 in enerji talebinin nispeten yavaş artmasına yol açmıştır. Buna karşılık, Birliğe yeni üye olan ülkelerdeki sanayiler enerji yoğun bir yapı göstermektedir. Bu durum AB-25 in önümüzdeki yıllarda enerji ihtiyacının artacağını göstermektedir (Mavraki, Thomadies, 2006). AB, 2005 yılı verilerine göre, tükettiği enerjinin yaklaşık olarak % 50 ini ithal etmektedir. Đthal edilen petrol miktarı halen % 76 olmakla birlikte 2030 yılında %94 e yükseleceği beklenilmektedir. Şu anda ihtiyacı olan gazın yarısını ithal etmekteyken bu oran 2030 yılında %81 e yükselecektir (IEA, 2004: 252). Kıta genelinde petrol rezervlerinin büyük bir kısmı Norveç (9,7 milyar varil) ve Đngiltere (4 milyar varil) de yer almaktadır. Doğal gaz rezervleri ise ağırlıklı olarak Norveç (84,9 trilyon m³) ve Đngiltere de (18,7 trilyon m³) ve Hollanda (49,6 trilyon m³) da yer almaktadır (BP, 2006). Norveç AB içinde yer almamakla birlikte, 295

14 Caucasus and Central Asia in the Globalization Process Norveç in sahip olduğu rezervler Birlik rezervleri içinde gösterilmektedir. Norveç dışarıda tutulduğunda AB-25 in sahip olduğu petrol ve doğal gaz rezervleri %0,5 in altına düşmektedir. Birlik içinde (aynı zamanda Norveçte) petrol ve doğal gaz üretimimin düşmeye başladığı görülmektedir. Çok yoğun araştırmalar yapılmasına karşılık bulunan yeni rezervlerin tükenenlerin yerini tutmayacağı düşünülmektedir. Birlik içindeki günlük petrol üretimin 2010 yılında 2,2 milyon varile, 2030 yılında ise bir milyon varile düşeceği beklenilmektedir. AB enerji tedarik eden ülkelere bakıldığında, Norveç, Rusya ve Orta Doğu Ülkeleri dikkati çekmektedir. Tedarikçi ülkelerden Norveç, Birlik üyesi bir ülke olmamasına karşılık, güvenilir bir tedarikçi olarak algılanmaktadır. Birliğin diğer önemli tedarikçi ülkesi Rusya dır yılındaki petrol krizinden sonra, AB genelinde uygulanan petrolde Orta Doğuya bağımlı olmama yönünde uygulanan politikalar sonucunda Rusya, Birliğe enerji sağlayan en önemli tedarikçi ülke konumuna gelmiştir. Fakat ilk olarak Rusya ve Ukrayna arasında geçen tartışmalar ve bunun sonucunda Rusya nın Ukrayna ya gaz akışını kesmesi, daha sonra da Rusya ile Belarus arasında yaşanan doğal gaz krizi, AB genelinde Rusya ya yönelik bazı endişelerin ortaya çıkmasına yol açmıştır. Geçen yılki Ukrayna krizine kadar AB, Rusya ya olan bağımlılığı aynı zamanda Rusya nın da AB e bağımlılık getirdiğini, bu karşılıklı bağımlılığın arz güvenliğini sağlayacağına inanmaktaydı. Fakat geçen sene yaşanan olaylar, karşılıklı bağımlılığın Rusya nın politikalarına yön vereceği ve Rusya - nın enerji kesintisine gitmeyeceği varsayımının geçersiz olduğunu göstermiştir. Bu durum AB nin tekrar Orta Asya ve Kafkasya ülkelerine yoğunlaşmasını beraberinde getirmiştir 2. Hazar Bölgesindeki Petrol ve Doğal Gaz Rezerv, Üretim ve Tüketimi Dünya tüketimi göz önüne alındığında, petrol rezervlerinin 40 yıl, doğal gaz rezervlerinin 65 yıl, kömür rezervlerinin ise 216 yıl yetecek kadar kaldığı görülmektedir (BP: 2006). Aşağıdaki Tablo 1, Hazar Bölgesinde yer alan ülkelerin sahip oldukları petrol ve doğal gaz rezerv, üretim, tüketim miktarlarını göstermektedir. Hazar bölgesinde yer alan ülkelere bakıldığında, Đran sahip olduğu rezervler açısından hemen dikkati çekmektedir. Đran ı Rusya, Kazakistan, Azerbaycan ve Özbekistan takip etmektedir. Tablo 1: Orta Asya Petrol Üretim, Tüketim ve Rezerv Rusya Đran Azerbeycan Türkmenistan Kazakistan Özbekistan Üretim ( 2005) bin varil/gün Tüketim (2005) Bin varil/gün Đspatlanmış Rezerv Miktarı 74,4 137,5 7 0,5 39,6 0,6 Üretim/ rezerv 21, ,4 7,8 79,6 12,9 Kaynak: BP 2006 Tablo 2: Orta Asya Doğal Gaz Üretim, Tüketim ve Rezerv (Milyar m 3 ) Rusya Đran Azerbeycan Türkmenistan Kazakistan Özbekistan Üretim ( 2005) milyar m ,3 58,8 23,5 55,7 Tüketim (2005) milyar m3 405,1 88,5 8,8 16,6 17,8 44 Đspatlanmış Rezerv Miktarı trilyon m3 47,82 26,74 1,37 2,9 3 1,85 Üretim/ rezerv yıl 100 yıl 49,3 100 yıl 33,2 Kaynak: BP 2006 Tablo 2 ise Hazar bölgesi ülkelerinin, doğal gaz rezerv, üretim ve tüketim miktarlarını göstermektedir. Bölgede en büyük doğal gaz üreticisi ve ihracatçısı olarak Rusya dikkati çekmektedir. Türkmenistan, Azerbaycan, Kazakistan ve Özbekistan önemli doğal gaz rezervlerine sahip olan ülkeler olarak karşımıza çıkmaktadırlar. Orta Doğu ülkeleri, Dünya genelinde en çok petrol ve doğal gaz rezervlerine sahip olmakla birlikte güvenilir enerji tedarikçileri olarak algılanmamaktadırlar. Bu durum, dünya enerji arz güvenliğini sağlamada Hazar bölgesinde yer alan Orta Asya ülkelerine büyük önem verilmesine yol açmaktadır. Bunun sonucunda özellikle gelişmiş ülkeler arasında Orta Asya ülkelerinin enerji kaynaklarını yönetme, kullanma ve pazarlara ulaştırma konusunda büyük bir rekabet yaşanmaktadır. 3. Orta Asya ya Yönelik Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımlarında Son Gelişmeler Gelişmiş ülkelerin artan enerji talepleri, bu ülkelerdeki enerji sektörüne olan doğrudan yabancı sermaye yatırımlarını (DYSY) hızlandırmıştır. Aşa-ğıda yer alan Tablo 3, yılları arasında bölgeye giren DYSY miktarlarını göstermektedir. 296

15 II International Congress Tablo 3: Doğrudan Yabancı Sermaye Girişleri (Milyon Dolar) Orta Asya 118,0 1417,4 907,9 1609,4 2027,6 2812,9 2510,6 2372,7 1636,0 3795,6 4154,2 Azerbaycan 0,0 22,0 330,1 627,3 1114,8 1023,0 510,3 129,9 226,5 1392,4 Kazakistan 100,0 1271,4 659,7 964,2 1137,0 1321,4 1151,4 1587,0 1282,5 2835,0 2583,3 Kırgızistan 0,0 10,0 38,2 96,1 47,2 83,8 109,2 44,4-2,4 5,0 4,8 Tacikistan 9,0 9,0 12,0 10,0 18,0 18,0 25,0 21,0 22,0 9,5 8,7 Türkmenistan 79,0 103,0 233,0 108,1 107,9 62,0 89,0 131,0 150,0 100,0 Özbekistan 9,0 48,0 73,0-24,0 90,0 167,0 140,0 121,0 73,0 569,6 65,0 Kaynak : Asian Development Bank (ADB) - Key Indicators 2004 ( yılı itibariyle de dünyada doğrudan yabancı sermaye yatırımları girişlerindeki en hızlı büyüme Orta Asya ve Güneydoğu Avrupa da görülmüş ve bir önceki yıla göre % 55 oranında artarak 6.2 milyar $ a ulaşmıştır (Dünya Bankası, 2007). Doğrudan yabancı sermaye yatırımları pek çok ülkenin kalkınma sürecinde önemli bir yer oynadığı bilinen bir gerçektir Özellikle Orta Asya ve Kafkasya gibi geçiş ekonomilerinde, doğrudan sermaye yatırımları geçiş sürecini hızlandırmada ve dönüşümü sağlamada katalizör rolü üstlenmektedirler (Abeasi, 2003). Özellikle bu ülkelerin sahip oldukları petrol, gaz ve maden rezervleri enerji sektörüne yönelik yabancı sermaye girişlerini hızlandırmaktadır. Özellikle Orta Asya gibi geçiş ekonomilerinde, doğrudan sermaye yatırımları geçiş sürecini hızlandırmada ve dönüşümü sağlamada katalizör rolü üstlenmektedirler (Clinton, 2003). Bu ülkelerin sahip oldukları petrol gaz ve maden rezervleri, enerji sektörüne yönelik yabancı sermaye girişlerini hızlandırmaktadır. Tablo 5: Doğrudan Yabancı Sermaye Giriş Đndeksi Azerbaycan Kazakistan Kırgızistan Özbekistan Tacikistan Kaynak: UN2001, 2002, 2004, 2006 Tablo 5, Bölge ülkelerine son yıllardaki DYSY nın ne kadar girdiğini göstermesi açısından oldukça önemlidir. Azerbaycan döneminde 35. sırada iken döneminde 13. sırada yer alarak hızlı bir gelişme göstermiş ve döneminde de üçüncü sıraya arasında ise birinci sıraya yükselmiştir (UN, Tablo 6: Azerbaycan ın Petrol ve Doğal Gaz Dengesi PETROL D.GAZ Kaynak: BP, ). Yabancı yatırımlardaki bu artışın en büyük nedeni Bakü- Tiflis- Ceyhan Boru hattı nın yanı sıra bölgede bulunan doğal gaz yataklarıdır. Örneğin, Azerbaycan a gelen doğrudan yabancı sermaye yatırımlarının %65 i, Kazakistan a gelen yatırımların ise %57,8 i enerji sektörüne gitmektedir yılında Azerbaycan daki toplam doğrudan yabancı sermaye yatırımı 2.3 milyar dolar iken, 2005 yılında ülkeye giren yatırım miktarı 500 milyon doların altına düşmüştür. Bunun en önemli nedeni, BTC petrol boru hattı ile Şah Deniz projesinin tamamlanmasıdır (EIA, 2005). Geçen 7 yıllık dönemde Azerbaycan ve Kazakistan, DYSY açısından kazananlar arasında yer alırken, Özbekistan ve Kırgızistan kaybedenler arasında yer almaktadır. Özellikle Batılı sermayenin, Türkmenistan ve Özbekistan a ilgi göstermemesinin en büyük nedeni, bu ülkelerde yabancı sermeyeyi çekecek yasal düzenlemelerin yapılmamasıdır (Sadri, 1997). Buna ek olarak bu ülkelerdeki güvenlik ve istikrar sorunları, bölgede kanıksanan rüşvet olgusuyla birlikte Batılı yatırımcıları caydırıcı bir unsur taşımaktadır (Socor, 2005). 4. Azerbaycan Doğal kaynakları Orta Asya da gerek üretici gerekse transit ülke niteliği taşıması, Azerbaycan kilit ülkelerden biridir. Azerbaycan, Hazar Denizi nde bulunan zengin doğal gaz rezervleriyle oldukça önemli bir konuma yükselmiştir. Ülkede, Azeri, Şirak ve Güneşli bölgelerinde petrol, Şah Deniz de ise zengin doğal gaz alanları bulunmaktadır. Azerbaycan ın sahip olduğu doğal gaz rezervlerin %90 ı Hazar Denizinde yer almaktadır. Aşağıdaki tablo 6 a göre Azerbaycan doğal gaz ithalat eden bir ülkedir. Bununla birlikte Şah Deniz projesinin faaliyete başlamasıyla ithalatçı ülkeden doğal gaz ihraç eden ülke konumuna yükselmiştir Üretim bin ton / gün Tüketim bin ton /gün Üretim milyar m3/yıl ,2 4,8 4,8 4,7 5,3 Tüketim milyar m3/yıl ,4 7,8 7,8 8,0 8,6 8,8 297

16 Caucasus and Central Asia in the Globalization Process Azerbaycan Ekonomisi yüksek oranda petrol ve doğal gazdan elde edilen gelirlere bağlıdır. Toplam ihracatın %86, GSYĐH nın %31 i ve mali gelirlerin %36 ı petrol ve gaz ile ilişkilidir. 1 Doğal gaz ihracat eden konuma yükseldikten sonra bu gelirlerde daha da artış beklenmektedir. Azerbaycan da enerji sektöründen elde edilen gelirler GSYĐH içinde önemli bir yer tutmaktadır. Örneğin, enerji sektörünün GSYĐH içindeki payı 2000 yılında % 27 iken, 2005 yılında %41 e yükselmiştir ( EIA, 2006). Tablo 7: Azerbaycan da Đhracat, Gelirler Ülkedeki toplam yabancı sermaye Petrol Sektöründeki Net D. Y.Y Petrol yatırım / toplam yabancı sermaye Petrol sektörü Đhracı milyon dolar %94 %98 %96 % Petrol Fonu (milyon dolar) EIA, 2006 Devlete ait olan petrol şirketi SOCAR ve diğer yeni petrol ve gaz alanlarından gelir vergisi yoluyla elde edilen gelirler bütçe kullanımına aktarılmaktadır. 2 Bununla birlikte devlete ait olan petrol fonu SOFAZ, yeni petrol ve gazlarından elde edilen devlet karlarının gelecek nesiller göz önüne alınarak ileriye yönelik kullanılmasını amaçlamaktadır (EC, 2005). Azerbaycan devlet petrol fonlarının kuruluşu Aliyev tarafından hükümet kararnamesi 1999 yılında imzalandı. Bu antlaşmanın amacı petrol gelirlerinin geri kalmış yörelerdeki halkların ve mültecilerin sosyal ve ekonomik şartlarının iyileştirmesi için kullanılması amaçlanmıştır. Gerçekleştirilen yeni düzenlemelere göre, petrol fonundan gerçekleştirilen harcamalar, o yılda fona giren miktarı aşamaz. AB nin Bölgeye Yönelik Politikaları AB, Hazar kıyısında yer alan Orta Asya ülkelerine, bağımsızlıklarını kazanmalarından itibaren önem vermektedir. Bu bağlamda 1996 yılında bölgeye gerçekleştirilen ve ilk ziyaretlerden biri olan Đngiltere Prensi Charles ın, Türkmenistan, Özbekistan ve Kazakistan a gerçekleştirdiği 1 2 Ekonomideki büyüme tamamıyle petrol ve gazdan elde edilen gelirlere bağlı olduğundan, kısa bir süre sonra bu büyümenin yavaşlayacağı dikkate alınmalıdır. SOCAR, bütün uluslararası projelerde ortak durumundadır. Azeri petrolünün ihracatının yarısını gerçekleştirmektedir. SOCAR halen iki tane rafineriye sahiptir. Bu rafineriler 2003 yılında alınan karar uyarınca modernize edilmektedir. ziyaretler dikkat çekicidir. Prens Charles ın petrol veya doğal gaz açısından zengin ülkelerde çok uzun kalması ve bu ülkelerde yoğun bir görüşme trafiğinin gerçekleşmesi bu durumu desteklemektedir. Prens Charles Orta Asya gezisi sırasında Kırgızistan a da uğramıştır. Fakat, Prensin Kırgızistan gezisi sadece emekli askerlerin kaldığı bir yeri ziyaretle sınırlı kalmıştır. Prens Charles ın bu gezisi sırasında gündeme gelen tek konu enerji olmuştur (Reynolds, 2006). AB, 27 üyesi ile daha da büyümüş ve yeni sınır komşularına sahip olmuştur. Genişlemeyle birlikte AB Avrupa Komşuluk Politikası (AKP) adı altında yeni açılımlara gitmiştir. Bu çerçevede Azerbaycan, Gürcistan ve Ermenistan ile yeni ilişkiler geliştirmeyi planlamaktadır. Bu politikalar çerçevesinde komşu ülkelerle stratejik enerji ortaklığının geliştirilmesi AKP nin en temel amaçlarından biridir. Bunun en önemli nedeni ise enerji arz güvenliğini sağlamak olarak gösterilebilir. Bu politikalar arasında, bölge içindeki enerji sektörünün uluslararası standartlara çekilmesi yönünde uygulanan politikalar önemlidir. Bu doğrultuda enerji sektöründe yasal ve teknik standartlara ulaşma yönünde çabalar gösterilmektedir. Enerji arzını geliştirmeye ve enerji talep yönetimine yönelik destekler verilmektedir. Enerji arz kaynaklarının güvenliğini sağlamaya yönelik politikalar geliştirilmektedir. Buna ek olarak enerji verimliliği ve enerji tasarrufu gibi konuların yanı sıra, yenilenebilir enerjinin kullanılması ve enerji teknolojilerinde işbirliğinin sağlanması yer almaktadır. Bu kapsamda, komşu ülkelerin Akıllı Enerji Programı gibi uygulamalara ve AB nin diğer düzenleyici uygulamalarına katılımı teşvik edilmektedir. Bu hususta Eylem Planları ve Hazar Havzası nı kapsayan INOGATE programı gibi varolan ikili ve bölgesel girişimleri geliştirme yönünde bir politika izlemektedir (EC, 2005) AB Azerbaycan ve diğer Orta Asya ülkelerindeki milli şirketlerin özelleştirilmesi yönünde baskı yaparken, Azerbaycan da bunu gerçekleştirmeye yönelik herhangi bir somut faaliyet görülmemektedir. Bu nedenle AB daha çok bu firmaların harcamalarının şeffaflaştırılmasına yönelik taleplerde bulunmaktadır yılları arasında AB tarafından Azerbaycan a verilen yardımların tutarı 400 milyon Euro dur. Yardımların 116 milyon Euro luk kısmı TACIS programı kapsamında verilmiştir (EC, 2005). AB nin Azerbaycan dan ithal ettiği ürünlere bakıldığında, neredeyse tamamıyla enerji ürünleri (petrol ve gaz) olduğu görülmektedir. Bu oran 2003 yılı için %95,3tir. Buna karşılık, AB Azerbaycan a daha çok makine ve teçhizat ihracatı gerçekleştirmektedir. (EC, 2005). Kasım 2004 yılında enerji fiyatlarının yeni- 298

17 II International Congress den düzenlemesi AB ve diğer gelişmiş ülkelerin enerji fiyatlarındaki teşviklerin kaldırılması yönünde yaptıkları çabaların başarısı olarak yorumlanabilir. Enerji Bakanlığı 2015 yılına kadar enerji verimliliğini arttırmaya yönelik bir programı uygulamaya koymuştur. Tablo 8: Kaynaklara Göre Azerbaycan'da DYD'nin Dağılımı % ( ) Bölge/ülkeler DYD Girişleri Amerika 28,2 Đngiltere 16,2 Türkiye 12,6 Norveç 6 Rusya Federasyonu 5,4 Japonya 4,8 Fransa 3,4 Almanya 2,3 Đtalya 1,7 Đran 1,6 Diğerleri 17,8 Kaynak : Ministry of Economic Development of Azerbaijan, 2007 Azerbayc a yönelik Batılı yatırımların büyük bir kısmı, Amerikan kökenlidir. ABD özellikle, BTC boru hattı ile Şah Deniz projesinin gerçekleşmesi yönünde ısrarlı politikalar sürdürmektedir. Buna karşılık, AB nin çok etkili politikalar sürdürdüğünü söylemek zordur. Azerbaycan a giren AB yabancı sermaye yatırımları içersinde Đngiltere ilk sırayı almaktadır. Bunu Fransa, Almanya, Đtalya takip etmektedir. AB üyesi ülkelerin tamamının gerçekleştirdiği yatırımlar, ABD nin ülkeye yaptığı yatırımlardan daha azdır. Bu durum AB nin ülkede etkili bir şekilde yer almadığını göstermektedir. SONUÇ AB ni Orta Asya daki ülkeler uyguladığı politikaların temeli arz kaynaklarının güvenliğini sağlamaya dayanmaktadır. Bu hususta Eylem Planları ve Hazar Havzası nı kapsayan ikili ve bölgesel girişimleri geliştirme yönünde bir politika izlemektedir. Bu süreç bu bölgeye özellikle Azerbaycan ve Kazakistan a yönelik yabancı sermaye yatırımlarında hızlı bir artışa neden olmakla birlikte yetersizdir. AB nin Bölgeye yönelik uyguladığı politikaların başarısız olmasının bir diğer nedeni, Birlik içindeki ülkelerin tek bir aktör gibi hareket etmekten ziyade farklı tutum ve davranışlar sergilemesidir. Birlik içinde Anglo-Sakson ülkeler ile Almanya ve Fransa nın izlediği politikalarda farklılıklar vardır. Son yıllarda özellikle Birlik üyesi Almanya nın, Rusya ile birlikte hareket ettiği görülmektedir. AB Avrupa Komşuluk Politikası (AKP) adı altında yeni açılımlara giderek enerji arz güvenliğini sağlamaya yöneleceğini belirtmekle birlikte bölgeye yönelik geliştirilen politikalar yetersizdir. AB nin Orta Asya ülkeleri içinde en çok Azerbeycan a yönelik politikalar geliştirdiği diğer ülkelerin dışarıda bırakıldığı dikkati çekmektedir. Gelinen son noktada AB nin, Hazar kaynaklarını Birliğe ulaşmasından daha çok yenilenebilir enerji kaynaklarının geliştirilmesi ve kullanılmasına büyük önem verdiği, enerji verimliliği ve enerji tasarrufu potansiyelini arttırma yönünde güçlü yaptırımlar uygulayacağını belirtmektedir. KAYNAKÇA Abeasi, Kwasi. (2003) Host Country Policies on FDI with Particular reference to Developing Countries: A Brief Commentary The Development Dimension of FDI: Policy and Making Perspectives, United Nations, New York and Geneva. Asian Development Bank (ADB), (2004) Key Indicators 2004 (Çevrimiçi 15 Mart 2007). BP (2006) World Energy Statistics (çevrimiçi 10 Mart 2007). albp_uk_english/reports_and_publications/statistical_en ergy_review_2006/staging/. Clinton R. Shiells, FDI and the Investment Climate in the CIS Countries, International Monetary Fund, 2003, pp Dünya Bankası, (2007) Ülke raporu: Azerbaycan EIA (U.S. Department of Energy, Energy Information Administration), (2003). Country Analysis Briefs: Central Asia, (çevrim içi, 20 Şubat 2007). EIA (U.S. Department of Energy, Energy Information Administration), (2005) Oil: Country Analysis Brief: Caspian Sea, EIA, 2005 Azerbaijan Country report (çevrimiçi) 14 Mart Azerbaijan/Background.html EIA, 2006 Azerbaijan Country report (çevrimiçi) 14 Mart Azerbaijan /Background.html European Commision, 2005, European Neighbourhood Policy, Country report: Azerbaijan, Mavraki, D., Thomadies, F. Ve Ntroukas, I. (2006) An assesment of the natural Gas Supply Potential of the South Energy Corridor From The Caspian Region to EU. Energy Policy. 34 : Reynolds Paul, 2006 Energy and the New World Power Play, BBC News. Sadri, H. (1997) "Integration in Central Asia: from Theory to Policy", Central Asian Survey,16:4, UN (2004) World Investment Report 2004 Country Fact Sheet UNCTAD (2000) The Competitiveness Challenge: Transnational Corporations and and Industrial 299

18 Caucasus and Central Asia in the Globalization Process Restructuring in Developing Countries, United Nations, Genova. UNCTAD (2004), World Investment Report 2003;, World Investment Report 2004, (çevrimiçi) UNCTAD (2004), World Investment Report 2003;, World Investment Report 2004, (çevrimiçi) United Nations (2001),World Investment Report 2002 Trends and Determinants, USA. United Nations (2002),World Investment Report 2002 Trends and Determinants, USA. United Nations (2004),World Investment Report 2002 Trends and Determinants, USA. United Nations (2006),World Investment Report 2002 Trends and Determinants, USA. Vladimir S.(2005), Central Asia Gas Update, Eurasia Daily Monitor, (Çevrimiçi 12 Şubat 2007). article_id= Yermukanov, M. (2006). Kazakh Uzbek Relations Show Signs of Improvement, Eurasia Daily Monitor, March 22, 2006, at 300

19 TÜRKĐYE NĐN ENERJĐ GEÇĐDĐ OLMASININ EKONOMĐK ETKĐLERĐ, YARATACAĞI ÇEVRE VE GÜVENLĐK SORUNLARI Yrd.Doç.Dr. Hüseyin ERKUL Đnönü Üniversitesi, ĐĐBF, Kamu Yönetimi Bölümü Öğretim Üyesi Malatya / TÜRKĐYE ÖZET Türkiye; Orta Doğu dan sonra ikinci büyüklükte petrol rezervine sahip Hazar Havzası nın enerji kaynaklarının (petrol ve doğal gazının) dünya pazarlarına taşınmasında önemli bir enerji geçidi dir. Halen ham petrol taşınmasında işlev gören Bakü- Tiflis-Ceyhan (BTC) Petrol Boru Hattı Türkiye nin ekonomisini nasıl etkilemektedir? Yarattığı çevre ve güvenlik sorunları nelerdir? Yine BTC ye paralel olarak yapımı sürdürülen Şahdeniz Doğalgaz Boru Hattının Türkiye nin ekonomisine katkıları neler olacaktır? Hangi tür çevre ve güvenlik sorunları yaratabilecektir? Bu sorulara cevap aramak, sorunları belirleyerek çözüm önerileri geliştirmek bu çalışmanın temel amacıdır. Türkiye nin tükettiği enerji kaynağının % 41 ini petrol, % 20 sini doğalgaz oluşturmaktadır. Ancak bu tüketimin yaklaşık olarak % 7-8 ini kendisi üretebilmekte, kalanını ise diğer ülkelerden ithal etmektedir. Petrol ithalatında ağırlık Kerkük-Yumurtalık Petrol Boru Hattı yla Irak ta iken, doğalgazda ise Mavi Akım Projesi yle Rusya dadır. Türkiye hem kendisi büyük enerji ithalatçısı durumunda hem de petrol ve doğalgazın dünya pazarlarına çıkışında önemli bir geçit durumundadır. Özellikle Đstanbul ve Çanakkale Boğazı ndan gemilerle yapılan petrol taşımacılığı kaynaklı tanker kazaları önemli çevre ve güvenlik sorunları yaratırken, petrol boru hatlarında yaşanan patlamalarda aynı şekilde çevre ve güvenlik sorunlarına yol açmaktadır. Đşte bu çalışmanın konusu bu açılardan önem taşımaktadır. Bu bağlamda çalışmada, Türkiye nin enerji geçidi olmasının ekonomik etkileri (katkıları ve yararları) incelenmekte, buna bağlı olarak da enerji geçidi olmanın yol açtığı ya da açabileceği çevre ve güvenlik sorunları irdelenmekte, (olası) sorunlara çözüm önerileri sunulmaktadır. Anahtar kelimeler: Enerji, Enerji Kaynakları, Enerji Geçidi, Boru Hattı, Çevre ve Güvenlik Sorunu. ECONOMIC, ECOLOGICAL AND NATIONAL SECURITY IMPACTS WHICH TURKEY MAY ENCOUNTER DUE TO BEING AN ENERGY CORRIDOR SUMMARY Turkey is an important energy corridor of transporting the world s second largest energy resources (petroleum and natural gas) of the Caspian Basin to the World markets. What is the effect on the Turkish economy of Baku-Tiflis-Ceyhan Petroleum Pupline (BTCPP) which transfers crude petroleum? What are its ecological and national security problems? What may be the contribution to the Turkish Economy of Şahdeniz Natural Gas Pipline which is still built parallel to BTCPP? What kind of new ecological and national security problems will this pipline create? Trying to find answers to these questions, defining the problems and formulating solutions to these problems are the main purposes of this article. Distribution of Turkey s total energy concumption between petroleum and naturalgas is as follows: 41 percent petroleum and 20 percent natural gas. Only 7-8 percent of this consumption is produced in Turkey and the rest of it (92-93 percent) is imported from abroad. Most of the petroleum import depends on Iraq pretroleum through Kerkük-Yumurtalık petroleum pipline and the natural gas import heavily depends on Russian natural gas through Mavi Akım Project. Turkey, on the one hand, is one of the largest energy importing countries; on the other hand, Turkey is an energy corridor which transfers petroleum and natural gas to the World markets. Petroleum especially carried through Bosphorus (Đstanbul) and Dardanel (Çanakkale) straits creates several environmental and security problems. Accidents of natural gas piplines are also the source of several environmental and security problems. Subject of this study is, therefore, important due to above-mentioned problems. In this context, positive and negative economic, ecological and national security impacts of being an energy corridor are, in some detail, studied in this article. Key Words: Energy, Energy Resources, Energy Corridor, Pipline, Ecological Problems, Security Problems. 1. GĐRĐŞ Küreselleştirilen dünyada ülkelerin enerji gereksinimleri her geçen gün artmaktadır. Bu nedenle enerji kaynakları sadece ekonomik açıdan değil aynı zamanda, siyasal ve stratejik açıdan da önemli bir mal haline gelmiştir. Bunun yanı sıra ülkelerin temel gereksinimi olan enerji kaynaklarının kesintisiz, güvenilir, zamanında, ucuz ve temiz olması önem kazanmıştır. Pamir in (2006, 1) belirttiği gibi; 1991 de SSCB nin dağılması ve 11 Eylül 2001 de ABD ye yapılan saldırılar ABD yi ve AB yi enerji kaynakları için yeni petrol ve doğalgaz havzaları arayışına yöneltmiştir. 301

20 Caucasus and Central Asia in the Globalization Process Petrol ve doğalgaz gereksinimleri her geçen gün büyüyen ABD ve AB ülkeleri, hem enerji ithal ettikleri kaynakları çeşitlendirmek, hem sunum (arz) güvenliğini sağlamak hem de rekabeti dengelemek için Orta Doğu dan sonra dünyanın en büyük ikinci petrol rezervine sahip olan (dünya rezervlerinin %1,5-4 ünü oluşturan) Hazar Havzası enerji kaynaklarına (Azerbaycan, Kazakistan, Türkmenistan ve Özbekistan ın hem petrol hem de doğalgaz rezervlerine) yönelmişlerdir. Bozkurt un belirttiği gibi (2006, 34) Kafkasya da bağımsızlığını kazanan ülkeler ekonomik gelişimleri için enerji ihracatını seçmişlerdir. Çünkü bu ülkeler bir yandan demokratik yapılarını geliştirirlerken bir yandan da ekonomik, siyasal ve ekolojik sorunları birlikte yaşamaktadırlar. Bu nedenle çözüm enerji ihracatı olmuştur. Hazar Havzası ndaki enerji kaynaklarının çoğunluğunun denetimi, Rusya Federasyonu nun Havza ülkeleriyle yaptığı anlaşmalar (Gaz Sektörü Đşbirliği Anlaşması) sonucu ve Hazar Denizi nin yasal statüsünün çözümsüz bırakılması nedeniyle Rusya nın elindedir. Rusya nın yakın çevre güvenlik politikasına karşılık, ABD de Havza da Doğu-Batı Koridoru (Azerbaycan-Gürcistan- Türkiye) stratejisini ileri sürmekte ve çoklu boru hattı söylemini kullanmaktadır. Dünyada yaşanan sıcak ve soğuk savaşların temelinde enerji kaynaklarına sahip olma, taşıma yollarını ve son yıllarda da giderek artan oranda, enerjinin ticaretini denetim altında tutma çabaları etkin olmaktadır (Pamir, 2003, 6). Hazar Havzası nın hidrokarbon gizilgücünü (potansiyelini) batı pazarlarına taşıyan Bakü- Tiflis-Ceyhan Petrol Boru Hattı (BTC) ve Bakü- Tiflis-Erzurum Doğalgaz Boru Hattı (BTE) hem ekonomik hem siyasal hem de stratejik açıdan, Azerbaycan, Gürcistan ve Türkiye açısından önem taşımaktadır. Bu çalışmada; Türkiye nin enerji geçidi olmasının ekonomik etkileri, yaratacağı güvenlik ve çevre sorunları Hazar Havzası ve Türkiye-Azerbaycan açısından incelenmiş, BTC Petrol Boru Hattı değerlendirilmiş, sorunlar belirlenerek çözüm önerileri getirilmiştir. 2. ENERJĐ, ENERJĐ KAYNAKLARI VE ENERJĐ GEÇĐDĐ 2.1. Enerji Enerji; en genel tanımıyla iş yapabilme yeteneğidir. Kimyasal anlamda enerji tanımı ise; bir maddenin yanması sonucunda oluşan ısı ve ışıktır. Fiziksel anlamda ise maddenin konumu, hareketi ve değişiminde ortaya çıkan güçtür. Enerji iki halde bulunur. Birincisi potansiyel enerji (durum enerjisi), ikincisi ise kinetik enerjidir (hareket enerjisidir). Bir diğer özellik de, enerjinin birbirine dönüşebilmesidir. Enerji yakıt kaynakları anlamında ise, fosil yakıtlardan karbonun yanması sonucu ortaya çıkan ısıdır Enerji Kaynakları Enerji kaynakları iki öbeğe ayrılabilir; birincisi geleneksel kaynaklar (çoğunlukla fosil kaynaklı) olan kömür, petrol, doğalgazdır. Đkincisi ise, yenilenebilir enerji kaynaklarıdır (Güneş, rüzgar, biomas, hidroelektrik enerji, jeotermal enerji, dalga enerjileri, gel-git ve akıntı enerjisi). Günümüzde dünyada en çok kullanılan enerji kaynağı fosil kaynaklı kömür, petrol ve doğalgazdır. Dünyada en zengin hidrokarbon (petrol, doğalgaz) yatakları birinci sırada Orta Doğu da, ikinci sırada ise Kafkasya ve Orta Asya dadır Enerji Geçidi Bir ülkede üretilen ham petrolün ve/veya doğalgazın, uluslar arası denizlere ve pazarlara doğrudan çıkışı olmaması nedeniyle, açık denizlere ve pazarlara limanları olan ülkelere taşımak için yapılan boru hatlarının geçtiği ve yükleme tesislerinin bulunduğu ülke enerji geçididir. Enerji kaynağının ilk üretim ve yüklemesinin yapıldığı ülke Kaynak Ülke, petrol ve/veya doğalgaz boru hattının sadece geçtiği ülke Geçiş Ülkesi ve boru hattının sonlandığı ve uluslararası pazarlar için yükleme yapılan ülke Enerji Geçidi ve Yükleme Ülkesi dir. 3. TÜRKĐYE YĐ ENERJĐ GEÇĐDĐ YAPAN PROJELER 3.1. Mavi Akım Projesi Türkiye ye Rusya dan doğalgaz iki hattan gelmektedir. Birincisi Moldova-Ukrayna-Romanya- Bulgaristan üzerinden Trakya ya gelmektedir (Batı Hattı). Đkinci hat ise, Mavi Akım dır. Rusya ile Türkiye (Novorossisk-Samsun- Ankara) arasında, Rusya topraklarından başlayıp Karadeniz in altında döşenen doğalgaz boru hattı Mavi Akım Projesi adıyla 30 Aralık 2002 tarihinde faaliyete geçmiştir. Botaş ve Gazprom arasında imzalanan anlaşmayla 25 yıl boyunca Türkiye Rusya dan yılda 16 milyar m 3 ve 2027 yılına kadar 365 milyar m 3 doğalgaz almayı al ya da öde ilkesine bağlı olarak taahhüt etmiştir. Ancak; doğalgazın her 1000 m 3 nün fiyatı konusunda Türkiye de şiddetli tartışmalar olmakta ve doğalgazın çok pahalıya satın alındığı iddiaları basında zaman zaman ileri sürülmektedir. 302

21 II International Congress Ayrıca; Türkiye kullanmadığı gazın faturasını al ya da öde ilkesiyle Gazprom a ödemek zorundadır. Bunun yanı sıra Türkiye nin fazla doğalgazı depolama ve pazarlama olanağı da yoktur. Çünkü; Türkiye de doğalgazın Tuz Gölü ya da Marmara Denizi nin altında depolanması planlanmaktadır. Buna ek olarak Gazprom la yapılan anlaşmada fazla gazın satışıyla ilgili hüküm (reexport) ve takas (swap) olmadığı için, fazla gelen doğalgazın bir başka ülkeye satışı da yapılamamaktadır. Rusya ham petrol taşımacılığında Đstanbul ve Çanakkale Boğazları nı devre dışı bırakmak için Burgaz-Dedeağaç Ham Petrol Boru Hattı na yönelmiş ve Türkiye de buna karşı Samsun-Ceyhan Hattı nı önermiştir. Yunanistan, Rusya ve Bulgaristan ın 2006 yılı sonuna kadar Trans-Balkan Petrol Boru Hattı ile ilgili anlaşmaya varacakları yabancı basında yer almış (TransRewiev, 2006) çok geçmeden Rusya petrollerinin taşınmasında, Türk Boğazlarını ve Akdeniz i bir yana bırakan anlaşmayı Rusya, Bulgaristan ve Yunanistan 2007 de imzalamışlardır (Cumhuriyet Gazetesi, 2007, 11) Bakü Tiflis Ceyhan (BTC) Boru Hattı Projesi Azerbaycan Devlet Başkanı Heydar Aliyev in Akdeniz deki Türk Ceyhan Limanı na ana ihracat boru hattı yapılacağını karar verdiklerini açıkladıktan sonra (Caspian Business Report, 1998) yapımına başlanan Bakü-Tiflis-Ceyhan (BTC) Petrol Boru Hattı; 1774 km uzunluğundadır (1074 km si Türkiye de, 440 km si Azerbaycan da ve 260 km si Gürcistan dadır) de Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra 1999 yılında paket anlaşma imzalandı, 25 Mayıs 2005 te ilk petrol (Azeri- Çıralı-Güneşli Alanı ham petrolü) hatta Azerbaycan daki Sengeçal Terminali nden pompalandı ( ve 28 Mayıs 2006 tarihinde Ceyhan da ilk yükleme yapıldı. BTC ile günde 1 milyon varil, yılda 50 milyon ton ham petrolün dünya piyasalarına taşınması beklenmektedir. Ekonomik ömrü 40 yıl olan BTC de en büyük hissedar BP iken Türkiye nin hissesi % 6,53 tür. BTC Türkiye ye Posof tan giriş yaparak, Ardahan, Kars, Erzurum, Gümüşhane, Erzincan, Sivas, Kayseri, Kahramanmaraş, Adana, Osmaniye kentlerinden geçerek, Ceyhan a ulaşmıştır. BTC de 8 pompa istasyonu (Azerbaycan da 2, Gürcistan da 2, Türkiye de 4), 1500 su geçişi (Azerbaycan da 700, Gürcistan da 200, Türkiye de 600) vardır Şahdeniz Projesi Azeri-Güneşli-Çıralı Alanı nın 70 km güneybatısında yer alan Şah Deniz Alanı ndan çıkarılan doğalgaz Bakü den başlayarak BTC Petrol Boru Hattı na paralel olarak döşenerek (Güney Kafkasya Boru Hattı) Gürcistan üzerinden Türkiye ye Bakü-Tiflis-Erzurum Hattı yla (BTE) Erzurum a ulaştırılmıştır. Hattın uzunluğu 900 km ve tahmini maliyeti 1 milyar dolardır, Hat 6.7 milyar m 3 taşıma kapasitesine sahip olacaktır Diğer Projeler Türkiye Enerji Geçidi olmanın stratejik önemini anlayarak BTC, Şah Deniz ve Alov Projesi - nin yanı sıra; Türkiye-Yunanistan Doğal Gaz Projesi, Hazar Geçişli Türkmenistan-Türkiye-Avrupa Doğalgaz Boru Hattı Projesi, Irak-Türkiye Doğalgaz Boru Hattı Etüdü, Mısır-Türkiye Doğalgaz Boru Hattı Projesi ve Türkiye-Bulgaristan-Romanya-Macaristan Doğalgaz Boru Hattı Projesi (Nabucco Projesi) gibi birçok işbirliğine gitmiştir Türkiye-Yunanistan-Đtalya Boru Hattı Projesi Türkiye-ABD Ekonomik Ortaklık Komisyonu Toplantısı na katılan ABD Dışişleri Bakan Yardımcısı Daniel Sullivan; Türkiye nin önünde hem doğalgaz hem de petrol açısından boru hatları projeleri konusunda önemli fırsatlar olduğunu, Türkiye-Yunanistan-Đtalya boru hattı projesinin gerçekleşmesi ve Azerbaycan doğalgazının buraya taşınması için önemli bir role sahip olacağını, Türkiye nin doğalgazda BTC deki rolü gibi bir rol oynayacağını belirtmiştir (Cumhuriyet Gazetesi, , 12) Trans-Hazar Petrol Boru Hattı Türkmen gazının Hazar ın altından boru hatları ile taşınıp Türkiye ye BTC ile taşınması düşünülmektedir. Ancak; Hazar Denizi nin statüsündeki belirsizlik, Rusya nın bölgedeki ekonomik ve askeri varlığını sağlamlaştırmak için 1993 te oluşturduğu yakın çevre güvenlik politikası ve Rusya ile Türkmenistan arasındaki gaz anlaşmaları buna engel olmaktadır Hazar Havzası Kaynaklı Diğer Boru Hatları Azerbaycan-Gürcistan arasındaki Bakü-Supsa (Batı) Hattı: Kapasitesi yılda 5 milyon tondur. Azerbaycan-Rusya arasındaki Bakü-(Grozni- Mohaçkale)-Novorossisk (Kuzey) Hattı: Kapasitesi yılda 5 milyon tondur. Rusya Hazar petrolünü; Rus Boru Hattı na bağlanacak olan Dostluk Hattı (Adria-Druzhba) [Trans-Balkan Hattı] kanalı ile Adria Boru Hattı - na bağlanarak Hırvatistan ın Omisalj limanına ve ayrıca; Baltık Boru Hattı sistemiyle pazarlamayı planlamaktadır. 303

22 Caucasus and Central Asia in the Globalization Process Rusya Türkiye ye Mavi Akım a paralel döşeyeceği hatla ve Trans-Kafkasya Hattı yla gaz vermeyi önermektedir. Rusya ayrıca Odesa-Brodi, Burgaz-Dedeağaç, Samsun-Ceyhan boru hatlarını planlamaktadır. Kazakistan-Rusya arasındaki Atrau-Samara Hattı ve CPC (Caspian Pipeline Consortium) Hattıdır. Kazakistan-Rusya arasındaki Kenkıyak-Orsk Boru Hattı: Kapasitesi yılda 6,5 milyon tondur. Kazakistan dan Çin e uzanacak bir boru hattı yapımı devam etmektedir. Bunun yanı sıra Kazakistan ve Rusya arasında Orta Asya Merkez Boru Hattı ve Buhara-Urals Hattı nın yapımı devam etmektedir. Türkmenistan petrolü takas (swap) yöntemiyle Đran a ve Mohaçkale den Rusya ya taşımayla satmaktadır. Türkmen gazı Gazprom ile yapılan Gaz Sektörü Đşbirliği Anlaşması gereği Rusya Federasyonu üzerinden pazarlanmaktadır. Türkmen ve Özbek petrolünün Afganistan üzerinden Pakistan a (Hindistan a) ulaştırılması planlanmaktadır. Özbekistan petrolü Omsk (Rusya dan), doğalgazı Taşkent-Bişkek-Alma Ata Boru Hattı yla taşımaktadır. Azerbaycan Kaşuri-Batum (Rusya) Boru Hattı, Kazakistan-Türkmenistan-Đran Boru Hattı, Đran swap (Neka-Tahran) Boru Hattı, Azerbaycan- Đran (Tebriz) Boru Hattı, Körpece (Türkmenistan)- Kurtköy (Đran) Boru Hattı bölgedeki diğer boru hatlarıdır Hazar Havzası ndaki Petrol ve Doğalgaz Kaynakları Hazar Havzası nın (Azerbaycan, Kazakistan, Türkmenistan ve Özbekistan) ispatlanmış petrol rezervi milyar varil, olası rezervi 186 milyar varil olmak üzere toplam milyar varildir. Doğalgaz varolan ve olası rezervi 560 tcf dir (tcf: trilyon kübik fit). Bu değer 15,8 trilyon m 3 e eşdeğerdir. Azerbaycan ın doğalgaz rezervi 1,37 trilyon m 3, Kazakistan 3 trilyon m 3, Türkmenistan 2,9 trilyon m 3 ve Özbekistan 1,86 trilyon m 3 dür. Azerbaycan yıllık yaklaşık 17 milyon ton petrol üretimine sahiptir. Kazakistan ın Tengiz Alanı 6-9 milyar varil petrol, Karaçakanak Alanı 2,4 milyar varil petrol Çizelge 1: Türkiye de Enerji Yıl Taş Kömürü Bin Ton Linyit Bin Ton Asfaltit Bin Ton Petrol Bin Ton Doğalgaz 10 6 m 3 Hidrolik Bin Ton ve 16 tcf gaz, Kaşagan Alanı 9-13 milyar varil petrol rezervine sahiptir. Azerbaycan da; Azeri-Çıralı-Güneşli 5,4 milyar varil petrol, Şah Deniz 2,5 milyar varil petrol ve 14 tcf gaz, Araz-Alov-Sharg 4 milyar varil petrol, Đnam 2,2 milyar varil petrol, Lerik-Cenap- Savalan-Dalga 1 milyar varil, Zafer-Maşal 1-2 milyar varil petrol ve 1,8 tcf gaz, Lenkoran-Taliş 700 milyon varil petrol, Yalama/D milyon varil petrol, Apşeron 858 milyon varil petrol ve 100 tcf gaz, Oğuz 290 mv petrol ve 685 tcf gaz, Nahcivan 750 milyon varil petrol, Kurdaşı 730 mv EIA, Ateşgah 600 milyon varil petrol, Kalamaddin-Mishovdag 200 milyon varil petrol, Anşad 219 milyon varil petrol, AzGerOil 140 milyon varil petrol, Güney Batı Gobustan 147 milyon varil petrol ve 7 tcf gaz, Zig-Govsani milyon varil petrol, Kursangı-Karabağlı 730 milyon varil petrol, Murathanlı-Caferli, Zadab 750 milyon varil petrol, Padar-Harami milyon varil petrol, Şirvan Oil 650 milyon varil petrol, Batı Apşeron: Karadağ, Kergez, Umbaki Alanları 200 milyon varil petrol rezervine sahiptir (Pamir, 2006, 17). Kazakistan da Tengiz, Kaşagan, Amangeldi ve Karaçakanak Alanları, Türkmenistan ın Devletabad Gaz Alanı ve Özbekistan da doğalgaz alanları vardır. 4. ENERJĐ GEÇĐDĐ OLMANIN TÜRKĐYE EKONOMĐSĐNE ETKĐLERĐ 4.1. Türkiye nin Kurulu Enerji Gücü Türkiye de 2006 yılında üretilen 176 milyar kwh elektriğin % 55 inde yabancı (ithal) kaynaklar kullanıldı. Bu yabancı kaynakların % 80 ini doğalgaz oluşturdu. Toplam üretimin 4/3 ü tükenebilir kaynaklardan yapılırken, sadece 4/1 i yenilenebilir kaynaklardan karşılandı. Enerji tüketiminde % 34,9 ile ilk sırayı petrol alırken, % 27,8 pay ile doğalgaz ikinci sıradadır. Petrol ve doğalgazdan sonra % 13,8 taşkömürü, % 9,8 linyit gelmektedir. Yenilenebilir kaynaklar olarak bilinen hidrolik, odun, bitkisel atıklar, rüzgar, jeotermal ve güneşten elde edilen enerjinin toplam tüketim içindeki payı % 11 düzeyinde kalmaktadır. Türkiye nin enerji üretimi Çizelge 1 de verilmiştir. Türkiye de enerji üretiminde linyit birinci sırayı alırken, hidrolik enerji ikinci sırayı almıştır. Jeotermal Bin Ton Isı Bin Ton Güneş Rüzgar Odun Bin Ton Hayvan ve Bitki Artıkları Toplam Bin TEP

23 II International Congress Kaynak: Türkiye zengin linyit kaynaklarını yeterince değerlendirememektedir. Hidrolik kaynakların da henüz 3/4'ü kullanılmamıştır. Elektrik enerjisi üretiminde al ya da öde baskısıyla alınan pahalı Rus doğalgazına yönelinmiştir. Türkiye nin 8,3 milyar ton linyit, 1,1 milyar ton taş kömürü, 82 milyon ton asfaltit ve 1,6 milyar ton bitümlü şist, 433 milyar kwh/yıl hidroelektrik potansiyeli ve yenilenebilir (güneş, rüzgar, jeotermal, biomas, dalga-gelgit) enerji kaynakları vardır. Ancak; Türkiye de yenilenebilir enerji kaynakları konusunda yeterli düzeyde Ar-Ge ve yatırım çalışmaları yapılmamaktadır Türkiye nin Enerji Gereksinimi Türkiye nin enerji tüketiminde petrolün payı % 41, doğalgazın % 20 dir. Türkiye gereksinim duyduğu petrolün yaklaşık % 10 unu, doğalgazın da % 7-8 lik kısmını üretebilmektedir. Çizelge 2: Türkiye de Enerji Tüketimi Yıl Taş Kömürü Bin Ton Linyit Bin Ton Asfaltit Bin Ton Petrol Bin Ton Doğalgaz Hidrolik 10 6 m 3 Bin Ton Türkiye petrol gereksinimini Kerkük-Yumurtalık Petrol Boru Hattı yla Irak tan, bunun yanı sıra Rusya, Suudi Arabistan, Cezayir, Libya ve Kazakistan dan ithal etmektedir. Ancak; Kerkük- Yumurtalık Petrol Boru Hattı, Kerkük-Hayfa Hattı nın genişletilmesiyle Đsrail üzerinden Pazarlanması çalışmaları hızlanmıştır (Cumhuriyet Gazetesi, , 9). Türkiye tükettiği doğal gazın % 60 nı Rusya - dan boru hatları yoluyla karşılamaktadır. Bunun yanı sıra Đran dan boru hattı yoluyla, Mısır, Cezayir ve Nijerya dan taşıma yoluyla temin etmektedir. Yerli üretimin tüketimi karşılama oranı % 35 tir. Enerji gereksiniminin % 65 i ithalatla karşılanmaktadır. Türkiye de genel enerji tüketimi içinde fosil kaynakların (petrol, doğalgaz ve kömür) payı % 90 lar civarındadır. Türkiye nin enerji tüketimi Çizelge 2 de verilmiştir. Türkiye de enerji tüketimi hızla artmaktadır ve bu artış en çok doğalgazda görülmektedir. Jeotermal Bin Ton Isı Bin Ton Güneş Rüzgar Odun Bin Ton Hayvan ve Bitki Artıkları Toplam Bin TEP Kaynak: Türkiye nin Enerji Dış Ödemeleri Türkiye 2006 yılında 16 milyar dolarlık petrol ve 10 milyar dolarlık doğalgaz ödemesi yapmıştır. Türkiye de tartışılan en önemli konulardan biri 1000 m 3 doğalgaza yaklaşık 300 dolar olarak en yüksek ikinci fiyatı ödemesidir. Türkiye dış enerji alımlarını Rusya, Irak, Đran, Azerbaycan, Cezayir, Nijerya ve Bulgaristan dan yapmaktadır. Türkiye ithal gaza dayalı elektrik üretim politikası ve Uluslararası tahkim nedeniyle, imzaladığı uluslararası anlaşmalardaki al ya da öde hükmü gereğince önümüzdeki yıllarda hem ekonomik hem de enerji güvenliği açısından bir hayli zorlanacaktır. Türkiye, mutlaka ulusal kaynaklarını geliştirmek; petrol, doğalgaz ve kömür alanında yıllardır durma noktasına gelen yurt içi aramacılığını yeniden ve bir master plan dahilinde canlandırmak zorundadır (Pamir, 2003, 3) BTC nin Türk Ekonomisine Katkısı Proje toplam maliyeti 3 milyar doları geçen BTC Petrol Boru Hattı na Türkiye nin katkısı 1.4 milyar doları bulmuştur. BTC nin Türkiye ye yıllık 300 milyon dolar gelir sağlaması beklenmektedir. BTC Projesi ile Türkiye ayrıca; hattın yapımında Türk şirketleri 2,5 milyar dolarlık iş imkanı ve kişiye istihdam sağlamanın yanı sıra gereksinimi olan 20 milyon ton petrolü hattan alarak navlun ödemekten kurtulacaktır. BTC nin Türkiye ye ekonomik katkılarının yanı sıra stratejik güç ve jeopolitik önem kazandıracak ve Ceyhan önemli bir petrol piyasası merkezi haline gelecektir. 5. ENERJĐ GEÇĐDĐ OLMANIN TÜRKĐYE DE YARATTIĞI ÇEVRE SORUNLARI Türkiye nin enerji geçidi olmasında BTC - nin en önemli katkısı boğazlardan geçen tanker sayısının azalması ve 50 milyon ham petrolün Karadeniz-Marmara-Ege deniz yolunu kullanmaması demektir. Ancak; Ceyhan ın daha ağır çevre sorunlarını yaşayacağı açıktır. Endemik bitkiler, 305

24 Caucasus and Central Asia in the Globalization Process balıkçılık ve turizm açısından yaşanacak sorunlar şimdiden bölgede açıkça görülmektedir. BTC nin Türkiye de geçtiği 600 su yoluna, toprağa etkileri olacaktır. Herhangi bir sızıntı durumunda hat boyundaki su kaynaklarının ve toprağın kirlenmesi olasıdır. Bu kirlilikten canlı varlıkların yanı sıra doğa ve kültür varlıkları da etkilenecektir. 6. ENERJĐ GEÇĐDĐ OLMANIN TÜRKĐYE DE YARATTIĞI GÜVENLĐK SORUNLARI 6.1. Dış Güvenlik Sorunları BTC nin faaliyete geçmesiyle ABD bölgede daha etkin olmak isteyecek ve küresel güçlerin dikkati bu bölgeye yoğunlaşacaktır. ABD bu bölgede daha fazla müdahaleci olmak isteyecektir. Bunun yanı sıra BTC den çıkarları etkilenen ülkeler Türkiye yi rahat bırakmayacaklardır. Rusya da Hazar Bölgesi enerji kaynaklarının taşınmasını ve pazarlamasını elinden çıkarmamak için bir yandan Havza ülkelerini anlaşmalarla bağlayacak, diğer yandan da siyasal ve ekonomik yaptırımlarla zorlayacaktır. ABD kökenli taşıma projelerine alternatif projeler getirecek, enerji geçidi olarak Türkiye dışındaki ülkelere yönelecektir Đç Güvenlik Sorunları Türkiye bölücü terör sorununu uzun süredir yaşamakta, can ve mal kaybına uğramaktadır. Terör örgütleri Türkiye nin ekonomik yönden zayıflatmak ve güçlenmesini engellemek için, enerji tesislerine eylemler düzenlemekte ve ormanları yakmaktadır. Ekonomik ve siyasal açıdan önemli bir tesis olan BTC, daha önceden Kerkük-Yumurtalık Petrol Boru Hattı nda olduğu gibi, terör örgütlerinin hedefi durumundadır. 7. GENEL DEĞERLENDĐRME 7.1. Bulgular ve Öneriler B.1. Hazar Havzası petrol ve doğalgazının potansiyel rezervi, kaynak çeşitliliği ve güvenli akış açısından önemli bir kaynaktır. Ö.1. Türkiye özellikle doğalgaz konusunda Rusya ya al ya da öde bağımlılığından kurtularak başta Azerbaycan, Türkmenistan ve Özbekistan olmak üzere hem pazarlama imkanı veren (reexport) hem ucuz hem de daha güvenli olan Hazar kaynaklarına yönelmelidir. B.2. Hazar Havzası nın uluslararası denizlere ve pazara doğrudan çıkışının olmaması, pazarlara uzaklığı ve Rusya nın taşıma yollarını kendi üzerinden geçecek biçimde düzenlemeler yapması (boru hatları ve anlaşmalar) Havza ülkelerini siyasal ve ekonomik yönden zorlamaktadır. Ö.2. Hazar Havzası ndaki Türk Cumhuriyetleri doğal kaynaklarının (petrol ve doğalgaz) uluslararası pazarlara ulaştırmada Türkiye yi enerji geçidi olarak görmelidirler. Bu geçit hem güvenli hem de daha ekonomiktir. B.3. Bağımsızlığını kazanan Azerbaycan ekonomik gelişimi için öncelikli olarak enerji ihracatını seçmiştir. Ö.3. Azerbaycan ın petrol ve doğalgaz gelirleri bütçesinin neredeyse % 50 sini oluşturmaktadır. Azerbaycan bu geliri öncelikle ülkenin eğitim ve sanayisine harcayarak bilgiyi bilime, bilimi teknolojiye, teknolojiyi sanayi üretimine dönüştürmelidir. B.4. BTC Petrol Boru Hattı Türk Dünyasını bir araya getiren ve Türk Dünyası ile fiili bağı oluşturan bir projedir. Ö.4. BTC ve bunun yanı sıra BTE gibi projeler Azerbaycan ve Türkiye yi birbirine iyice yaklaştırmıştır. Bu projelerden başka Trans-Hazar Hattı ve diğer Türk Cumhuriyetleriyle ortak projeler hayata geçirilmeli ve bu projeler sadece petrol ve doğalgaz ile sınırlı kalmamalıdır. B.5. Kerkük-Yumurtalık Petrol Boru Hattı, Kerkük-Hayfa Hattı nın devreye girmesiyle önemini kaybedecek ve Irak petrolünün pazara çıkış yönü Türkiye den Đsrail e kayacaktır. Ö.5. Türkiye Kerkük-Yumurtalık Petrol Boru Hattı nın kapanmaması için bir yandan diplomatik girişimlerde bulunmalı bir yandan da Hazar Havzası na yönelik alternatifler geliştirmelidir. B.6. BTC hem Azerbaycan hem Gürcistan hem de Türkiye de iç güvenlik sorunlarının çıkmasına neden olacaktır. Ö.6. Türkiye, Gürcistan ve Azerbaycan BTC - deki iç güvenlik konusunda ortak eğitim ve askeri işbirliği yapmalı, hattın güvenliği konusunda bilgi ve deneyimi paylaşmalıdırlar B.7. BTC hem Azerbaycan hem Gürcistan hem de Türkiye de çevre sorunlarının çıkmasına neden olacaktır. Ö.7. BTC nin çevresel etkilerinin en aza indirilmesi için, hattın her iki tarafı kuşak biçiminde ağaçlandırılmalı, hattın bakım ve denetimleri düzenli olarak yapılmalı ve su kaynakları korunmalıdır. B.8. Türkiye nin Hazar Havzası ndaki TPAO kanalıyla yaptığı petrol ve doğalgaz aramaları yeterli değildir. Ö.8. Türkiye nin petrol kaynaklarının ulusal çıkarlara uygun olarak işletilmesi ilkesi ve Türkiye de çıkarılacak petrol ve doğalgazın bir bölümünün ülke gereksiniminin karşılanmasında kullanılacağına ilişkin bir kuralın konulduğu Türk Petrol Yasası çıkarılarak TPOA ekonomik ve yönetsel 306

25 II International Congress yönden güçlendirilmeli ve dikey bütünleşik yapıda örgütlendirilmelidir Genel Sonuç Enerji, çağdaş toplumda, insanların toplumsal ve bireysel düzeyde gereksinim duyduğu mal ve hizmetlerin üretilmesinde en temel girdidir ( Dünya siyasetinde doğal kaynakların önem kazandığı günümüzde, Rusya Federasyonu, Orta Asya Türk Cumhuriyetleri ndeki petrol ve doğalgazın çıkışını denetiminde tutmaya çalışırken, ABD ise bunların açık denizlere çıkması için BTC gibi projelere destek vererek doğal kaynak sağlama güvenliğini sağlamaya çalışıyor. Gerçekleştirilebilecek bir Trans-Hazar Hattı ile Orta Asya nın özellikle Türkmenistan ın, uzun dönemde Özbekistan ın petrol ve doğalgazını açık denizlere Türkiye üzerinden çıkarma düşünceleri yoğunluk kazanmıştır (Külebi, 2007, 10). Ancak; Hazar Denizi nin kıyıdaş ülkeler (Rusya, Azerbaycan, Kazakistan, Türkmenistan ve Đran) arasında paylaşım sınırları çizilmediğinden, Rusya Hazar Denizi ne döşenecek boru hatlarına (Kazakistan ve Türkmenistan dan) karşı çıkıyor (Devlet, Rusya Federasyonu Devlet Başkanı Vladimir Putin 10 Şubat 2007 de Münih te Küresel Krizler ve Küresel Sorumluluklar konulu 43. Münih Güvenlik Politikası Konferansı nda Rusya nın AB başta olmak üzere tüm dünya için önemli bir enerji kaynağı olduğunu vurgulamıştır (Çelikpala, 2007, 13). Türkiye nin Enerji Geçidi olması her ne kadar çevre ve güvenlik sorunları yaratacak olsa da, siyasal ve ekonomik yönden kazanımları daha öncelikli görünmektedir. BTC nin çevresel tehditler taşımasına rağmen, bir yandan da Karadeniz, Đstanbul Boğazı, Marmara Denizi, Çanakkale Boğazı ve Ege Denizi ndeki ham petrol ve doğalgaz tanker taşımacılığındaki yükü azaltacağından katkı sağlayacağı da düşünülebilir. Pamir in belirttiği gibi (2004, 8) Hazar bölgesi petrol ve doğalgazı bölge ülkelerinin, siyasi bağımsızlıklarını ekonomik bağımsızlıkları ile pekiştirerek, gerçek bağımsızlıklarını elde etme yolunda kullanabilecekleri en etkin silahlarıdır. Azerbaycan petrol ve doğalgaz gelirleriyle eğitim ve yaşam kalitesini yükseltebilir. Ayrıca; Azerbaycan ın sahip olduğu petrol ve doğalgaz kaynakları Türkiye üzerinden pazarlandığı takdirde ekonomik gelişmenin temel girdisini oluşturacaktır. Bu tespit Kazakistan, Türkmenistan ve Özbekistan için de geçerlidir. Nuriyev e göre (Nuriyev, 2000), Hazar enerji kaynaklarının uluslararası Pazarlara taşınması küresel ekonomik bütünleşmede çok tartışılan konulardan biridir. Bugün Azerbaycan Hazar petrol yataklarında ilk büyük kazanan gibi görünüyor. Türkiye hızlı bir toplumsal ve ekonomik gelişim göstermektedir. Bu gelişmelere paralel olarak gereksinim duyduğu enerjiyi; her şeyden önce ulusal kaynaklarına öncelik veren, ithal ettiği kaynaklar açısından kaynak çeşitliliğini ve güvenli akışı ön plana alan, kamu yararını ve ulusal çıkarlarını gözeten bütüncül bir enerji politikası oluşturmalıdır (Aydın, 2007, 210). Hazar Havzası petrol ve doğalgazı; kaynak çeşitliliği, sürekliliği ve güvenirliği, ucuz olması, arama ve üretimde TPAO nun ortak olması Türkiye açısından çok önemlidir. BTC hem Türkiye hem de Azerbaycan ın siyasal, ekonomik, toplumsal ve stratejik açılardan çok önemli katkılar sağlayacaktır. KAYNAKÇA Aydın Fahimi A. (2007), Cumhuriyet Dönemi Enerji Politikaları, Türkiye de Cumhuriyetin Kuruluşundan Günümüze Uygulanan Kamu Politikaları 1, (Ed: Hüseyin Erkul, Levent Gökdemir), Detay Yayıncılık, Ankara. Bozkurt Giray S. (2006) Enerji Nakil Hatları ve Türkiye-Rusya Đlişkileri, Stratejik Araştırmalar Dergisi, Şubat 2006, Sayı: 7 Caspian Business Report (1998) Cumhuriyet Gazetesi Türkiye Doğalgaz Köprüsü Olabilir, , s. 12 Cumhuriyet Gazetesi Kerkük-Hayfa Hattı Tam Gaz Đlerliyor, , s. 9 Cumhuriyet Gaztesi Boru Hattı Rekabeti Kızışıyor, , s. 11 Çelikpala Mitat (2007), Batı nın Önerdiği Küresel Sistem Anlayışına Karşı Duruş Putin Batı ya Sınır Çiziyor, Cumhuriyet Strateji, 26 Şubat 2007, Yıl: 3, Sayı: 139 Devlet, Nadir (2007), Türkiye Enerji Koridoru Olmalı, Külebi Ali (2007), Putin, Yeni Soğuk Savaş Başlattı Yeni Dengeler Açığa Çıkıyor, Cumhuriyet Strateji, 26 Şubat 2007, Yıl: 3, Sayı: 139 Nuriyev Elkhan (2000), The Post-Soviet Caucasus Within New Geopolitical Framework: Towards Conflict or Peace? Pamir Necdet (2003), Dünya da ve Türkiye de Enerji, Türkiye nin Enerji Kaynakları ve Enerji Politikaları Pamir Necdet (2004), Bakü-Tiflis-Ceyhan Boru Hattı - nda Son Durum, Panorama Aylık Uluslararası Đlişkiler, Ekonomi, Politika Dergisi, Nisan 2004, Sayı:

26 Caucasus and Central Asia in the Globalization Process Pamir Necdet (2006), Kafkaslar ve Hazar Havzasındaki Ülkelerin Enerji Kaynaklarının Türkiye nin Güvenliğine Etkileri, Bildiri TransRewiev (2006), Putin Strikes Pipeline Accord With Greece and Bulgaria. 308

27 THE ROLE OF THE CAUCASIAN AND CENTRAL ASIAN OIL IN THE WORLD ECONOMY Shilpa G. BAGUL, Arun S. DALVI Dept of Defence & Strategic Studies University of Pune Pune / India shilpgb@yahoo.com ABSTRACT Recently the gravity of the global economic growth shifted towards the Eurasian landmass. Itinerary of this transition goes through western countries and Asia Pacific regions illustrating West s shrinking reliance on the Middle East for Oil & Gas. As alternative Central Asian and Caucasus region relatively very cheap, hence emerging fast with the new look on the world economy map. Because of the geo-strategic significance of natural resources, which lay beneath and is contributing major role in the world economy, these republics are getting especial attention. The Caspian Sea region including the Sea and the surrounding states are important world energy market because of its potential to become a major oil and natural gas exporter over the next decade. The region has been estimated to hold the world s third largest oil and gas resources just behind Middle East and Russia. Oil contribution through the pipeline policy and the transportation route creates the geo-political and geo-strategic impact on the Center part of the Caspian basin to the various countries in the World Island. The Caucasus is still the Silk route linking especially to Central Asia and Europe. It has emerged as a potentially energy rich region while estimates of the region s reserves vary widely. There is consensus that the region could play a vital role in affording a modicum of supply diversifying options for countries of the Caspian Basin as an area including the littoral states of Azerbaijan, Kazakhstan, Turkmenistan, Russia and Iran. This paper discusses the role and prospects of the Central Asian and Caucasus oil in the world economy along with the background of regions. Inspection of world Oil resources shows potential and availability of oil and gas reserves of Caucasus and Central Asia. ABBREVIATIONS CARs: Central Asia Republics TCRs: Transcaucasus Republics/Regions OPEC: Organization of the Petroleum Exporting Countries OECD: Organization for Economic Cooperation and Development EIO: Energy Information Outlook Bcf: Billion cubic Feet BTC: Baku-Tblisi-Cyhen Tcm: Trillion Cubic Meter 1. INTRODUCTION Oil is an important factor in the Eurasian region, which includes the Central Asia and Caucasus with Russia to the north, Iran and Afghanistan to the South, and China to the east. The countries of the Central Asia and Caucasus (South Caucasus-Azerbaijan) find that their strategic energy export may play main role in the world economy. Significance of Heartland and Rimland theories are understood because of the geo-strategic location of these regions. Today these theories remain main focal points to study these regions because of the major oil factor. The Caspian Sea region including the Sea and the states surrounding it are important world energy market because of its potential to become a foremost oil and natural gas exporter over the next decade. The region is thought to hold the world s third largest oil and gas resources behind the Middle East and Russia. During the Soviet expansion Baku contributed its oil natural resources to world economy. The natural flow of oil and gas at Baku is one of the most spectacular in the world and has been narrated since the earliest times. One European traveler, Marco Polo, who visited northern Russia in , came to Baku at the end of 13 th Century. While travelling along the Ancient Silk Route, wrote of a spring that spouted a liquid good to burn. This paper focuses on the regions contribution (especially in the oil and gas sector) in the global economy. Emerged from the debris of the Soviet Union, Republics of Central Asia and Caucasus immediately embarked on the process to be a significant part of the world economy especially because of the natural resources, mainly oil and gas. If properly exploited, oil resources in the region could become the driving force behind a broad economic development. Raw materials extraction particularly of fuels, beside the transportation to the market figures as a key component in resuscitating economic growth in these republics, is generating vital foreign exchange earning and attracting foreign investment. 2. WORLD OIL RESOURCES AND ITS STRATEGIC IMPORTANCE The CARs and TCRs, landlocked and hidden behind the Iron curtain of the Soviet Union for many years, have emerged in the last decade as a 309

28 Caucasus and Central Asia in the Globalization Process potentially energy rich region. While estimates of the region s reserves vary widely, there is consensus that the region could play a vital role in affording a modicum of supply diversifying options for countries of the region. As of January 2006, proved world oil reserves, as reported by Oil & Gas Journal were estimated at 1,293 billion, 15 billion barrels higher than the estimate for Of the world s total proved oil reserves 71 % is located in the Middle East and Canada (where the Canadian Association of Petroleum Producers includes billion barrels of Canadian oil sands as a conventional reserve). Among the top 20 oil reserve holders are OPEC member countries that together account for 65 % of the world s total reserves. 1 (See Table 1, 2) The expected contribution from these regions energy resources are based on various sources. According to the US Department of Energy s office of Russian and Eurasian Affairs, Lana Ekimoff stated that by 2010, countries in the region expect to export up to 4 million barrels of oil and 680 million cubic meters of Natural Gas per day. The production of Caspian oil and gas is pretty modest compared to the 45 million barrels per day produced by Organization of Petroleum Exporting Countries members, still it helps to diversify global energy supply; which ultimately contributes to global energy security. 2 The challenge is to help the region achieve greater economic independence by expanding its export options through a regional east west energy corridor consisting of multiple pipelines. This is changing the landscape of Eurasia into an important situation. In addition, oil production in the non OECD Europe and Eurasian region would exceed 14.0 million barrels per day in 2015, based largely on the potential investment outlook for the Caspian Basin region, where long-term production potential still remains with considerable optimism. Caspian output would more than double to 4.2 million barrels per day in 2015 and increase steadily according to the EIO Table 2 shows estimates of the conventional oil resources segregated by regions in the year Reserve growth and undiscovered estimates are based on the World Petroleum Assessment 2000 by the U.S. Geological Survey (USGS). The oil resource base is defined by three categories: remaining reserves (oil that has been discovered but not produced); reserve growth (increases in reserves resulting mainly from technological factors that enhance a field s recovery rate); and undiscovered (oil that remains to be found through exploration). Table 1. World Oil Reserves by Country as of 1 January 2006 (Billion Barrels) Country Oil Reserves Saudi Arabia Canada Iran Iraq Kuwait UAE 97.8 Venezuela 79.7 Russia 60.0 Libya 39.1 Nigeria 35.9 United State 21.4 China 18.3 Qatar 15.2 Mexico 12.9 Algeria 11.4 Brazil 11.2 Kazakhstan 9.0 Norway 7.7 Azerbaijan 7.0 India 5.8 Rest of World 68.1 Total 1,292.5 Source: Energy Information Administration / International Energy Outlook, 2006 Table 2. Estimated World Oil Resources (Billion Barrels), a Region Proved Reserve Undiscovered Reserves Growth OECD United States Canada Mexico OECD Europe Japan Australia / New Zealand Non-OECD Russia Other Non- OECD Europe/ Eurasia China India Other Non- OECD Asia Middle East Africa Central and South America Total World 1, ,961.6 a OPEC ,697.9 Non-OPEC ,263.9 The U.S. Geological Survey s assessment extends only to 2025 Source: Energy Information Administration/ International Energy Outlook, 2006, p

29 II International Congress The largest increase in proved oil reserves estimates was made in Iran. Iranian oil reserves increase by 5 % from billion barrels in 2005 to billion barrels in In Saudi Arabia, reserves increased by 4.9 billion barrels (2 %) in 2006, and by 2.5 billion barrels (3 %) in Kuwait. 3. OIL RESOURCE POTENTIAL OF CAUCASUS AND CENTRAL ASIA The most of the proven Oil and gas reserves of Central Asia and Caucasus are commonly referred here as the Caspian Sea Basin. The potential contribution of natural resources in the development of Caspian oil and gas provides a unique window of opportunity to produce their economy and long term stability. More than half of the Caspian regions proven oil reserves and 80 % of its possible oil reserves lie in only one republic of Kazakhstan. Since independence, the oil production has grown primarily from the north Caspian Republics of Kazakhstan and Azerbaijan. The development of the region s oil resources has been led by three major projects; Tengiz and Karachaganak in Kazakh and Azerbaijan s Azeri, Chirag and deepwater Gunashili (ACG) fields. The combined three projects produced about barrels per day in 2004, almost half of the region s total. 4 Table 3. Proved and Potential Oil and Gas Reserves of Central Asia and Caucasus Country Oil (Billion Barrels) Gas (Trillion Cubic Feet) Kazakhstan Turkmenistan Uzbekistan Azerbaijan Eurasia (Total) 1, , Sources: Oil and Gas Journal, Jan 1, 2006 As a result, regional natural gas production has increased only modestly since independence. In terms of natural gas, Turkmenistan and Uzbekistan are two leading gas producers as compared to Kazakhstan and Azerbaijan. Uzbek is the Third largest natural gas producer in the commonwealth of Independent States. In addition, it is one of the top ten natural gas producing country in World. In 2001, Kazakh produced about 11.6 bcm (400 bcf) of natural gas, which was a slight increase compared to previous production. With production decreasing at the Bakharly field, which was republics main source of natural gas, Azerbaijan s future natural gas production will depend on development of the natural gas field. Russia is aggressively helping Uzbekistan to develop its ambitious energy plans. On February 5, 2007 Uzbekistan signed PSA with the Soyzneftegas Vostok Ltd. The agreement involves a 5 year joint exploration period and 36 years joint development program concerning the Central Ustyurt and South Western Guissar hydrocarbon deposits. Uzbek President Islam Karimov issued a special decree to validate the deal, under which Soyuzneftegaz Vostokis committed to invest $466 million, including $370 million over the first three years of the contract. Uzbekistan presently produces about 60 bcm of gas/day. In April 2006, Uzbekneftegas Gazprom started $1 billion venture to explore and develop oil and gas deposits in the Ustyurt plains in the Western autonomous region of Larakalpakstan, which border the Aral Sea. It is estimated that the new deposits could yield up to 5 bcum of gas annually. Gazprom has reportedly pledged to invest $250 million to explore deposits in the Ustyurt region and $350 million to develop the Akchalak, Kuanysh and Urga deposits by Turkmenistan has world s 11th largest gas reserves, is a gas giant in CARs with proven and probable reserves of 22 Tcm. The government s figure for combined oil and gas reserves is billion tones of oil equivalent (mostly gas). Its estimated total of proved, probable and possible reserves is 12 billion tones for oil and Tcm for gas. This would make Turkmenistan the world s fourth largest potential gas producers. Gas production in 2002 was around 0.05 Tcm. It is expected to go up as the country s biggest field, Dauletabad, reaches peak production; the Chartak, Gazyldepe and Balguyy fields are brought on stream and output optimized at a handful of other fields. 6 But simultaneously, its distance from key consumer markets may mean those reserves will be commercially difficult to develop. Third largest crude producing republic among the former Soviet States is Azerbaijan. Oil production in Azerbaijan is from a section of a large productive basin that extends from the Georgian Black Sea coast over the Caucasus Mountains and across the Caspian Sea. Azerbaijan s two major fields are Gyuneshli field and Neftyanyye-Kamni. At the same time, the ruling elites in Kazakh, Turkmen, Uzbek and Azerbaijan are fully cognizant of the following fact: The economic and political prospects of these countries are totally dependent on their ability to realize the potential of these raw-materials. 4. ROLE OF THE CAUCASUS AND CENTRAL ASIAN OIL AND GAS In 1990s the biggest question was how to transport Caspian oil and gas to the World markets? Progress of these Eurasian countries in 311

30 Caucasus and Central Asia in the Globalization Process the last 15 years has given the substantial answer. Still many pipelines are not yet fully operational because of their geographical location and geopolitical consequences. There are several pipelines proposed, constructional, and underconstructional pipeline waiting for the finalization. The important pipelines can be divided into three blocks through which these countries share most of the oil to the world economy. These three blocks are proposed, existing and under construction (Map 4). However, several factors threaten to complicate the region's potential; including lack of adequate export infrastructure, disagreement over new export routes, border disputes between the littoral states, OPEC s monopoly of using this black gold as a strategic tools and supply shortages within the OPEC has made developments of the resources of the Caspian area very attractive. Oil contribution through the pipeline policy and the transportation route creates the geo-political and geo-strategic impact on the Center part of the Caspian basin to the various countries in the World Island. Region s physiographic constraints have complicated the transportation of resources and increased the interdependence heavily upon each other for trade and transportation routes There are big monopolies in the transportation route of these oil and gas resources. The USA and European countries win win policy and good support to those pipelines prevent Russia and Iran from exerting added influence in the Caspian Sea oil market. There are emerging long term plans for major regional export pipelines, which are subject of heated debate. The following routes are being considered presently in the negotiations: i) Trans-Caspian oil and gas pipeline through Afghanistan, Pakistan and India have been successfully signed in early Feb Once this is operational, it will be fulcrum of the magnificent economic prospect for Caspian littorals. ii) American and European oil companies tend to oppose a Baku-Iran-Nakhchivan Ceyhan route, due to its high costs. They prefer, instead, the Baku-Armenia-Turkey route. It is hoped that this route would foster cooperation between Baku and Yerevan. iii) Russia would prefer to see Baku-Grozny- Tikhoretsk-Novorossiisk pipeline. This would ensure continued Russian influence on oil transportation in Azerbaijan and the Republics of Central Asia. iv) Many individuals and states were joining forces to have the Baku- Ceyhan selected as the most viable pipeline for transporting Caspian oil to the world market. The main supporters of this proposal are Azerbaijan, Turkey, United States, and Kazakhstan along with the partial support of Turkmenistan and Georgia. The battle over the issue of the main oil pipeline still continues. Despite the fact that some positive developments have emerged concerning the legal status of the Caspian Sea. Thus, these unresolved issues will continue to create uncertainty for Azerbaijan and Central Asian Republics in its efforts to develop and export its oil and gas. Neka-Tehran oil pipeline project constitute major element in the swaps pipeline export system from the Caspian to the Persian Gulf. Simultaneously, the Korpedeze-Kurt-Kui (KKK) gas pipeline is operational since The Tabriz- Eruzurm transports natural gas from Shan Deniz gas field in the Azerbaijan sector of the Caspian to Turkey. On 21 May 2006 pipeline was commissioned and gas was pumped to the pipeline from the Sangachal Terminal. First deliveries of gas started around 15 December Among these, today s most flourished and operational route is Baku-Tbilis-Ceyhan (BTC). This was inaugurated in Turkey in July 2006 and could be expanded to 75 million tons a year to accommodate Azeri and Kazakh oil outputs. This route will strategically connect the Caspian and Middle Eastern oil producing countries with the USA and European energy markets. 8 Along with economic benefits, the pipeline is seen by west as a project of geo-strategic significance, loosening Russia s long standing grip over oil export from Caspian and isolating Iran also as an oil producer. The Azerbaijan s largest hydrocarbon structures are located offshore in the Caspian Sea and account for most of the country s current petroleum production. The majority of Azerbaijan s oil output (61% in 2003) originates with SOCAR. Almost all of Azerbaijan s natural gas is produced by SOCAR from offshore fields. The Bakhar oil and gas field is located off the southern tip of the Absheron peninsula and currently accounts for slightly over one-half of the country s natural gas output. Recently the output at Bakhar has been declining and, according to press reports, SOCAR has begun efforts to develop a new deposit, known as Bakhar-2 located adjacent to Bakhar. SOCAR has plans to utilize some of the Bakhar-2 natural gas production for export in near future. SOCAR recently completed construction of $29,174 million Bakhar- Neftyaniye Kamni pipeline which will help double gas transport from the Gunashli field by 2010, whose planned capacity is approx 194 million cubic feet/day (mcf/d). The Gunashli field accounts for approx 67% of the oil and 50% 312

31 II International Congress of the natural gas produced in the country. Increase in Azerbaijan s natural gas production is expected to be delivered by the development of the Shah Deniz offshore natural gas field. Shah Deniz is located in the Caspian Sea, approximately 60 miles southeast of Baku, and is being developed by the Shah Deniz consortium which include BP, Statoil, SOCAR, LukAgip, NICO, TotalFinaElf and TPAO. It is one of the largest natural gas field discovered in last 20 years and contains reserves of 14 to 35 tcf. 9 Furthermore, Baku expects 2006 oil revenues of $ 650 million and more figure that is predicted to reach $ 15 billion annually by As oil began to flow through the BTC pipeline in May, Azerbaijan President Aliyev stated, It will brings us on the one hand huge economic benefits, and on the other hand great political capital. 10 Currently, BP is also behind the construction of the South Caucasus pipeline. The part of the Baku-Tbilisi-Erzurum natural gas line traverse the same route as the BTC. This route carries gas from the huge Shanh Deniz fields in the Caspian to Georgia and Turkey. Recently, BP Azerbaijan s President David Woodword stated that the reserves in Shah Deniz estimated at 400 bcm should be sufficient to satisfy the domestic needs of Azerbaijan and Georgia by The Gas war between Russia and Ukraine in early 2006 briefly interrupted the supplies to Europe, which in turn awoke the world to the increasing importance of Central Asian natural gas for European energy security. The Gazprom- Turkmenistan price lift had direct implications for Ukraine. Energy supplies from Azer s Caspian fields are playing an increasingly important role in the region, as Russian State controlled Gazprom suddenly increased the prices of gas to $ 235 per 1000 cubic meter from year Russians are using vast energy resources of oil and gas as a political tool to punish the Former Soviet Union republics western leading policies. Israel imports its 20 % of oil from Azerbaijan which would increase via BTC. Israel currently gets much of its oil through Tipline, which extends from Ashkelon on the Mediterranean coast to Eilat on the Gulf of Aquba and leads into the Red Sea. According to last years plans, oil and gas would be transported to Israel by a proposed passage Ceyhan-Ashkelon-Eilat. Such a corridor would be controlled by Israel, which many consider a forseable prospect for West. It would allow the shipment of Caspian and Central Asia gas and oil to Asian markets including India, Japan, and South Korea, thereby bypassing Russia entirely. Another project, to begin in next five years, envisaged to bring Caspian gas to Europe via Georgia and the seabed of the Black Sea in the first phase, and connecting that line to a Trans Caspian Pipeline in a follow-up phase. Georgian- Ukraine European Union (GUEU) gas pipeline is projected to carry 8 bcm of gas annually in the first phase from Azerbaijan s giant Shah Deniz offshore field. The GUEU targets Poland via the Black Sea and Ukraine with a relatively modest first phase volume. The highly challenging seabed section from Georgia to the Crimea can use the experience gained in laying the Blue Stream gas pipeline from Russia to Turkey on the seabed of the Black Sea. This pipelines can, if succeeds, provide politically safe and shortest export outlet for Caspian gas to European consumer countries. 11 The main oil pipelines and its route are of the hottest issues of this time. The various powers are trying to settle the question of the oil pipeline according to their own geopolitical interests. The north and west are the only routes through which it can be accessed. Before the Caspian pipeline consortium was built by multinational oil companies, Transneft, the Russian state owned company provided the sole pipeline transit route for Kazakh oil. Karachaganak Integrated Organization (KIO), which was a consortium led by BP and Agip (Italy), was developing the Karachaganak field. While a substantial portion of Kazakhstan oil is headed west to European market and to some extent to northern Iran through swap deals, as of now only a small quantity is hipped from the eastern Caspian shores of Kazakhstan by rail. Another possible emerging route for Kazakh oil export goes through Afghanistan and Pakistan and is supported by Turkmenistan. This pipeline would provide a new southern export option for Kazakhstan. Foreign investment in the country s oil industry is one of the main factors responsible for Kazakhstan s economic growth. Before this, however, Kazakhstan need to resolve major issues that involves its ownership rights to Caspian offshore fields and to establish export routes for its oil. Currently Kazakhstan gas from Karaghnada is being exported to Russia. Similarly some of oil from Kashagan is transported through CPC. Another route will have to be established before production can reach to peak level. Development of offshore resources in the Caspian Sea has been slowed by the ongoing dispute among the littoral states over ownership rights. Over the disputed claims of ownership between Azerbaijan and Iran 313

32 Caucasus and Central Asia in the Globalization Process & Azerbaijan and Turkmenistan has heightened tensions in this region. Developing export routes for bringing landlocked Kazakhstan s oil to world markets has been the other major issue. Lack of other routes has hindered further growth in exports. As more oil is pumped out, Kazakhstan must choose between exporting in north through Russia, east through China or west through an exported BTC. On June 16, 2006 Kazakh and Azerbaijan reached an agreement to facilitate the transportation of Kazakhstan oil across the Caspian Sea to link with BTC pipeline. The 685 km South Caucasus gas pipeline runs alongside the BTC from Baku to Georgia s border with Turkey where it connect to the Turkey s gas network and eventually will reach markets throughout Southeast Europe. The geo strategic scenario and the Asia Pacific drives take the turn towards the Eurasian landmass where they want to secure their energy requirements. Recently Japan s energized diplomatic drive in Central Asia comes at a time when the Tokyo is implementing its new energy strategy aimed at ensuring stable oil and gas resources. Eventually, Junichiro Koizumi was the first Japanese Prime Minister to visit Central Asia in September Tokyo aims to build up pipeline through the Central Asia to the Indian Ocean via Afghanistan to carry oil and gas to Japan. In this pipeline Japan s Itochu Oil Exploration and Inpex Corp have 3.92 % and 10 % interest respectively. Currently, Japan buys about 90 % of its crude oil imports from Middle Eastern Countries. In a production Sharing Agreement for three fields in the southern Caspian Sea, A-C-G. Itochu Oil exploration and Inpex also participated in the consortium that built the BTC pipeline with interests of 3.4 and 2.5 % respectively. 12 During the inauguration ceremony, Turkey Minister Recep Tayyip Erdogan mentioned his country s historical role as the bridge between Europe and Asia when he referred to the BTC as the Silk Road of the 21 st century, because of Azerbaijan s increased oil output to 477,000 barrels per day. Furthermore, Baku expected 2006 oil revenues of $ 650 million or more, a figure that is predicted to reach $15 billion annually and reach $160 billion by Marketing gas remains the problem because of the shortage of export pipelines. The only two gas export lines are through Russia to Europe and to Iran. Natural gas from the Caspian Sea region, mostly from Turkmenistan, went into competition with Gazprom, the Russian state natural gas company. Since all the pipelines connecting the region to world markets were owned by Gazprom and routed through Russia, Turkmen natural gas became relatively uncompetitive in market terms and consequently, Turkmenistan had little incentive for increasing its production of natural gas. On September 5 th 2006, Gazprom agreed to buy Turkmen gas at $ 100 per 1000 cubic meters. Russian State owned Gazprom on 1 st January 2006 turned off the gas taps to Ukraine, by ending subsidies and raising prices by 400 %. This affected gas deliveries to Western Europe, which gets 25 % of its gas from Russia and whose energy demand is expected to double between 2000 and Russian pressure on its southern neighbors in the energy sector has been relentless from the time of Independence. Russia will be unable to meet its contracts in Europe unless it gets significant quantities of Central Asian Gas. Another proposal of Turkmenistan gas pipeline through Iran, Afghanistan and Pakistan faces obstacle. In fact, Iran has second largest gas reserves after Russia. Iran s strategic situation has created a special niche for the nation in term of its geographic location and energy issues. Turkmenistan rediscovered a super giant natural gas field with reserves of 7 trillion cubic meters that could significantly alter the energy playing field if confirmed. This super giant gas field, South Iolotanks is twice of Russia s Shtokman field. Along with Russia, Turkmenistan would be interested in constructing a new gas pipeline to Europe. Once operational, it would add export capabilities to the tune of 40 bcm/year. The Trans Caspian route would also serve as an alternative route to the proposed Nabucco pipeline, which is supported by the US and EU and opposed by Russia. Most western energy monitoring organizations agree with June 2006 BP Statistical Review of World Energy, which estimates that Turkmenistan has 2.9 trillion cubic meters of gas reserves. If the Iolotansk field does, in fact, contain 7 trillion cubic meters this would have a dramatic impact on the energy map of Central Asia, Europe and Russia. Turkmen news agency TDH States that, as per agreement of Central Asia-Turkmenistan and China Pipeline, China will buy 30 bcm of Turkmen gas each year for 30 years, starting in The initial agreement leaves the nuts and bolts of pipeline construction to be worked out by December 31, This pipeline route will connect in the first phase in 2008, to deliver some 30bcm of Turkmen gas (annually) via Uzbekistan and Kazakhstan to Urumci (Western China), and extend further to Shanghai (Eastern China). Its total capacity is expected to increase up to 50 bcm by

33 Map 4. Oil and Gas Pipelines of Central Asia and Caucasus Region II International Congress Sources: Pipeline Politics: oil, the Taliban, and the Political Balance of Central Asia CONCLUSION Contribution to the world economy especially through energy factor has played major role in the development of these regions. Precautions for its natural resources all along individual freedom and social stability is significant component of their economic and social development area. Basically after the 9/11, this region has acquired importance. Simultaneously, growing Middle East energy monopoly prompts western European, USA, and Russian, in fray to adopt a more motivating and vigorous policy to control CARs and Azerbaijan. Oil and gas production will reach to its peak in approx years, this region will provide a modest contribution to world oil supply. It will be vital regional supplier of natural gas too. The revenues to these republics will depend on fluctuating oil and gas prices, success in exploration and stability in infrastructure agreement etc. There are several factors in solving the ongoing and futuristic problems and issues concerning the economic front as follows: 1. A number of objective factors set the extremely rigid framework that predetermines the conditions under which these local raw-material reservoirs can be brought to world markets. 2. It makes imperative that the newest technology be utilized requiring large-scale capital investment. Advanced technologies and better financial means are required to develop the potential. 3. The governments should look further to the field for partners to help diversify their trade and provide foreign investment. Global world creates major problems in acquiring energy security. Simultaneously, it establishes a chain between countries and increases the confidence building measures in the new era. The CARs is attracted towards the long term and bigger economic market of the Asia Pacific region and keen to develop routes through the Asia Pacific region to secure their own economic access and stable pipeline routes. New discoveries, on going and planned investments point to new regional energy alliances. But 315