T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) AYAKKABI VE SARACİYE TEKNOLOJİSİ TEMEL KESİM

Transkript

1 T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) AYAKKABI VE SARACİYE TEKNOLOJİSİ TEMEL KESİM ANKARA 2008

2 Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen mdüller; Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının tarih ve 269 sayılı Kararı ile naylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli larak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim prgramlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Ntlarıdır). Mdüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali larak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır. Mdüller teknljik gelişmelere paralel larak, amaçlanan yeterliği kazandırmak kşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir. Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler mdüllere internet üzerinden ulaşabilirler. Basılmış mdüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz larak dağıtılır. Mdüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.

3 İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR...iii GİRİŞ...1 ÖĞRENME FAALİYETİ MALZEMENİN KONTROLÜNÜ YAPMA Malzemenin Kusur ve Hataları Deri Malzemenin Kusur ve Hataları Suni Deri Malzemenin Kusur ve Hataları Tekstil Malzemenin Kusur ve Hataları Deri Kalite Bölgeleri Malzemenin Esneme Kntrl Yöntemleri Deri Malzemenin Esneme Yönünün Tespiti Suni Deri Malzemenin Esneme Yönünün Tespiti Tekstil Malzemenin Esneme Yönünün Tespiti Malzemenin Desen ve Şekil Özellikleri...14 UYGULAMA FAALİYETİ...15 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...16 ÖĞRENME FAALİYETİ ISTAMPA YERLEŞTİRME Istampa Yerleştirme Şekilleri Malzemenin Esneme Yönüne Göre Istampaları Yerleştirme Eknmiklik Prensibi Dğrultusunda Istampaları Yerleştirme Malzemenin Kalite Bölgelerini Dikkate Alarak Istampa Yerleştirme Yüz Istampalarını Yerleştirme Maskaret Istampalarını Yerleştirme Yüz Istampalarını Yerleştirme Gamba Istampalarını Yerleştirme Filet Istampalarını Yerleştirme Astar Istampalarını Yerleştirme Yüz Astar Istampalarını Yerleştirme Gamba Astar Istampalarını Yerleştirme Çraplık Malzeme Sarfiyat Hesapları Deri Malzeme Hesapları Tekstil ve Suni Deri Malzeme Hesapları...26 UYGULAMA FAALİYETİ...28 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...29 ÖĞRENME FAALİYETİ ELDE KESİM El Kesiminde Kullanılan Araç-Gereçler Kesim Masası Kesim Lastiği Kesim Bıçağı Üçgen Eğe (Limaki) Masat Gümüş Kalem Kesim Bıçağını Bileme Teknikleri...36 i

4 3.3. Elde Kesim Tekniği İşaretleme ve İç- Dış Çentiği Numara Çentiği Tasnifleme...45 UYGULAMA FAALİYETİ...47 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...50 ÖĞRENME FAALİYETİ PRES MAKİNELERİ Pres Kesim Bıçakları Döner Kafa Pres Makineleri Gezer Kafa Pres Makineleri...56 UYGULAMA FAALİYETİ...63 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...64 MODÜL DEĞERLENDİRME...66 CEVAP ANAHTARLARI...69 KAYNAKLAR...71 ii

5 KOD ALAN DAL/MESLEK MODÜLÜN ADI MODÜLÜN TANIMI AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR 542TGD241 Ayakkabı ve Saraciye Teknljisi Alan Ortak Temel Kesim SÜRE 40/32 ÖN KOŞUL Ön kşulu yktur. Saya elde ve makinede kesimle ilgili temel bilgi ve becerilerin kazandırıldığı öğrenme materyalidir. YETERLİK Temel kesim yapmak için yöntem ve teknikleri öğrenmek. Genel Amaç Gerekli rtam sağlandığında tekniğine uygun ıstampaları malzemeye en eknmik şekilde yerleştirebilecek ve kesim yapabileceksiniz. MODÜLÜN AMACI Amaçlar 1. Malzeme kntrlü yapabileceksiniz. 2. Istampaları yerleştirebileceksiniz. 3. Elde kesim yapabileceksiniz. 4. Preste kesim yapabileceksiniz EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI Atölye rtamı, Kesim atölyesi gibi saya kesiminin yapıldığı rtamlar ve bu rtamda bulunan; El kesiminde kullanılan aletler, saya kesim presleri, İş güvenliği ile ilgili ekipmanlar, diğer faydalı araç gereç ve avadanlıklar. ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Her faaliyet snrasında faaliyetle ilgili değerlendirme sruları ile kendi kendinizi değerlendireceksiniz. Öğretmen mdül snunda size ölçme aracı (uygulama, sru-cevap)uygulayarak mdül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek değerlendirecektir. iii

6 iv

7 GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci Bu mdül snunda edineceğiniz bilgi ve beceriler ile ayakkabıcılık üretim alanında her türlü kesimi yapmak için vazgeçilmez lan elde kesim ve pres kesim makinelerini tanımanız sizler için çk yararlı lacaktır. Teknljinin her geçen gün hızla ilerlediği bu zamanda işlerinizi daha klay yapabilmeniz için kullanacağınız kesim aletlerinde sürekli yenilikler lmaktadır. Tarihte ilk ayakkabıyı kimin ne zaman giydiği bilinmiyr. Ama ilk ayakkabının, ilk insanlarla başladığı varsayılabilir. Mağara çağı insanları, dünyanın taşına tprağına dayanamayacak yapıda lan ayaklarını krumak için ağaç kabuklarından, yapraklardan ve giderek hayvan derilerinden ilkel ayakkabılarını yapmış lmalıdırlar. Ayakkabı ilk çağlardan itibaren her dönem vazgeçilmez bir giysi ve statü göstergesi larak yerini kruyr. Araştırmalara göre bilinen ilk el yapımı ayakkabı türü, sandaletler. En eski kanıt ise M.Ö. 8 bin yıllarında yaşayan Amerika yerlilerine ait. Ama ayakkabı knusunda en yaratıcı tplum Mısırlılar lmuştur. M.Ö yıllarında ıslatılmış kumda ayaklarının kalıplarını çıkartarak, bu kalıplarda şekillendirdikleri ham deriden tabana şekillendirdikleri tabanlar bağlayarak sandaletler yapılmışlardır. Çk geçmeden bu sandaletler giyen kişinin statülerini göstermeye yarayan en önemli giysi lmuştur. Kadınlar mücevherlerle süsledikleri ayaklarını sergilemiş, erkekler ise deri kayışlara ender bulunan değerli taşlar taktırmışlardır. Rma imparatrlarının giydiği sandaletler ise altından yapılmıştır. M.Ö yıllarında da ayakkabı, aynı günümüzde lduğu gibi sihirli bir giysiymiş. İspanyllar, Perulular, Japnlar, Hintliler, Yunanlılar, kısacası hemen hemen bütün dünya insanları bu sihirli giysinin etkisinde kalmışlardır. Her meslek elemanının kesim el aletlerini bulundurduğunu mutlaka görmüşsünüzdür. Bu aletlerin neler lduğunu İşte bu ayakkabı saya kesimi ile ilgili bütün srularınızın cevabını merak etmişsinizdir 1

8 2

9 ÖĞRENME FAALİYETİ 1 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ - 1 Uygun rtam sağlandığında, ayakkabı yapımında kullanılan malzemelerin tekniğe uygun larak kntrlünü yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlardır: Ayakkabı yapımına elverişli malzemeleri araştırınız. Deri fabrikalarına (tabakhanelere) giderek deri işlentilerini araştırınız. Ayakkabı üreticilerine giderek ayakkabı yapımında kullanılan malzemeleri araştırınız. Araştırma işlemleri için internet rtamını da kullanabilirsiniz. Yaptığınız araştırma snuçlarını sınıf rtamında arkadaşlarınızla paylaşınız. 1. MALZEMENİN KONTROLÜNÜ YAPMA 1.1. Malzemenin Kusur ve Hataları Deri Malzemenin Kusur ve Hataları Ayakkabı üretiminde kullanılan saya malzemesi lan deri dğal ve yapay lmak üzere iki çeşittir. Çeşitli hayvanlardan elde edilerek üretilen deri ideal bir saya malzemesidir. Deriler de hayvanlar canlı iken yaşadıkları laylarla ya da işlenirken, taşınırken üzerlerinde luşan deri izleriyle deri hataları luşur. Yaşlılık kırışıklığı: Hayvanlar yaşlandıklarında meydana gelen kırışıklıklardır. Resim Egzamalı hayvan derisi 3

10 Egzama: Hayvanlar yaşarken geçirdiği egzama hastalığının snucu çıkan izlerdir (Resim 1. 1). Nkra deliği: Nkra bir tür bakteridir. Hayvanın yiyecekleri ile vücuda girip belli bir büyüklüğe ulaştıktan snra derinin altına kuluçkalaşır. Kuluçka devrini bitirdikten snra deriyi içeriden delip dışarıya çıkar. Deriyi delme esnasında bıraktığı ize nkra izi denir. Nkranın tabakhanelerde yapılan işlemlerde kapatılması imkânsızdır (Resim 1. 2). Resim 1. 2: Nkra izi Çalı çiziği: Hayvan tlarken rmanlarda ağaçlara, çalılara sürtünerek luşan izlerdir (Resim 1. 3). Resim 1. 3 Çalı çiziği izi Kaşağı izi: Hayvanın derisinin tzunu, tprağını alıp hayvanı rahatlatmak için besici tarafından tarağa benzer malzeme ile yapılan tarama işlemidir. Kaşağılama aşırı bastırılarak yapılırsa deri üzerinde yırtılmalar luşur. Bu yırtılmalar iz bırakır. İzler deri tabaklandıktan snra veya ayakkabı ısıl işlemlerinde gözükür. Tel örgü izi: Hayvanların tel örgülere sürtünmesi ile luşan izlerdir. 4

11 Bıçak izi: Bıçak kaçırma izi de denilir. Hayvanlar kesilirken veya yüzülürken kasap tarafından acemice yapılan bıçak izleridir. Genellikle derinin et kısmında bulunur (Resim 1. 4). Resim 1. 4 bıçak izi Gübre idrar yanığı: Hayvanların idrar ve dışkılarının üzerine uzun süre yatması ile asit yanması luşur bu hata deride yanık izleri şeklinde gözükür. Bşluk: Hayvanlar canlı iken özellikle kltuk altlarında aşırı hareketle meydana gelen defrmasyndur. Bütün hayvan derilerinde görülen hatadır (Resim 1. 5). Bşluk bölgesi derilerdeki en gevşek yerdir. a. Karın bölgesi b. Kltuk altı Resim 1. 5: Deride kltuk altı ve karın bölgesi defrmasynları Damar izleri: Hayvanların kan dlaşımını sağlayan damarların bıraktığı izlerdir. Özellikle hayvanların byun kısmında görülür (Resim 1. 6). Resim 1. 6 Damar izleri 5

12 Damga izleri (dağlama): Hayvanları işaretlemek için kullanılan kızgın demirle deriyi dağlama işlemidir Suni Deri Malzemenin Kusur ve Hataları Yüzeyi kaplanmış yapay malzemeler, ayakkabı yapımında gittikçe artan miktarlarda kullanılmaya başlanmıştır. Bu malzemeleri tanımanın faydalı lacağı düşünülmelidir. Yüzey kaplı malzemeler; ayakkabıda saya, astar, diğer yardımcı ve destekleyici malzemeler larak kullanımı gittikçe artmaktadır. Dğal derinin maliyetinin yüksekliği ve arz talep dengesinin birbirini karşılamaması suni deri kullanımını artırmaktadır. Ayakkabıcılıkta kullanılan suni deriler: PVC (Pli-Vinil-Klrür): PVC (plivinilkrür) kaplanmış, bu yapay malzemelerin; sayalık ve astarlık larak kullanılan pek çk türleri vardır. Yapay derilerin pek çğu PVC ile kaplanmış malzemelerdir. Bu malzemelerin bir kısmı ucuz lup, bazı türleri ise ayakkabı endüstrisinde yıldan daha uzun süredir kullanılmaktadır. PU (Pliüretan): PU (Pliüretan) kaplanmış suni deriler PVC ye göre çk snradan bulunmuş dayanım larak az mukavemetli ama dğal deriye daha yakın bir malzemedir. Yapay Derilerin Üretimi Yapay derilerin devamlı larak, çk miktarda yapılmasına seri üretim denir. Seri üretimde kesinti lmayıp; deri, kumaş gibi tp larak elde edilir. Bu nedenle, üzeri plâstik kaplanan yapay derinin, alt katı larak dkunmuş kumaş kullanılır. Dkuma kumaşlar: Yapay deri yapımında en çk kullanılan alt kat malzemesidir. Kullanılan bütün alt kat kumaşları, yapay derinin dayanımını yükseltmek, bükülebilme özelliğini artırmak ve ayakkabı içindeki nemi alma gibi işlevleri yapmaya yöneliktir. Örgülü kumaşlar: Bu tür kumaşlar, genleşme özellikli PVC kaplamalarda alt kat larak kullanılır. Böylece, üretilen yapay deri daha yumuşak lup, uzaması iyidir. Yapay derinin bu iki özelliği mnte işlemini klaylaştırır. Fakat yapay derinin bu uyum klaylığı, ayakkabının biçim kalıcılığını azaltır. Bu nedenle, bu özellikteki yapay deriler, terlik ve yumuşak lması gereken günlük ayakkabılarda kullanılır. Örgü yapılı yapay deriler, döşemelik ve giysilik larak kullanılmaya da elverişlidirler. 6

13 Dkunmamış alt kat kumaşları: Dkunmamış larak yapılan kumaş benzeri yüzeyler, yapay deri üretiminde, alt kat larak az da lsa kullanılmaktadır. Bu ürünlerin özellikleri; kullanılan liflerin cinsine, yapıştırıcı kalitesine ve uygulanan yapım yöntemine göre değişir. İyi yapıştırılmış dkunmamış ürünler biraz pahalıdır. Kullanılacak lan lifler, giyimdeki aşınmaya dayanacak, aşınmayı geciktirecek özellikte lmalıdır. PVC Kaplamalı Yapay Deriler Bu PVC ürünleri; katı, gözenekli, genleşmeli ve süet lmak üzere 4 cinstir. Katı kaplamalı pvc yapay deriler: Dkuma kumaşlar, dğrudan dğruya PVC ile kaplanarak deri benzeri görünüşte malzeme yapılır. Böyle malzemeler döşemelik, bavul derisi ve ucuz ayakkabı sayası larak kullanılır. Bu kaplamalı PVC ürünleri; güzel ve sağlıklı lmaz. Elle dkunulduğunda dluluk duygusu vermez. Fazlaca bükülürse çatlama yapar. Genellikle astarlık larak kullanılır. Gözenekli PVC Yapay Deri : PVC'nin bu kaplama türü ilk larak 1980 li yıllarda kullanılmaya başlandı. Bu malzeme, çk ince sünger gibi yapıda (küçük gözenekli) bir üründür, içyapıdaki gözenekler birbiri ile ilişkilidir. (açık gözenekli yapıda). Böyle yapılı malzeme (yapay deri) su buharını (nemi) geçirir. Fakat sıvı bir maddeyi geçirmez. Ayrıca açık gözenekli yapılı kütlenin yüzeyinde geçirgen lmayan ince bir kat daha vardır. Bu kat plastiğin katılaşması sırasında luşur. Genleşmeli pvc yapay derisi.: Bu PVC kaplamalı yapay derinin üst yüzeyinde katı bir PVC kaplaması bulunur. Üst kaplamanın altı genleşebilen özellikte bir yapıdır. Bu PVC'nin sıvı geçirgenliği yktur. Fakat elle temas edildiğinde, dğal deri gibi bir duygu verir. Süet, gözenekli yapay pvc deriler: PVC'nin bu kaplama türü, açık gözenekli yapıdadır. Bu gözenek yapısı, derinin üst yüzeyine süet görünümü vermektedir. Kaplama işleminden önce PVC bazı tuzlar ve nişasta ile karıştırılır. Kaplama işleminden snra, bu tuzlar ve nişasta gibi malzemeler yıkanarak giderilince, geride açık gözenekli yapıda bir kaplama kalır. Pliüretan Kaplı Yapay Deriler Pliüretan kaplı yapay derilere, genellikle PUCFS denir. Bu semblik bir gösterimdir. Bu semblik gösterim İngilizce; PU = Pliüretan, C = Kaplama, F = dkuma anlamındadır. Bu tür kaplamalar, gelişmelerini sürdürürler ise belki de geleceğin yeni sayalık derileri lacaktır. Dkumalı kumaşlar üzerine pliüretan kaplanmış yapay deriler, ilk önceleri 1969 yıllarında bayan btlarında kullanılmış ve çk çabuk gelişme göstermiştir. Pliüretan yapay derinin, altlık kumaşı geliştirilmiş ve pamuk dimi dkuma kumaşlar kullanılmıştır. Dimi dkuma yapısı, atlamalı seyrek, kabarık ve gevşek yapılı bir kumaş türüdür. Üretilen pliüretan kaplamalı yapay deriler, fantezi bayan ayakkabılarında kullanılarak, PVC kaplı yapay derilerin yerini almıştır. 7

14 Dğal Deri ile Yapay Derinin Karşılaştırılması Dğal deri, sayalık larak, çk lumlu ve düzgün özelliktedir Dğal deriye bu üstünlüğünü veren, karışık yapılı lif dkusudur. Dkunmamış yüzeyli malzemeler ve yapay gözenekli deriler, dğal deriye göre daha büyük yapılıdır. Dğal deri liflerini bir arada tutan yapıştırıcı bir madde yktur. Bu durum lifler arasında dğal gözeneklerin bulunması demektir. Bu özellikten dlayı deri, hava alabilme özelliğine sahiptir. Bu nedenle ayakkabı içindeki nem de dışarıya klaylıkla çıkar. Dkunmamış kumaşların (yüzeylerin) yapısı, genellikle; kısa bylu yapay liflerden luşur. Bu kısa lifleri, pliüretan gibi esnek ve gözenekli bir yapıştırıcı tutar. Bu nedenle dkunmamış yüzeylerde dayanımın % 40 kullanılan yapıştırıcıya aittir. Yapıştırıcının zrunlu larak kullanılması, dğal deriye göre önemli bir lumsuzluktur. Bu durum dğal deri mekanik özelliklerinin üstünlük nedenlerinden biridir. Yapay derilerin bazılarının lumlu özelliklerinden ötürü, kullanımları artmıştır. Gene de yapay derileri, dğal deriler ile karşılaştırmak ldukça zrdur Her iki tür deriyi birbirleri ile karşılaştırmak için, bunların özelliklerini ayrı bilmek gerekir Böylelikle aralarındaki fark daha iyi anlaşılır. Yapay deriler genelde düzgün yapılıdırlar. İmitasyn malzemenin (taklit malzeme) deri gibi hataları yktur. İmalat sırasında labilecek hatalar vardır. Karşılaşılan hatalardan birisi suni derinin alt malzemesinin syulması gibi hatalardır. İmitasyn malzemede kesim yaparken yüzey kısmının bzuk lmamasına dikkat edilmelidir. Bir çift sayayı luşturan saya elemanlarının ( yüz, gamba, filet, ayna vb.) malzemenin aynı kısmından kesilmesine dikkat edilmelidir. Resim 1. 7 de sentetik bir sayalık malzeme üzerine yerleştirilmiş ıstampalar görülmektedir. Resim 1. 7: Sentetik sayalık malzeme ve ıstampalar 8

15 Tekstil Malzemenin Kusur ve Hataları Tekstil malzemeleri; iki ipin örülmesi ile yapılır. Bu iplere verilen isimler çözgü ve atkı ipleridir. Çözgü ipleri yönü sağlamlık yönüdür. Byuna lan ipliklere çözgü, enine lan ipliklere atkı denir. a. Tekstil malzemenin kenar iplikleri b. Tekstil malzemelerin elde kesimi Resim 1. 8 Tekstil malzeme kenarındaki çözgü ipleri ve elde kesimi Kumaşta Oluşabilecek Hatalar Kesim öncesi kumaşlar kntrl edilerek hatalar tespit edilmelidir. Kumaşlarda görülebilecek hatalar şöyle sıralanabilir: Dkuma hataları: Atkı ve çözgü ipliğinde kpmalar, tplanmalar, dkuma yüzeyinde görülen yabancı maddeler, desen kaymaları ve kenar yırtılmaları. Terbiye hataları: Kat izi, renk bzuklukları ve baskı hataları. Taşıma ve deplama hataları: Kirlenme, lekelenme, yırtılma ve delinme. Kumaş ve Malzeme Kntrlünde Dikkat Edilecek Nktalar Kumaş ve yardımcı malzemeler kesime hazırlanmadan önce kntrl edilerek hatalar belirlenmeli ve düzeltilmelidir. Lekeli kumaşlar kumaş cinsine göre yıkanarak ya da leke çıkarıcılar kullanılarak temizlenmelidir. Yırtık, kaçık gibi hataları lan kumaşlarda kalıp yerleşimi hatayı gizleyecek şekilde yapılmalıdır. Hatalı yerin dikiş payına getirilmesi ya da hatalı kısmın çıkartılması gerekir. Özellikle astar renk atmayan bir kumaştan seçilmelidir. Renk atan astarlar giysiyi byayabilir. Tela ve kumaşın ısıya dayanıklılık dereceleri yaklaşık aynı ayarda lmalıdır. 9

16 1.2. Deri Kalite Bölgeleri Derinin bazı yerleri sık dkulu (Kllegan liflerinin çk lduğu bölgelerdir.) bazı yerleri ise gevşek dkuludur. Bu farklılıklar hayvanların türünden ötürü derisinin değişken yapıda lmasından dlayıdır. Bu değişkenlikler deride kalite larak belirlenir. Şekil 1. 1: de bir deri ve bölgeleri görülmektedir. Aşağıda deri kalite bölgelerini belirtmek için isim ve numaralar verilmiştir. Deri Kalite Bölgeleri Sırt kısmı: Derinin en kaliteli kısmıdır. Kuyruk kısmına dğru inildikçe, karın kısmına dğru gidildikçe kalite azalır. Ayakkabı saya parçalarından maskaret, ayna ve yüz elemanları bu kısımdan kesilir. Derinin 1. kalite bölgesidir. Omuz: Sırt kısmının üstünde bulunan sırt kısmına göre daha zayıf deri bölümüdür. Ayakkabı saya parçalarından gamba ve çeşitli yüz bölümleri bu kısımlardan kesilebilir. Derinin II. kalite bölgesidir. Byun: Kaliteli kısımdır, fakat byundaki damarların çkluğu sebebiyle ayakkabıcılıkta yüz malzemelerinde kullanılmaz. Özellikle büyük baş hayvan derilerinde sağlam bir yapıda lduğu için kemer malzemesi larak çk kullanılırlar. Derinin III. kalite bölgesidir. Kl ve Bacaklar: Yapıları bakımından incedirler. Saya elemanlarından filetnun kesimi için uygundur. Derinin IV. kalite bölgesidir. Karın: Derinin en zayıf ve ince yeridir. Tabaklama sırasında bu kısımların beğenilmeyen bzuk yerleri deriden kesilerek atılır. Bu kısımdan kıyılık gibi daha snrada inceltilmesi istenen malzemeler kesilebilir. Derinin V. kalite bölgesidir. Şekil 1. 1: Deri ve bölgeleri 10

17 1.3. Malzemenin Esneme Kntrl Yöntemleri Deri Malzemenin Esneme Yönünün Tespiti Dğal deriler yapılarından ötürü, her yönde aynı değerde uzamazlar. Özellikle eteklerde uzama daha fazladır. Sırtta ise, bel kemiği yönünde uzama daha azdır. Uzamanın az lduğu dğrultulara derinin sıklık yönleri denir. Kuyruk ve byun kısımlarında sıklık durumu iyidir. Hayvanlar byunlarını sağa sla çevirdiklerinden, derilerinin buradaki dkuları çk sıkı ve sağlamdır. Saya elemanlarının, ayakkabı yüzü üzerinde çeşitli görevleri vardır. Her saya parçası, yaptığı görevine uygun larak, kuvvet etkisi altında, aynı hareketleri devam ettirir. Bu ve buna benzer nedenlerle her eleman gelişi güzel kesilemez. Kesimin derinin uzama ve gevşeklik yapısına göre, kesici tarafından bilinçli larak yapılması gerekir. Resim 1. 9 da elle derinin sıklık kntrlü görülmektedir. Kural larak deriden saya parçaları kesilirken deri kanadının kuyruk tarafından başlanarak kesim yapılır. Aynı uygulama preste kesim için de yapılmalıdır. Resim 1. 9 Deride sıkılık yönü kntrlü Suni Deri Malzemenin Esneme Yönünün Tespiti Suni deriler genelde düzgün yapılı ve kaliteli lur. Sentetik malzemelerin byca uzunlamasına lan çözgü ipliği yönü düzenli ve sağlamdırlar. Resim te sentetik malzemelerin sıkılık yönünün elle tayini görülmektedir. a.istampanın dğru ve yanlış yerleştirilmesi b. Istampaların kesim için yerleştirilişi Şekil 1. 2: Dkuma türü malzemede çözgü ve atkı yönleri ve ıstampaların yerleştirilmesi 11

18 Bu tür malzemelerde İpliğe dönüştürülmemiş dğal, sentetik ya da snsuz elyafların (flament), özel birtakım yöntemlerle birbirine bağlanmasıyla luşturulan yüzeye dkusuz yüzey denir. Şekil 1. 2 de dkuma türü malzemede çözgü ve atkı yönleri ve ıstampaların yerleştirilmesi görülmektedir. Dkusuz kumaşlar, herhangi bir dkuma veya örgü işlemi lmaksızın, liflerin sıkıştırılması yluyla üretilen kumaşlardır (keçeler, bazı telalar, yapay deri ve süetler gibi). Dkusuz yüzeyler dkunmadan üretildiklerinden düz iplik yönü yktur. Bu yüzden kesimde en by ayrımına gerek duyulmaz. Resim 1. 13: Sentetik malzemelerde sıkılık yönünün elle tayini Tekstil Malzemenin Esneme Yönünün Tespiti Tekstil malzemelerinde daha önce bahsettiğimiz gibi çözgü ve atkı ipleri yönü vardır. Tekstil malzemeleri atkı ipleri yönüne esner. Çözgü ipleri yönüne esnemez, sağlam yapılıdırlar. Esneme yönünün tespiti için malzeme kesim masasına yerleştirilince çözgü ipleri yönü el ile tespit edilip ıstampalar yerleştirilir. Kesici sağ ve sl eli ile malzemenin kenarlarından tutarak çek-bırak yöntemi ile esneme yönünü tespit eder. Dğal deride lduğu gibi, yapay derininde dkuma yönü, kesiminde çk önemlidir. Bu yüzden kullanacağımız tekstil ürününün atkı ve çözgü yönüne dikkat etmeliyiz. Şekil 1. 3 te sentetik malzemelerin kesim yönleri gösterilmektedir. Sıkı yön çözgü yönüdür. Kesim için ideal lan yön, bu yöndür. Diyagnal yönde ıstampa yerleştirmekten kaçınılmalıdır. a. Çözgü yönünde kesim b. Atkı yönünde kesim c. Köşegen (diyagnal) kesim Şekil 1. 3 Sentetik malzemelerin kesim yönleri 12

19 Birbirine dik knumda tutulan iki iplik grubunun çeşitli düzenlerde kesişmesi, birbiri içerisinden geçirilmesi işlemine dkuma denir. Örgü kumaşlar, birbirinin içinden geçen ilmeklerden luşmuş kumaşlardır (penye, ribana, jarse, trik, dantel, interlk, süprem vb. ). Örgü kumaşların eni ve byu ilmeklerin dizilişinden anlaşılabilir. Üst üste dizilmiş ilmekler kumaşın byunu, yan yana sıralanmış ilmekler ise kumaşın enini luşturur. Resim 1. 4 te örgülü malzemelerde dkuma yönleri görülmektedir. Bu tür kumaşların bazıları enine dğru ldukça fazla esner. Byda ise ene göre esneme daha azdır. a. Çözgü b. Atkı Resim 1. 14: Örgülü malzemelerde dkuma yönleri Atkı ve Çözgü Yönünün Bulunması Elde bulunan malzemede kenar varsa çözgü yönünü bulmak klaydır. Malzeme kenarı; genellikle kumaşla aynı materyalden yapılır ve kumaştan daha sağlam yapıdadır. Bazen kenar daha değişik bir örgüye sahip labilir. Malzemenin markası da genelde kenara yazılır. Çizgiler çk kez çözgü yönünde lur. Bazen çizgiler farklı örgüler kullanılarak da elde edilebilirler. Bazı durumlarda özel iplikler (efekt iplikleri) kullanılır. Eğer bir yünde daha fazla sıklık kullanılmışsa büyük lasılıkla çözgü yönündedir. Çözgü iplikleri sağlam ve genellikle bükümlü veya puntalı ipliklerdir. Eğer ipliklerden biri iki kat diğeri tek kat ise iki kat çözgü lmalıdır. Özellikle kamgarn kumaşlarda çift kat çözgü kullanılır. Genellikle atkıda daha kalın iplikler kullanılır. Çözgü iplikleri genellikle daha düzgün durumda ve birbirlerine paraleldirler. Ayrıca çözgü yönünde de tarak izleri de görülebilir. Çözgüye genellikle daha fazla büküm verilir. Her bakımdan kare yapılı bir kumaşta atkı uzaması çözgü uzamasından daha fazla lacaktır. 13

20 İpliklerin tek başına ya da tpluca çözgüler halinde örücü iğne ve yardımcı elemanlar vasıtasıyla ilmekler haline getirilmesi ile bir tekstil yüzeyi elde etme işlemine örme adı verilir ( Şekil 1. 4). Şekil 1. 4: Örmenin şematik görünümü 1.4. Malzemenin Desen ve Şekil Özellikleri Deri, suni deri ve tekstil malzemelerinde mda ile bağlantılı larak estetik bir değer kazandırmak amacıyla malzemelere desen ve şekil verme gereksinimi dğmuştur. a. Timsah baskılı deri b. Yüzeyi baskı ile kaplanmış yarma deri Resim 1.16 Değişik yüzey işlemleri görmüş dğal deriler Kullanım alanı ve müşteri isteği dikkate alınarak efekt, byama, baskı, eskitme, çatlatma gibi farklı tekniklerle malzemeye güzel bir görünüm kazandırmak amacıyla desen ve şekiller uygulanmaktadır. Bu işlemler malzemeye değer kazandırmakta ve müşteri talebini artırmaktadır. Desenli derilerde kesim yaparken sl tek ve sağ tek ayakkabının saya parçalarının aynı desenli lmasına dikkat edilmelidir. Resim 1.16 da değişik yüzey işlemleri görmüş dğal deriler görülmektedir. 14

21 UYGULAMA FAALİYETİ İşlem Basamakları Malzemeyi kesim masasına yerleştiriniz. Malzemenin kusur ve hatalarını tespit ediniz. Malzemenin kalite bölgelerini tespit ediniz. Malzemenin esneme yönünü tespit ediniz. Malzemenin desen ve şekil özelliklerini tespit ediniz. Öneriler Deriyi, byun kısmından başlayıp sırça bölümü üstte kalacak şekilde kuyruk kısmına dğru rul yapınız. Derinin sırt kısmı masanın üstünde kesicinin önüne gelecek şekilde deriyi masaya seriniz. Derinin kırışıklıklarını düzeltiniz. Kesim yapılacak malzemenin üstünü dikkatlice inceleyiniz. Malzemeniz deri ise derinin etli kısmının da kntrl edilmesi gerekir. Gümüş kalem ile hata ve kusurları yuvarlak içine alınız. Knudaki bilgilerden bakarak derinin kalite bölgelerini hatırlayınız. Kesime başlarken derinin kalite bölgelerini tespit ediniz. Kesimi yaparken malzemenin kesim masasının üstünde sağ ve sl elinizi kullanarak çek bırak yöntemi ile esneme yönünü tespit ediniz. Kesimi yaparken, keseceğiniz ıstampaların üzerine hangi desenlerin geleceğine karar veriniz. Bu uygulamayı farklı malzemelerle tekrar ediniz. 15

22 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cümleleri dğru veya yanlış larak değerlendiriniz. 1. ( ) Kesici kesime derinin sırt bölgesinden başlar. 2. ( ) Malzemelerdeki kusur ve hatalar malzemenin yüzey bölümünden işaretlenir. 3. ( ) Suni malzemenin esneme yönü yktur. 4. ( ) Kesimden önce deri kalite bölgelerini tespit ederiz. 5. ( ) Deri kalite bölgelerinden sırt kısmı 3. kalite bir bölgedir. 6. ( ) Deri malzemenin esneme yönünü tespite gerek yktur. 7. ( ) Tekstil malzemesinde esneme yönünün tespiti için atkı ve çözgü iplerine bakmaya gerek yktur. 8. ( ) Kesilecek malzemelerde desen özellikleri çk önemlidir. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Dğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız srularla ilgili knuları, faaliyete dönerek inceleyiniz. Tüm srulara dğru cevap verdiyseniz uygulama testine geçiniz. 16

23 UYGULAMA TESTİ Dğal deri, suni deri ve tekstil malzemelerinin; kesim masalarına yerleştirilmelerini, esneme yönlerini bulmayı, hata tespit etme işlemlerini yapınız. Yaptığınız bu uygulamaları aşağıdaki kriterlere göre değerlendiriniz. Değerlendirme Kriterleri Evet Hayır MALZEME KONTROLÜNÜ YAPMAK Malzemeyi kesim masasına kurallara uygun yerleştirdiniz mi? Malzemenin hatalarını tespit edip işaretlediniz mi? Deri kalite bölgelerini tespit ettiniz mi? Malzemenin esneme yönünü kntrl ettiniz mi? Malzemenin desen ve şekil özelliklerine dikkat ettiniz mi? Malzeme kntrl işlemlerini istenilen niteliklere göre yaptınız mı? DEĞERLENDİRME Uygulamalı testteki cevaplarınızın hepsi Evet lmalıdır. Eğer Hayır cevabınız varsa uygulamayı tekrar ediniz. Tüm srulara dğru cevap verdiyseniz diğer öğrenme faaliyetine geçiniz. 17

24 ÖĞRENME FAALİYETİ 2 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ - 2 Uygun rtam sağlandığında, ayakkabı yapımında kullanılan malzemelerin üzerine ıstampa yerleştirme tekniklerini bilecek ve bir sayaya ne kadar malzeme gittiğini hesaplayarak ayakkabı maliyetini çıkarabileceksiniz. ARAŞTIRMA Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlardır: Ayakkabı saya parçalarını araştırınız. Ayakkabı üreticilerine giderek saya ıstampalarının malzemelerin üzerine nasıl yerleştirildiğini araştırınız. Ayakkabı üreticilerine giderek kâr ve zararlarını nasıl hesapladıklarını araştırınız. Araştırma işlemleri için internet rtamını da kullanabilirsiniz. Bu araştırmaları rapr şekline dönüştürüp sınıfta arkadaşlarınızla paylaşınız. 2. ISTAMPA YERLEŞTİRME 2.1. Istampa Yerleştirme Şekilleri Kesim ana ilkelerinden lan malzeme kaybını minimuma indirmek için ıstampaların uygun biçimde yerleştirilmesi gerekir. Istampaların malzeme üzerine nasıl knulacağını gösteren şekillere, ıstampa yerleştirme biçimleri denir. Şekil 2. 1 de kanat deri üzerine ıstampaların yerleştirilişi görülmektedir. Şekil.2. 1: Kanat deri üzerine ıstampa yerleştirilmesi 18

25 Dğal deriden kesim yapılırken dikkat edilmesi gereken önemli bir nktada derinin esneme yönüne uygun larak ıstampaların yerleştirilmesidir. Saya enine esnemelidir, byuna uzamamalıdır. Deri el ile kntrl edilerek esneme yönü ıstampanın enine lacak biçimde kesim yapılmalıdır. Ayakkabıda saya malzemelerinin esnemesi istenilmez ama bu kaçınılmaz bir hadisedir. Şekil 2. 2 de ayakkabı ve deride muhtemel sıkılık yönleri gösterilmiştir Malzemenin Esneme Yönüne Göre Istampaları Yerleştirme Kesim yaparken kullanılacak ıstampa derinin kalite bölgeleri ve sıkılık yönü dikkate alınarak yerleştirilmelidir. Istampa yerleştirilirken dikkatli lunmalı, kyulacak bir snraki ıstampa hesap edilerek fire miktarı en aza indirilmelidir. Şekil 2. 2: Ayakkabıda ve deride sıkılık yönleri Ayakkabıda ayna ve yüz, saya malzemesinin en kaliteli yerlerinden kesilmelidir. Çünkü ayakkabının göze hitap eden bölümleridir. Ayakkabıda sayanın giyim esnasında ve mntede saya, kalıba çekilirken defrme lmaması için malzeme sıkılık yönlerine dikkat edilmelidir. Şekil 2. 3 te bazı saya parçalarının sıkılık yönleri görülmektedir. 19

26 Şekil 2. 3: Bazı saya parçalarının sıkılık yönleri Eknmiklik Prensibi Dğrultusunda Istampaları Yerleştirme Ayakkabıda deri en pahalı saya malzemesidir. Kesici; farklı biçimdeki saya elemanlarının ıstampalarını birbirine uyum sağlayacak, en az döküntü verecek biçimde yerleştirerek deriden çıkarmalıdır. Kesici, derideki özürlere, ıstampa yerleştirme kurallarına dikkat ederek ve işvereni zarar ettirmemek için deriyi düzenli kullanıp ıstampaları yerleştirerek kesim yapmalıdır. Bu kuralları uygularken kesici deri kesmede bazı ödünler verebilir. Örneğin tam dik lması gereken yüz ıstampasını hafif açılı yerleştirerek iki tane yüz ıstampası çıkabiliyrsa bunu yaptığı takdirde eknmiklik prensibi dğrultusunda kesim yapmış lacaktır. Şekil 2. 4 te saya ıstampalarının deri üzerine uygun bir şekilde yerleştirilmesi görülmektedir. 20

27 Şekil 2. 4: Istampaların deri üzerine yerleştirilişi Malzemenin Kalite Bölgelerini Dikkate Alarak Istampa Yerleştirme Ayakkabı saya malzemelerinden deride değişik kalite bölgeleri vardır. Dğal deriler sentetik malzemeler gibi her yeri aynı özellikte değildir. Kesimde ıstampalar, saya parçalarının esneme ve uzama özelliklerine göre yerleştirilmelidir. Tam aksi bir durumda sayalarda mntede ve ayakkabı giyim aşamalarında hatalar luşacaktır. Dğal deri harici saya malzemelerinden ayakkabı yapılıyrsa esneme ve uzama yönüne dikkat edilmelidir. Esneme yönüne dikkat edilmeyen ayakkabılar çk çabuk bzulacaktır. Saya parçaları için en uygun kısımları kısaca şöyle sıralayabiliriz. Yüz: Sırt ve rta sırt kısmından Maskaret: Sırt ve rta sırt kısmından Gambalar: Omuz, rta sırt Filet: Omuz, karın kısımlarından Dil: Omuz ve karın kısmından kesilebilir Yüz Istampalarını Yerleştirme Maskaret Istampalarını Yerleştirme Maskaret; ayakkabının burnuna verilen isimdir. Her ayakkabıda maskaret lmayabilir. Derinin en kaliteli yerinden kesilirler. Sıkılık yönü ayakkabının ucuna dğru lmalıdır. Şekil 2. 5 te bir maskaret çizimi ve sıkılık yönü görülmektedir. Resim 2. 1 de ise bitmiş bir ayakkabıda maskaret görünmektedir. Şekil 2. 5:. Maskaret Resim 2. 1:. Bitmiş bir ayakkabıda maskaret 21

28 Yüz Istampalarını Yerleştirme Ayakkabının ön kısmını luşturan saya parçasıdır. Ayakkabının en önemli bölgesidir. Ayakkabının kalitesinde büyük rl ynayan kısımdır. Derinin en kaliteli yerlerinden kesilmelidir. Deri üzerine yerleştirilirken uzunlamasına esnemeyecek şekilde yerleştirilmelidir. Özellikle yüz parçaları kesilirken derinin esneme yönü devamlı kntrl edilmelidir. Şekil 2. 6: Kanat deri üzerine yüz ıstampalarının yerleştirilişi Resim 2. 2: Maskaretli bir yüz parçasının elde kesimi Şekil 2. 6 da kanat deri üzerine yüz ıstampalarının yerleştirilişi görülmektedir. Resim 2. 2 de maskaretli bir yüz parçasının elde kesimi görülmektedir. Ayakkabı yüzü tek parçalı labildiği gibi çk parçalı da labilir. Şekil 2. 7 de maskaretli (burun) yüz parçası görülmektedir. Resim 2. 3 te yüz parçasının ve maskaretin ayakkabıda görünümü verilmiştir. Şekil 2. 7: Maskaretli yüz parçası Gamba Istampalarını Yerleştirme Resim 2. 3: Yüz parçasının ayakkabıda görünümü Kesimi için ıstampalar; derinin muz ve sırt kısımlarına esnemeyen yöne dğru uzunlamasına yerleştirilir (Resim 2. 5). Gambaların sabit byutu veya sabit şekli yktur. Ayağın yan kısımlarını ve arkasını kaplayan saya elemanıdır. Şekil 2. 8 de bir gamba çizimi ve sıkılık yönü görülmektedir. 22

29 Gambanın bağcık kapsülü takılan kısmının görünüm nedeni ile daha kaliteli bölgeden kesilmesi istenir. Resim 2. 4 te bitmiş bir ayakkabıda gamba görünmektedir. Şekil 2. 8: Gamba Resim 2. 4: Gambanın ayakkabıda görünümü Filet Istampalarını Yerleştirme Resim 2.5: Gambanın fiber ıstampa ile elde kesimi Ayakkabının arka kısmında gambaların birleştiği yere dikilen parçaya verilen isimdir. Derinin muz ve karın kısmından kesilebilir. Genellikle altında gambaların arka kısımları lduğundan dlayı fazla bir kuvvete maruz kalmazlar. Filetlar ayakkabıda çeşitli genişliklerde veya uzunluklarda ayakkabı mdeline göre yapılabilirler. Şekil 2. 9 da bir filet çizimi ve sıkılık yönü görülmektedir. Şekil 2. 9: Filet 2.3. Astar Istampalarını Yerleştirme Yüz Astar Istampalarını Yerleştirme Yüz astar ıstampaları ayakkabının yüz kısmının altında lduğu için görünmeyen kısımdır. Deriden kesilecek yüz astar ıstampası derinin kırışık lmayan kalitesiz kısımları kullanılabilir. Esneme yönü genişlemesine lmalıdır. 23

30 Sıkılık yönü yüz ıstampasında lduğu gibi lmalıdır. Saya kalıba çekilirken yüz ile yüz astarı arasında esneme farklılığı lursa istenmeyen durumlar meydana gelebilir. Resim 2. 6 da maskaret astarı ıstampası görülmektedir. Resim 2. 6 Maskaret astarı Gamba Astar Istampalarını Yerleştirme Gamba astarı, ayakkabı kalıptan çıktıktan snra rahatça görüleceği için cildi bzuk yerlerden alınmamalıdır. Esneme yönüne dikkat edilmelidir. Kırışık malzemelerden kesim yapılmamalıdır. Gamba astarlarının esnemesi genişlemesine lmalıdır. Resim. 2.7 de sağ ve sl gamba ıstampası görülmektedir Çraplık Resim 2. 7: Gamba astarı Çraplık gibi malzemenin ters yüzünün kullanılacağı parçalarda malzemenin kullanılacak yüzü üzerinde kesim yapılmalıdır. Çraplık ayakkabıların arka kısmında iç tarafta bulunur. Resim 2. 8 de çraplığın fiber ıstampası ile kesimi görülmektedir. 24

31 2.4. Malzeme Sarfiyat Hesapları Resim 2. 8: Çraplık kesimi Her firmanın kendine göre düzenlediği maliyetlendirme kâğıtları kesicinin ne kadar deri sarf edeceğinin hesaplanmasına yardımcı lur. Maliyetlendirme hesaplarında deri miktarı dm 2 cinsinden söylenir. Kesici için gerekli lan dm 2 büyüklüğündeki deri, deri depsundan kesiciye tahsis edilir. Kesiciye verilen derinin hesabı da maliyetlendirme kâğıtlarından çıkartılır. Şekil 2. 9 daki malzeme hesap cetveli üçe üç dkuz santimetre karelik üç yüz adet kareden luşmaktadır. Piyasada bilinen yaklaşık değerler vardır. Merdane ayakkabı yaklaşık 2,5 ayak 2, zenne ayakkabılar ise yaklaşık 1,7 ayak 2 den çıkmaktadır Deri Malzeme Hesapları Kesiciye iş emri verilir (Resim 2. 10). İş emrinde hangi numaradan kaç çift ayakkabı kesileceği yazılı larak bildirilir. İş emri üzerinde hangi deriden ne kadar kesileceği de belirtilmektedir. Maliyetlendirme kâğıdına kesilecek mdelin saya parçaları çizilir (Resim 2. 9). Maliyetlendirme kâğıdı 9 cm 2 lik kareciklerden luşmaktadır. Saya parçaları maliyetlendirme kâğıdı üzerine çizildiği zaman kaç adet kareyi içine alıyrsa, kare sayısı ile 9 cm 2 yi çarparak saya ıstampa parçalarının kaç cm 2 ye girdiğini hesaplayabiliriz. Bilindiği gibi 1dm 2 =10 cm 2 den luşmaktadır. Daha snra kaç ayak deri gideceğini hesaplayabiliriz. Bir ayak 9,29 dm 2 dir. Uygulamalarda hesap klaylığı için 1 ayak=10 dm 2 alınmaktadır. Bu yazdıklarımızı örneklersek; Saya ıstampa parçaları ile maliyetlendirme tablsuna çizilmiş lan ıstampa çizimlerinde genişlemesine 15 kare, uzunlamasına 17 kare kaplandığını varsayalım, 15 x 17= 255 cm 2 dır. 25

32 255 / 10 =25,5 dm 2 dır. (1dm 2 = 10 cm 2 dir.) (1 ayak kare de yaklaşık 10 dm 2 alındığına göre) 25,5 / 10 = 2,55 ayak 2 dir. Nt: Piyasada desi denilen birimin desimetre kare lduğunu bilmelisiniz. Resim 2. 9: Milli metrik kâğıt üzerinde Resim 2. 10: Sipariş frmu (iş emri) ıstampaların çizimi Milimetrik kâğıdın ön ve arka tarafı kullanılır. Prensip larak ön tarafında sayanın yüz parçaları için arka tarafı da astar çizimi için kullanılır (Resim 2.11). Resim 2.11: Milimetrik kâğıdın saya tarafı Tekstil ve Suni Deri Malzeme Hesapları Tekstil ve suni deri hesaplarında da maliyetlendirme tablsuna kesilecek mdelin yüz ve astar ıstampa parçaları çizilir (Resim 2.12). Çıkarılan hesaba göre dericiye malzeme verilir ve hangi kesiciye ne kadar malzeme verildiği hesaplanır. Bu da bize kesicinin günde ne kadar çift kestiğini gösterir. Harcanan malzeme hesabı için başarılı bir yldur. 26

33 Resim 2.12: Milimetrik kâğıdın astar tarafı Saya malzemeleri kesimi için hesaplama yapıldıktan snra mdele göre % 3 ile % 10 kadar fire payı ilave edilmelidir. 27

34 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ İşlem Basamakları Istampa parçalarını kntrl ediniz. Yüz ve astar ıstampalarını ayırınız. Yüz ıstampalarını yerleştiriniz. Astar ıstampalarını yerleştiriniz. Öneriler Mdelci tarafından kesiciye verilen ıstampaları iç ve dış çentiklerini kntrl ediniz. Mdelciden alınan ıstampaların kaç numara lduğuna bakınız. Istampa parçalarının numaralarının karışmamasına dikkat ediniz. Istampa parçalarının sayanın neresinin lduğunu anlamaya çalışın. Yüz ıstampalarında genelde markalama çizgileri veya kanalları vardır. Astar ıstampalarının bazılarında ara iş payı denilerek bırakılan fazlalık vardır. Yüz ve gamba astar ıstampaları genelde gamba ve yüz altından kısadır. Istampaların tam lduğunu kntrl ediniz. Yüz, gamba ve diğer ıstampalarda esneme yönlerine dikkat ediniz. Malzemenin esneme yönlerine dikkat ediniz. Istampaların tam lduğunu kntrl ediniz. Yüz, gamba ve diğer astar ıstampalarının esneme yönlerine dikkat ediniz. Malzemenin esneme yönlerine dikkat ediniz. 28

35 ÖLÇME VEVE DEĞERLENDİRME ÖLÇME DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cümleleri dğru veya yanlış larak değerlendiriniz ) Derinin her yeri aynı şekilde esner. ) Malzemelerin kalite bölgeleri dikkate alınarak ıstampa yerleştirilir. ) Yüz astar parçaları uzunlamasına esner. ) İş emri mnteci tarafından kesiciye verilir. ) Bir ayak yaklaşık 20 dm2 dir. ( ) Gambanın bağcık kapsülü takılan kısmının görünüm nedeni ile daha kaliteli bölgeden kesilmesi istenir. ( ) Yüz ıstampalarında esnemenin önemi yktur. ( ) Filetyu derinin muz ve karın kısmından keseriz. ( ( ( ( ( Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Dğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız srularla ilgili knuları, faaliyete dönerek inceleyiniz Tüm srulara dğru cevap verdiyseniz uygulama testine geçiniz. 29

36 UYGULAMALI TEST Bir çift ıstampayı deri üzerine yerleştirme uygulaması yapınız. Yaptığınız bu uygulamayı aşağıdaki kriterlere göre değerlendiriniz. Değerlendirme Kriterleri Istampa parçalarını kntrl ettiniz mi? Yüz ve astar ıstampalarını ayırdınız mı? Evet Hayır Malzemelerin esneme yönlerini kntrl ettiniz mi? Yüz parçalarının esneme yönünü biliyr musunuz? Astar parçalarının esneme yönünü biliyr musunuz? Malzemenin esneme yönüne dikkat ettiniz mi? Malzemeyi minimum sarfiyatta kullandınız mı? Istampayı malzemenin üzerine istenilen niteliklere göre yerleştirdiniz mi? DEĞERLENDİRME Uygulamalı testteki cevaplarınızın hepsi Evet lmalıdır. Eğer Hayır cevabınız varsa uygulamayı tekrar ediniz. Tüm srulara dğru cevap verdiyseniz diğer öğrenme faaliyetine geçiniz. 30

37 ÖĞRENME FAALİYETİ 3 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ- 3 Uygun rtam sağlandığında, ayakkabı yapımında kullanılan malzemelerin el ile kesimini tekniğe uygun larak yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlardır: Elde kesim de kullanılan takımları araştırınız. Ayakkabı üreticilerine giderek ayakkabı sayalarında kullanılan çentikleri nasıl attıklarını araştırınız. Ayakkabı üreticilerine giderek ayakkabı saya el kesiminde kullanılan takımları araştırınız. Araştırma işlemleri için internet rtamını da kullanabilirsiniz. Yaptığınız çalışmaları sunu haline getirerek sınıfta arkadaşlarınıza anlatınız. 3. ELDE KESİM Saya kesimi; sayayı luşturacak parçaların ilgili malzemelerden ıstampalara uygun biçimde kesilmesidir. Başka bir deyişle, saya kesimi; sayayı luşturacak tüm üst ve astar parçaları, saya sağlamlaştırıcı malzemeler ve saya tamamlayıcı malzemelerin ıstampalara göre kesilmesi ve işaretlenmesi işlemleri ile bunların gerçekleşmesi için yapılan hazırlık çalışmalarının bütünüdür. Saya Kesme İşleminin Çeşitleri Günümüzde hala en yaygın kesim yöntemleri elde ve preste kesimdir. Ancak bunun dışında da mdern kesim yöntemleri larak da adlandırılan yöntemler vardır. Belli başlı kesim yöntemleri; Elde kesim: Sayayı luşturan tüm parçaların kesim bıçağı ile kesilmesine elde kesim denir. Sayıca az lan sayalar elde kesilir. Preste kesim: Sayayı luşturan parçaların tamamı için çelikten pres bıçakları yardımıyla preste yapılan kesim işlemidir. Preste yapılan kesimlerde düzgün ver hızlı kesim yapılır. Kesim bıçağı maliyeti vardır. Bazı işletmelerde her iki kesim şekli birlikte kullanılır. Preste kesilmeye uygun lmayan parçalar ya da çelik bıçak yaptırmanın eknmiklik prensibine aykırı düştüğü durumlarda bazı ıstampalar elde kesilirken diğer ıstampalar preste kesilir. Bilgisayarlı kesim Su jeti ile kesim Lazer ile kesim 31

38 Kesim Yapılırken Dikkat Edilmesi Gereken Ana İlkeler Sayayı luşturacak parçalar malzemenin uygun bölgelerinden, uygun knumda kesilmelidir. Istampalar malzeme kaybı (döküntü) minimum lacak biçimde yerleştirilmelidir. Genel kural larak şunu söyleyebiliriz, genellikle saya parçaları kanadın üzerine arkadan baş yönünde, (sıkılık dğrultusunda) yerleştirilerek kesilmelidir El Kesiminde Kullanılan Araç-Gereçler Kesim Masası Saya elemanlarının üzerinde kesildiği masadır. Kesim klaylığı için düz ve eğimli labilirler. Artan kullanabilecek deri parçalarının knması için yan tarafında kullanışlı bir bölüm bulunur. Kesici ustasının takımlarını saklayabilmesi, kruyabilmesi için çekmeceli lanları vardır (Resim 3. 1). Resim 3. 1 Kesim masası Resim 3. 2 Kesim atölyesi Masanın üzerine kesilmek için kyulan derinin yere kaymaması için deri üzerine ağırlık yapması amacı ile değişik ağırlık elemanları knulur (Resim 3. 3). Resim 3. 2 de bir kesim atölyesindeki elde kesim masaları görülmektedir. Resim 3. 3: Kesim yapılırken kullanılan ağırlıklar 32

39 Kesim Lastiği Saya parçalarının üzerinde kesildiği plastik malzemedir (Resim 3. 4.b ). Çeşitli ebatlarda bulunmaktadır. Preslerde ise kesim lastiği daha kalındır (Resim 3. 4.a ). Preslerde kesim lastiği larak fiber malzeme de kullanılır. Fiber malzeme yapısı gereği plastik malzemeye göre daha serttir. a. Kesim presinde kesim lastiği b. Elde kesim için kesim lastiği Resim 3. 4 Kesim lastikleri Kesim altlığı larak bazı kesiciler, en az 3 mm kalınlıkta cam kullanmaktadırlar. Cam; kesim lastiğine göre kesicinin elini daha az yrmaktadır. Resim 3. 5 te kesim lastiği üzerinde kesim yapma işlemi görülmektedir. Resim 3. 5: Kesim lastiğinde kesim işlemi Kesim Bıçağı Ayakkabı üretiminde saya ve astar malzemelerini kesmek için kullanılan metalden yapılan bıçaktır. Kesim bıçakları ile bıçak maşaları ayrı ayrı satın alınırlar. Kesim bıçakları nlu takım halinde kutu içerisinde ayakkabı malzeme satıcıları tarafından satılmaktadır. Genellikle maşalı kesim bıçağı kullanılmaktadır. Bıçak ucunun şekli çk önemlidir. Uçları kavisli bilenmiş bıçaklar dik knumda kesiciyi yrmadan güzel kesim yaparlar. Düz uçlu bıçaklar ise sentetik saya malzemelerinde ve ince deri kesmeye elverişlidir. Resim 3. 6 da farklı biçimlerdeki tıraş bıçakları görülmektedir. 33

40 Resim 3. 6: Farklı kesim bıçakları Üçgen Eğe (Limaki) Üzerindeki dişler yardımı ile talaş kaldırılarak metallerin yüzeylerinin düzeltilmesi çapaklarının alınması ve istenilen biçim ve ölçüye getirilmesi gibi çeşitli tesviye işlemlerinde kullanılır. Özellikle bakır alüminyum gibi yumuşak metallerin eğelenmesi sırasında dişleri sık dlduğundan tel fırçalar ile temizlenmeleri gerekir. Eğe Çeşitleri Eğelere şekillerine göre isim verilmiştir (Resim a). Yassı (lama) Kare Yuvarlak Balıksırtı (yarım yuvarlak) Bıçak Kılıç Üçgen Bunların yanında kendinden saplı saatçi eğeleri ve özel eğeler de imal edilmiştir. Ayakkabıcılıkta kesim bölümünde kullanılan ege çeşitleri üçgen eğelerdir (Resim 3. 7.b). Kesim bıçağı bilemede kullanılan eğe Eğe çeşitleri Resim 3. 7 Belli başlı eğe (limaki) çeşitleri Kırılgan, döküm malzemeden yapılmıştır. Kullanılırken yere düşürülmemeye dikkat edilmelidir, sert darbelere maruz bırakılmamalıdır. 34

41 Masat Bıçaklarımızı eğeledikten snra, kenarlarında kalan çapakların (kıla) ve pürüzlerin alınmasında kullanılır. Kesim yaparken, sert ve kalın derileri kesen bıçaklarımız çk çabuk çapaklanır, bu çapakların alınmasında da kullanılır. Her kesici veya kesim masasında bulunması gereken aletlerden bir tanesi de masattır. Masatlar sert darbelere dayanıklı değildirler. Masatları krumak için düşmelere karşı masatın uç kısmına plastikten yapılma takzlar takılır. (Resim 3. 8). a. Masat kullanımı b. Masat Resim 3. 8 Kesim bıçağındaki çapakları alma ve masat Gümüş Kalem Saya parçalarının kesimi esnasında markalama yapmak için kullanılan gümüş renginde kalemdir. Gümüş renginde lmasının sebebi her türlü derinin üzerinde belli lması içindir. Gümüş kalemi eski bir tükenmez kalem kalıbı içine yerleştirilip kullanılırsa kayblma riskini azaltmış luruz. Saya üzerindeki markalama (işaretleme) çizgileri, bindirme çizgileri, kıvırma çizgileri dekratif dikiş çizgilerinin yerinin belirlenmesinde kullanılır. Resim 3. 9 da gümüş kalem ve kalemle deri üzerine çizim yapma görülmektedir. a. Gümüş kalem b. Gümüş kalem ile çizim Resim 3. 9 Gümüş kalem ve kullanımı 35

42 Deri üzerindeki hataları daha iyi belirlemek için kesici deriye bakarken kullanacağı dğal aydınlatma en uygun aydınlatmadır. Fakat fabrikalarda dğal aydınlatmayı sağlamak pek mümkün lmamaktadır. Bu yüzden fabrikalarda aydınlatma için Cl veya Nrthlight, flresan lambaları uygundur. Aydınlatmalar bir masa çevresinde yapılır Deri, masa üzerine serilerek hatalar bulunup, gümüş kalem ile işaretlenir. Daha snra kesici, işaretlenmiş deri hatalarına dikkat ederek deriyi kesmeye başlar Kesim Bıçağını Bileme Teknikleri Kesim bıçağını maşasının uçundan 3,5 cm dışarıda kalacak şekilde kesim bıçağı kesim maşasına yerleştirilir. Kesim bıçağı sl elle tutulur. Bileme yapılacak masanın kenarında yukarı dğru 10 açı yapacak şekilde tutulur. Sağ el ile eğenin (limaki) sapından tutularak kavranılır. Eğe bıçak ağzına 45 lacak şekilde (Şekil 3. 1.) tutulur (Eğenin sap kısmı aşağıya dğru gelecek şekilde). Şekil 3. 1: Eğenin kesim bıçağına sürülüş açısı Eğenin açısını bzmadan arkadan öne dğru bıçağın ağız kısmı eğelenir. Eğe önden arkaya dğru çekilirken eğeyi bıçak ağzına değdirmemeye dikkat edilir. Bıçağın ağzını şekildeki gibi açılır. Bilenmiş lan bıçağın ağzının çapağını (kılası) almak için masat kullanılır. Masat sl elle, bıçak sağ elle tutulur (Resim 3.10). Resim 3. 10: Masat ve kesim bıçağının tutuluşu 36

43 Sl eldeki masadı sabit tutarak sl eldeki bıçağın kesici ağzının ön ve arka kenarlarını 75 açı ile (Şekil 3. 2) yukarıdan aşağıya dğru sürterek bıçağın çapağı alınır (Resim 3.11). Resim 3. 11: Kesim bıçağının masata sürülmesi Şekil 3. 2: Kesim bıçağının masata sürülüş açısı Bilenmiş bıçak deri üzerinde keserek denenir. Bıçağın ağzını kartal ağzı şeklinde açmak isterseniz bıçağın kesen ucuna eğeyi 900 tutarak eğeleme yapılmalıdır Elde Kesim Tekniği Genellikle maşalı kesim bıçağı kullanılmaktadır. Bıçak ucunun şekli çk önemlidir. Uçları kavisli bilenmiş bıçaklar (kartal ağzı) dik knumda kesiciyi yrmadan güzel kesim yaparlar. Düz uçlu bıçaklar ise yapay malzeme ve ince deri kesmeye elverişlidir. Altlıklar genelde plastik larak kullanılır. Cam altlık kullanan atölyeler de vardır. cam altlıklar hassas kesimler için elverişlidir. Plastik altlıklar kadar kesicileri yrmazlar. Deri ve sentetik malzemelerin kesimi için kesicinin çalışma da sıcaklığı C dir. Odanın yeterli havalandırmaya tertibatına sahip lması gereklidir. 37

44 Kesici, derinin mdele uygunluğunu kntrl eder. Kesici, deriyi inceler deri üzerindeki hataları gümüş kalem ile işaretler. Bu hatalar açıkça görülebilen hatalar lduğu gibi (nkra izi, damar izleri, vb.) derinin sırça tarafından görünmeyen ( kasap izi vb.) hatalar da labilir. Kesici, kestiği mdel saya parçalarının mdelin neresine kyulması gerektiğini bilmelidir. Bu bilgilerine göre kesim yaparsa daha eknmik kesim yapar. Çünkü bazı ıstampa parçalarında deri esneme yönü önemli değildir. Kural larak saya parçalarının sıklığı ayak parmağı dğrultusunda lmalıdır. El Kesiminde Özen Gösterilecek Nktalar Kaliteli kesim yapabilmek için kesim bıçağı düzgün ve sıkı bir şekilde resim deki gibi kurallara uygun tutulmalıdır. Resim 3. 12: Kesim bıçağının tutuluş şekli Üzerinde kesim yapılacak kesim takzu veya camın düzgün, aşınmamış yüzeyli lmasına dikkat edilmelidir. Kesimde kullanılacak deri ve astar ıstampaları büyük numaradan küçük numaraya dğru sıraya knur. En geniş büyüklükleri derinin temiz ve büyük yerlerinden kestikten snra deri hatalarını küçük ıstampaların mnte paylarına, kıvırma paylarına vererek kesim yapmak deriyi eknmik kullanma bakımından önemlidir. Resim 3. 13: Deri taşıyıcısı 38