TÜRKİYE DE NÜFUS ÖZELLİKLERİ VE NÜFUS HAREKETLERİ 11. BÖLÜM. - Türkiye de Nüfus ve Yerleşmenin Dağılışını Etkileyen Faktörler

Transkript

1 TÜRKİYE DE NÜFUS ÖZELLİKLERİ VE NÜFUS HAREKETLERİ 11. BÖLÜM - Türkiye de Nüfus ve Yerleşmenin Dağılışını Etkileyen Faktörler - Türkiye de Nüfusun Tarihsel Gelişimi - Türkiye de Nüfusun Yapısal Özellikleri - Türkiye de Yerleşme

2 TÜRKİYE DE NÜFUS VE YERLEŞME TÜRKİYE DE NÜFUS VE YERLEŞMENİN DAĞILIŞINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER FİZİKİ (DOĞAL) FAKTÖRLER Yer şekilleri (yükselti, eğim, bakı) İklim (sıcaklık ve yağış) Su kaynakları Jeolojik yapı Toprak özellikleri Bitki örtüsü BEŞERİ FAKTÖRLER Göçler Madencilik ve ormancılık Teknolojide ve bilimdeki gelişmeler Turizm, sanayi ve ticari faaliyetler Ulaşım Tarihi, Askeri ve Siyasi faktörler Ekonomik faaliyetler (sanayi, tarım, hayvancılık, turizm, madencilik balıkçılık vs) BULGARİSTAN YUNANİSTAN Yıldız Dağları M A R M A R A D E N İ Z İ Biga Tarımadası Kıyı Ege Menteşe Çatalca Kocaeli Bursa Teke Eskişehir Antalya TÜRKİYE DE NÜFUSUN DAĞILIŞI A K D E N İ Z Zonguldak K A R A D E N İ Z Ankara Taşeli Tuz Gölü çevresi Çukurova Samsun Gaziantep Doğu Karadeniz Sık Nüfuslu Erzurum Kars Diyarbakır Batman GÜRCİSTAN ERMENİSTAN İ R A N Seyrek Nüfuslu TÜRKİYE DE YOĞUN NÜFUSLU YERLER Çatalca - Kocaeli Platosu: Ekonomik faaliyetlerin, ticaret ve sanayinin gelişmiş olması nedeniyle çok nüfuslanmıştır. Türkiye de nüfusun en kalabalık olduğu yerdir. Nüfuslanmasında iklimin elverişli olmasının yanısıra önemli ticaret yolları üzerinde bulunması ve tarihi geçmişininde etkisi vardır. Kıyı Ege Ovaları: İklimin elverişli ve toprakların verimli olmasının yanısıra İzmir in burada bulunması nüfuslanmasını arttırmıştır. Zonguldak ve çevresi: Madencilik faaliyetlerine bağlı olarak iş olanaklarının çok olması ve yörede Ereğli ve Karabük demir-çelik fabrikalarının bulunması nüfuslanmasını etkilemiştir. Çukurova: İkliminin elverişli olmasının yanısıra verimli tarım alanlarının bulunmasına bağlı olarak ham madde üretimi kolaylaşmış bu durum da sanayi faaliyetlerini arttırmıştır. Diğer sık nüfuslu alanlar ise, Bursa, Adapazarı, Yalova, Samsun, Trabzon, Ordu, Gaziantep, Diyarbakır, Batman gibi alanlardır. TÜRKİYE DE SEYREK NÜFUSLU YERLER Tuz Gölü ve Çevresi: Nüfusun seyrek olmasında iklimin elverişsizliği söz konusudur. Özellikle de yağış miktarının az olması ve buna bağlı ortaya çıkan kuraklık etkilidir. Yer şekilleri sadedir. Menteşe Yöresi (Muğla): Yer şekillerinin engebeli olması nedeniyle seyrek nüfusludur. İklim elverişlidir (Akdeniz iklimi). Yörede nüfus kıyılara toplanmıştır. Nedeni turizm faaliyetleridir. Yıldız Dağları: Engebeli olması ve ana yollara sapa kalması nedeniyle nüfuslanamamıştır. İklim elverişlidir. Teke ve Taşeli Platoları: Arazinin karstik yapıda olması ve buna bağlı olarak engebeliliğin fazla yüzey sularının yetersiz olması nüfuslanmalarını önlemiştir. İklim elverişlidir (Akdeniz iklimi). Biga Yarımadası: Ana yollara uzakta yer alması nedeniyle nüfuslanamamıştır. Hakkâri Yöresi: Yer şekillerinin, yükseltinin dolayısıyla iklimin elverişsizliği nedeniyle seyrek nüfuslanmıştır.

3 TÜRK İ Y E D E N Ü F U S U N TA R İ H S E L D E Ğ İ Ş İ Mİ 1927 de yapılmış olan ilk nüfus sayımında, daha öncesinde resmi bir sayım olmadığı için artış oranı bilinmemektedir. İlk sayımdan günümüze kadar nüfusumuz sürekli olarak artmıştır. En düşük nüfus artışı döneminde olmuştur. Bunun nedeni II. Dünya Savaşı nda seferberlik ilân edilmiş ve erkek nüfus silah altına alınmıştır , ve dönemlerinde nüfus artış oranımız sürekli artış göstermiştir sayımında ülkemiz nüfus artış hızı düşmüştür yılından itibaren nüfus artışında düşme başlamıştır. Bu durumun nedenleri; kadınların iş hayatına daha çok katılması ve doğurganlık hızının düşmesidir. Nüfus (Milyon) Nüfus artış hızı (Binde) Nüfus Sayım Yılları TÜRK İ Y E D E N Ü F U S U N YA P I SA L Ö Z E L L İ K LERİ a) Yaş Gruplarına Göre Dağılımı Yaş piramidinin taban kesimi nispeten geniştir. Bu durum genç nüfusun fazlalığını, yaşlı nüfusun ise azlığını göstermektedir. Nüfusun yarısından fazlası yaş grubu içinde yer almaktadır. Buna göre, nüfusun yarısından fazlasını ekonomik bakımdan aktif nüfus (çalışabilir) oluşturmaktadır. Nüfusun yaklaşık 1/3 ü 0-14 yaş grubunda yer alır. Bu oran, nüfusun genç bir yapıya sahip olduğunu göstermektedir. Nüfusunun yarısı 0-25 yaş arasındaki çocuk ve genç nüfustan oluşmaktadır. Nüfusun üçüncü yaş grubunu 65 yaş ve üzerindekiler oluşturmaktadır. Yaşlı nüfus oranı geçmiş yıllara göre artma eğilimi içindedir. Bunda tıptaki gelişmelerin ve yaşam düzeyinin yükselmesinin etkisi büyüktür. Nüfus Piramidi 2010 Yaş Grubu Erkek Kadın 5 b) Çalışan Nüfusun Ekonomik Faaliyet Kollarına Göre Dağılımı Günümüzde tarımda çalışanların oranı yaklaşık % 25,2 dir. Bu oranın yakın gelecekte tarımda modern yöntemlerin yaygınlaşması ve sanayileşmenin gelişmesine bağlı olarak daha da azalacağı tahmin edilmektedir. Türkiye de çalışan nüfusun en yüksek olduğu ikinci faaliyet kolu hizmet sektörüdür. Günümüzde hizmet sektöründe çalışanların oranı yaklaşık % 49.6 dur. Çalışan nüfusun en fazla olduğu ikinci sektör sanayi sektörüdür. Bu sektörde çalışanların oranı % 26.2 dir. 0 % 5 Sanayi % Hizmet Tarım % 25.2 % 48.6 c) Nüfusun Cinsiyet Durumu 2012 yılında Türkiye nin toplam nüfusu kişidir. Erkek nüfusun oranı % 50,2 iken kadın nüfusun oranı ise % 49,8 dir. Yani Türkiye nin kadın-erkek nüfusu birbirine hemen hemen eşit durumdadır. d) Nüfusun Eğitim Durumu 2012 yılı verilerine göre, okuma yazma bilmeyen % 5, okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen % 7 oranında nüfusumuz var. İlkokul mezunu oranımız; % 28 dir. İlköğretim diplomasına sahip olanların oranı % 21, % 5 ortaokul veya dengi okul mezunumuz, lise veya dengi okul mezunumuzun oranı % 22 dir. Yüksekokul veya fakülte mezunlarının oranı % 11 dir. e) Kır ve Kent Nüfusu 1927 de nüfusun % 76 sı kırsal nüfus, % 24 ü kentsel nüfustu yılına kadar sürekli artış gösteren kent nüfusunun oranı bu tarihten itibaren kır nüfusundan daha fazla olmuştur. Bunda kentsel nüfusun doğal artışına ek olarak, köylerden kentlere doğru gerçekleşen hızlı göç hareketinin de etkisi vardır nüfus sayımına göre nüfusumuzun % 76 sını kentsel nüfus, % 24 ünü kırsal nüfus oluşturmaktadır. Bu durum sanayileşme ve ekonomik gelişmenin bir sonucudur.

4 T Ü R K İ Y E D E Y E R L E Ş M E TÜRKİYE DE MESKEN TİPLERİ Ahşap Meskenler Yağış miktarının fazla olduğu, taş, tuğla ve kerpiç gibi yapı malzemelerinin bulunmadığı veya az bulunduğu ormanlık alanlarda yaygın olarak görülür. Türkiye de Karadeniz Bölgesi nde dağların denize bakan yamaçları ile Marmara Bölgesi nin Yıldız Dağları ile Güney Marmara Bölümü nde orman içindeki meskenlerin çoğu ahşaptır. Toprak (Kerpiç) Meskenler İç bölgelerimizde kurak ve yarı kurak iklime sahip kırsal yerleşmelerin büyük bir kısmında toprak evler yaygındır. Yeterli ağaç veya mesken inşaası için elverişli taşların olmadığı İç Anadolu, Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri ndeki kırsal alanlarda topraktan yapılmış olan evler hâkimdir. Taş Meskenler Kalker, granit, şist ve dış püskürük kayaçlar (bazalt, andezit gibi ) mesken yapımında en fazla kullanılan kayaçlardır. Doğu Anadolu nun volkanik arazilerinde bazalt, Ege ve Akdeniz in genelde kalker yapılı meskenler görülürken Şanlıurfa, Gaziantep ve Mardin de meskenlerin yumuşak kireç taşları ile yapılmaktadır. Hımış Meskenler Genellikle bitki örtüsünün cılız olduğu kurak ve yarı kurak alanlar ile bitki örtüsünün gür olduğu nemli ve yağışlı bölgelere geçiş sahalarında (İç Anadolu dan Karadeniz e ya da Marmara ya geçiş sahaları) görülen bir konut tipdir. Daha çok Batı Anadolu da, Marmara (Kütahya, Balıkesir, Bursa) ve İç Anadolu nun kuzeyinde (Beypazarı, Safranbolu, Tokat, Kastamonu, Amasya yöreleri) kullanılır. TÜRKİYE DE YERLEŞME ŞEKİLLERİ KIR YERLEŞMELERİ LÜKLERİNE GÖRE KÖYLER DEVAMLI YERLEŞMELER KÖY İDARİ ALANINDAKİ KIR YERLEŞMELERİ DOKULARINA GÖRE GEÇİCİ YERLEŞMELER TOPLU YERLEŞMELER DAĞINIK YERLEŞMELER TÜRKİYE DE YERLEŞMELER Çiftlik Mezra Yayla Ağıl Mahalle Divan Kom Dam Oba KENT YERLEŞMELERİ LÜKLERİNE GÖRE EKONOMİK FOKSİYONLARINA GÖRE KÜLTÜREL FONKSİYONLARINA GÖRE İDARİ FONKSİYONLARINA GÖRE ASKERİ ŞEHİRLER Küçük Kent Tarım Üniversite Turizm Orta Büyüklükteki Kent Kentleri Ulaşım Büyük Kent Sanayi ve Madencilik Metropol Kent Ticaret ve Liman Başkent Askeri Birlikler

5 A. Kır Yerleşmeleri Ekonomik fonksiyonu tarım ve hayvancılığa dayalı, nüfusu 2000 e kadar olan yerleşmelerdir. Kır yerleşmeleri; 1. Büyüklüklerine göre 2. Dokularına göre olmak üzere iki başlık altında incelenir. a) Köy Yerleşmeleri 1. B ü y ü k l ü ğ ü n e G ö r e K ı r Ye r l e ş m e l e r i Nüfusu 2000 den az olan, cami, okul, otlak, yaylak, baltalık gibi ortak malları bulunan ve toplu veya dağınık evlerde oturan insanların bağ ve bahçe ve tarlalarıyla birlikte oluşturdukları yerleşme birimidir. b) Köyaltı Yerleşmeleri Muhtarın sorumluluğunda olan, köyden küçük yerleşmelerdir. Devamlı ve geçici olmak üzere ikiye ayrılır. D e v a m l ı Ye r l e ş m e l e r G e ç i c i Ye r l e ş m e l e r Mahalle Köyden ayrılmış fakat idari fonksiyonu olmadığı için ayrı bir köy olarak kabul edilmeyen yerleşmelerdir. Başta Karadeniz Bölgesi olmak üzere Marmara ve Ege Bölgeleri nde görülür. Çiftlik Köy ve kent yerleşmelerinin uzağında, geniş bir toprak mülkiyeti içinde oluşmuş küçük bir yerleşme biçimidir. Marmara (Trakya), Ege, Batı Anadolu ve Akdeniz Bölgeleri nde yaygındır. Yayla Türkiye de en yaygın ve en önemli geçici kır yerleşme biçimlerindendir. Karadeniz, Akdeniz, İç Anadolu olup Doğu Anadolu Bölgesi nin özellikle batısında da yaylalara rastlanır. Oba Temel ekonomik geçim kaynağı küçükbaş hayvancılık olan aile ve aşiretlerin kurdukları, çoğunlukla çadırdan oluşan geçici yerleşmelerdir. Ege Bölgesi, Doğu Karadeniz Orta Karadeniz ve Güney Marmara bölümleri ile Toroslar da rastlanır. Mezra Türkiye nin doğusunda yaygın olarak görülen yerleşmelerdir. Hayvancılığın yanı sıra tarla bitkileri de yetiştirilmektedir. Doğu Anadolu, İç Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve Doğu Karadeniz Bölümü nde görülür. Divan Samsun - Bolu - İstanbul üçgenindeki alanda görülen ve mahalle yapısında olan bir yerleşme biçimidir. Tahıl tarımı başta olmak üzere tarla ürünlerinin üretimi ön plana çıkmıştır. Kom Hayvancılık faaliyetlerini sürdürmek amacıyla kurulmuş olan Doğu Anadolu ya özgü geçici bir köy altı yerleşme biçimidir. Dam Büyükbaş ve küçükbaş hayvanların, tarım arazilerine zarar vermemeleri için götürüldükleri yerlerdir. Ege Bölgesi, Göller Yöresi, Gökçeada ve Bozcaada da yaygındır. a. Toplu Yerleşmeler Toplu yerleşme tipinde evler birbirine yakın inşa edilmiştir. Su kaynaklarının kısıtlı olduğu yarı kurak alanlarda en yaygın görülen yerleşme dokusudur. Toplu yerleşmeler, İç Anadolu, Güneydoğu Anadolu, Ege ve Marmara da dikkati çeker. 2. D o k u l a r ı n a G ö r e K ı r Ye r l e ş m e l e r i b. Dağınık Yerleşmeler Evler, birbirine uzak inşa edilmiştir. Arazinin çok engebeli, tarım alanlarının küçük ve parçalı olduğu alanlarda dağınık yerleşme yaygındır. Dağınık yerleşmeler daha çok Karadeniz (özellikle Doğu Karadeniz Bölümü), Akdeniz ve Doğu Anadolu bölgelerinin bazı kesimlerinde görülür. Bu tip köylerimizde başlıca geçim kaynakları; bahçe tarımı ve hayvancılıktır. Ağıl Kış mevsiminde karın az düştüğü veya hiç yağmadığı yerlerde, doğal malzemelerle yapılmış duvar ya da çitlerin kuşattığı, küçükbaş hayvanların barındığı, tek bir çoban evinden oluşan yerleşmelerdir. Akdeniz ve İç Anadolu Bölgeleri nde daha yaygındır.

6 B. Kent Yerleşmeleri 1) Büyüklüklerine Göre Kentler a- Küçük Kent: Nüfusu ile arasında olan şehirlerdir. Türkiye deki ilçe merkezlerinin çoğu küçük şehir grubunda yer alır: Karaisalı (Adana), Gölbaşı (Adıyaman), Çay (Afyonkarahisar), Merzifon (Amasya), Kızılcahamam (Ankara), Korkuteli (Antalya), Arhavi (Artvin) gibi. c- Büyük Kent: Nüfusu ile arasında olan şehirlerdir. Trabzon, Elazığ, Adapazarı, İzmit, Zonguldak, Samsun, İskenderun. b- Orta Büyüklükteki Kent: Nüfusu ile arasında olan şehirlerdir. Yurdumuzda orta büyüklükteki şehirlerin bir kısmı gelişerek büyük şehir grubuna dahil olmuştur. Yüksekova (Hakkâri), Dörtyol (Hatay), Silifke (İçel), Balçova (İzmir), Kars, Develi (Kayseri) d- Metropol Kent: Nüfusu den fazla olan şehirlerdir. İstanbul, Ankara, İzmir, Adana, Bursa, Gaziantep, Konya, Antalya, Diyarbakır ve Mersin örnek olarak verilebilir. 2) Ekonomik Fonksiyonlarına Göre Kentler a- Tarım Kenti: İnsanların temel geçim kaynaklarının tarım ürünlerinden sağlandığı kentlerlerdir. İnegöl, Rize, Yozgat, Ödemiş, Söke, Ceyhan, Kadirli, Akhisar, Bergama, Turgutlu, Salihli, Niksar gibi. b- Sanayi Kenti: Şehrin gelirinde sanayi ürünlerinin payının önemli olduğu yerleşmeler bu gruba girerler. İstanbul, İzmit, İzmir, Ankara, Adana, Gaziantep, Bursa, Gebze, Adapazarı, Kırıkkale, Kayseri, Batman gibi. c- Maden Kenti: Çeşitli madenlerin çıkarıldığı veya işlendiği ve buna bağlı olarak nüfusun arttığı şehirlerdir. Zonguldak, Batman, Murgul, Yatağan, Ergani, Soma, Tavşanlı, Seydişehir, Divriği, Maden, Susurluk gibi. d- Turizm Kenti: Bazı şehirlerimiz gelirini önemli ölçüde turizmden sağlarlar. İstanbul, İzmir, Antalya, Alanya, Çeşme, Kuşadası, Marmaris, Bodrum, Nevşehir, Ürgüp, Göreme, Fethiye, Bursa gibi. e- Liman Kenti: İthal ve ihraç ürünlerimizin deniz yoluyla geldiği limanlara sahip şehirlerdir. İstanbul, İzmir, Mersin, İskenderun, Antalya, Samsun, Zonguldak ve Trabzon, İzmit, Bandırma, Karadeniz Ereğlisi ve Hopa gibi. f- Ulaşım Kenti: Önemli ticaret yolları üzerinde bulunan ve gelişmişliğini bu işlek yolların avantajıyla sağlayan şehirlerdir. Eskişehir, Konya, Afyon, İstanbul, Ankara, Kayseri gibi. 3) Kültürel Fonksiyonlarına Göre Kentler a- Üniversite Kenti: Üniversite ve yüksek okulların bulunduğu, sanat, bilim ve kongre etkinliklerinin düzenlendiği, tarihi zenginliklere sahip şehirlerdir. İstanbul, Ankara, Antalya, Konya, Bursa, Eskişehir gibi. 4) İdari Fonksiyonlarına Göre Kentler a- Başkent: Türkiye nin en büyük idari şehri Ankara dır. Ankara nın büyüyüp gelişmesinde başşehrimiz olması önemli rol oynamıştır. 5) Askeri Kentler Ülke savunması için hayati önem arz eden yerlerde kurulmuş olan kentlerdir. Gölcük, Sarıkamış, Polatlı, Malatya, Burdur, Çorlu, Erzincan, Erzurum gibi.

7 1. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye de nüfusun yıldan yıla artmasının ortaya çıkardığı sorunlar arasında gösterilemez? A) Temel ihtiyaç maddelerinin karşılanmasında zorlukların yaşanması B) Temel tüketim maddelerine olan ihtiyacın artması C) Toplumsal sıkıntıların artması D) Eğitim ve sağlık alanında aksamaların yaşanması E) Yatırımların plansız dağılması 4. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye nin genç nüfuslu olduğuna kanıt olarak gösterilemez? A) Yaş bağımlılık oranının yüksek olması B) Kadın ve erkek nüfusunun dengeli olması C) Yaşlı nüfus oranının az olması D) Çalışma yaşının düşük olması E) Okul çağındaki nüfusun fazla olması 2. Tarımsal nüfus yoğunluğu Türkiye ortalamasının altında olmasına rağmen aritmetik nüfus yoğunluğu Türkiye ortalamasının üzerindedir. diyen biri, bunu özellikle hangi coğrafi bölgemiz için söylemiş olabilir? A) Karadeniz Bölgesi B) Doğu Anadolu Bölgesi C) Marmara Bölgesi D) Akdeniz Bölgesi E) Güneydoğu Anadolu Bölgesi 5. Türkiye de kent ve kır nüfusu dengeli olarak dağılmamıştır. Aşağıdakilerden hangisi kent nüfusunun fazla olduğu yerlerin genel özelliklerinden değildir? A) Aile başına düşen çocuk sayısının az olduğu yerlerdir. B) İç göç alan yerlerdir. C) İş olanaklarının kırsal alana göre fazla olduğu yerlerdir. D) Sanayi faaliyetlerinin geliştiği yerlerdir. E) Kuru tarım yönteminin yaygın olduğu yerlerdir. 3. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye de genç nüfusun toplam nüfus içindeki payının yüksek olmasının ortaya çıkarabileceği sosyo - ekonomik problemlerden biri değildir? A) Doğal kaynakların kullanım hızının artması B) Kişi başına düşen milli gelirin azalması C) İşsizlik oranının artması D) Ülke nüfusunun artış hızının düşmesi E) Demografik yatırımların artması 6. Türkiye de nüfusun dağılışı düzenli değildir. Nüfusun dağılışında daha çok doğal faktörlerin etkili olduğu görülür. Bu durum Paragraf aşağıdaki ifadelerden hangisiyle tamamlanırsa daha doğru olur? A) Türkiye de gelenek ve göreneklerin nüfusun dağılışını etkilediği gösterir. B) Türkiye de sanayi ve ticari faaliyetlerin geliştiğini gösterir. C) Türkiye nin ekonomik yönden gelişmediğini gösterir. D) Türkiye de toprak dağılışının farklılıklar gösterdiğini gösterir. E) Türkiye de turizm çeşitliliğinin olduğunu gösterir. 1. B 2. C 3. D 4. B 5. E 6. C

8 7. Topoğrafik özelliklerden olan dağların uzanış doğrultusu nüfus dağılışını etkiler. Dağların kıyı çizgisine paralel olarak uzandığı kıyılarda kıyılarla iç kesimler arasında ulaşımın zorlaşmasının yanısıra, iç kısımlar daha az yağış alır. Bu durumda, bu tür alanlarda nüfusun kıyılara toplanmasına neden olur. Buna göre, aşağıda verilen yörelerden hangisinde dağların kıyı çizgisine göre uzanışından dolayı nüfusun iç kesimlere daha fazla yayılmasına olanak sağlamıştır? A) Antalya B) Giresun C) İzmir D) Rize E) Ordu 10. Başta Trakya olmak üzere, Batı Anadolu, Akdeniz ve İç Anadolu Bölgeleri nde yaygın olarak bulunan köy altı yerleşmelerden biridir. Köy ve kent yerleşmelerinin uzağında kurulmuş genellikle geniş bir toprak mülkiyeti içinde oluşmuş küçük yerleşim birimleridir. Genel olarak tarım, hayvancılık ya da her ikisi birden yapılır. Paragrafta bazı özellikleri anlatılan köy altı yerleşme birimi aşağıdakilerden hangisidir? A) Mezra B) Oba C) Kom D) Divan E) Çiftlik 8. Yerleşme alanlarında evlerin yapı malzemelerini genellikle doğal koşullara bağlı olarak çevredeki yapı malzemeleri belirler. Bazı yerlerde yağışın fazlalığına bağlı olarak ahşap, bazı yerlerde de yağışın azlığına bağlı olarak kerpiç evlere rastlanır. Yukarıdaki Türkiye haritası üzerinde işaretli olan yerlerden hangisinde evlerin yapımında çoğunlukla ahşap malzeme kullanılmıştır? A) Iğdır B) Antalya C) Rize D) Mardin E) Eskişehir 11. Hayvancılıkla uğraşan ailelerin genellikle çadırlardan oluşan ve yaz aylarında yerleşilen geçici yerleşmelerdir. Akdeniz Bölgesi ndeki yörüklerin geleneksel yaşamları şekillleridir. Geleneksel karakterini koruduğu yerlerin başında Ordu ve Giresun yöreleri gelmektedir. Paragrafta bazı özellikleri anlatılan köy altı yerleşim birimi aşağıdakilerden hangisidir? A) Çiftlik B) Oba C) Kom D) Köy E) Yayla 9. Kerpiç, yıllık yağışın az olduğu yörelerde yapı malzemesi olarak kullanılmaktadır. Buna göre, kerpiçten yapılmış evlerin aşağıdaki bölümlerden hangisinde daha çok görülmesi beklenir? A) Güney Marmara Bölümü B) Asıl Ege Bölümü C) Orta Karadeniz Bölümü D) Orta Fırat Bölümü E) Antalya Bölümü 12. Şehirlerin fonksiyonlarına göre sınıflandırılmasında, çeşitli özellikleri dikkate alınır. Bazı şehirlerde sanayi, ticaret, çeşitli hizmetler, turizm, eğitim, ulaşım vb. birçok sektör bir arada bulunur. Bazı kentlerde ekonomik faaliyetlerden birkaçı bir arada bulunabilir. Buna göre, aşağıdaki kentlerden hangisi hem sanayi hem de liman kenti olarak nitelendirilebilir? A) Sinop B) Rize C) Antalya D) Ordu E) İzmir 7. C 8. C 9. D 10. E 11. B 12. E

9 BÖLGELER VE ÜLKELER 12. BÖLÜM - Bölge Sınırları Nasıl Çizilir? - Bölge Sınırları Değişir mi? - Beşeri ve Doğal Bölge Sınırları Çakışır mı?

10 O R TA K PAY D A : B Ö L G E Bölg e Sınırları Nasıl Çizilir? Bölge sınırlarının oluşturulmasında yaygın olarak kullanılan, bölgelerin işlevsel özellikleridir. Örneğin; iklim verilerinde yararlanarak sıcak bölgeler, ılıman bölgeler ya da soğuk bölgeler oluşturulabilir. Bölge sınırı oluşturulurken kullanılacak sabit ve değişken coğrafi unsurlar dikkate alınır. Sabit Unsurlar Değişken Unsurlar İklim Nüfus Yoğunluğu Yer Şekilleri Yerleşim Özellikleri Doğal Bitki Örtüleri Ekonomik Özellikler DOĞAL (FİZİKİ) ÖZELLİKLERİNE GÖRE BÖLGELER 1. Yer Şekillerine Göre Bölgeler a. Engebeli Bölgeler: Alp Dağları - Karpatlar - Pireneler - Balkan Dağları Bölgesi gibi b. Düz Bölgeler: Fransa Ovası - Kuzey Avrupa Ovaları - Rusya Platosu Bölgesi gibi 2. İklim Tiplerine Göre Bölgeler Akdeniz İklim Bölgesi, Muson İklim Bölgesi, Çöl İklim Bölgesi gibi 3. Bitki Örtüsüne Göre Bölgeler Orman Bölgesi, Savan Bölgesi, Tayga Bölgesi, Step Bölgesi gibi. 4. Su Özelliklerine Göre Bölgeler Van Gölü Kapalı Havzası Bölgesi, Karadeniz Açık Havzası gibi. Bölg e Sınırları Değişir mi? Doğal (Fiziki) özelliklerine göre bölgeler oluşturulurken dikkate alınan yer şekilleri, iklim özellikleri, doğal bitki örtüsü ve su özellikleri gibi doğal unsurların değişmesi uzun bir zaman süreci aldığından bu unsurlara göre oluşturulan bölge sınırları kolay kolay değişmez. Örneğin; Alp dağlık bölgesi, Muson iklim bölgesi, Tayga ormanları bölgesi, Akdeniz açık havzası bölgesi. Beşeri ve ekonomik özelliklerine göre bölgeler oluşturulurken dikkate alınan nüfus, yerleşme ve ekonomik beşeri unsurların değişme süreci daha kısa sürede olduğu için bu unsurlara göre oluşturulan bmlge sınırları daha kolay ve hızlı değişmektedir. Örneğin; Avrupa Birliği bölgesi, Batı Avrupa sık nüfuslu bölgesi, Japonya sanayi bölgesi, Ortadoğu petrol bölgesi gibi. Beşeri ve Doğal Bölge Sınırları Çakışır mı? Fiziki özelliklerine göre oluşturulmuş bölgeler üzerinde insanın çok çeşitli ekonomik faaliyetler gerçekleştirdiği bilinmektedir. Yüksek dağlık alanlar bölgesinde bulunan bir elmas madeni, bu alanın aynı zamanda elmas üretim bölgesi olmasını da sağlar. Yani aslında, beşeri bölge sınırları değişken olduğu gibi doğal bölge sınırlarıyla da çakışabilir. BEŞERİ ÖZELLİKLERİNE GÖRE BÖLGELER 1. Nüfus Özelliklerine Göre Bölgeler a. Sık Nüfuslu Bölgeler: Batı Avrupa, Muson Asyası b. Seyrek Nüfuslu Bölgeler: Sibirya, Kuzey Afrika 2. Siyasi ve Askeri Bölgeler Avrupa Birliği, OECD, NATO, OPEC, NAFTA, KEİ gibi 3. İdari Bölgeler Ankara, Paris, Moskova, Londra, Atina, Kahire, Roma gibi EKONOMİK ÖZELLİKLERİNE GÖRE BÖLGELER 1. Tarım Bölgeleri Mezopotamya, Nil Deltası, Muson Asyası, Çukurova 2. Sanayi Bölgesi Batı Avrupa, Japonya, İzmit, Kayseri, Adana, İstanbul gibi. 3. Maden Bölgesi Petrol Bölgesi, Demir Bölgesi, Kömür Bölgesi, Bakır Bölgesi gibi. 4. Turizm Bölgesi Deniz Turizmi Bölgeleri, Kış Turizmi Bölgeleri, Sağlık Turizmi Bölgeleri, Golf Turizmi Bölgeleri, Yat Turizmi Bölgeleri gibi.

11 HÜRRİCANE AVRUPA ATLAS U HÜRRİCANE AFRİKA TAYFUNLAR HİNT U GÜNEY AMERİKA AVUSTRALYA DÜNYA DA NEMLİ VE KURAK BÖLGELER DÜNYA DA TROPİKAL RÜZGARLAR BÖLGELERİ KUZEY AMERİKA ASYA Kuzeybatı Amerika Büyük Tuz Gölü Çölü ASYA Batı Avrupa KUZEY AMERİKA ATLAS U Orta Asya Çölleri AVRUPA Muson Asyası Arabistan Çölleri Sahra Çölü AFRİKA Endonezya GÜNEY Atakama AMERİKA Çölü Güney Şili Nemli Bölgeler HİNT U Kongo Amazon Namib Çölü Büyük Avustralya Çölü Kalahari Çölü Malezya AVUSTRALYA Doğu Avustralya Kurak Bölgeler (Çöller) ATLAS U HİNT U Yaprak Döken Ormanlar Biyomu Bölgesi Yağmur Ormanları Biyomu Bölgesi Savan Biyomu Bölgesi Tundra Biyomu Bölgesi İğne Yapraklı Ormanlar Biyomu Bölgesi Ilıman Çayırlar Biyomu Bölgesi Çalılık Biyomu Bölgesi Kutup Biyomu Bölgesi Çöl Biyomu Bölgesi DÜNYA DA ÇIĞ RİSKİNİN FAZLA OLDUĞU BÖLGELER DÜNYA DA BİYOM BÖLGELER İskandinav Dağları Alp Dağları Kayalık Dağları Ural Dağları Kafkas Dağları Himalayalar ATLAS U Klimanjaro Dağı HİNT U And Dağları Çığ riskinin yüksek olduğu bölgeler Dağ Biyomu Bölgesi MARMARA TÜRKİYE DE İKLİM ÇEŞİTLERİNE GÖRE BÖLGELER TÜRKİYE DE ARAZİ KULLANIMINA GÖRE BÖLGELER DENİZİ Yüksek Dağ Çayırları Bölgesi Ormanlık Alanlar Bölgesi Endrüstriyel Bitki Alanları Bölgesi Tarım Alanları Bölgesi Otlak Çayır Alanları Bölgesi Marmara İklim Bölgesi Batı Karadeniz İklim Bölgesi İç Anadolu Karasal İklim Bölgesi Ege Türü Akdeniz İklim Bölgesi Orta Karadeniz İklim Bölgesi Doğu Anadolu Karasal İklim Bölgesi Akdeniz İklim Bölgesi Doğu Karadeniz İklim Bölgesi Güneydoğu Anadolu Karasal İklim Bölgesi Karadeniz Arkası İklim Bölgesi Trakya Tipi Karasal İklim Bölgesi TÜRKİYE DE YAĞIŞ MİKTARINA GÖRE BÖLGELER TÜRKİYE DE DOĞAL BİTKİ ÖRTÜSÜNE GÖRE BÖLGELER Bağlık bahçelik Alanlar Bölgesi Orman Bölgeleri Bozkır Bölgeleri Orman, Çalılık, Antropojen Bozkır Bölgeleri Maki Bölgeleri Çayır (Alpin çayır, Dağ çayırı) Bölgeleri Yağışın Fazla Olduğu Bölgeler Yağışın Orta Derecede Olduğu Bölgeler Yağışın Az Olduğu Bölgeler

12 1. İklim koşullarının elverişli, su kaynaklarının yeterli, ekonomik faaliyetlerin gelişmiş olduğu alanlar sık nüfuslu bölgeleri oluşturur. Aşağıdaki alanlardan hangisi sık nüfuslu bölgelerden biri değildir? A) Kuzeybatı Avrupa B) Kuzey Amerika C) Güneydoğu Asya D) Orta Asya E) İndus ve Ganj nehri çevresi 4. Coğrafi bölgelerin belirlenmesinde yalnızca doğal koşullar değil, beşeri unsurlar da etkilidir. Aşağıdakilerden hangisi bölgelerin belirlenmesinde kullanılan beşeri bir unsur değildir? A) Tarım faaliyetleri B) Bitki örtüsü dağılışı C) Sanayi faaliyetleri D) Turizm faaliyetleri E) Nüfus hareketleri 2. Coğrafyada, bölgelerin sınırlarının çizilmesinde, önceleri doğal koşullar ölçüt olarak kullanılmış ancak daha sonra, insanın gittikçe artan etkisi de göz önüne alınmıştır. Buna göre, aşağıdaki bölgelerden hangisi doğal özelliklerine göre sınıflandırılmamıştır? A) Dağlık bölgeler B) Akdeniz iklimi bölgesi C) Maki bölgesi D) Yarı nemli bölgeler E) Tahıl bölgesi 5. Sanayi Devrimi ile birlikte maden işleme de hız kazanmış, madencilik bölgeleri oluşmuştur. Aşağıdaki alanlardan hangisi, Dünya nın önemli maden bölgeleri arasında yer almaz? A) Ortadoğu Petrol Bölgesi B) Hazar Petrol Bölgesi C) Akdeniz Doğalgaz Arama Bölgesi D) Sibirya Kömür Bölgesi E) Avrupa Alsas-Loren Bölgesi 3. Bölge sınırlarının çiziminde doğal ve beşeri unsurlar kriter olarak alınır. Ancak bunlardan bazıları ile çizilen sınırlar kısa sürede değişebilir. Aşağıdaki bölgelerden hangisinin sınırları, diğerlerine göre daha uzun zamanda değişebilir? A) Ortadoğu petrol bölgesi B) Konya tahıl bölgesi C) Akdeniz iklim bölgesi D) Essen sanayi bölgesi E) Doğu Karadeniz arıcılık bölgesi 6. İnsanın faaliyetleri ile ortaya çıkmış fonksiyonel bölgeler, dinamik coğrafi birliklerdir. Hem başka bölgelerde hem de küresel coğrafi kalıplarla sürekli etkileşim hâlindedirler. diyen bir bilim insanı aşağıda verilen bölgelerin hangisini kastetmemiştir? A) Petrol bölgesi B) Tahıl bölgesi C) Sanayi bölgesi D) Orman bölgesi E) Turizm bölgesi 1. D 2. E 3. C 4. B 5. C 6. D

13 7. İklim elemanlarının şekillendirdiği bölgeler klimatik bölgelerdir. Klimatik bölgeler genel olarak sıcak, ılıman ve soğuk olarak üçe ayrılabilir. Buna göre, Türkiye, bulunduğu konum düşünüldüğünde aşağıdaki klimatik bölgelerden hangisinde yer almaz? A) Sert karasal iklim bölgesi B) Akdeniz iklim bölgesi C) Karadeniz iklim bölgesi D) Ilıman karasal iklim bölgesi E) Savan iklim bölgesi 10. Dil, ırk, din gibi kültürel özellikler, yeryüzünde kültür bölgelerinin oluşumunda etkilidir.aşağıda, kültür bölgeleri ve o bölgede yer alan ülkelerden biri verilmiştir. Buna göre, yapılan eşleştirmelerden hangisi yanlıştır? A) Arap Bölgesi - Mısır B) Latin Amerika Bölgesi - Meksika C) İslam Bölgesi - Sırbistan D) Balkan Bölgesi - Bulgaristan E) Slav Bölgesi - Ukrayna 8. İklim elemanlarının şekillendirdiği bölgeler, klimatik bölgelerdir. Yeryüzünde matematik ve özel konum etkisine bağlı olarak çok çeşitli klimatik bölge vardır. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye gibi bir orta kuşak ülkesinde görülebilecek klimatik bölgelerden biri değildir? A) Akdeniz B) Tundra C) Ilıman okyanus D) Karasal E) Sert karasal 11. Fırat ve Dicle nehirleri arasında kalan geniş ve verimli topraklar, binlerce yıl önce insanların ilk medeniyetleri kurdukları bölgedir. Sulama ve tarım yapma imkanı, medeniyetin kurulmasında temel güç olmuştur. Aynı bölge, günümüzde sanayinin vazgeçilmez gücü olan petrol nedeniyle daha da değerlidir. Yukarıda sözü edilen ve Türkiye nin de stratejik önemini artıran bölge aşağıdakilerden hangisidir? A) Ortadoğu B) Uzakdoğu C) İskandinavya D) Latin Amerika E) Kuzey Afrika 9. Bölge sınıflandırmasında doğal ve beşeri özellikler dikkate alınır. Aşağıdaki seçeneklerde verilen bölgelerin hangisinin oluşturulmasında beşeri özellikler dikkate alınmamıştır? A) Türk Dünyası Bölgesi B) Arap Birliği Bölgesi C) Serbest Ticaret Bölgesi D) Avrupa Birliği E) Dağ Çayırları Bölgesi 12. Dil, ırk, din, nüfus dağılış ya da toplanma alanları ile siyasal örgütlenme, kültürü oluşturan özellikler arasındadır. Bu özelliklere göre kültür bölgeleri ortaya çıkar. Buna göre, aşağıda verilen ülke gruplarından hangisi kültür bölgelerinden biri olamaz? A) Latin Amerika ülkeleri B) Karadeniz çevresi ülkeleri C) Türki Cumhuriyetler D) İskandinav ülkeleri E) Arap ülkeleri 7. E 8. B 9. E 10. C 11. A 12. B

14 13. Ülkelerin sosyal, ekonomik, politik ve askeri güçlerini dikkate alarak bölgesel ve uluslararası güç oluşturabilmek için fiziki ve beşeri koşulları değerlendirdikleri bölgesel kalkınma projeleri vardır. Buna göre, aşağıdakilerden hangisi ülkemizde yapımı büyük ölçüde tamamlanmış bölgesel kalkınma projesidir? A) DOKAP B) KOP C) ZBK D) DAP E) GAP 16. Bölge sınırları zamanla değişebilir. Ülkeler arası ilişkilere bağlı olarak askeri ve siyasi birlikler kurulur, zamanla önemini yitirip ortadan kalkabilir. Aşağıdakilerden hangisi zamanla önemini yitirip ortadan kalkan Türkiye nin de bir süre üye olduğu siyasi bölgelerdendir? A) Balkan Antantı B) NATO C) D8 D) G 20 E) Birleşmiş Milletler 14. Aşağıdaki bölgelerden hangisi, sınırları siyasi kararlarla değişebilen beşeri ve ekonomik bölgelerdendir? A) İskandinav bölgesi B) Türk Dünyası bölgesi C) Arap bölgesi D) Avrupa Birliği E) Kuzey Afrika Çöl bölgesi 17. Dünya deprem ve volkanik alanlar dağılış haritalarına bakılarak aşağıdaki bölgelerden hangisini de bulmak mümkündür? A) Jeotermal kaynak bölgeleri B) Düz ovalık bölgeler C) Akarsu aşınım bölgeleri D) Seyrek nüfuslu bölgeler E) Ilıman iklim bölgeleri 15. Aşağıdakilerden hangisi fiziki özelliklerine göre bölgeler arasında yer almaz? A) Karadeniz iklim bölgesi B) Hakkari dağlık bölgesi C) Maki bölgesi D) Terra rosa bölgesi E) Taş evler bölgesi 18. Taş, konut yapı malzemesi olarak binlerce yıldır kullanılmaktadır. Hem volkanik arazilerde hem de kolay işlenebilen kalker yapılı arazilerde taş ev bölgeleri oluşmuştur. Aşağıdaki alanlardan hangisinde taş evler bölgesi bulunmaz? A) Akdeniz kıyıları B) Ege kıyıları C) Erciyes Dağı çevresi D) Ağrı Dağı çevresi E) Doğu Karadeniz kıyıları 13. E 14. D 15. E 16. A 17. A 18. E