ÇOKLU TAŞIMALARDA SORUMLULUK SİGORTASI UYGULAMALARI Yrd. Doç. Dr. Nil KULA DEĞİRMENCİ YRD. DOÇ. DR. NİL KULA DEĞİRMENCİ

Transkript

1 ÇOKLU TAŞIMALARDA SORUMLULUK SİGORTASI UYGULAMALARI Yrd. Doç. Dr. Nil KULA

2 Çoklu Taşımalarda Sorumluluk Sigortası Uygulamaları Kender, R.: Türkiye de Hususi Sigorta Hukuku, 2011, s. 7-8 Algantürk Light, D.: Deniz Sigorta Hukukunda Kulüp Sigortası, 2006, s Can, M.: Sigorta Sözleşmesinin Tabi Olduğu Hukuki Esaslar, 2012, s. 11. Çeker, M.: 6102 Sayılı TTK ya Göre Sigorta Hukuku, 2012, s Şenocak, K.: Mesleki Sorumluluk Sigortası, 2000, s Özbolat, M.: Temel Sigortacılık, 2011, s Değirmenci, N.: Çoklu Taşıma İşleticisi Olarak Taşıma İşleri Komisyoncusunun Sorumluluklarına ve Sorumluluk Sigortası Himayesine İlişkin Bir İnceleme, Damar, D.: Multimodal Transport,Transport Law in Turkey, 2013, s. 277.

3 TAKDİM Çoklu Taşıma Sistemi Kavramı Çoklu Taşıma Sisteminin Bir Unsuru Olarak Çoklu Taşımayı Üstlenen ve Sorumlulukları Çoklu Taşımayı Üstlenenin Başvurabileceği Sorumluluk Sigortası Himayesi (Ulusal Uluslararası) Karşılaşılabilecek Sorunlar Türk Hukuku İçin Çözüm Önerisi

4 ETKİLİ TAŞIMA Etkili bir taşıma, her bir taşıma sisteminin güçlü özellikleri bir araya getirilmek suretiyle ve teknolojik, ekonomik, sosyal ve politik değişimler doğrultusunda geliştirilen bütünleşik bir taşıma sistemi ile gerçekleştirilebilecektir.

5 TAŞIMA SİSTEMLERİNİN GÜÇLÜ VE ZAYIF ÖZELLİKLERİ

6 BÜTÜNLEŞİK TAŞIMAYA İLİŞKİN KAVRAMLAR; Çoklu Taşıma / Karma Taşıma (Multimodal Transport) Sistemlerarası Taşıma (Intermodal Transport) Kombine Taşıma (Combined Transport) Doğrudan Taşıma (Through Transport) Kapıdan Kapıya Taşıma (Door to Door Transport) Değişik Tür Araç ile Taşıma (6102 sayılı TTK uyarınca)

7 1- MULTIMODAL TRANSPORT (Çoklu Taşıma): UN, Multimodal Transport Convention (1980); Yüklerin, En az iki farklı taşıma sistemi kullanılmak üzere, Çoklu taşıma sözleşmesi kapsamında, Bir ülkedeki noktadan teslim alınıp farklı bir ülkede kararlaştırılan yere teslim edilmesinin, Çoklu taşımayı üstlenen tarafından gerçekleştirildiği taşımadır.

8 2- INTERMODAL TRANSPORT (Sistemlerarası Taşıma): UNECE, Combined Transport Terminology (1997); Yüklerin, Tek ve aynı taşıma birimi veya karayolu taşıtı içerisinde, Ardışık iki veya daha fazla taşıma sistemleri aracılığıyla ve Taşıma sistemlerinin değiştirilmesi durumunda dahi yükün kendisi elleçlenmeksizin taşınmasıdır.

9 3- COMBINED TRANSPORT (Kombine Taşıma): UNECE, Combined Transport Terminology (2001); Bütünleşik taşımacılıktaki taşıma zincirinin asıl büyük kısmının demiryolu veya denizyolu ya da içsuyolu ile gerçekleştirildiği, Başlangıç ve bitiş ayaklarında karayolunun olabildiğince kısa olarak yer aldığı taşıma sistemidir.

10 4- THROUGH TRANSPORT (Doğrudan Taşıma): Hamburg Rules (1992); Denizyolu ile taşıma sözleşmesinde, Taşımanın belli bir kısmının taşıyıcı dışında bir başka kişi tarafından gerçekleştirileceği açıkça yer alırsa bu doğrudan taşımadır. Ancak burada en az iki farklı taşıma sistemi kullanılması zorunluluğu bulunmamaktadır.

11 5- DOOR TO DOOR TRANSPORT (Kapıdan Kapıya Taşıma): Yüklerin, birden çok taşıma sistemi kullanılmak suretiyle taşınmasını ifade etmektedir, Ancak hukuk metinlerinde kullanımı tercih edilmemekte, fiili durumları ifade amacıyla kullanılmaktadır.

12 6- DEĞİŞİK TÜR ARAÇ İLE TAŞIMA: 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu (2012); Eşyanın, Taşınmasına ilişkin tek bir taşıma sözleşmesi yapılması, En az iki farklı taşıma sistemi kullanması.

13 BÜTÜNLEŞİK TAŞIMAYA İLİŞKİN KAVRAM KARGAŞASI;

14 HANGİ KAVRAM? Bütünleşik taşımaya ilişkin kavramlar arasındaki vurgu farklılıklarının milletlerarası sözleşmelerde dikkate alınmamış olması, Çoklu taşımanın (multimodal transport), bütünleşik bir taşıma sistemini ifade eden en genel kavram olması ve Eğilimin çoklu taşıma kullanımına doğru kayması nedenleriyle bütünleşik taşıma sistemini ifade etmek amacıyla çoklu taşıma sistemi kavramı benimsenmiştir.

15 ÇOKLU TAŞIMAYI ÜSTLENENİN SORUMLULUKLARI Çoklu taşımayı düzenlemek amacıyla hazırlanan MİLLETLERARASI SÖZLEŞMELER; 1980 Çoklu Taşıma Sözleşmesi = yürürlük yok 1992 Çoklu Taşımacılık Belgelerine İlişkin UNCTAD - ICC Kuralları = ihtiyari 2009 Rotterdam Kuralları = yürürlük yok + denizyolu taşıma sistemi içerme zorunluluğu BÖLGESEL çalışmalar; ASEAN, ANDEAN, MERCOSUR, UNESCAWA (önem: zorunlu sorumluluk sigortasına yer vermeleri) ULUSAL çalışmalar; TTK nın 902. ve 905. maddeleri arasında.

16 ÇOKLU TAŞIMAYI ÜSTLENEN: SÖZLEŞMESEL İLİŞKİLERİN ODAĞI!

17 ÇOKLU TAŞIMAYI ÜSTLENENİN SORUMLULUKLARI (AVRUPA KONSEYİ) Aşama 1: Çoklu taşımayı bölgesel ya da ulusal olarak düzenleyen kuralların uygulanabilirliğine bakılır. Uluslararası emredici olarak düzen. yok. Aşama 2: Bu kurallar uygulanamıyorsa; 2.1. Zararın gerçekleştiği taşıma sistemi tespit edilebiliyorsa; Karayolu ise; CMR Denizyolu ise; Lahey, Lahey-Visby ve Hamburg Kuralları Demiryolu ise; CIM-COTIF Havayolu ise; Varşova Sözleşmesi Türkiye Lahey Visby ve Hamburg Kuralları hariç tüm sözleşmelere taraf!!! 2.2. Zararın gerçekleştiği taşıma sistemi tespit edilemiyorsa; Taraflar kararlaştırmışlarsa; UNCTAD-ICC Kuralları uygulanır.

18 Ancak bu uluslararası çözüm uyarınca; Taraflar UNCTAD-ICC Kuralları nın uygulanacağını kararlaştırmadı ise uygulanacak kural yok, Çoklu taşımayı üstlenen, taşımanın başında zararın nerede oluşacağını bilemeyeceğinden hangi sorumluluk rejimine tabi olacağını da bilemeyecek, Uygulanabilecek milletlerarası tekli taşıma sözleşmelerine taraflardan biri ya da her ikisi taraf değil ise hangi milletlerarası sözleşme uygulanacak belirsiz.

19 ÇOKLU TAŞIMAYI ÜSTLENENİN SORUMLULUKLARI (TTK) Olasılık 1: Zararın meydana geldiği taşıma sisteminin tespit edilebilmesi durumunda ilgili taşıma sistemini düzenleyen kurallar (karayolu ise CMR ya da paralelinde hazırlanan KTK, denizyolu ise LAHEY ya da paralelinde hazırlanan TTK nın 5. kitabı, havayolu ise VARŞOVA ya da paralelinde hazırlanan TSHK, demiryolu ise CIM- COTIF), Olasılık 2: Zararın meydana geldiği taşıma sisteminin tespit edilemediği durumlarda ise taşımaya ilişkin TTK genel hükümleri uygulanır.

20 Ancak bu ulusal çözüm uyarınca; Çoklu taşımayı üstlenen taşımanın başında zararın nerede oluşacağını bilemeyeceğinden hangi sorumluluk rejimine tabi olacağını da bilemeyecek, Taşımaya ilişkin TTK genel hükümlerinin uygulanması tekli taşıma ile yapısal anlamda çok farklı olan çoklu taşımaya uyumu engelleyebilir. TTK genel hükümlerinde taşıyıcının sorumluluğu düzenlenmiş, çoklu taşımayı üstlenen gibi muhtelif sıfatları haiz bir tarafa bu hükümlerinin uygulanabilirliği? Taşıma işleri komisyoncusu düşünülebilir? Çoklu taşımayı her düzenleyen taşıma işleri komisyoncusu mudur?

21 Çoklu Taşımacılıkta Sigorta Gereksinimi Uygulanacak sorumluluk rejiminin bu belirsizliği, taşımada yer alan işletmelerin hukuken korumasız kalmalarına neden olmakta ve bu işletmeleri hukuki korunma yerine sigorta ile korunma yoluna itmektedir. Bu koruma; yük ilgilisi için yük sigortası himayesi, çoklu taşıma işleticisi için sorumluluk sigortası himayesidir.

22 Hukuki Koruma Yerine Sigorta ile Korunma

23 Taşıma Sigortalarında Risklerin Himaye Altına Alınması Dünya ölçeğinde; P&I Kulüpler (denizyolu, artık taşıma işleri komisyoncuları da dahil) CMR Sorumluluk Sigortası (karayolu) TT Kulübü (taşıma işleri komisyoncuları) ITIC Kulübü (taşımaya ilişkin genel) Türkiye ölçeğinde; Motorlu kara taşıtları ihtiyari mali sorumluluk sigortası, Zorunlu trafik mali sorumluluk sigortası, Denizyolu yolcu taşımacılığı zorunlu mali sorumluluk sigortası, Türk hava sahasında uçuş yapan Türk ve yabancı sivil hava araçlarının yaptırması gereken üçüncü şahıs mali sorumluluk sigortası, Mesleki sorumluluk sigortası, Üçüncü şahıslara karşı mali sorumluluk sigortası.

24 Çoklu Taşımaya Yönelik Uluslararası Sigorta Uygulamaları CMR Sorum. Sigortası; Çoklu taşımanın denizyolu ayağında gerçekleşecek ve taraflar arasında kararlaştırılmış olan diğer risklerin, taşımanın CMR nin 2. madde gereklerini (yüklerin araçtan boşaltılmaması kaydıyla) taşıması durumunda; P&I, TT Kulübü ve ITIC; Çoklu taşımayı üstlenen taşıma işleri komisyoncuları (freight forwarderler) son yıllar uygulamalarına göre bu himayeden yararlanmakta, ancak çoklu taşımayı üstlenenler her zaman taşıma işleri komisyoncuları olmayabilir.

25 Çoklu Taşımaya Yönelik Ulusal Sigorta Uygulamaları Üçüncü Şahıslara Karşı Mali Mesuliyet Sigortası Genel Şartları: Taşıma İşleri Komisyoncusu Sorumluluk Sigortası (Freight Forwarder Liability Insurance - FFL) bu genel şartlar kapsamında hazırlanmaktadır. Üçüncü şahısların ölmesi, yaralanması veya sakatlanması ile yine üçüncü şahıslara ait mallarda kayıp ve hasar meydana gelmesi halinde, üçüncü şahısların sigorta ettirene karşı ileri sürebilecekleri zarar ve kayıp taleplerini, hukuki sorumluluğa dair mevzuat hükümleri çerçevesinde ve belli sınırlar dâhilinde, teminat altına almaktadır.

26 KARŞILAŞILABİLECEK SORUN Sorumluluk sigortalarında risk sorumluluktur. Ünan, S.; Sorumluluk sigortalarında, sorumluluk varsa sigorta himayesi de vardır; yoksa sigorta himayesi de yoktur. (Trafik Kazası Sebebiyle Destekten Yoksun Kalanların Araç İşletenin Sorumluluk Sigortacısına Yönelttiği İstemlerle İlgili Yargıtay Kararlarının Değerlendirilmesi, Ticaret Hukuku ve Yargıtay Kararları Sempozyumu- XXVI, 14 Aralık 2012) Çoklu taşımayı üstlenenin sorumluluğunun kapsamı belirli mi? Yeknesak mı? Yolculuğun başında öngörülebilir mi? Çoklu taşımayı üstlenen sadece taşıma işleri komisyoncusu mu?

27 YAPILMASI GEREKEN Çoklu taşımanın milletlerarası tekli taşıma sözleşmelerine ya da TTK taşımaya ilişkin genel hükümlere atıfta bulunularak düzenlenmesinden ziyade bu taşımanın unsur ve özellikleri dikkate alınarak düzenlenmesi. =BELİRLİ SORUMLULUK Bu düzenleme içerisinde hükmen çoklu taşımayı düzenleyen bölgesel düzenlemelerde bulunduğu (ABD uygulamasında da taşıma işleri kom. için yer ve bölgesel çoklu taşıma düzenlemelerinde çoklu taşımayı üstlenen için yer verildiği gibi) sorumluluk sigortası himayesini zorunlu hale getirmek.=belirli SORUMLULUĞA DAYANAN ZORUNLU SİGORTA Çoklu taşımayı üstlenenin sorumluluk sigortası genel şartları.

28 ÇOKLU TAŞIMAYI ÜSTLENEN Taşımanın başında sorumluluğunun kapsamını, sınırını ve muafiyet nedenlerini öngörebilecek, Sorumluluğuna yol açan zararı karşılamakta zorlandığında, sorumluluk sigortacısına başvurabilecek ve Hâlihazırda ödemekle yükümlü olduğu yüksek sorumluluk sigortası primlerine kıyasen, belirli ve öngörülebilir bir sorumluluk rejimine tabi tutulacağından, daha az sigorta primi ödeme imkânına sahip olacaktır.

29 FİİLİ TAŞIYICILAR VE TERMİNAL İŞLETİCİLERİ Sınırları ve kapsamı belirli olan sorumluluğun çoklu taşımayı üstlenende olması nedeni ile kendilerine yöneltilecek dava sayısında azalma olacak ve Fiilen gerçekleştirdikleri taşıma sistemini ya da taşımaya ilişkin faaliyetleri düzenleyen hukuk kuralları dışında bir hukuk normu ile ve çoklu taşımayı üstlenen dışında bir tarafa karşı sorumlu tutulamayacaklardır.

30 YÜK İLGİLİSİ Taşımanın başında öngörülebilen sorumluluğu sigorta ile himaye altına alınan çoklu taşımayı üstlenenden ya da onun sorumluluk sigortacısından, zararının tazminini daha kolay gerçekleştirebilecek, Yük sigortası tesisinde ödeyeceği primler, ağırlığın sorumluluk sigortasına kaydırılmış olması nedeniyle azalacaktır.

31 YÜK SİGORTACISI Yeknesak ve emredici nitelikli hukuk kuralları uyarınca çerçevesi tespit edilen sorumluluktan muafiyet ve sorumluluğun sınırlandırılmasına ilişkin hükümler, yük sigortasının tamamen elenmesini engelleyecek ve Bu gibi durumlarda çoklu taşımayı üstlenene kısmen ya da tamamen atfedilemeyen zararlar için yük sigortası himayesini işletebilecektir.

32 Sorumluluk Sigortacısı Sorumluluk sigortası himayesinin zorunlu hale getirilmesiyle geniş müşteri çevresine sahip olacak, Himaye altına aldığı sorumluluğun yeknesak ve emredici bir hukuk normuna dayanması nedeniyle, sorumluluğun varlığının tespitinde uzman bilirkişi ya da avukat yardımına ihtiyaç duymaksızın, daha az maliyetle ve daha kısa sürede tazmin işlemini gerçekleştirebilecektir.

33 Türkiye Açısından Değerlendirme Çoklu taşımayı üstlenenlerin, yük taşımadan ve mesleki faaliyetlerinden kaynaklanan zararlara ilişkin olarak yeknesak ve emredici nitelikli hukuk kuralına dayanarak tesis edilecek sorumluluklarının, halihazırda; Üçüncü Şahıslara Karşı Mali Mesuliyet Sigortası Genel Şartları na eklenecek Yüklerin Çoklu Taşınmasına İlişkin Sorumluluk Sigortası Klozu ile zorunlu sigorta himayesi altına alınması mümkündür.

34 Türkiye Açısından Değerlendirme Çoklu taşımayı üstlenenlerin (multimodal transport operator) bir araya gelmesi ile 6102 sayılı TTK nın 124. maddesi uyarınca bir ticaret şirketi niteliğine sahip olan ve tarih ve 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu uyarınca bir kooperatif şeklinde kurulacak kulüpler, yine 6102 sayılı TTK nın maddesi uyarınca karşılıklılık esasına dayanarak sorumluluk sigortası himayesi sunabilirler.

35 DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜRLER.