Elektronik Yayıncılıkta Güvenlik

Transkript

1 Elektronik Yayıncılıkta Güvenlik Mesut Yalvaç * Özet Elektronik yayıncılık ve onun ürünü olan elektronik yayınlar /kaynaklar, bilgi, düşünce ve insan yaratmalarının taşıyıcı araçları olarak son yıllarda yoğun bir şekilde kullanılmaya başlanmıştır. Büyük teknolojik gelişmelerin beklendiği gelecekte, elektronik yayınların daha da büyük ve önemli bir yer tutacağı söylenebilir. Elektronik yayıncılıktaki tüm gelişmelere karşın, elektronik yayıncılığın benimsenmesinde, yazarlar, yayıncılar, araştırıcılar, kullanıcılar içinde çekingen davrananlar bulunmaktadır. Bu çekingen davranışların önemli nedenleri arasında, 'elektronik ortamın güvenliği konusu' bulunmaktadır. Bu çalışmanın temel amacı, elektronik yayınlarda güvenlik konusunu irdelemek ve elektronik yayınlarda ve elektronik yayıncılığın gelişiminde güvenliğin önemine dikkat çekmektir. Çalışmada, belgesel analiz yöntemi kullanılmıştır. Bu çalışmada elektronik yayıncılıkta güvenlik konusu, 'elektronik yayıncılık, 'elektronik yayıncılık ve güvenlik', 'elektronik yayıncılıkta olası güvenlik sorunları' ve 'elektronik yayıncılıkta güvenlik sorunlarına bazı çözümler' başlıkları altında incelenmektedir. Giriş "Büyük teknolojik gelişmelere gebe olan gelecekte, elektronik yayınların daha büyük yeri ve önemi olacaktır. Ancak elektronik yayıncılıktaki gelişmelerin önündeki önemli konulardan biri de güvenlik konusudur" hipotezinden hareketle yola çıkılan bu çalışmanın temel amacı, elektronik yayınlarda güvenlik konusunu irdelemek ve elektronik yayınlarda (elektronik yayıncılığın gelişiminde) güvenliğin önemine dikkat çekmektir. Çalışmada, belgesel analiz yöntemi kullanılmış ve konu ile ilgili yerli literatür için Türkiye Bibliyografyası, Türkiye Makaleler Bibliyografyası, yabancı literatür için ise ProQuest, Ebsco, FirstSearch, Science Direct veri tabanları taranmıştır. Elektronik Yayıncılık Elektronik yayıncılık, belgelerin elektronik ortamlar ve/veya ağlar aracılığıyla dağıtımı, arşivlenmesi ve bu belgelere erişilmesi olarak tanımlanmaktadır (Tonta, 2000, 89). Elektronik yayın/kaynak ise, elektronik * Yard. Doç. Dr. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü öğretim üyesi. E- mail: myalvac@istanbul.edu.tr 1

2 ortamda yaratılmış veya elektronik ortama sonradan aktarılmış, kullanıcısı tarafından elektronik ortamda kullanılmasını gerektiren, dijital yayın/kaynak ya da bilgidir. Bunlar, kişiler tarafından ya da kurum veya organizasyon dahilinde oluşturulan ve farklı kullanıcılar tarafından kullanılan değişik tür ve kategorideki tüm dokümanların hayat döngüleri boyunca sistemli olarak elektronik ortamda bulunan, saklanan, örgütlenen ve erişilen-dağıtılan diğer bir söyleyişle elektronik ortamda yönetilen yayınlar/kaynaklardır. 1 Son yıllara kadar basılı yayınlar, bilgi, düşünce ve insan yaratmalarının en önemli taşıyıcı araçlarından birisiydi. Ancak, son yıllarda elektronik yayıncılık ve onun ürünü olan elektronik yayınlar/kaynaklar, bilgi,düşünce ve insan yaratmalarının taşıyıcı araçları olarak yoğun bir şekilde kullanılmaya başlanmıştır. Özellikle Internet'in yaygın kullanımıyla birlikte elektronik olarak arşivlenen, dağıtılan ve erişilebilen yayınların/kaynakların sayısında büyük bir artış olmuştur. Örneğin, bilimsel elektronik dergilerin sayısı 1991 ile 1997 yılları arasında 30 kat artış göstermiştir (Tonta, 2000, 90; Mogge, 1999; Mogge, 2000). Yine, 1980 ile 1997 yılları arasında elektronik veritabanı sayısında 24 kat, üretici sayısında 12 kat ve satıcı/dağıtıcı sayısında ise 25 kat artış gözlenmiştir (bkz. Tablo-1). Yıl Veritabanı Sayısı Üretici Sayısı Satıcı/Dağıtıcı Sayısı ,247 1, ,943 1, ,307 2, ,000 3,400 1,800 Tablo yılları arasında veri tabanları, üreticiler ve satıcıların/dağıtıcıların sayıları (Large, 1999, 46). 2 Haziran 2004 itibariyle Ulrich veritabanında dünyada yayınlanmış dergi sayısı 'dir. Bu dergilerin 39,606'sı elektronik olarak erişilebilen dergilerdir. 2 Elektronik yayıncılığın yaygınlaşmasının önemli nedenleri ise kısaca aşağıdaki gibi özetlenebilir: 1. Basılı yayınların üretiminde-çoğaltımında ve dağıtımında giderek artan fiyatlar -elektronik yayıncılık teknolojisi üretim ve dağıtım maliyetlerini düşürmektedir- (Tonta, 2000, 90-91; Shapiro ve Varian, 1999, 84-85). 1 Elektronik yayın/kaynak tanımı için ayr.bkz.: O.G. Norman. (1997). "The impact of electronic resources on collection development: A survey of current practice", Library Hi-Tech, 15(1-2): 125.; G.W. White ve G.A. Crawford. (1997). "Developing an electronic information resources collection development policy", Collection Building, 16(2): 53.; /knowledge_management/document/prod_document.htm 2 3 Haziran 2004 de Bowker (UK) bölge satış yöneticisi (Güney Avrupa ve Ortadoğu) Ian Pattenden den alınan bilgi. 2

3 2. Basılı yayınların özellikle kütüphane ve bilgi merkezlerinde örgütlenmesi, depolanması ve erişime sunulması, diğer bir söyleyişle yönetilmesi için yapılan harcamalar ve maliyetlerin, elektronik yayınlara göre daha yüksek olması. 3. Elektronik yayınların, basılı yayınlardan daha hızlı bir sürede kullanıma hazır hale getirilmesi ve erişime sunulması. 4. Özellikle elektronik kütüphanelerin (dijital ve sanal kütüphanelerin) gelişmesi ve yaygınlaşmasıyla, Internet üzerinde yılın 365 günü, haftanın 7 günü ve günün 24 saati hizmet sunmaları ve bu hizmetin elektronik içeriği (elektronik yayınları/kaynakları) gerekli kılması. 5. Bazı yayıncıların, paralel yayıncılığın (yayının hem basılı hem de elektronik formunun bir ararda sunulması) olanaklarından yararlanarak elektronik yayınları basılı yayın yanında ücretsiz veya düşük ücretle sunması (pazarlama tekniği). 6. Özellikle Internet'in yaygın kullanımıyla birlikte araştırmacıların elektronik ortamdaki yayınları daha yoğun kullanma ve elektronik ortamda yayın yapma istekliliğinin artması. Elektronik yayıncılığın yaygınlaşmasıyla birlikte elektronik yayın teknolojisinin ortaya çıkan sonuçları ise aşağıdaki gibi özetlenebilir: 1. Maliyetlerin düşmesi: a. Üretimde, b. Çoğaltımda, c. Dağıtımda, d. Örgütlemede, e. Depolamada. 2. Üretimin, çoğaltmanın, dağıtımın ve erişimin kolaylaşması ve kısa sürede gerçekleşmesi. 3. Elektronik içeriğin ücretsiz dağıtımı. 4. Ürün farklılaştırma. 5. Tamamlayıcı ürünleri geliştirme. Elektronik yayıncılıkta yukarıda sözü edilen tüm gelişmelere karşın elektronik yayıncılığın benimsenmesi konusunda yazarlar, yayıncılar ve araştırıcılar, kullanıcılar içinde çekingen davrananlar olmuştur. Sayıları azalmakta da olsa halen bu çekingen davranışlara sahip olanlar vardır. Bu çekingen davranışların önemli nedenleri ise aşağıdaki gibi sıralanabilir: 3

4 1. Elektronik ortama güvensizlik ve elektronik yayınları yeterince güvenilir bulmama. 2. Elektronik ortamı yeterince tanımama, kullanmayı bilmeme ve eski alışkanlıkları değiştirememe, 3. Bu ortamdaki yayınların akademik yükselmede kullanımı ile ilgili belirsizlikler. Yazarların, yayıncıların ve araştırıcıların, kullanıcıların, bu çekingen davranış nedenlerine ve hatta onların özellikle elektronik ortamın güvenliği ile ilgili kısmen haklı endişelerine karşın, elektronik yayıncılık üzerine değişik bilim alanları tarafından yapılan bilimsel araştırmalar ve onların sonuçları ile de desteklenen elektronik yayıncılık teknolojisi, çok hızlı bir şekilde gelişmekte, endişeleri yok edici çözümler üretmektedir. Çalışmanın bundan sonraki bölümlerinde elektronik yayıncılığa yalnızca çekingen davrananların değil, elektronik ortamı benimsemiş ve yoğun kullananların da zaman zaman endişe duyduğu bir konu olan 'elektronik yayıncılıkta güvenlik' konusu üzerine odaklanılacaktır. Elektronik Yayıncılık ve Güvenlik Elektronik yayıncılıkta 'güvenlik' kavramı, belgelerin elektronik ortamlar ve/veya ağlar aracılığıyla, üretilmesi, dağıtımı, arşivlenmesi ve bu belgelere erişilmesinde, yasal, kişisel, sosyal, kurumsal, iktisadi, moral, etik, teknolojik, ergonomik vb. ile ilgili sistemlerin yaşatılması; düzenin aksamadan yürütülmesi ve böylece kişilerin çekinmeden, endişe duymadan ve zarar görmeden faaliyette bulunması ve bu ortamı yaşatabilmesi ve bu ortamda yaşayabilmesi ile ilgili her duruma işaret eder ve onu kapsar. Elektronik Yayıncılıkta Olası Güvenlik Sorunları Aşağıda sıralanan olası güvenlik sorunları, iletişimde elektronik yayıncılığı kullanan (kullanmak zorunda olan), yazarlar, yayıncılar, satıcı ve dağıtıcılar, kütüphaneciler/enformasyon profesyonelleri, araştırıcılar, kullanıcılar, yayın kuruluşları, üniversiteler ve kütüphaneler başta olmak üzere tüm bilgi evrenini ve bu bilgi evreni sisteminin tüm öğelerini/bileşenlerini etkileyen sorunlardır: Elektronik yayının adının değişmesi, Elektronik yayının başka bir dizin altına alınması, Elektronik yayının bulunduğu bilgisayar ya da Internet sunucusunun değişmesi, 4

5 Elektronik yayının bir süre sonra tamamen ortadan kaybolması, silinmesi, Ses, resim, grafik, animasyon öğeleri içeren elektronik yayınların çok fazla yer kaplaması ve bu tür belgelerin bir yerden bir yere aktarılabilmesi için bilgisayar ağlarındaki bant genişliklerinin uygun olmaması, Çok yer kaplayan elektronik yayınları depolamak için büyük veri ambarlarının olmaması, bu veri ambarlarındaki bilgilere erişecek ve onları bir yerden başka bir yere aktaracak güçlü bilgisayarların bulunmaması, Elektronik ortamdaki bilgilerin korunmasının ve arşivlenmesinin sorunlu olması, Elektronik araçların ömrünün kısa olması ve bu araçlar üzerindeki bilgilerin belli sürelerle yeni araçlara aktarılmaması, Elektronik yayıncılıkta çoğu zaman bütünleşmiş olan içerik ve teknoloji nedeniyle, sadece içeriğin değil, o içeriğe erişmek için gereken teknolojinin de korunma zorunluluğu, Basılı ortamdan elektronik ortama aktarılan bilgilerdeki formatlama sorunları, Elektronik yayınları arşivleme sorumluluğunun kime ait olduğunun belirlenmemiş olması, Bazı yayıncıların ve yayıncıların ürünlerini pazarlayan, dağıtan şirketlerin elektronik yayınları uzun süreli olarak saklamaktan kaçınmaları, Elektronik yayınları kullanma ve kopyalamadan doğan telif hakları sorunları ve telif haklarının ihlal edilmesi, Elektronik yayınların aslına uygun (özgün yayın 3 ) olup olmadığının saptanmasının zorluğu, Elektronik yayınların bütünlüğünün, entelektüel tutarlılığının değiştirilmesi (bkz.: Tonta, 2000, ), Elektronik yayınları yeterince tanımama, elektronik medyanın kullanımını bilmeme, Elektronik yayıncılık etrafındaki ekonomik, yasal ve sosyal meseleleri bilmeme, 3 Kimi çalışmalarda özgünlük-orjinallik kavramının, yayının bütünlüğü (integrity), doğruluğu, geçerliliği, aslına sadık olması, belirli bir amaca uygun olması, kullanılabilirliği, içeriğinin anlaşılabilir olması ve belgeyi yaratanın onaylanması anlamlarına da geldiği bildirilmektedir Bkz.: Jeff ROTHENBERG. "Preserving Authentic Digital Information", [Çevrimiçi]. Elektronik adres: [15 Mayıs 2004]. 5

6 Elektronik yayınlara etik ve yasal olarak erişim ve onu kullanım kurallarının ihlal edilmesi (örneğin, çalışmada kullanılan elektronik yayınlara bibliyografik atıfların yapılmaması veya atıflarda standartlara uyulmaması, atıfların eksik yapılması gibi), Yazarlar, yayıncılar, kütüphaneciler ve araştırıcıların/kullanıcıların elektronik yayınları değerlendirme ile ilgili ölçütleri (örneğin, yayının amacı, kapsamı, bütünlüğü, içeriği, doğruluk ve doğrulanabilirliği, güvenirliği, tarafsızlığı, güncelliği, kabul edilebilirliği ve tutarlılığı, benzersizliği ve değeri, linkleri, yazım üslubu ve kalitesi, hedef kitlesi ve kullanıcısı, tanıtım ve eleştirileri, tasarım ve düzeni, bağlanabilirliği, işlerliği, maliyeti ile ilgili değerlendirme ölçütlerini) (bkz.: Kurbanoğlu, 2002) yeterince bilmemesi veya bildiğini uygulayamaması. Elektronik Yayıncılıkta Güvenlik Sorunlarına Bazı Çözümler Elektronik yayının adının değişmesi, başka bir dizin altına alınması, yayının bulunduğu bilgisayar ya da Internet sunucusunun değişmesi sorununun çözümünde OCLC (Online Library Computer Center) tarafından geliştirilen PURL (Permanent Uniform Resource Locator) ve IETF (Internet Engineering Task Force) tarafından geliştirilen URN (Uniform Resource Name), URL (Universal Resource Locator)'ye oranla daha kalıcı yer adresleri olarak görünmektedir. Yine, elektronik yayınların adreslerindeki değişikliklerin ilgili servislere bildirilmesi ile yayının erişilebilirliği sürekli kılınabilir (Tonta, 2000, 97-98). Internet ortamında, elektronik yayının teknolojiyle bütünleşik içeriğini ve içerikle ilgili haklarını (erişim ve telif haklarını) yönetmek, böylece bu durumla ilgili sorunlara çözüm getirmek amacıyla yürütülen DOI (Digital Object Identifier-Dijital Nesne Tanımlama) sistemi bulunmaktadır (Tonta, 2000, ). Bunun yanında elektronik ortamdaki belgelerin bibliyografik bilgilerini kaydetmek ve bu belgeleri dizinlemek için başka çalışmalar da bulunmaktadır. Bunlardan MARC (Machine Readable Cataloging) standardı ilk söylenmesi gerekenlerdendir. Yine özellikle internet üzerindeki elektronik kaynakların hızlı artışı ve beraberinde getirdiği bilgi erişim sorunlarının çözümü için, disiplinlere özel, farklı düzeylerde çeşitli metadata çalışmaları da yürütülmektedir. Bunlardan birisi de, temel bibliyografik tanımlama ve kullanım kolaylığı açısından yaygın olarak kullanılan Dublin Core Metadata Girişimi'dır (bkz.: Weibel ve Dekkers, 2003). Metadata'lar elektronik ortamda, arama araçları tarafından daha kesin sonuçların elde edilmesinde, elektronik kaynakların içerik ve içerik ilişkilerinin, entelektüel özelliklerinin tanımlanmasında, akıllı yazılım araçları tarafından bilgi paylaşımı ve değişiminde, kullanıcı erişim haklarının, içerik erişim değerlerinin ve sayfaların özel kullanım ve kopyalama haklarının belirlenmesinde kullanılmaktadır (Olgun ve Sever, 2000, 60). 6

7 Çok fazla yer kaplayan ses, resim, grafik, animasyon öğeleri içeren elektronik yayınların bir yerden başka bir yere aktarılabilmesi için gereken bilgisayar ağlarındaki bant genişliklerinin, ağlara yapılacak yatırımlarla arttırılması mümkündür. Çok yer kaplayan elektronik yayınları depolama ve onlara erişme sorunlarını, büyük veri ambarlarına, bu veri ambarlarındaki bilgilere erişecek ve onları bir yerden başka bir yere aktaracak güçte bilgisayarlara yatırım yaparak çözmek mümkündür. Elektronik yayıncılıkta çoğu zaman bütünleşmiş olan içerik ve teknoloji nedeniyle, içerikle birlikte içeriğe erişmek için gereken teknolojinin de korunma zorunluluğu vardır. Yine, depolama ve erişim teknolojilerinin hızla gelişmesi ve değişmesi nedeniyle eski teknoloji ile üretilmiş elektronik medya üzerine kayıtlı bilgilerin zaman zaman daha yeni teknolojiyle üretilmiş medya üzerine kopyalanması (teknoloji yenileme/ teknoloji göçü) da gereklidir. Bu sorunlar, bu işi yönetecek ve yürütecek insan kaynağına ve teknolojiye yapılacak yatırımla çözümlenebilir. Bazı yayıncıların ve dağıtıcı/satıcı şirketlerin elektronik yayınları uzun süreli olarak saklamaktan kaçınmaları ve elektronik yayınları arşivleme sorumluluğunun kime ait olduğunun belirsizliği sorunu, özellikle kar amacı gütmeyen bazı kuruluşların (kar amacı gütmeyen arşivler, kütüphaneler, dernekler, vakıflar vd.) bu yayınlar için sürekli ve güvenilir bir elektronik arşiv olma görevini üstlenmede tek başına veya ortak projeler geliştirmeleri ve bunlara devletlerin de yasal ortam hazırlamalarıyla çözümlenebilir. Elektronik yayınların telif haklarının ihlal edilip edilmediği, özgünlüğünün ve bütünlüğünün bozulup bozulmadığını saptama ile ilgili sorunlar için, üretilmiş bazı teknolojiler (örneğin, Digimarc-belge içine gömülen belli bir yazılımla saptanabilen gizli işaretler, akıllı görüntüler vb.) çözüm olabilir. Elektronik yayınları kullanma ve kopyalamadan doğan telif hakları sorunları ve telif haklarının ihlal edilmesi ile ilgili sorunlar için, ulusal 4 ve uluslar arası politikaları ve yasaları (örneğin, AB Telif Hakları Yönergesi Bern Konvansiyonu, WIPO Telif Hakları Anlaşması,WIPO Gösteriler ve Ses Simgeleri Anlaşması) 5, elektronik telif hakları yönetim sistemlerini, dijital hakların yönetimini, teknolojik önlemleri (CITED: Control in Transmitting Electronic Documents) bilmek ve uygulamak gereklidir. Bütün bunlara karşın, sınır ötesi elektronik bilgi akışı, uluslar arası telif haklarıyla ilgili sorunların çözümünde yeni ve uluslararası yaklaşımları gerekli kılmaktadır. Benzer durumun elektronik yayınlar dışındaki basılı yayınlar için de geçerli olduğu göz ardı edilmemelidir. 4 Türkiye için bkz.: İLESAM (2004) sayılı fikir ve sanat eserleri kanunu. [Çevrimiçi]. Elektronik adres: /fsek.html [12 Mayıs 2004]. 5 Bkz.: EU. (2004). Directive of the European Parliament and of the Council on the enforcement of intellectual property rights. [Çevrimiçi]. Elektronik adres: /pdf/en/04/st03/st03636.en04.pdf [12 Mayıs 2004].; WIPO. [Çevrimiçi]. Elektronik adres: [12 Mayıs 2004]. 7

8 Yazarlar, yayıncılar, kütüphaneciler ve araştırıcıların, kullanıcıların elektronik yayınları yeterince tanımama; elektronik medya kullanımını ve elektronik kaynakları değerlendirme ile ilgili ölçütleri bilmeme; elektronik yayıncılık etrafındaki ekonomik, yasal ve sosyal meseleleri bilmeme; elektronik yayınlara etik ve yasal olarak erişim ve onu kullanım kurallarını ihlal etme gibi sorunları, onların enformasyon okuryazarı 6 olmaları ile çözümlenebilir. Sonuç Son yıllarda elektronik yayıncılık ve onun ürünü olan elektronik yayınlar/kaynaklar, bilgi, düşünce ve insan yaratmalarının taşıyıcı araçları olarak yoğun bir şekilde kullanılmaya başlanmıştır. Büyük teknolojik gelişmelere gebe olan gelecekte, elektronik yayınların daha da büyük ve önemli bir yer tutacağı söylenebilir. Elektronik yayıncılıktaki tüm gelişmelere karşın, elektronik yayıncılığın benimsenmesi konusunda, yazarlar, yayıncılar ve araştırıcılar, kullanıcılar içinde çekingen davrananlar olmuştur. Sayıları azalmakta da olsa halen bu çekingen davranışlara sahip olanlar vardır. Bu çekingen davranışların önemli nedenleri arasında, 'elektronik ortamın güvenliği konusu' bulunmaktadır. Yazarların, yayıncıların ve araştırıcıların, kullanıcıların, özellikle elektronik ortamın güvenliği ile ilgili kısmen haklı endişelerine karşın, elektronik yayıncılık üzerine değişik bilim alanları (iletişim bilimi, kütüphane ve enformasyon bilimi vd.) tarafından yapılan bilimsel araştırmalar ve onların sonuçları ile de desteklenen elektronik yayın teknolojisi, çok hızlı bir şekilde gelişmekte, güvenlik sorunlarını ve sorunların neden olduğu endişeleri yok edici çözümler üretmektedir. Ancak, tatmin edilmiş her ihtiyacın bir yenisini doğurabileceği; yeniliğin ve gelişmenin beraberinde daha önce yaşanmamış sorunları da getirebileceği göz önünde tutulmalıdır. Bu yaşam döngüsünde, nihayet, her alanda olduğu gibi elektronik yayıncılıkta da öncelikle insana ve teknolojiye yatırım yapmak, yeniliği ve gelişmeyi sağlamada ve ortaya çıkan güvenlik sorunlarını çözmede, endişeleri gidermede, yaşamsal öneme sahiptir. 6 Enformasyon okuryazarlığı, enformasyona ihtiyaç olduğunda farkında olma ve onun bulunduğu yeri saptama, değerlendirme ve ihtiyaç duyulan enformasyonu etkili olarak kullanma yeteneğine sahip olmada bireylerin gereksinim duyduğu yetenekler topluluğudur. Konu ile ilgili Ayr.bkz.: American Library Association. (1998). A Progress report on information literacy: an update on the American Library Association Presidential Committee on information literacy: final report. [Çevrimiçi] Elektronik adres: [ ]. ; Association of College and Research Libraries. (2001). "Information literacy: competency standarts for higher education" Teacher Librarian, 28 (3): [Çevrimiçi] Elektronik adres: Ebscohost: [ ].; Mesut Yalvaç. (2001). "21.Yüzyılda enformasyon profesyonellerinin eğitim ve öğretiminde enformasyon okur-yazarlığı standartları" Türk Kütüphaneciliği, 15(2): ; Mesut Yalvaç. (2001). "Web de enformasyon okuryazarlığı" Bilgi Dünyası, 2(1):

9 Kaynakça American Library Association. (1998). A Progress report on information literacy: an update on the American Library Association Presidential Committee on information literacy: final report. [Çevrimiçi] Elektronik adres: [ ]. Association of College and Research Libraries. (2001). "Information literacy: competency standarts for higher education." Teacher Librarian. 28(3): [Çevrimiçi] Elektronik adres: Ebscohost: [ ]. EU. (2004). Directive of the European Parliament and of the Council on the enforcement of intellectual property rights. [Çevrimiçi]. Elektronik adres: f [ ]. İLESAM. (2004) sayılı fikir ve sanat eserleri kanunu. [Çevrimiçi]. Elektronik adres: [ ]. Kurbanoğlu, S. (2002). "WWW bilgi kaynaklarının değerlendirilmesi." Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. 19(1): Large, A. ve ötk. (1999). Information seeking in the online age principles and practice. London: Bowker- Sour Mogge, D. (1999). "Seven years of tracking electronic publishing: the ARL directory of electronic journals, newsletters and academic discussion lists." Library Hi Tech. 17(1): Mogge, D. (2000). "Seven years of tracking electronic publishing: the ARL directory of electronic journals, newsletters and academic discussion lists." [Çevrimiçi]. Elektronik adres: [ ]. Norman, O.G. (1997). "The impact of electronic resources on collection development: A survey of current practice." Library Hi-Tech. 15(1-2): 125. Olgun, B. ve Sever, H. (2000). "Kaynak keşif yeteneğinin artırılması için internet kaynaklarının içeriklerinin standart biçimde tanımlanması." Bilgi Dünyası. 1(1): Shapiro, C. ve Varian, H.R. (1999). Information rules: A startegic guide to the network economy. Boston: Harvard Business School Press. Tonta, Y. (2000). "Elektronik yayıncılıkta son gelişmeler." Bilgi Dünyası, 1(1): Weibel, S. ve Dekkers, M. (2003). "State of the Dublin Core Metadata initiative, April 2003." D-Lib Magazine. April [Çevrimiçi] Elektronik adres: /04weibel.html. White, G.W. ve Crawford, G.A. (1997). "Developing an electronic information resources collection development policy." Collection Building. 16(2): 53. 9

10 WIPO. (2004). [Çevrimiçi]. Elektronik adres: [ ]. Yalvaç, M. (2001). "21.Yüzyılda enformasyon profesyonellerinin eğitim ve öğretiminde enformasyon okur-yazarlığı standartları." Türk Kütüphaneciliği. 15(2): Yalvaç, M. (2001). "Web'de enformasyon okuryazarlığı." Bilgi Dünyası. 2(1):