Manoli nin. Gözyaşları. Kitabın yazarı Dido Sotiriyu dur.

Transkript

1 Tarih Kürsüsü Prof. Dr. Kemal Arı BD KASIM 2016 Manoli nin Gözyaşları Manoli Aksiyotes i kimler bilir? Yıllar öncesinde yazılmış ve Türkçeye çevrildiği zaman moda deyimle best seller olmuş bir kitabı anımsayalım. Adı: Benden Selam Söyle Anadolu ya! Kitabın yazarı Dido Sotiriyu dur. Kitap bir roman; ancak aynı zamanda bir anı özelliği de taşıyor. Manoli Aksiyotes ise bu anı-romanın kahramanıdır. İzmir e bağlı Şirince de doğup büyümüş; çocukluğu, anıları, tanıklıkları hep orada yaşanmıştır. İzmir in 15 Mayıs 1919 da kanlı biçimde işgali haber alındığında bütün bölgede olduğu gibi Şirince de bölgedeki Ortodoks nüfus İsa dirildi! diye çığlık çığlığa bağırmış, şenlik 113

2 BD KASIM 2016 yapmıştır. Bu coşku ve heyecanın da tanığıdır Manoli. Bunlar doğrudan adı geçen romandan saptamalardır. Onca zaman, Osmanlı uyruğu oldukları halde, Balkan ve Birinci Dünya Savaşı nda Osmanlı 114 Manoli Aksiyotes Ordusu nda görev yapmamak için saklanıp duran benzerleri gibi Manoli de gönüllü olarak Yunan ordusunda görev yapmak için koşar. O kavga ortamında kan revan içindedir Anadolu. Kanlı boğuşmalar Ölenler ve öldürülenler Emperyalizmin propagandası ile aldatılan genç Yunanlı gençler Sonra Yunan Cephesi nin çözülüşü ve 30 Ağustos 1922 günü Dumlupınar da imha edilişi Ardından da Yunan ordusundan kurtulabilenlerin darmadağınık, nice vahşet ve zülüm yaparak çekilişleri Onları izleyen yalın kılıç Türk süvarileri ve ellerinde süngüleriyle yayan olarak koşan Türk piyade ve topçuları İşte baş döndürücü bu sahnede Manoli nin de dağ tepe demeden kaçarak, geceleri koyu ormanlardan, gündüzleri dere içlerinden süzülüp Şirince ye kadar gelmiştir. Ancak ne görsün! Ailesi çoktan Şirince yi terk etmemiş midir? Tamam, o sert karakterli babası daha önce ölmüştü; ancak ya ötekiler? Annesi, kız kardeşi Sofiya; erkek kardeşleri Yorgi, Stamati ve ötekiler. Ah, hele ki Sofiya! Serpilip boy attığında önce birisiyle nişanı olur Şirince de. Balkan Savaşı nda bu nişanlısı ölür. Ardından birisi ile daha nişanlanır. O da Dünya Savaşı nda ölmesin mi? Bir söylenti çıkmıştır köyde; Sofiya ile kim nişanlanırsa ölüyor diye. Artık kısmeti kapanmıştır Sofiya nın ve kendi içine kapanır, adeta eriyerek. Gözyaşları içindedir Manoli. Yalnız kim kalmıştır ki çevrede? Her şey bir serencam gibi iç dünyasından akıp gider. Tanıdık her yüz çekilip gitmiştir bölgeden. Ne saklanmak fayda edecektir artık, ne bir yere sığınmak. Tek çare vardır; bir tekneye atlamak ve Yunan adalarından birine ulaşmak. Hüzünler içindedir. Bütün anıları, umutları gerilerde kalmıştır. İşte önünden akıp giden şu sıradağların ötesinde kalan Şirince de. Niçin böyle olmuştu ki? Hiç gözünün önünden gitmez elindeki bir odun parçasıyla Kör Mehmet in damadını vuruşu. O beyin nasıl parçalanmış da her parçası bir ağaç dalına ya da köküne yapışmıştı? Sahi, ne kadar tanıyordu ki elleriyle öldürdüğü bu genç adamı? Ve günahı neydi ki? Roman burada bitmiştir. Ancak ya Manoli nin suyun öte yanına atılan hayatı? Oradan oraya derken, gelip

3 BD KASIM 2016 Atina ya yerleşmiştir Manoli. Değişik işler yaparak yaşamını sürdürmüş, evlenmiş; çocukları olmuştur. Atina da tıpkı kendisi gibi Anadolu dan canını Yunanistan a atmış pek çok komşusu ve dostu olmuştur. Her birinin hikayesi ayrıdır; ancak bir yönden de hep ortaktır. Manoli de başından geçenleri parça parçaya anlatır durur. Bu öyküleri dinleyenlerden biri de o zamanlar genç bir gazeteci olan Dido Sotiriyu dur. Bir an gelir, Manoli Dido Dido Satiriyu ve Manoli Sotiriyu ya Yaz kızım! der. Artık Manoli nin karşısında Şirince yi, ailesini, dünyalar güzeli kız kardeşi Sofia yı, sert karakterli babasını, bir şefkat yumağı olan annesini, erkek kardeşleri Smatati yi, Yorgi yi ötekileri anlatır da anlatır. A ncak bu anlatı kesmez Manoli yi. Yaşı iyice ilerlemiştir. Doğduğu topraklar rüyasına girer adeta. Ah oraları son bir kez daha görebilse! Daha fazla dayanamaz, tutar Şirince ye bir mektup yazar. Kim olacaktır muhatabı mektubu ilk yazışında o da bilmez. Türkçesi hala arı durudur. Türkiye de yazı devrimi yapılmıştır. Tutar, latin alfabesini de öğrenir. Ancak Yunanistan da Kril Alfabesi Manoli kullandığı için, bu alfabenin Aksiyotes in kıvrımları yansır Manoli nin yazdığı mektuplar elinden çıkan Latin harf115

4 BD KASIM 2016 Manoli nin terkettiği evin önünde çekilmiş bir fotoğraf. Manoli Aksiyotis ve Erdem Dağlı diğer aile bireyleriyle Mehmet Ali Dağlı ve oğulları oturmaktadır. Daha doğrusu ev hasat zamanlarında bağ evi olarak kullanılmaktadır. Evin küçük oğlu Erdem Dağlı ya ulaşır mektup. O da oturur, özlem içinde yanıp tutuşan Manoli ye mektup yazarak karşılık verir. Manoli mektubuna karşılık aldığında adeta çıldırır gibi sevinir. Mektuplar artık gidip gelmektedir. Evinden, evin çevresindeki ağaçlardan, taşlardan, kayalardan söz eder. Kaçış öykülerini anlatır. Evlerinin ne durumda olduğunu sorar. Toplerine. İlk gönderdiği mektubunu kendi düş dünyasından seçmiştir büyük olasılıkla. Mektup Şirince nin Efendisi ne diye başlar. Mektup Atina dan çıkar, denizi aşarak, suyun öteki yanına ulaşarak, Şirince nin o tarihteki muhtarına kadar gelir. Çünkü Şirince nin efendisi olsa olsa, muhtarı olmalıdır. Tarih 1970 tir. Manoli Aksiyotes imzalı mektup muhtarın eline ulaşır. Şirince nin efendisine Manoli heyecandan taşan satırlarıyla dramatik öyküsünü anlatır. Ve bu şirin köyde, terk ettikleri evlerini ve orada yaşayan evin yeni sahiplerini o kadar merak etmekte- 116 Manoli mektubuna karşılık aldığında adeta çıldırır gibi sevinir. Mektuplar artık gidip gelmektedir. dir ki! Adeta yalvarır; evlerine yerleşen bu aile ile iletişim kurabilmesi için. Anlaşılır ki evde Mübadele ile Yunanistan dan Türkiye ye gelen

5 rağa gömülmüş büyük bir küpten söz eder; Sanmayın ki içinde altın vardır. Kap kaçak koyduk içine. Alın onları kullanın, birisini de hatıra olarak benim için ayırın der. Mektuplar gider gelir; ve yanıt verirken yalvarır gibi yazar: Ne olur mektupları kesmeyin ve yazın! diye. Artık daha fazla dayanamaz, Erdem Dağlı nın haberi bile olmadan çıkıp Şirince ye geliverir günün birinde. Tarih 1973 tür. Şirince nin orta yerindeki yanında büyük çınar ve dut ağacının olduğu kahvenin önüne gelmiştir. Ancak yaşlı bünyesi yolculuktan o kadar yorulmuştur ki, yolculuktan ayağına kısmi felç vurmuştur. Kahveden biri gönderilir ve Erdem Bey e bir yabancı misafirinin geldiği ve kahvehanede kendisini beklediği söylenir... Koşar uçar gibi Erdem Bey. Gelir kahvenin önüne, bir de ne görsün? Manoli karşısında değil midir? Seksen yaşlarında bir adam! Üstelik hasta ve ayağında ancak terliklerle... Alır konuğunu Şirince nin içindeki evlerine götürür. Tam bir hafta burada kalır Manoli dir. İri, boylu ve ölçülü bedeni derhal kendini başkalarının yanında hissettirmektedir. Aileyle kaynaşır. Yenilir, içilir; eski öyküler anlatılır. BD KASIM 2016 Bir haftanın sonunda Erdem Dağlı ve ağabeyi Manoli yi bir ata bindirirler; bağ evine doğru yarım saati aşan bir yolculuğa başlarlar. Gittikleri yer, Manoli ve ailesinin yaşadıkları evdir. Atın üstünde taşınan Manoli sonunda bağ evlerinin önüne getirilir. Artık evlerinin avlusundadır. Şaşkınlık içindedir ve heyecandan sap sarı olmuş, tir tir titremektedir. Bu arada attan inmesi kolay olsun diye bir elma kasası konulur atın yanına. Ancak Manoli adımını kasaya doğru atar atmaz, yere yığılır. O dev gibi cüsseli adam hüngür hüngür ağlamaktadır! Yerlerden toprakları alır avuçlayarak, yüzüne gözüne sürer; gözyaşlarının karıştığı toprak çamur olur. Ancak ne gam! Sonra da romanda da geçen ceviz ağacının altına götürülmesini ister. Götürülür ve Beni yalnız bırakın der. Başlar daha da yoğun biçimde ağlamaya. Kulaklarda unu- Solda oturan ErdemDağlı nın babası Mehmet Ali Dağlı. Sağda Aksiyotik Manoli. Şirince de Manoli in ilk kez misafir edildiği evin balkonu. 117

6 BD KASIM 2016 tulmayacak tınılar, karşı yamaçlara vurarak yeniden geri döner yankı yaparak. Yaklaşık on gün de burada kalır Manoli. Aile onu bağrına basar. Adeta kuş besler gibi ilgilenirler. aralar Türk-Yunan ilişkileri O çok gergindir Kıbrıs sorunu nedeniyle. Köylerine bir Rum un topraklarını görmek için geldiğini işiten Şirinceli lerden omzuna tüfeği alan koşar gelir. Öyle ya! Toprak nasıl verilir? Ancak geldiklerinde Erdem Beyler e görürler ki; karşılarında sevimli bir ihtiyarcık vardır. Türkçe konuşan, hoşsohbet; sevimli bir yaşlı Rum: Manoli Aksiyotes. Şimdi ona haddini bildirmek için koşan köylüler; tatlı ve bitmez tükenmez eski günlere dair sohbetlerin tarafları olarak ocak başında yerlerini almışlardır. Bir gün erkenden kalkan aile bireyleri, ayağı felçten aksayan Manolies in elindeki bastonla yere vurduğunu görürler. Ve ne aradığını sorarlar. Şöyle der Manoli: Bizim aile ayrılırken buradan kız kardeşim Sofiya nın bir sandıkla çeyizini gömmüşler. Onu arıyorum. Aranan çeyiz sandığı şaşkın gözler arasında bulunur. Kapak açılır, ancak içi bomboştur. Çünkü Şirince de kaçak define arayan kaçakçılar, sandığı bulmuş, içindeki çeyizleri almış, boş sandığın yeniden üzerini düzlemişlerdir. Sonra ne mi oldu? Manoli ülkesine döndü. Aradan geçen kısa bir süre sonra kötü haber gelir: Manoli Atina da ölmüştür. kemalari@butundunya.com.tr Rahip mezarlıktaki işini bitirmek üzereydi. O anda elli yıllık karısını kaybeden 78 yaşındaki adam: Onu ne kadar çok sevdim. diyerek çığlık çığlığa ağlamaya başladı. Diğer aile bireyleri ve dostlar şaşırmış, utanç içindeydiler. Yetişkin çocukları babalarını yatıştırmaya çalıştılar: Tamam, baba. Seni anlıyoruz. Yaşlı adam mezara indirilen tabuta bakıyordu... Tören bitti ve tabutun üstüne toprak atılmaya başladı. Yaşlı adam hâlâ, Onu ne kadar çok sevdim diye konuşuyordu. Çocukları yine engellemek istediler, ama o devam etti, Onu sevmiştim! Kalabalık dağılırken, yaşlı adam gitmemekte direniyordu. Rahip yaklaştı: Üzgünsünüz biliyorum, ama gitme zamanı geldi. dedi. Yaşlı adam çaresizlik içinde bir kez daha Onu ne kadar çok sevdim. diyerek söylendi. Beni anlamıyorsunuz dedi rahibe. Ama ben bunu ona sadece bir kere söyleyebildim... Zil çalmadığı sürece zil değildir. Şarkı söylenmediği sürece şarkı değildir. Sevgi gönlümüzde tutsak olsun diye yaratılmamıştır. Sevgi insanlara verdiğiniz sürece sevgidir. 118 SEVGİ