Ders: 14 Konu: Kader ve Kazaya İman (II)

Transkript

1 Ders: 14 Konu: Kader ve Kazaya İman (II) Kader ve Kaza konusu ile yakından ilgisi olan bazı hususlar var ki, bunların da yakinen bilinmesi gerekir. Bunlar, İrade, Tevekkül, Hayır ve Şer, Rızık ve Ecel konularıdır. 1) İrade İrade, sözlükte seçmek, istemek, yönelmek, tercih etmek ve karar vermek demektir. Dinimizde ise, Allah'ın veya insanın ilgili seçeneklerden birini seçip belirlemesi, tayin ve tahsis etmesi anlamına gelir. İki kısımdır: Küllî (sınırsız) İrade, Cüz î (sınırlı) İrade. Küllî İrade: Allah'ın iradesidir ki, ezelîdir, sonsuzdur, sınırsızdır, herhangi bir şeyle bağlantılı değil ve mutlaktır. Cüz î İrade: İnsanın iradesidir ki, sonlu, sınırlı, zaman, mekân vb. şeylerle ilintilidir. Kainatta meydana gelen her olay ve varlık, Allah'ın iradesi ile meydana gelir. İnsanlar da Allah'ın kendilerine tanıdığı sınırlar içinde fiillerini seçerler. Kul, iradesini kullanırken, herhangi bir baskı altında kalmadan bunu yapar, bu da onun hayır veya şer yönünde irade kullanmasına imkân tanır. İnsanlar, gerçek bir irade hürriyetine sahip olarak yaratılmışlardır. Bu sebeple de kendi istek ve iradeleriyle bir şey yapıp yapmama gücüne sahiptirler. İki seçenekten birini seçebilirler. İşte insanın sevabı veya cezayı hak etmesi, yapıp ettiklerinden sorumlu olması bundan dolayıdır. İnsanlardan sadır olan fiillerin meydana gelişinde kulun bu hür iradesinin etkileri söz konusudur. Fakat fiillerin hakikatte yaratıcısı Allahu Teâlâ'dır. Allah, kullarının iradeye bağlı fiillerini, yine onların iradeleri doğrultusunda yaratır. Allah, bunu yaparken bir mecburiyetten dolayı değil, âdetullah ve sünnetullah gereği, bunu yapar. Burada fiili tercih ve seçmek (kesb) kuldan, fiili yaratmak (halk) Allah (c.c.)'tandır. Kul iyi veya kötü hangi yolu seçer veya yönelirse, Allah onu yaratır. Fiili seçme serbestliğine sahip olduğu için de insan sorumludur. Hayır işlemişse mükâfatını, şer işlemişse cezasını görecektir. Şu âyetlerde olduğu gibi: وو ن ف س وو م ا س وااهھھھ ا ف ا ل هھ م هھ ا ف ج ورر هھھھ ا وو ت ق و ااهھھھ ا Nefse ve ona birtakım kabiliyetler verene, sonra da ona iyilik ve kötülükleri ilham edene yemin ederim ki, (Şems, 91:7-8) ا إ ن ا هھھھ د يی ن اهه اال سب يیل ا إ ما ش اك ر اا وو ا إ ما ك ف ورر اا Şüphesiz biz ona (doğru) yolu gösterdik. İster şükredici olsun ister nankör. (İnsan, 76:3) من ع م ل ص ال ح ا ف ل ن ف س هھ وو م ن ا أ س اء ف ع ل يی هھ ا وو م ا رر ب ك ب ظ لامم ل ل ع ب يید Kim iyi bir iş yaparsa, bu kendi lehinedir. Kim de kötülük yaparsa aleyhinedir. Rabbin kullara zulmedici değildir. (Fussilet, 41:46) Bundan dolayıdır ki, insan Allah'ın kulu olarak sorumluluğunu bilip doğru, iyi, güzel, hayırlı şeyleri işleyip, yanlış, kötü, çirkin ve şer davranışlardan uzaklaşmalı ve âhirette güzel karşılıklara ve mükâfatlara ulaşmaya çalışmalıdır. 2) Tevekkül Tevekkül, kelime manası ile güvenmek, dayanmak, işi başkasına havale etmek gibi manalara gelir. Dinimizde ise, maddî ve manevî sebeplere sarıldıktan ve insan olarak elden gelen her şeyi yerine getirdikten sonra, elde edilecek şeyin olması için Allah'a dayanıp güvenmek ve gerisini Allah'a bırakmak 1

2 demektir. Örneğin bir çiftçi zamanında tarlasını sürerek ekime hazırlayacak, tohumu atacak, sulayacak, zararlı bitkilerden arındırıp ilaçlayacak, gübresini verecek, ondan sonra da iyi ürün vermesi için Allah'a güvenip dayanacak ve sonucu O'ndan bekleyecektir. Fakat bunlardan hiçbirini yapmaksızın Kader ne ise o olur; Allah bunları yapmadan da bana gereken hasadı versin! tarzında bir anlayışla tembellik ederse, işte bu İslâm'ın tevekkül anlayışı olamaz. Tevekkül, kadere inancın tabiî bir neticesidir. Tevekkül eden kimse kayıtsız şartsız Allah'a teslim ve kaderine razı olmuş bir kimsedir. Ancak kadere iman da tevekkül de tembellik, gerilik ve miskinlik demek değildir; çalışma ve ilerlemeye engel olamaz. Çünkü her mümin olayların, Allah ın koyduğu ilâhî düzen ve kanunlar çerçevesinde ve sebep- sonuç ilişkisi dahilinde olup bittiğine inanır. Yani tohum ekilmeden ürüne kavuşulamayacağını; ilâç olmadan tedavi olunamayacağını; salih ameller işlenmedikçe Allah rızâsının kazanılmayacağını ve dolayısıyla cennete girilmeyeceğini her müslüman bilir. Öyle ise tevekkül, çalışıp çabalamak, çalışıp çabalarken de Allah'ın bizimle olduğunu unutmamak ve neticeyi Allah'a bırakmaktır. Kur an- ı Kerim de Rabbimiz öyle buyurmaktadır: ف ا ذذ اا ع ز م ت ف ت و كل ع ل ى الله ا إ نن الله يی ح ب اال م ت و كل يین Kararını verdiğin zaman da artık Allah'a dayanıp güven. Çünkü Allah, kendisine dayanıp güvenenleri sever. (Âl- i İmran, 3:159) وو اات ق واا الله وو ع ل ى الله ف ل يی ت و كل اال م و م ن ونن Allah'tan korkun ve müminler yalnızca Allah'a güvensinler. (Maide, 5:11) وو يی ر زز ق هھ م ن ح يی ث لا يی ح ت س ب وو م ن يی ت و كل ع ل ى الله ف هھ و ح س ب هھ ا إ نن الله ب ال غ ا أ م ر هه ق د ج ع ل الله ل ك ل ش ي ء ق د رر اا Ve ona beklemediği yerden rızık verir. Kim Allah'a güvenirse O, ona yeter. Şüphesiz Allah, emrini yerine getirendir. Allah her şey için bir ölçü koymuştur. (Talak, 65:3) Hz. Peygamber (s.a.v.) de Devemi bağlıyayım da öyle mi tevekkül edeyim, ااع ق ل هھ ا sahabeye, yoksa serbest bırakıp da mı tevekkül edeyim? diyen Kıyamet, Önce deveni bağla, Allah'a öyle tevekkül et (Tirmizi, =وو ت و كل Hadis No: 2517) buyurarak tevekkülden önce tedbirin alınması için uyarıda bulunmuştur. 3) Hayır Ve Şer Hayır, kelime olarak iyilik, iyi, faydalı iş ve fayda anlamlarına gelir. Dinimizde Allah'ın emrettiği, sevdiği ve hoşnut olduğu davranışların genel ismidir. Şer ise, hayır ın zıddı olarak, kötülük, fenalık ve kötü iş manasına gelir. Dinimizde Allah'ın hoşnut olmadığı, sevmediği, meşru olmayan, işlenmesi durumunda kişinin ceza ve yergiye müstehak olacağı davranışlar anlamındadır. Âmentü diye bilinen ve iman esaslarının özetlendiği ibarede de ifade edildiği gibi her müslüman kadere, hayır ve şerrin Allah'tan geldiğine inanır. Yani Allah (c.c.) hayrı da şerri de kendisi irade eder ve yaratır. Çünkü kâinatta her şey O nun irade, takdir ve kudreti altındadır; O ndan başka gerçek mülk ve kudret sahibi, tasarruf yetkisi olan bir başka varlık da yoktur. İnsan, kendisinde var olan cüz î iradesiyle hayn da şerri de kendisi kazanır. Hayırlı olan şeylere Allah'ın rızası vardır. Fakat şerli işlerden hoşnut değildir. Hayrı seçen insan, mükâfata, şerri seçen de cezayı hak edecektir. Şerrin Allah'tan 2

3 gelmesi demek, kulun fiilinin meydana gelmesi için Allah'ın tekvînî iradesinin ve yaratmasının devreye girmesi demektir. Yoksa Allah kullarının kötü filler işlemesinden hoşnut olmaz. Ehl- i sünnet inancına göre, Allah'ın şerri irade etmesi ve yaratması kötü ve çirkin değildir. Fakat insanın şerri işlemesi, kazanması, tercih etmesi ve şerli olarak nitelenmesi kötü ve çirkindir. Bunu bir örnekle izah etmeye çalışırsak şunları ifade edebiliriz. Bir usta ressam, sanatının bütün inceliklerini uygulayarak bir çirkin adam resmi yapsa; ressamı ne güzel resim yapmış diye takdir ederiz. Fakat böyle sanatkârane çizilmiş resimdeki çirkin adamın çirkinliği kendine aittir. Yoksa o resmi yapan ressama ait değildir. Resim güzel ama, içindeki çirkindir. Allah (c.c.), mutlak manada hikmetli ve en güzeli yaratan tek varlıktır. O nun şerri yaratmasında birtakım gizli ve açık hikmet söz konusudur. Nitekim canlı ölüden, iyi kötüden, hayır şerden ayırt edilsin için, Allah eşyayı zıtlarıyla birlikte yaratmıştır. Allah (c.c.) buyuruyor: ك ل ن ف س ذذ ااي ق ة اال م و تت وو ن ب ل وك م ب ال ش ر وو اال خ يی ر ف ت ن ة وو ا إ ل يی ن ا ت ر ج ع ونن Her canlı, ölümü tadar. Bir deneme olarak sizi hayırla da, şerle de imtihan ederiz. Ve siz, ancak bize döndürüleceksiniz. (Enbiya, 21:35) ما ا أ ص اب ك م ن ح س ن ة ف م ن الله وو م ا ا أ ص اب ك م ن س يی ي ة ف م ن ن ف س ك وو ا أ رر س ل ن اكك ل لن اسس رر س ولا وو ك ف ى ب ا * ش هھ يید اا Sana gelen iyilik Allah'tandır. Başına gelen kötülük ise nefsindendir. Seni insanlara elçi gönderdik; şahit olarak da Allah yeter. (Nisa, 4:79) وو م ا ا أ ص اب ك م من مص يیب ة ف ب م ا ك س ب ت ا أ يی د يیك م وو يی ع ف و ع ن ك ث يیر Başınıza gelen herhangi bir musibet, kendi ellerinizle işledikleriniz yüzündendir. (Bununla beraber) Allah çoğunu affeder. (Şura, 42:30) وو ع س ى ا أ نن ت ك ر هھھھ واا ش يی ي ا وو هھھھ و خ يی ر ل ك م وو ع س ى ا أ نن ت ح ب واا ش يی ي ا وو هھھھ و ش ر ل ك م وو الله يی ع ل م وو ا أ نت م لا ت ع ل م ونن Sizin için daha hayırlı olduğu halde bir şeyi sevmemeniz mümkündür. Sizin için daha kötü olduğu halde bir şeyi sevmeniz de mümkündür. Allah bilir, siz bilmezsiniz. (Bakara, 2:216) Ayrıca Allah (c.c.), insana şer ve kötü şeylerden korunma yollarını göstermiş, şerden sakınma güç ve kudretini de vermiştir: وو هھھھ د يی ن اهه االن ج د يی ن Ona iki yolu ( doğru ve eğriyi ) gösterdik. (Beled, 90:10) ا أ وول ي ك اال ذ يین ااش ت ر وو اا اال ضلا ل ة ب ال هھ د ىى وو اال ع ذ اابب ب ال م غ ف ر ةة ف م ا ا أ ص ب ر هھھھ م ع ل ى االن ارر Onlar doğru yol karşılığında sapıklığı, mağfirete bedel olarak da azabı satın almış kimselerdir. Onlar ateşe karşı ne kadar dayanıklıdırlar! (Bakara, 2:175) Dünyada şer olmasa hayrın mânası anlaşılamaz ve bu dünyanın bir imtihan yeri olmasındaki hikmet gerçekleşemezdi. Dolayısı ile Allah'ın adalet ve hikmeti gereği veya kendisinden sonra gelecek bir hayra vasıta ve aracı olmak ya da daha kötü ve zor bir kötülüğü defetmek için şer yaratılmıştır. 3

4 4) Rızık Rızık kelime olarak azık, yenilen, içilen ve faydalanılan şey manalarına gelir. Dinî ıstılahta ise, Allah'ın, canlılara yiyip içmek ve yararlanmak için verdiği maddî ve manevî her şey dir. Bu tarife göre helâl olan şeyler de haram olan şeyler de rızık tanımının altına girer. Rızık konusunda Ehl- i sünnet bazı prensipler benimsemiştir. Şöyle ki: 1. Herkese rızık veren (rezzâk- ı âlem) sadece Allah (c.c.) tır. Şu âyet- i celile bunu bize gayet güzel anlatmaktadır. وو م ا م ن دد ااب ة ف ي االا رر ضض ا إ لا ع ل ى الله رر زز ق هھ ا وو يی ع ل م م س ت ق رهھھھ ا وو م س ت و دد ع هھ ا ك ل ف ي ك ت ابب مب يین Yeryüzünde yürüyen her canlının rızkı, yalnızca Allah'ın üzerinedir. Allah o canlının durduğu yeri ve sonunda bırakılacağı mekanı bilir. (Bunların) hepsi açık bir kitapta (levh- i mahfuz'da) dır. (Hud, 11:6) Şu âyet- i kerîme de rızkın Allah ın elinde olduğunu işaret etmektedir: ل هھ م ق ال يید اال سم اوو ااتت وو االا رر ضض يی ب س ط اال رزز قق ل م ن يی ش اء وو يی ق د رر ا إ ن هھ ب ك ل ش ي ء ع ل يیم Göklerin ve yerin anahtarları O'nundur. Dilediğine rızkı bol verir, dilediğinden de kısar. O, her şeyi bilendir. (Şura, 42:12) 2. Rızkı yaratan ve veren Allah (c.c.) tır. Ancak kul, Allah'ın kâinatta geçerli kıldığı tabii kanunlarına riayet ederek çalışıp çabalamalı, sebeplere sarılmalı ve rızkı kazanmak için tercihlerde bulunmalıdır. İşte kulun bu tercihine uygun olarak Allah onun rızkını yaratır. Rızkın Allah (c.c.) tarafından verilmiş olması, insanın tembellik yapmasına, çalışmamaya ve yanlış bir tevekkül anlayışına sahip olmasını gerektirmez. Kazanç için gerekli girişimde bulunmak kuldan, rızkı yaratmak ise Allah'tandır. ف ن ادد ااهھھھ ا م ن ت ح ت هھ ا ا أ لا ت ح ز ن ي ق د ج ع ل رر ب ك ت ح ت ك س ر يی ا وو هھھھ زيي ا إ ل يی ك ب ج ذ عع االن خ ل ة ت س اق ط ع ل يی ك رر طط ب ا ج ن يی ا Aşağısından (İsa yahut melek) ona şöyle seslendi: Tasalanma! Rabbin senin alt yanında bir su arkı vücuda getirmiştir. Hurma dalını kendine doğru silkele ki, üzerine taze, olgun hurma dökülsün. (Meryem, 19:24-25) Ayet- i kerîmede Allah (c.c.), su arkını Hz. Meryem e yakın yaratıyor, hurmayı başının üzerinde meyve verecek şekle getiriyor. Ancak hurmayı silkeleme işini Hz. Meryem validemizden istiyor. 3. Haram yoldan elde edilen şeyler de rızıktır. Fakat haram olan rızkı kulun kazanmasına Allah (c.c.) ın rızası yoktur. Bir âyet- i kerîmede Cenab- ı Hak şöyle buyurmuştur: ف ك ل واا م ما رر زز ق ك م الله ح لا لا طط يی ب ا وو ااش ك ر وواا ن ع م ت الله ا إ نن ك نت م ا إ يی اهه ت ع ب د وونن Artık, Allah'ın size verdiği rızıktan helal ve temiz olarak yeyin, eğer (gerçekten) yalnız Allah'a ibadet ediyorsanız, onun nimetine şükredin. (Nahl, 16:114) 4. Herkes kendi rızkını yer. Bir kimse başkasının rızkını yiyemeyeceği gibi, başka biri de onun rızkını yiyemez. وو ا إ نن يی م س س ك الله ب ض ر ف لا ك اش ف ل هھ ا إ لا هھھھ و وو ا إ نن يی ر دد كك ب خ يی ر ف لا رر اا دد ل ف ض ل هھ يی ص يیب ب هھ م ن يی ش اء م ن ع ب ادد هه وو هھھھ و اال غ ف ورر اال رح يیم 4

5 Eğer Allah sana bir zarar dokundurursa, onu yine O'ndan başka giderecek yoktur. Eğer sana bir hayır dilerse, O'nun keremini geri çevirecek de yoktur. O, hayrını kullarından dilediğine eriştirir. Ve O bağışlayandır, esirgeyendir. (Yunus, 10:107) ق ل االل هھ م م ال ك اال م ل ك ت و ت ي اال م ل ك م ن ت ش اء وو ت نز عع اال م ل ك م من ت ش اء وو ت ع ز م ن ت ش اء وو ت ذ لل م ن ت ش اء ب يی د كك اال خ يی ر ا إ ن ك ع ل ى ك ل ش ي ء ق د يی ر (Resulüm!) De ki: Mülkün gerçek sahibi olan Allah'ım! Sen mülkü dilediğine verirsin ve mülkü dilediğinden geri alırsın. Dilediğini yüceltir, dilediğini de alçaltırsın. Her türlü iyilik senin elindedir. Gerçekten sen her şeye kadirsin. (Âl- i İmran, 3:26) 5) Ecel Kader ve Kaza konusunda önemli olan hususlardan bir tanesi de ecel konusudur. Ecel, sözlükte önceden tesbit edilmiş zaman ve süre anlamına gelir. Dinî terim olarak insan hayatı ve diğer canlılar için belirlenmiş süreyi ve bu sürenin sona ermesi, yani ölüm zamanı demektir. Her canlının süreceği bir hayat programı ve bu programın sona erdiği bir tarih vardır ki, bu ecel zamanıdır ve değişmez. Bu da Allah ın elindedir. İnsanlara hayatı ve rızkını veren, sonunda da öldüren Allah olunca eceli de belirleyen O'dur. ن ح ن ق درر ن ا ب يی ن ك م اال م و تت وو م ا ن ح ن ب م س ب وق يین Aranızda ölümü takdir eden biziz. Ve biz, önüne geçilebileceklerden değiliz. (Vakıa, 56:60) âyeti bu hususu anlatmaktadır. Şu âyetler de ecel konusunu beyan etmektedirler: وو ل ك ل ا أ مة ا أ ج ل ف ا ذذ اا ج اء ا أ ج ل هھ م لا يی س ت ا خ ر وونن س اع ة وو لا يی س ت ق د م ونن Her ümmetin bir eceli vardır. Ecelleri gelince ne bir an geri kalırlar ne de bir an ileri gidebilirler. (A raf, 7:34) وو ل ن يی و خر الله ن ف س ا ا إ ذذ اا ج اء ا أ ج ل هھ ا وو الله خ ب يیر ب م ا ت ع م ل ونن Allah, eceli geldiğinde hiç kimseyi (ölümünü) ertelemez. Allah, yaptıklarınızdan haberdardır. (Münafikȗn, 63:11) Âyetlerde de görüldüğü gibi, ecel hiçbir sebeple değişmez. Hadis- i şeriflerde bazı ibadetlerin ve güzel amellerin ömrü artıracağına dair beyanlar vardır. Sadaka ömrü uzatır (El- Camiu s Sagir, H. No: 5146) hadisi bunlardan biridir ki, bunlar insanları hayırlı ve güzel işlere teşvik etmeyi amaçlayan hadislerdir. Bunlar şu anlamda yorumlanmışlardır: 1. Ömrün artması demek, elem ve kederden uzak, huzur ve mutluluk dolu, sağlıklı, güçlü ve kuvvetli bir şekilde ömrünü tamamlamaktır. 2. Allah (c.c.), bu gibi kimselerin bu hayırlı işleri yapacağını bildiği için ömürlerini buna göre uzun planlamıştır. Ehl- i sünnet inancına göre, öldürülen şahıs da (maktul) eceliyle ölmüştür. Şayet bu öldürülen insan, öldürülmemiş de olsa o anda tabii veya bir başka biçimde ölecekti. Bundan dolayıdır ki, katil öldürdüğü kişinin ecelini öne çekmemiştir. Öyle ise katil neden cezayı hak ediyor? diye sorulursa, şunu ifade edebiliriz. Katilin cezayı hak etmesinin sebebi, Allah'ın وو لا ت ق ر ب واا اال ف و ااح ش م ا ظظ هھ ر م ن هھ ا وو م ا ب ط ن ب ال ح ق ذذ ل ك م وو صاك م ب هھ ل ع ل ك م ت ع ق ل ونن وو لا ت ق ت ل واا االن ف س اال ت ي ح رمم الله ا إ لا 5

6 De ki: Gelin Rabbinizin size neleri haram kıldığını okuyayım: O'na hiçbir şeyi ortak koşmayın, ana- babaya iyilik edin, fakirlik korkusuyla çocuklarınızı öldürmeyin - sizin de onların da rızkını biz veririz- ; kötülüklerin açığına da gizlisine de yaklaşmayın ve Allah'ın yasakladığı cana haksız yere kıymayın! İşte bunlar Allah'ın size emrettikleridir. Umulur ki düşünüp anlarsınız. (En am, 6:151) âyetinde gerçeğini bulan yasakladığı şeyi işlemiş olması ve kul olarak Allah ın kendine verdiği gücü kullanma hususunda haram kılınan bir davranışı isteme ve yapma yönünde seçim yapmış olmasıdır. İnsanın bu seçimi üzerine de sünnetullah diye ifade edilen tabii kanun sebebiyle Allah, ölümü yaratmıştır. Allah'ın bu durumu ezelî ilmiyle biliyor olması ise, kulun iradesinin elinden alınmış olması anlamına gelmez. Alınacak Dersler: 1. İnsan iradeli bir varlıktır. Onu kullanırken Allah ın razı olacağı şekilde ve yerde kullanmalıdır. 2. Tevekkül, tembellik değil, insan olarak bütün bir şeyi elde etme yollarına sarıldıktan sonra, neticeyi yaratması için sonucu Allah a havale etmektir. 3. Rızık Allah tandır, ama sebeplerine sarılmak gerekir. Ancak sebepleri Allah ın yerine ikame etmemek gerekir. Yani kazanç temin edilen mesleği veya kazanç kapısını rezzâk gibi görmemek gerekir. 4. Ecelin geleceği hak olduğuna göre, hazırlıklı olmak gerekir. Hakkı savunurken ecelden korkarak geri durmak, ömrü uzatmaz. 5. Ömrün bereketi ve mutlu yaşamak için hayır yollarına ağırlık vermek gerekir. Ev Ödevi: Bu dersi evlerimizde aile efradımızla da müzakere ve mütalea edelim. 6