RECENT DEVELOPMENTS IN THE TURKISH MINING LAW LEGISLATION AND INVESTIGATION OF THE EFFECTS TO MINE SURVEYING AND MAPPING

Transkript

1 TÜRK MADEN HUKUKU MEVZUATINDAKİ SON GELİŞMELER VE MADENLERDE ÖLÇME VE PLANLAMAYA OLAN ETKİLERİNİN İNCELENMESİ H. AKÇIN 1 1 Bülent Ecevit Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Geomatik Mühendisliği Bölümü, Zonguldak, hakanakcin@hotmail.com Özet Maden Hukuku Mevzuatında son aylarda kanun ve yönetmelik bazında birçok değişikliğe gidilmiş ve bu süreçte madenlerde ölçme ve planlama (maden haritacılığı) ile ilgili olarak da pek çok yeni hüküm ortaya çıkmıştır Sayılı Maden Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair 6592 Sayılı Kanun tarihinde yürürlüğe girmiştir. Bu Yasanın 14. maddesi ile eski yasanın 29. Maddesi değiştirilmiştir. Buna göre; teknik belgeleri hazırlama yetkisi yalnızca Yetkilendirilmiş Tüzel Kişiler (YTK) lere verilmiş ve Kanunun bu maddesi tarihli YTK yönetmeliği ile düzenlenmiştir. Mevcut yasada teknik belgeler; haritalar, imalat haritaları, jeolojik, jeofizik ve hidrojeolojik etüt ve raporlar olarak tanımlanmıştır. Ayrıca; tarihli Maden iş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliği yönetmeliğinde Değişiklik yapılmasına Dair Yönetmelik yürürlüğe girmiştir. Bu yönetmelik kapsamında da maden çalışma planlarının (imalat haritalarının) 3 Boyutlu üretilmesi, tehlikelere ilişkin risk haritalarının üretilmesi hükme bağlanmıştır. Mevzuattaki bu değişikliklerin temel amacının; bu teknik belgelerin ve projelerin niteliğinin ve işlevselliğinin arttırılması, bu belgelerden ve projeden kaynaklanan kazaların önüne geçilmesi olduğu söylenebilir. Ele alınan bu çalışmada, yapılan değişiklikler analiz edilmiş ve yaşanılan sorunlar incelenerek YTK ler ile bu sorunların aşılıp aşılamayacağı tartışılmıştır. Anahtar kelimeler: 3213 Sayılı Maden Kanunu, 6592 Sayılı Kanun, Yetkilendirilmiş Tüzel Kişilikler, maden haritacılığı. RECENT DEVELOPMENTS IN THE TURKISH MINING LAW LEGISLATION AND INVESTIGATION OF THE EFFECTS TO MINE SURVEYING AND MAPPING Abstract In the Turkish Mining Law Regulations were made to many changes on the basis of laws and regulations in the last time, and in this process occurred many new provisions regarding the mining surveying and mapping. New law No containing to changes in the Mining law has entered into force on Article 29 of the old law abolished and it has been rearranged in Article 14 of the new law. According to this; authority of preparation of projects, reports and so on technical documentation is provided to only Accredited Legal Persons-ALP, and this article of the Law is regulated by "ALP regulation" on 06/03/2016. Technical documentation on the existing laws; maps, manufacturing maps, geological, geophysical and hydrogeological etudes and reports was identified as. Also; Regulation on Amendments to the regulation of occupational health and safety in mining establishments was enacted on D production of the mining operation plans (production of the map) and the production of risk maps related to hazards in scope of these regulation are regulated. The main purpose of these changes in legislation, improvement of the quality and functionality of this technical documentation and the project, and said to be the prevention

2 2 of accidents arising from these documents and projects. In this study, legislation were analyzed and to be dissolving of these problems cannot be solved discussed by a new regulation issued for the ALP s. Keywords: Mining Low of 3213 number, New law No. 6592, Accredited Legal Persons-ALP, mine surveying and mapping. 1. Giriş 3213 Sayılı Maden Kanununda önemli değişiklikleri içeren 6592 sayılı Yasa, tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Yasadaki en belirgin değişikliklerden biri, Maden İşleri Genel Müdürlüğü (MİGEM) e verilecek proje, rapor vb. teknik belgeleri hazırlama yetkisinin yalnızca Yetkilendirilmiş Tüzel Kişilikler YTK lere bırakılmasıdır. Bununla birlikte, YTK lere yetki belgesinin verilmesi, denetimi, uyarılması, yetki belgelerinin askıya alınması ve belgenin iptal edilmesi ile ilgili usul ve esasların yönetmelikle belirleneceği hükme bağlanmıştır ( Akçın, 2015, Kayadelen 2015). Bu yasanın 14. Maddesi ile Maden Kanunun 29. Maddesi değiştirilmiştir. YTK ler tarafından hazırlanan rapor, proje ve tüm teknik belgeler ruhsat sahibi tarafından Genel Müdürlüğe verileceği ve Ruhsat sahibinin, her yıl Nisan ayı sonuna kadar bir önceki yıl içinde gerçekleştirdiği işletme faaliyeti ile ilgili teknik belgeleri, işletme faaliyet raporunu ve işletme sahasında arama yapmış ise arama ile ilgili bilgileri MİGEM e vermekle yükümlü olduğu ifade edilmiştir. Kanundaki bu değişiklere esas olarak, Yetkilendirilmiş Tüzel Kişilikler İle İlgili Yönetmelik sayı ve 3 Haziran 2016 tarihli Resmi Gazete yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. MİGEM e sunulan belgeleri hazırlama yetkisinin yalnızca YTK lere verilmesi ile hazırlanan rapor, proje ve tüm teknik belgelerin niteliğinin arttırılması istendiği, yasanın çıkarılış amaçlarından ve TBMM deki tutanaklarından anlaşılmaktadır (Kayadelen, 2015). Madencilik sektöründe yaşanan sorunların büyük çoğunluğunun bu rapor, proje ve teknik belgelerden ve bunların yanlış uygulanması ve/veya niteliksiz uygulanması ve hatta uygulanmamasından kaynaklandığı da bilinmektedir. Madencilik sektöründe yukarıda belirtilen teknik belge nitelikli haritaların beyan esaslı olması, arşivlemesinin yalnızca MİGEM ve yetki devri yaptığı ihtisas sahibi madencilik kuruluşlarınca yapılması, haritaların MİGEM ve ihtisas sahibi kuruluşlarca onaylandıktan sonra uygulamaya konulması zorunluluğunun kaldırılarak 6592 sayılı Yasayla sadece teslim edilmesinin yeterli hale getirilmesi, kontrol ve denetleme işlemlerinin Büyük Ölçekli Harita ve Harita Bilgileri Yönetmeliğine uygun olarak yapılmaması tescilsiz olması birçok sorunu beraberinde getirmektedir. Belirtildiği gibi; bu teknik belgelerin

3 3 özellikle de harita ve imalat haritalarının bir duvar kâğıdı olmaktan öteye gidemediği, niteliklerinin hiçbir zaman sorgulanmadığı, doğruluklarının araştırılmadığı, arandığında da birçoğunun bulunamadığı, bulunsa bile bu haritalar üzerinden arama, işletme ve diğer işlere yönelik faaliyetler hakkında bilgi alınamadığı net bir şekilde bilinmektedir. Olası bir kaza anında kazaya müdahale edilememesinin ya da olası kazaların öngörülememesinin önündeki en büyük unsurun yukarıda bir kısmı ifade edilen sorunlar nedeniyle bu belgeler olduğu da bilinmektedir. Mevcut imalat haritalarının 2 Boyutlu olması ve bünyesinde müthiş derecede karmaşa ve çelişkileri (paradoksları) içermesi, mevcut topoğrafik haritaların topoğrafyayı yansıtmaktan aciz, niteliksiz ve yanlış olması bu haritalar üzerine işlenen maden projelerinin de yanlışlığını ve denetimsizleştirildiğini ortaya koymaktadır. Son yıllarda üstüste gelen maden kazalarından sonra bu durumun tam anlamıyla dibe vurduğu da görülmektedir. YTK lerin bu sorunları çözebilecek kabiliyetlerinin olup olmayacağının araştırılması gerekmektedir. Ancak, yönetmeliğin incelenmesinden maden haritacılığının madencilik sektörü için öneminin algılanamadığı, günümüze kadar gelen aymazlık, duyarsızlık ve dışlanmışlığın devam ettiği görülmektedir. Ele alınan bu çalışma ile harita niteliğindeki teknik belgeler açısından Maden Kanunun olumlu ve olumsuz yanları, teknik sorunları ve YTK ler; örnekler üzerinden değerlendirilerek irdelenmiş ve öneriler sunulmuştur. 2. Türk Maden Hukuku Mevzuatı Açısından Teknik Belge Olarak Harita, Plan ve Kesitler Madencilik Faaliyetleri kapsamında ele alınan teknik belge niteliğindeki haritalar, imalat haritaları ve kesitler aşağıda belirtilen yasa ve yönetmelikler kapsamında ele alınmaktadır. 4 Şubat 2015 tarih ve 6592 sayılı Maden Kanunu (3213 sayılı) ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun, sayı ve 3 Haziran 2016 tarihli Resmi Gazete yayınlanarak yürürlüğe giren Yetkilendirilmiş Tüzel Kişiliklere ilişkin yönetmelik, 6331 numaralı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu 19 Eylül 2013 tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren Maden İşyerlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği, tarihli Resmi Gazetede yürürlüğe giren Maden iş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliği yönetmeliğinde Değişiklik yapılmasına Dair Yönetmelik Tarih ve 6831 sayılı Orman Kanunu, tarih ve 27715sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren Orman Kanunun 16ncı Maddesinin Uygulama Yönetmeliği.

4 4 Maden Kanununun Tanımlar başlıklı 3. Maddesinde Beyan, Maden Sicili, Teknik Belge, İmalat Haritası, Proje terimleri tanımlanmıştır. Bu tanımlardan teknik belgeler; haritalar, imalat haritaları, jeolojik, jeofizik ve hidrojeolojik etüt ve raporlar olarak tanımlanmıştır. Kanunun Madencilik Faaliyetlerinde İzinler başlığı altındaki 7. Maddesinde; Özel çevre koruma bölgeleri, milli parklar, yaban hayatı koruma ve geliştirme sahaları, muhafaza ormanları, 4/4/1990 tarihli ve 3621 sayılı Kıyı Kanununa göre korunması gerekli alanlar, 1 inci derece askeri yasak bölgeler, 1/5000 ölçekli imar planı onaylanmış alanlar, 1 inci derece sit alanları ile madencilik amacı dışında tahsis edilen ve Genel Müdürlük tarafından uygun görüş verilen elektrik santralleri, organize sanayi bölgeleri, petrol, doğalgaz ve jeotermal boru hatları gibi yatırım alanlarına ait koordinatlar, ilgili kurumlar tarafından Genel Müdürlüğe bildirilir hükmü ile arama, işletme ve kapatma aşamaları için proje, rapor, etüt ve haritaların yapımı için gerekli olan kısıtlanmış alanların tanımı yapılmıştır. Madencilik faaliyetleri ile kamu yatırımlarının çakışması halleri olan; Devlet ve il yolları, otoyollar, demir yolları, havaalanı, liman, baraj, enerji tesisleri, petrol, doğalgaz, jeotermal boru hatları, su isale hatları gibi kamu yararı niteliği taşıyan yatırımların birbirlerini engellemesi, maden işletme faaliyetinin yapılamaz hale gelmesi, yatırım için başka alternatif alanların bulunamaması durumunda, madencilik faaliyeti ve yatırımla ilgili kararın, Kurul tarafından verileceği de hükme bağlanmıştır. Yasanın Beyan Usulü başlıklı 10. Maddesinde ise; madencilik faaliyetlerinin bu Kanun hükümlerine göre devamı süresince teknik ve mali konularda yapılan yazılı beyanlar ile yetkili kişilerce tanzim edilen raporların doğru kabul edileceği, teknik elemanların sadece ihtisas sahibi oldukları konularda beyanda bulunabileceği ve beyanları ile sorumlu olacağı, ruhsat sahiplerinin ise teknik konular dışındaki tüm beyanlardan sorumlu olacağı belirtilmiştir sayılı Yasa ile Maden Kanunun 10. Maddesine getirilen bir değişikle Kanun kapsamında tanımlanan işlemleri yapmak üzere kurulan yetkilendirilmiş tüzel kişiler veya maden arama ya da işletmecileri, Genel Müdürlükten yetki belgesi almakla yükümlüdür. Yetkilendirilmiş tüzel kişiler ile maden arama ya da işletmecilerine yetki belgesinin verilmesi, denetimi, uyarılması, yetki belgelerinin askıya alınması ve belgenin iptal edilmesi ile ilgili usul ve esaslar yönetmelikle belirlenir düzenlemesi getirilerek YTK ler tanımlanmıştır sayılı Yasa ile Maden Kanunundaki 17. Madde değiştirilerek genel arama dönemi raporlarının ruhsat sahibi tarafından yaptırılacağı ve arama dönemleri ile ilgili proje, arama faaliyet raporları ve diğer belgeler yetkilendirilmiş tüzel kişilerce hazırlanacağı hükme bağlanmıştır sayılı Yasa ile getirilen bir diğer değişiklikle ise Maden Kanununun 24. Maddesi değiştirilerek I. Grup (b) bendi ve II. Gurup (a),(c) bendi madenler için YTK lerce maden mühendisinin sorumluluğunda işletme projesinin ruhsat sahibi tarafından MİGEM e verileceği belirtilmiştir.

5 sayılı Yasadaki düzenlemeler ile mevcut Yasadaki 29. Madde düzenlenerek teknik içerikli belge, proje, harita vb. belgelere ilişkin olarak aşağıdaki düzenlemeler getirilmiştir: İşletme faaliyetinin, projesine ve bu Kanunun ilgili hükümlerine göre yürütüleceği, İşletme projeleri ve değişikliklerinin uygulamaya konulmadan önce Genel Müdürlüğe sunulmasının zorunlu olduğu, aksi takdirde üretim faaliyetinin durdurulacağı, YTK ler tarafından hazırlanan rapor, proje ve tüm teknik belgeler ruhsat sahibi tarafından Genel Müdürlüğe verileceği, Ruhsat sahibinin, her yıl Nisan ayı sonuna kadar bir önceki yıl içinde gerçekleştirdiği işletme faaliyeti ile ilgili teknik belgeleri, işletme faaliyet raporunu ve işletme sahasında arama yapmış ise arama ile ilgili bilgileri Genel Müdürlüğe vermekle yükümlü olduğu, I. Grup (a) bendi madenler için ruhsat sahibi, her yıl ocak ayı sonuna kadar bir önceki yıl içinde gerçekleştirdiği işletme faaliyeti ile ilgili işletme faaliyet raporunu (maden imalat harita ve kesitlerini), büyükşehir belediyesi olan illerde valiliklere, diğer illerde il özel idaresine vermekle yükümlü olduğu ve Maden ruhsat sahaları ile hammadde üretim izin sahalarında rezervin verimli bir şekilde değerlendirilmesi, can ve mal güvenliği tedbirlerinin alınması amacıyla birden fazla ruhsatın birbirine mücavir olarak bulunduğu sahalarda faaliyetlerin ortak bir proje çerçevesinde yapılmasına hak sahiplerinin rızasının olması hâlinde Genel Müdürlük kararı ile ruhsat sahiplerinin rızasının olmaması hâlinde Bakan onayı ile karar verilebileceği, bu amaçla, ortak ruhsat alanları içinde belirlenecek termin planları dikkate alınarak işletme izin alanları yeniden düzenlenebilecektir sayılı Yasada bu konudaki son değişiklik Maden Kanunun 32. Maddesi üzerinde olmuştur. Buna göre; ruhsat sahibi sahasında gerekli emniyet tedbirlerini almak ve sahanın son durumunu gösterir imalat haritası ve maden jeoloji haritasını Genel Müdürlüğe vermek suretiyle terk talebinde bulunabilir. Herhangi bir nedenle hükümden düşmüş veya ruhsat hukuku yürürlükte olan sahalarda terk edilen alanlarda ruhsat sahibi gerekli emniyet tedbirlerini almak ve sahanın son durumunu gösterir teknik belgeleri (özellikle haritaları) Genel Müdürlüğe vermek zorundadır. Ruhsat sahibi belirtilen bu tedbirleri en geç bir yıl içinde almak ve işletme faaliyetinde bulunulan alanı işletme projesi doğrultusunda çevreye uyumlu hale getirmek zorundadır. Kanundaki bu değişiklere esas olarak, Yetkilendirilmiş Tüzel Kişilikler İle İlgili Yönetmelik sayı ve 3 Haziran 2016 tarihli Resmi Gazete yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Yönetmeliğin amacı Madde 1 de tüzel kişiler veya maden arama ya da işletmecilerinin 4/6/1985 tarihli ve 3213 sayılı Maden Kanunu kapsamında Genel Müdürlüğe verilmesi gereken rapor, proje ve her türlü teknik belgeyi hazırlamak için,

6 6 Genel Müdürlükçe tüzel kişilere yeterlik belgesi verilmesine ilişkin usul ve esasları düzenlemek şeklinde tanımlanmıştır. Bu yönetmelikte geçen Tanımlar başlıklı 4. Madde ğ fıkrasında; İmalat haritası İşletmelerde üretim yapılan yerleri, miktarları, yapılış şeklini ve bir sonraki yılın üretim programını gösterir, uygun ölçekli ve üç boyutlu beyan niteliğindeki harita şeklinde tanımlanmıştır. Bu maddenin ü fıkrasında ise Teknik belge tanımında da imalat haritası, haritalar, kesitler, çevre ile uyum planına yer verilmiştir. Bu yönetmeliğin 10. Madde 3. Fıkrasına göre göre YTK ların şirket hisselerinin yarısından fazlasının mühendis olma zorunluluğu söz konusudur. Bu bağlamda serbest çalışan Harita ve Kadastro Mühendisleri YTK kurma ve işletme hakkına sahiptir. Bu maddenin 8. ve 9. Fıkralarına göre ise, YTK tarafından hazırlanan rapor, proje ve her türlü teknik belge için, Yönetmeliğin Ek-1 inde örneği verilen personel tablosunun doldurulup dosyasına eklenmesi zorunludur, rapor, proje ve her türlü teknik belgenin tamamında yer alan bilgilerin doğruluğundan YTK ve imza sahipleri sorumludur. YTK lar Maden İşleri Genel Müdürlüğü MİGEM den yeterlilik belgesi almak zorunda olup her 5 yılda bir personelinin de eğitime tabi tutulması gerekmektedir. Yeterlilik belgesi başvurularında aranacak personel şartları başlıklı 5. Madde de ise yeterlilik belgesi almak isteyen tüzel kişinin sağlaması gereken şartlar için 1. Fıkra a bendinde; en az beş personelden ikisinin sürekli istihdam edilecek mesleği ile ilgili en az beş yıl çalışmış bir maden ve bir jeoloji mühendisi olması gerektiği ifade edilmiştir. En az beş personelden biri için ise 5. Madde, 1. Fıkra b bendinde; harita ve kadastro, hidrojeoloji, çevre, jeofizik, cevher hazırlama, metalürji, ziraat, orman, elektrik ve makine mühendislerinden herhangi birini sürekli istihdam etmesi gerektiği belirtilmiştir. Son olarak zorunlu beş personelden son ikisinin ise tecrübesine bakılmaksızın bir maden ve bir jeoloji mühendisi olması gerektiği belirtilmiştir. Bu bağlamda yeterlilik belgesi almak isteyen bir tüzel kişinin istihdam etmesi zorunlu personel içinde harita ve kadastro mühendislerine yönetmelikte yer verilmemiştir. Harita ve Kadastro Mühendisliği isteğe bağlı istihdam olarak tanımlanmıştır. Ancak burada şu durumu gözden kaçırmamak gereklidir. Bir maden işletmesi için iş güvenliğine yönelik çok ciddi yaptırımlar söz konusudur, dolayısıyla işletmenin sağlıklı koşullarda sorunsuz bir şekilde sürdürülmesi her türlü ölçme ve planlamanın doğruluğu yüksek güvenilir ölçü ve haritaya bağlıdır. Bu nedenle konunun önemi açıktır ve bu durumun artık ciddi işletmelerde bir topoğraflık hizmeti ile örneğin 1:25000 likten büyütülerek maden işletmesinin halihazır haritalarının üretilmesi gibi gayriciddi uygulamalar olamayacağı bilinmektedir. Ayrıca bu yönetmelik gereği YTK, veri

7 7 güvenliğine ilişkin gerekli tedbirleri de almakla yükümlüdür. Maden ruhsat sahiplerine taahhüt ettiği yükümlülüklere ilişkin olarak, elektronik/kâğıt ortamında ürettiği her türlü bilgi ve belgenin paylaşımı ve ifşası Genel Müdürlük, maden arama/işletme ruhsat sahibi veya işletmecilerinin iznine tabidir. Aksi halde ceza puanı uygulanır. Yönetmeliğin 15. Maddesinde Harita ve Kadastro Mühendislerinin görevleri ve imzalamakla yetkili oldukları belgeler şu şekilde tanımlanmıştır: Maden işletmelerinde herhangi bir yöntem veya ölçekteki çizgisel veya sayısal harita yapımı, Madencilik faaliyetlerinde ve Kanunun uygulanmasında ihtiyaç duyulan kırsal veya kentsel arazi veya arsa düzenlemeleri, Madencilik faaliyetleri ile ilgili etüt ve işletme haritalarının yapımı, Maden üretimi ile ilgili yer kontrol noktalarının tesisi, ölçüsü ve hesabı, Tescile konu olan harita ve planların yapımı, Madencilik faaliyeti yapılan alanların yer ve konum belirlemeleri, Yeraltı ve yer üstü maden işletmelerinde üretimlere ait ölçümlerin yapılarak haritalandırılması ve teknik altyapı tesis ölçmeleri, Madencilik ile ilgili mühendislik projelerinin araziye uygulanması işleri, Maden arama dönemlerinde ve işletme taleplerinde uygun ölçekli topoğrafik haritaların hazırlanması, Yer altı ve yer üstü maden işletmelerine ait topoğrafik haritaların aplikasyonunun yapılması. Yönetmeliğin 21. Maddesi gereği YTK nın, Genel Müdürlüğe verilmesi gereken rapor, proje ve her türlü teknik belgenin hazırlanması esnasında konusunda uzman gerçek ve tüzel kişilerden hizmet alımı yapması durumunda da bu Yönetmelik kapsamında sorumluluğu ortadan kalkmamaktadır. YTK tarafından Genel Müdürlüğe verilen rapor, proje ve her türlü teknik belge aksi ispat edilene kadar doğru kabul edilmektedir. Genel Müdürlüğe verilen rapor, proje veya teknik belgenin doğru olmadığı ya da gerçeğe aykırı beyan içerdiğinin tespit edilmesi halinde YTK ya ceza puanı uygulanmaktadır. YTK yönetmeliğinin madencilik açısından görülen en önemli eksik yönü ise 7. Madde deki Arama faaliyet raporu ve aramalar ile ilgili her türlü teknik belgenin jeoloji mühendisinin sorumluluğunda, İşletme faaliyet raporu ve işletme projeleri maden mühendisinin sorumluluğunda hazırlanır hükmüdür. Halbuki 15. Madde de tanımlanan gerek arama faaliyetleri kapsamındaki ve gerekse işletme faaliyetleri kapsamındaki tescile

8 8 konu olan harita ve planların yapım sorumluluğunun bir maden veya jeoloji mühendisinin sorumluluğuna verilmesidir. Tescile Konu Olan Harita ve Planların Kontrolünün dayanağı ülkemizde yürürlükte olan Kanun, Tüzük, Yönetmelik ve Genelgeler gibi hukuki mevzuatlarda tanımlanmış ve hükme bağlanmıştır. Bu mevzuatlar şunlardır: 2644 sayılı Tapu Kanununun 31 ve 32nci maddeleri, 3045 sayılı Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Kuruluş ve Görevleri Hakkındaki Kanunun 2/b, 26 ve 28inci maddeleri, 3402 sayılı Kadastro Kanununun 47/D maddesi, 3194 sayılı İmar Kanununun 38nci maddesi, Tapu Planları Tüzüğü, Tescile Konu Olan Harita ve Planlar Yönetmeliği, Döner Sermaye İşletmesi Yönetmeliğinin 4 üncü maddesinin (a) fıkrası, Bakanlıklararası Harita İşlerini Koordinasyon ve Planlama Kurulu Yönetmeliği Büyük Ölçekli Harita ve Harita Bilgileri Üretim Yönetmeliğidir. Yukarıda isimlerini sıralanan bu kapsamdaki diğer Hukuk Mevzuatına göre; kontrol edilmemiş, teknik esaslara göre üretimi denetlenmemiş ve ilgili belgenin sorumlusunun Harita ve Kadastro Mühendisi olmadığı ve imzalamadığı hiçbir harita ve teknik belge tescilli belge olamaz. İşte bu noktada madencilik faaliyetlerinin tescilli konu harita, plan ve projeler üzerinden düzenlenmesinde, gerek Maden Kanunu ve gerekse YTK Yönetmeliğinde çelişkiler ve sorunlar yaşanmaktadır (Güler 2014, Köprülü 2002, Söyler 2011, Şimşek 2010,2014). YTK yönetmeliğine göre; tescile konu haritaları maden ve jeoloji mühendislerinin sorumluluğunda yaptırtabileceği sonucu ortaya çıkmakta olup bu durum gerek maden mevzuatına ve gerekse yukarıda tescile ilişkin diğer mevzuatla çelişmektedir sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile Maden iş yerlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliğine göre de Harita ve Kadastro Mühendisleri Odasına bağlı mühendislerin madenlerde ölçme ve planlamaya yönelik önemli hizmetleri söz konusudur. Şöyle ki:

9 9 Harita ve Kadastro mühendisinin alacağı görevler ve yapacağı işler madenlerde gerek arama ve gerekse işletim, üretim ile üretim sonrası faaliyetler için sürekli uygulanması gereken, sorumluluk gerektiren, iş sağlığı ve güvenliği için risk değerlendirmesine yönelik ölçü, analiz ve planların yapılmasını zorunlu kılan iş grupları arasında tanımlanmıştır. Halbuki harita ve kadastro mühendisliği görev tanımı gereği YTK Yönetmeliğinde açıkça belirtilmiş olan madenlerin mühendislik projelerini araziye uygulama, yönlendirme, yeraltı ve yerüstü topoğrafik haritalarınının aplikasyonu yapma, madencilik faaliyetleri ile ilgili etüt ve işletme haritalarını yapma, madencilik faaliyeti yapılan alanların yer ve konum belirlemelerini faaliyetin sürdürülmesi sırasında yapmak ve en önemlisi yeraltı ve yer üstü maden işletmelerinde üretimlere ait ölçümleri yaparak üretimle eş zamanlı olarak haritalamak görev ve sorumluluğu verilmiştir. Bu görevler ara sıra yapılacak işler olmayıp sürekli yapılması gerekli zorunlu uygulamalardır Anayasamız kişi ve toplumun sosyal hakkı ile temiz bir çevrede yaşama hakkını güvence altına almıştır. 56.madde ile herkesin sağlıklı ve temiz bir çevrede yaşama hakkını, 60. madde ise herkesin sosyal güvenliğinin devlet tarafından karşılanacağını ifade etmiştir. Devlet tarafından güvence altına alınan bu haklar, olası tehlikelerden kaynaklanacak riskler için de bir güvence niteliğindedir. Devletin çalışanını koruma ve haklarını güvence altına almasına ilişkin kamu hukuk kuralları ise 4857 Sayılı İş Kanunu, 6331 numaralı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, İş sağlığı ve güvenliği yönetmelikleri ve tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayınlanan İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği kapsamında düzenlenmiştir sayılı kanuna göre işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması ve mevcut sağlık ve güvenlik şartlarının iyileştirilmesi için işveren ve çalışanların görev, yetki, sorumluluk, hak ve yükümlülüklerinin düzenlenmesi amaçlanmıştır. Kanunun 9 uncu maddesi uyarınca mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dâhil her türlü tedbirin alınması, organizasyonun yapılması, gerekli araç ve gereçlerin sağlanması, sağlık ve güvenlik tedbirlerinin değişen şartlara uygun hale getirilmesi ve mevcut durumun iyileştirilmesi için çalışmalar yapar denilmiştir. Kanunun 10. Maddesine göre ise İşveren, iş sağlığı ve güvenliği yönünden risk değerlendirmesi yapmak veya yaptırmakla yükümlü olup, iş sağlığı ve güvenliği yönünden çalışma ortamına ve çalışanların bu ortamda maruz kaldığı risklerin belirlenmesine yönelik gerekli kontrol, ölçüm, inceleme ve araştırmaların yapılmasını sağlamalıdır. İşveren öncelikle kabul edilemez riskleri ortadan kaldırmak veya kabul edilebilir seviyeye indirgemek için kanun, yönetmelik ve genelgelerin işverenden talep ettiği yükümlülükler doğrultusunda hukuksal dayanağı olan kontrol ve önlem listesi oluşturmalıdır. Bu liste;

10 10 İş sağlığı ve iş güvenliği üst yapı organizasyonu, Çalışanların sağlık gözetimi, Ölçümleri gerçekleştirme, Gözlem kayıtları yapma, Riskler ve önlemlerine yönelik harita ve planları oluşturma, Makine ve teçhizatlarının bakım ve onarımını yapma ve test etme, Yazılı talimatlar, yönergeler ve genelgeler oluşturma, Çalışanları eğitme ve sertifikalarını düzenleme, Kişisel koruyucuları sağlama, Kontrol ve denetimleri gerçekleştirme, Ocak turları yapma, Şeklindeki faaliyetleri içermelidir. Bu listede yer alan riskler ve önlemlerine yönelik harita ve planlar mevcut kanun ve yönetmelikler çerçevesinde şunlardır: Üç Boyutlu Yeraltı Çalışma Planları (İmalat Haritaları): 6592 sayılı Kanunla değiştirilmiş 3213 Sayılı Maden Kanunu ( 3. Madde ); YTK yönetmeliği (3. Madde), Maden iş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliği yönetmeliği (Ek 3, 1. Madde), Maden iş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliği yönetmeliğinde Değişiklik yapılmasına Dair Yönetmelik (7. Madde, 11. Madde). Risk Haritaları: Maden iş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliği yönetmeliği (Ek 3, 1. Madde, 1. fıkra). Havalandırma Planı: Maden iş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliği yönetmeliği (Ek 3, 8. Madde, 3. fıkra). Elektrik şebekesi Planı: Maden iş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliği yönetmeliği (Ek 1, 2. Madde, 1.3. fıkra). Acil Durum Planı (Hayat Hatlarının da gösterildiği kaçış planı): Maden iş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliği yönetmeliğinde Değişiklik yapılmasına Dair Yönetmelik (25. Madde), işyerlerinde işveren veya işveren vekili tarafından yürütülecek iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerine ilişkin yönetmelik (Ek 1). İşyerlerinde acil durumlar hakkında yönetmelik (4. Madde, b fıkrası), İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği (8. Madde, p fıkrası). Kurtarma Planı: (Maden iş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliği yönetmeliği (Ek 3, 16. Madde, 1. fıkra). Bakım Planı: Maden iş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliği yönetmeliği (Ek 1, 3. Madde, 3,1. fıkra).

11 11 Patlamayı Önleme Planı: Maden iş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliği yönetmeliği (Ek 1, 5. Madde, 2,3. fıkra). Koruma Planı: Maden iş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliği yönetmeliği (Ek 1, 5. Madde, 3,4. fıkra). Yangından Korunma Planı: Maden iş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliği yönetmeliği (Ek 1, 5. Madde, 4,4. fıkra). Barajları gösterir Yeraltı Çalışma planı: Maden iş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliği yönetmeliğinde Değişiklik yapılmasına Dair Yönetmelik (7. Madde). Patlayıcı Madde Depolarının Yerini Gösterir Plan: Maden iş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliği yönetmeliği (Ek 1, 6. Madde, 12 a fıkrası). Çalışma Planı: Maden iş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliği yönetmeliği (Ek 3, 12. Madde, 1. fıkra). Özellikle 19 Eylül 2013 tarihli Maden iş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliği yönetmeliği ve 10 Mart 2015 tarihli Maden iş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliği yönetmeliğinde Değişiklik yapılmasına Dair Yönetmelik Ek 3. Bölüm 1. Maddesi ve bazı ifadeleri değiştirilmiş 7. Maddesinde, yeraltı çalışmalarını açıkça gösterecek ölçekli bir yeraltı üç boyutlu çalışma planı hazırlanır hükmü yer almaktadır. Bundan da önemlisi çalışmayı ve güvenliği etkileyebileceği beklenen diğer özellikler bu planın üzerinde gösterilir, planlar sağlık ve güvenlik yönünden gerekli olduğu sürece saklanır hükmüne de yer verilmiştir. Yönetmeliğin bu maddeleri; yeraltı maden işletmelerinde çalışmayı ve güvenliği etkileyebileceği beklenen tehlikeler için risklerin ölçümlenmesini, risk analizi sonuçlarının da üç boyutlu çalışma planına işlenerek gösterileceği risk haritası şeklindeki dokümanın hazırlanmasını ve yönetmeliğin değiştirilmiş 11. Maddesinde de bu dokümanın ölçekli ve elektronik ortamda da üç boyutlu olarak hazırlanarak saklanması gerektiğini belirtmektedir. Yönetmelikte ifade edilen bu tehlikeler yeraltı madenciliği için şunlardır; gaz degajı ve yayılımı, havalandırma, kazı işleri, termal konfor, yangın, toz, gürültü, titreşim, aydınlatma, tahkimat ve maden göçükleri, patlayıcı madde kullanımı, elektrik, su baskını, mekanizasyon ve makine kullanımı, malzeme ve insan nakliyesi. Yukarıda belirtilen mevzuat hükümlerinden de açıkça anlaşılacağı üzere tanımlı bu işler sürekli yapılması gerekli zorunlu işler olup ara sıra yapılacak hizmet alımı şeklindeki uygulamalar değildir. Bu nedenle YTK tüzel kişisinin yetki belgesi almasına ilişkin sürekli istihdam edilmesi gerekli zorunlu personel listesinde Harita Kadastro mühendislerine yer verilmeyip iki jeoloji ve iki maden mühendisine yer verilmesi bu YTK yönetmeliği için bir çelişki ve yürürlükteki diğer yasal mevuta ise açık bir hukuka aykırılık nedenidir.

12 sayılı Maden Kanunun İzinler başlıklı 7inci Maddesinde, Orman Kanunu esasları çerçevesinde alınacak izinlere göre ruhsat düzenleneceği ve izin alınamaması durumunda müracaatın reddedileceği hükme bağlanmıştır. Buna göre; 6831 sayılı Orman Kanunun 16 ve 17/3 maddeleri gereği ormanlık alanlarda madencilik faaliyetlerine ilişkin hükümler belirlenmiştir. Kanunun 16ıncı Maddesinde Devlet ormanları içinde maden aranması ve işletilmesi ile madencilik faaliyeti için zorunlu; tesis, yol, enerji, su, haberleşme ve altyapı tesislerine, fon bedelleri hariç, bedeli alınarak Çevre ve Orman Bakanlığınca izin verilir... hükmü yer alır. 17/3 Maddesinde ise Savunma, ulaşım, enerji, haberleşme, su, atık su, petrol, doğalgaz, altyapı, katı atık bertaraf ve düzenli depolama tesislerinin; baraj, gölet, sokak hayvanları bakımevi ve mezarlıkların; Devlete ait sağlık, eğitim ve spor tesislerinin ve bunlarla ilgili her türlü yer ve binanın Devlet ormanları üzerinde bulunması veya yapılmasında kamu yararı ve zaruret olması halinde, gerçek ve tüzel kişilere bedeli mukabilinde Çevre ve Orman Bakanlığınca izin verilebilir hükmü ile maden sahalarındaki katı atık ve depolama tesislerine ilişkin izinlerin verilebileceği ifadeleri yer almaktadır. Orman Kanunun 16ıncı Maddesinin Uygulama Yönetmeliğine göre, Maden Kanunu ve Uygulama Yönetmeliği kapsamındaki harita, vaziyet planı, ruhsat sınır koordinatları çerçevesinde işlemler gerçekleştirilir. Bu işlemlerin tümünde maden ruhsat sınırlarının gösterildiği 1/25000 ölçekli topoğrafik harita, maden tesislerine ilişkin vaziyet planı, üretim ve stok atık alanlarını ve yollarını gösteren 1/1000 ölçekli harita ve koordinat çizelgesi teknik içerikli belge olarak Orman Bölge Müdürlüklerine sunulur. 16ıncı Madde uygulama yönetmeliği aşağıda belirtilen uygulamaları kapsamaktadır. Bunlar: Maden Arama, maden İşletme, maden tesis ve altyapı tesis, hammadde üretim, rehabiliteye hazırlık maksatlı dolgu izni ve muhafaza ormanlarında maden ruhsatı işlemleridir (Koçak 2015, Gencay 2016). 3. Sonuç ve Öneriler Ülkemizde harita, imalat haritası, haritaya dayalı işletme projesi, kesit gibi teknik içerikli belgelerde yaşanan sorunlar; madenciliğin gelişmemesine, iş güvenliği kayıplarına, maden kaynaklarının kayıt altına alınmadan kayıt dışı olarak üretimine, üretim kayıplarına, madenlerin talan edilmesine, madencilik faaliyetlerinde bulunan tüzel kişilerin hoyratça ve sorumsuzca uygulamalar gerçekleştirmesine yol açmakta ve dolayısıyla hukuksuzluğa zemin hazırlamaktadır. Son yıllarda yaşanan olumsuz gelişmeler bunun en canlı örnekleridir. Bu durumdan hem devleti yönetenler rahatsızlık duymakta hem de kamu vicdanı yara almaktadır. Bu olumsuzluklar ve sorunların nispeten önüne geçmek amacıyla 3213 sayılı Maden Kanunu köklü bir değişiklikle 6592 sayılı Yasa olarak yürürlüğe girmiştir. Yeni düzenlemelerle belli miktarda iyileşmeler sağlanacak mı? Yoksa süre gelen sorunlar bilindiğinden, bir kaosun içine mi düşülecektir? Bu

13 13 durum gerçekten merak konusu olmuştur. Madenciliğin teknik belgelere ilişkin olan kısmı açısından bu ikilemi değerlendirmek amacıyla bu bildiri hazırlanmıştır. Özel hukuk kişilerince işletilmesine izin verilen madenlerin, ormanlar gibi istisnai olarak hazine adına tapu sicilinde tescil edilmelerinin önü açılmalı ve kanun koyucu bu konudaki özel kanun olan Maden Kanununda gerekli düzenlemeleri yapmalıdır. Bununla birlikte şu an için YTK lerin üreteceği haritaların en azından tescilli harita niteliğinde ve kalitesinde olabilmesi açısından, üretilen haritaların BÖHHBÜY ne uygun, kontrol ve denetimden geçmiş olması gereklidir. Bu konuda Büyük Ölçekli Harita ve Harita Bilgileri Üretim Yönetmeliği son derece yetersizdir. YTK lerce üretilen haritaların niteliğinin arttırılması, özellikle ocak yangınları ve tasman gibi afet risklerine karşı bu haritalardan üretilecek coğrafi verilerin kullanılacağı Maden Bilgi Sistemlerinin kurulabilmesi, karar vericilerin ve hukuksal ihtilaflarda mahkemelerin sorunları incelemesi ve anlamasına yardımcı olunması amacıyla özellikle üretilecek imalat haritalarının sayısal ortamda 3 Boyutlu üretilmesi son derece önem arz etmektedir. Bununla ilgili olarak YTK yönetmeliği teknik içerikten yoksun olarak hazırlanmış olsa da zımmen ölçme ve haritalama açısından ciddi sorumlulukları içermektedir. Haritaların teknik açıdan niteliğinin arttırılması, maden faaliyetlerinin kayıt altına alınmasındaki bilgi kayıplarının önlenmesi, sınır ihtilaflarının önlenmesi ve madenlere ilişkin coğrafi veri kalitesinin arttırılması için yukarıda detaylı olarak belirtilen gerekli düzenlemeleri içeren Büyük Ölçekli Harita ve Harita Bilgileri Üretim Yönetmeliği nin acilen hayata geçirilmesi gereklidir. Böylece maden ruhsatlarının iptaline ilişkin riskler azaltılabilir. Her şeyden öte üretilen bu haritalara; herhangi bir olay karşısında, yeni bir proje hazırlık aşamasında, bir kaza anında, farklı disiplinlerin mühendislik uygulamaları aşamasında, iş güvenliği uygulaması aşamasında vb. uygulama aşamalarında ne kadar güvenebiliriz? Bu sorunun yanıtı hukukta güven ilkesi açısından çok önemlidir. Bunun nedeni, bu haritaların madenin açıldığı ilk andan kapandığı ana kadar hukuken geçerli teknik içerikli belge olması, üretim ekonomisi açısından güçlü bir araç olması ve gerektiğinde insanların yaşamlarının kurtarılmasındaki en önemli unsurlardan biri olmasıdır. Dolayısıyla; her zaman doğru ve güvenilir bir şekilde üretilip ve güncellenip, ayrıca çok titiz bir şekilde kontrol ve denetimden geçirilmiş bir şekilde tescillenmiş olarak hizmete sunulması gereklidir.

14 14 YTK lerin mutlaka akredite birimler haline getirilmesi ve YTK lerin bünyesinde konusunda uzman akredite mühendislerin çalıştırılması esası benimsenmelidir. Aksi halde mevcut Maden Kanunu ve Uygulama Yönetmeliği ile YTK lerden çözüm ve iyileştirmeler beklemek hayalden öteye gitmeyecek, süregelen sorunlarımızı halının altına süpürmeye devam edeceğimiz anlamına gelecektir. Kaynaklar Akçın H., (2015). Maden Kanunundaki Gelişmeler Çerçevesinde Harita Niteliğindeki Belgelere İlişkin Sorunların İrdelenmesi, Maden Hukuku Sempozyumu, 3-4 Ekim 2015, Afyonkarahisar Gençay, G., (2016). Orman sınırları içinde tapu iptali kararlarının mülkiyet hakkını ihlal etmesi sorunu. Journal of the Faculty of Forestry Istanbul University 66(1): DOI: /jffiu Gülan, A., (1999). Kamu Mallarından Yararlanma Usullerinin Tabi Olduğu Hukuki Rejim, Alfa Yayını, İstanbul. Şimşek, S., (2010). Türk Hukukunda ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde Mülkiyet Hakkı, Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı Yayınları, Ankara. Şimşek, S., (2014). Kamu Mallarının Özel Mülkiyete Konu Olmaması İlkesinin Mülkiyet Hukukuna Yansımaları, Sayıştay Dergisi Sayı: 92. Söyler, İ., (2011). Kamu Malları Teorisi Açısından Devletin Hüküm ve Tasarrufundaki Yerler, Sayıştay Dergisi, Sayı: 83 Kayadelen, M., (2015). Maden Yasası yine değişti. Bir sonraki değişiklik ne zaman? 2015/03 (09). 20 Temmuz 2015 tarihinde Kayadelen-Maden-Yasasi-yine-degisti.pdf adresinden erişildi. Koçak, H., (2015). Orman Kadastrosunun Kadastro Müdürlüğü Tarafından Yapılması ve Kültür Arazilerinin Durumu. 2013/11 (12). 20 Temmuz 2015 tarihinde adresinden erişildi. Köprülü, B., (2002). Taşınmaz Mülkiyetinin Yatay ve Düşey Sınırlandırılmasına İlişkin Başlıca Hukuki Sorunlar, 20 Temmuz 2015 tarihinde adresinden erişildi.