BULUT BILIS IM: KU ÇU K VE ORTA O LÇEKLI İS LETMELERIN U RETIM SU REÇLERINDEKI YANSIMALARI

Transkript

1 BULUT BILIS IM: KU ÇU K VE ORTA O LÇEKLI İS LETMELERIN U RETIM SU REÇLERINDEKI YANSIMALARI Kemal YAYLA Ege Üniversitesi ÖZET İşletmeler küresel ekonomi ve sürekli değişen rekabet koşullarında hızlı karar vermenin ve yeniliklere uyum sağlamanın yollarını aramaktadırlar. İnternet erişiminin kolaylaşması ve mobil ağların kullanımın artmasına bağlı olarak bireylerin ve işletmelerin çevrimiçi olma sürelerindeki artış üretim ve servis hizmetleri süreçlerinin değişmesine ve dönüşmesine yol açmıştır. Bilgi ekonomisinde bilgi işlem yetkinliklerinin değişmesine bağlı olarak hizmet yönelimli tasarım tanımının içeriği genişlemiş ve üretim süreçlerindeki ağırlığı artmıştır. Bilişim hizmetleri de bu süreçte yeni ürün ve hizmet bileşenleri geliştirmiştir. Bulut bilişim, bu gelişim sonucunda ortaya çıkan bilgi işlem paradigmalarının en ilgi çekeni olarak ön plana çıkmaktadır. Bu çalışmada Türkiye de bulut bilişim alanında verilen hizmetler bağlamında dört temel bulut bilişim servis modeli üzerinden bulut bilişim teknolojilerinin küçük ve orta ölçekli işletmelerin üretim süreçlerindeki yansımalarının incelenmesi ve bazı karakteristiklerinin ortaya konulması hedeflenmiştir. Anahtar Kelimeler: Bulut Bilişim,KOBİ ABSTRACT Firms are looking for new ways to adaptation of global economy under constantly changing business enviroment and competitive decision problems. The increase of internet access and mobile network usage have led to a change in development of products and services. The development of information processing capability in the knowledge economy and the contents of the definition of service-oriented design has increased due to changes in weight and enlarged production process. IT services has also evolved into new products and services in the process composition. Cloud computing as the most attractive emerging computing paradigms comes to the fore as a result of this evolution. This study was aimed at examining the four main cloud computing service models of cloud computing technology on small and medium-sized businesses in the manufacturing process of reflection and determination of some properties in Turkish services context. Keyword: Cloud Computing,SME Ege Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi 725

2 1.GİRİŞ Küreselleşen pazar ortamında firmalar hızla değişen müşteri ihtiyaçları ve ürün ömründeki kısalışa karşı rekabetçi güçlerini devam ettirebilmek için bünyelerindeki kaynakları daha etkin kullanmanın yollarına odaklanmaktadırlar. Bilgi ve iletişim teknolojilerindeki gelişim küçük ve orta çaplı işletmelerin küresel rekabet ortamındaki değişimlere daha hızlı bir biçimde tepki vermelerine imkan sağlamıştır. İşletmeler verimlilik ve maliyet açısından rekabetçi olabilmek için ana yetkinlik alanları dışındaki alanlarda kaynak kullanımına giderek verimliliğine odaklanmaktadırlar. Bu küçük ve orta ölçekli işletmelerde uygulama hizmet anlaşmaları biçimde ortaya çıkmaktadır (Bayrak,2013). Bulut Bilişim paradigması ise işletme organizasyonlarındaki bu verimlilik artışı arayışları için öne çıkmaya başlayan bir teknolojik yenilik olarak göze çarpmaktadır. Küçük ve orta ölçekli işletmeler bir çok ülke için kurulu işletme sayısı oranı açısından büyük yer kaplamaktadırlar. İtalya, Japonya ve Fransa gibi gelişmiş ülkelerde küçük ve orta ölçekli işletmeler kurulmuş olan işletmelerin %99 unu oluşturmaktadır (Bayarçelik vd,2014). Türkiye deki küçük ve orta ölçekli olarak ifade edilen işletmelerin sayısı 2013 TUİK verilerine göre toplam işletmelerin %99,8 ini oluşturmaktadır. Avrupa Topluluğunda Ekonomik Faaliyetlerin İstatistiki Sınıflaması (NACE) sistemine göre çalışan sayısı kişi arasında olan Küçük ve orta ölçekli işletme tanımındaki işletmelerin sayısı ise toplam işletmelerin %0, 9 oluşturmaktadır. Bu işletmeler Türkiye deki ücretli çalışanların büyük bir bölümünü istihdamına katkı sağlamaktadırlar istatistiklerine göre küçük ve orta ölçekli işletmelerin ücretli çalışanlar içindeki payı %69,7 dir (GİSEP,2015). Görüldüğü üzere küçük ve orta ölçekli işletmeler ülkemiz ticari alanında oldukça önemli bir yere sahiptir. Ancak, TUİK in Bilişim Teknolojileri Kullanım Araştırmasına göre küçük ve orta ölçekli işletmelerin elektronik veri alış verişi sistemini kullanma oranları çalışan aralığındaki işletmeler için sadece %9,3 olarak gerçekleşmiştir (Girişimlerde Bilişim Teknolojileri Kullanım Araştırması, 2014). Bu durum ülkemizin bilgi ekonomisi çağına erişimi konusunda küçük ve orta ölçekli işletmelerin henüz istenilen seviyede olmadığını göstermektedir. Bu çalışmanın ana amacı hızla yaygınlaşmakta olan yeni bilgi işlem teknolojilerinden bulut bilgi işlemi ve servis modellerinin küçük ve orta ölçekli işletmelerdeki uygulamalarının incelenmesidir. Bu bağlamda bulut bilgi işleme hakkında yazın gözden geçilecek, sonrasında ise küçük ve orta ölçekli işletmelerdeki bulut bilgi işlem uygulamalarının değerlendirilmesi yapılacaktır. Yapılan değerlendirme sonucunda yöneticiler ve araştırmacılar için bulguların yorumu ve gelecekteki araştırma imkânları son bölümde tartışılacaktır. 2. LİTERATÜR TARAMASI Bulut bilişim (Cloud Computing) kavramı son 10 yıllık dönemde internet ve ağ teknolojilerinin gelişimi ile birlikte öne çıkan bir kavram olarak algılanmasına rağmen kökleri oldukça eskiye dayanmaktadır. Temel teknolojik gelişimini sanallaştırma yaklaşımından dayanak almaktadır. Sanallaştırma kavramı IBM tarafından 1960 lı yıllardan başlayarak bilgi işlem hizmetlerinin yazılım ve fiziki altyapılarını mantıksal ve fiziki katmanlar şeklinde ayrıştırılabileceği fikrinden hareketle geliştirilmiştir (Tutunea,2014). Bulut bilişim Amerikan Teknoloji ve Standartlar enstitüsünün tanımına göre Bulut Bilişim, her noktadan erişilebilen, uygun, ayarlanabilir bilgi işlem özelliklerine sahip talebe bağlı olarak ölçeklenebilen bir bilgi işlem modeli şeklinde ifade edilmektedir (Mell ve Grance,2011). Bulut bilişim birçok şekilde ifade edilebilecek olsa da 5 karakteristik özellik, 4 adet uygulama modeli ve 3 ana servis modeli ile bulut bilişim tanımlanmıştır. Bu özellikler aşağıdaki gibi sıralanmıştır. (Morgan ve Conboy;2013) Beş Karakteristik Özellik: Talebe bağlı hizmet, geniş ağ erişimi, kaynak toplulaştırılması, hızlı esneklik ve ölçeklenebilir hizmet Dört Uygulama Modeli: Özel Bulut, Topluluk Bulutu, Açık Bulut ve Hibrit Bulut Üç Servis Modeli : Servis olarak Yazılım (SaaS), Servis Olarak Platform (PaaS) ve Servis Olarak Altyapı (IaaS) 2.1 Servis Olarak Yazılım (Software As a Service-SaaS) Servis olarak yazılım (Software As a Service-SaaS) kullanıcıların istedikleri miktar ve ölçekteki yazılım hizmetini internet aracılığıyla alabildikleri servis hizmet modeli olarak tanımlanabilir (Kim vd.,2012). SaaS, sanallaştırılmış kaynak kullanım modelinin yazılımlara özel hali olarak da değerlendirilmektedir. Bu model sayesinde klasik yazılım edinme süreci tamamen değişmiştir. Yazılımın lisans hakları, kullanım çerçevesinde destek anlaşmaları, kullanıcı kısıtlamaları ve destek hizmetleri gibi ek hizmet içerikleriyle birlikte satın alınırken; SaaS sayesinde ihtiyaç duyulduğunda gereksinilen miktar kadar kullanılması işletmelere büyük avantajlar sağlamaktadır. 726 Ege Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi

3 Yazılım edinmedeki toplam yatırım bedeli ve ilk yatırım bedeli gibi yazılım edinmenin önündeki büyük maliyet kalemlerindeki azalma küçük ve orta ölçekli işletmelerin entegre sistemler kullanan ve büyük çaplı tedarik zincirlerinde yer bulabilmelerini sağlamıştır. Google Apps, SalesForce.com, Office 360 gibi SaaS tipi temel uygulamaları barındıran web siteleri mikro işletme olarak adlandırılan 0-9 kişi çalıştıran işletmelerin temel bilgi işlem faaliyetlerini tamamıyla bulut tabanlı düşük işletim maliyetli uygulamalar sayesinde finansal verimliliği arttırma ölçüsünde önemli aşamalar kaydetmiştir (Gupta vd.,2013). Kurumsal Kaynak Planlaması (Enterprise Resource Planning - ERP) ve Entelektüel Sermaye Yönetimi (Human Capital Management - HCM) yazılımları büyük ilk yatırım maliyetleri ve özel sistem gereksinimleri nedeniyle küçük ve orta ölçekli işletmeler tarafından kullanılamazken SaaS modeline uygun uygulama geliştiren şirketler aracılığı ile geçmişte alınması çok yüksek yatırım maliyeti gerektiren SAP ve Oracle gibi sistemler bu işletmeler için erişilebilir olmaktadır. 2.2 Servis Olarak Platform ( Platform As a Service - PaaS) Servis olarak platform, bulut bilişimin yazılım geliştirmek için sunmuş olduğu ölçeklenebilir, geliştirilebilir uygulama geliştirme ara yüzlerini barındıran bir servis hizmetidir. Servis olarak platform hizmet modelinde altyapı olarak servis modeline ek olarak ara yazılımlar ve veri tabanı katmanı ek olarak hizmet modelinin içerisine eklenmiştir. Force.com, Windows Azure, Rackspace.com gibi servisler Servis olarak platform hizmet modeli için örnek verilebilecek ticari uygulamalardır (Sosinsky,2011). Servis olarak Yazılım hizmetinden farklı olarak servis olarak platform yazılım geliştirmek için özelleştirilmiş kaynakları kullanıma açma fikri üzerinden şekillenmiştir. Bulut bilişimden önce yazılım geliştiriciler sınırları sıkı biçimde belirlenmiş platformlar üzerinden uygulama geliştirirken platformunda bir hizmet olarak sunulmasıyla birlikte herkes kendisine özel yazılımı daha düşük sahip olma koşulları ile edinilebilmektedir. Servis olarak yazılım hizmetiyle yazılım, veritabanı, uygulama ara yüzü ve uygulama çerçeveleri tek bir çatı altında toplanabilmektedir. Bu durum bilgi işlem hizmetlerini birden fazla tedarikçiden ve farklı platformdan alma zorunluluğunu ortadan kaldırmaktadır. 2.3 Servis olarak Altyapı ( Infrastructure As a Service IaaS) Servis olarak Altyapı hizmet modelinde vurgulanan, hesaplama gücünün ölçeklenmesidir. Klasik bilgi işlem altyapısı ölçeği satın alınan altyapı bileşenlerin bütünleşik güçlerin ölçüsündedir. Bulut bilgi işlem ihtiyaç duyulan hesaplama gücü ve alan için esnek bir erişim yöntemiyle talep edilen güç ve alanın ihtiyaç duyulan zamanda ve ihtiyaç duyulan miktar kadar sağlanmasını hedeflemektedir. Mantık seviyesinde bölümlendirilebilen yüksek güçlü sunucu çiftlikleri bu modelin işlerliğini bir devam ettirmesindeki en önemli unsurdur. Servis olarak altyapı (IaaS) hizmetini kısaca bulut bilişim eko sisteminde sanallaştırılmış donanım bileşenleri olarak görmek mümkündür. Sanallaştırma teknolojisindeki fiziki ve mantıksal birim ayrımı mantıksal birimlerin fiziki birimler üzerinde yeniden ölçeklendirilip haritalandırılması yöntemiyle iş yükünün ölçülmesini işlem birimi olarak ele alır. Servis olarak altyapı hizmet sağlayıcısı fiziki sistemlerine binen iş yükünü maliyetlendirme kalemi olarak değerlendirmeye almaktadır (Marks ve Lozano, 2010). 3. BULUT BİLİŞİM UYGULAMALARININ KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ İŞLETMELERDEKİ ÜRETİM SÜREÇLERİNDEKİ YAKLAŞIMLAR Ülkemizdeki işletmelerin büyük bir çoğunluğu küçük ve orta ölçekli işletme sınıfına girmektedir. Bu durum odaklandıkları ana faaliyet alanlarının dışında kalan ve işletme fonksiyonlarında verimlilik sağlayan bilgi işlem uygulamalarının edinimi ve kullanımı konusunda yeterli yatırımı yapmalarına engel olmaktadır. Türkiye deki işletmelerin %93 ü internet erişimine sahipken ancak %69 gibi günümüz şartlarında düşük sayılabilecek kısmı kurumsal e-posta hesabına sahiptir (Teknosafari,2014). Google, Google Apps ile ücretsiz e-posta servisi olan Gmail i kurumsal e-posta hizmeti sunan bir hizmet paketi ile küçük ve orta ölçekli işletmelerin e-posta ihtiyacını karşılayacak çözümleri sunmaktadır. Aynı durum Microsoft un yeni servisi Office 360 içinde geçerlidir. Office 360 ile küçük ve orta ölçekli işletmeler e-posta sunucusu kurmadan tüm kurumsal hesaplarını bu platforma taşımayabilme imkânına sahip olabilmektedirler. Ayrıca bulut üzerinde çalışan istenmeyen e-posta filtreleri ve virüs yazılımları sayesinde e-postadan kaynaklı riskleri kontrol altında tutmak için bir güvenlik protokolü uygulamak zorunda da kalmamaktadırlar. Her iki üründe SaaS modeli için ölçek gözetmeksizin tüm işletmelerin kullanabileceği çözümlerdir. Küçük ve orta ölçekli işletmelerin yönetiminde zorlandıkları bir başka alan ise veri depolama ve verinin güvenliğinin sağlanmasıdır. Veri depolama, bulut bilişimin sağladığı sunucular üzerindeki fiziki depolama alanları üzerinde işletmenin tüm kritik bilgilerinin saklanması şeklinde olabileceği gibi arşivlenen bilgininin tarihsel biçimde sanal depolama alanlarına göç ettirilmesi şeklinde de uygulanabilmektedir. Turkcell ve Türk Telekom bulut bilişim hizmetin çerçevesinde arşiv hizmeti veren çözümler sunmaktadır. Ege Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi 727

4 Ayrıca Microsoft, IBM ve HP gibi küresel markaların Türkiye temsilcilikleri de benzer depolama ve arşivleme hizmetlerini yerel ölçekte gerçekleştirebilemektedirler. Küçük ve orta ölçekli işletmelerin yararlanabilecekleri bir diğer alan SaaS modeli kapsamında kurumsal kaynak planlaması (Enterprise Resource Planning -ERP) yazılımlarıdır. ERP yazılımları, küresel tedarik zincirlerine bütünleşmesini arttıran bir araçtır. ERP uygulama projeleri danışmanlık ve yazılım konfigürasyonu olmak üzere iki ana süreç üzerinden işletme süreçlerine entegre edilirler. Bilgi işlem ihtiyaçları için olduğu gibi ERP projelerinin iş süreçlerine uygulanması için uzman personele ihtiyaçları vardır. Bu personel çoğu zaman yazılımın satın alındığı şirket tarafından sağlanmaktadır. Bu durum yazılımın entegrasyonu bittikten sonra sürekli bir hizmet alımı durumunu doğurduğu için pek çok işletme bu tip yazılımları aldıktan hemen sonra kendi bünyelerindeki ihtiyaçlara göre özelleştirme işlemini yarıda bırakmaktadırlar. Küçük ve orta ölçekli işletmelerin bulut bilişim ile sağladıkları bir diğer avantaj ise SaaS yaklaşımı ile geçmişte lisanslı olarak satın alamadıkları bazı yazılımları kullandığın kadar öde yöntemiyle kullanmaya başlamalarıdır. CAD/CAM yazılımı pazarında lider konumda olan AutoCAD, bazı sürümlerini SaaS platformuna taşıyarak; SaaS modelinin sağladığı avantajlar sayesinde bu yazılımları satın almakta güçlük çeken işletmelerin kullanmasına imkan vermesidir. Bu sayede programın kullanıcılar arasında dağılımı ve yayılımı artarken illegal kullanımın önüne geçebilecek bir çözüm yolu da işletmelere sunulmaktadır. 4. SONUÇ Bu çalışmada gelişmekte olan ülkeler sınıfında değerlendirilen ülkemizdeki küçük ve orta ölçekli işletmelerin yeni bilgi işleme yaklaşımı olan bulut bilişim uygulamalarına olan bakış açısı değerlendirilmeye çalışılmıştır. Küçük ve orta ölçekli işletmeler bulut bilişimi yeni bir teknoloji olarak görüp adaptasyonu konusunda önemli aşamalar kaydetmişlerdir Türk Bilişim Derneği raporuna göre Türkiye deki küçük ve orta ölçekli işletmeleri %8 bulut bilişim uygulamalarını kullanmaya sıcak baktığını bildirmişlerdir. Bu durum küçük ve orta ölçekli işletmelerin bulut bilişim hizmetlerine kayıtsız kalmadıklarının göstergesidir. Küçük ve orta ölçekli işletmeler maliyet ve kar optimizasyonu açısından bulut bilişimin getirmiş olduğu avantajları değerlendirirlerken yeni hizmet biçimlerinin teknik ve uygulamaya bağlı risklerini anlamakta güçlük çekmektedirler. Servis Lisans Anlaşması (Service Licence Agreement) bağlı olarak tüm uygulama altyapısının bir başka firma tarafından yönetilmesi firmaların alışmış oldukları dış kaynak kullanımı yöntemi arasında kavram karmaşasına yol açmaktadır. Servis Lisans anlaşması ile hizmet sağlayıcı sadece hizmetin gerçekleştirilmesi sorumluluğunu alırken fikri ve sınai haklarda meydana gelebilecek risk ve tehlikeler konusunda yeterli algı henüz küçük ve orta ölçekli işletmelerde oluşmamıştır. Bu çalışma sonucunda küçük ve orta ölçekli işletmeleri hizmet ve altyapı verimliliği için bulut bilgi işlem uygulamalarını kullanım şekli ve yolları ortaya konulurken gelecekte daha geniş çapta Türkiye de işletmelerin bu bilgi işleme yaklaşımından yararlanmasının gelecek araştırmalara bir kaynak sağlayacağı düşünülmektedir. KAYNAKÇA Bayarçelik, E. B,Taşel F, Apak S. (2014) A Research on Determining Innovation Factors for SMEs, 10th International Strategic Management Conference,Procedia - Social and Behavioral Sciences, 150, Bayrak, T. (2013) A decision framework for SME Information Technology (IT) managers: Factors for evaluating whether to outsource internal applications to Application Service Providers, Technology in Society, Volume35, Issue1, Gupta, P., Seetharaman, A., Raj, J.R. (2013) The usage and adoption of cloud computing by small and medium business, International Journal of Information Management, 33, Marks, E.A., Lozano, B. (2010) Executive's Guide to Cloud Computing, (Elektronik Sürüm), Wiley; 1st Edition Mell,P., Grance, T. (2011) The NIST definition of cloud computing, National Institute of Standards and Technology Special Publication, Morgan,L., Conboy,K. (2013) Factors Affecting The Adoption Of Cloud Computing: An Exploratory Study, Proceedings of the 21st European Conference on Information Systems, Erişim: 9 Temmuz 2015, Teknosafari, Erişim 11Temmuz :2015, Sosinsky, B. (2011) Cloud Computing Bible, (Elektronik Sürüm), Wiley; 1st Edition 728 Ege Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi

5 Tutunea, M.F., (2014) SME s perception on cloud computing, Procedia Economics and Finance, 15, Türkiye İstatistik Kurumu (2014) Girişimlerde Bilişim Teknolojileri Kullanım Araştırması, Erişim: 14 Temmuz PreHaberBultenleri.do?id=16197) T.C Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı (2015) TÜRKİYE GİRİŞİMCİLİK STRATEJİSİ VE EYLEM PLANI (GİSEP), Erişim: 14 Temmuz 2015, Wonil, K., Lee, H.L., Hong, C., Han, H., Lee, H., Jang, B. (2012) An innovative method for data and software integration in SaaS, Computers and Mathetmatics with Applications, 64, Ege Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi 729