seta panel Demokratik Dönüşüm ve Ortak Bölgesel Vizyon: Fas - Türkiye saâdeddin el osmani ahmet davutoğlu talip küçükcan

Transkript

1 seta panel S E TA S i y a s e t, E k o n o m i v e To p l u m A r a ş t ı r m a l a r ı Va k f ı M a r t w w w. s e t a v. o r g N o : 2 Demokratik Dönüşüm ve Ortak Bölgesel Vizyon: Fas - Türkiye saâdeddin el osmani ahmet davutoğlu talip küçükcan

2 SETA PANEL seta panel SETA Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı Mart No: 2 M a r t 2012 No: 2 DEMOKRATIK DÖNÜŞÜM VE ORTAK BÖLGESEL VIZYON: FAS - TÜRKIYE saâdeddin el osmani ahmet davutoğlu talip küçükcan Panel Tarihi: 19 Mart Yayın hakları mahfuzdur SETA Nenehatun Cd. No: 66 Gaziosmanpaşa / Çankaya ANKARA TÜRKİYE Tel: Faks : info@setav.org SETA Washington D.C. Office 1025 Connecticut Avenue, N.W., Suite 1106 Washington, D.C., USA Tel: Faks: info@setadc.org

3 DEMOKRATIK DÖNÜŞÜM VE ORTAK BÖLGESEL VIZYON: FAS - TÜRKIYE DEMOKRATIK DÖNÜŞÜM VE ORTAK BÖLGESEL VIZYON: FAS - TÜRKIYE Talip Küçükcan: Sayın Bakanlar, kıymetli konuklar, SETA Vakfının Demokratik Dönüşüm ve Ortak Bölgesel Vizyon konulu paneline hoş geldiniz. SETA olarak, Fas Dışişleri ve İşbirliği Bakanı Sayın Saâdeddin El-Osmani ile Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanı Sayın Ahmet Davutoğlu nu SETA da ağırlamaktan çok büyük bir memnuniyet duyduğumuzu ifade etmek isterim. Panelimizde sayın bakanlar özellikle Kuzey Afrika ve Ortadoğu da başlayan değişim ve dönüşüm sürecini değerlendirerek, Türkiye ile Fas arasındaki ortak bölgesel vizyon arayışları hakkında görüşlerini bizimle paylaşacaklardır. Hepinizin malumu olduğu üzere Kuzey Afrika ve Ortadoğu da büyük bir dönüşüm yaşanmakta. Yeni siyasi oluşumlar ve sivilleşme süreçlerinin büyük bir hızla devam ettiği bölgede anayasa arayışları siyasi gündemin önemli bir parçasını oluşturuyor. Türkiye ile Fas arasındaki en belirgin ortak zemin nedir diye sorulduğunda, belki de her iki ülkenin de halkın taleplerini ciddiye alarak reformları diğer ülkelerden daha önce başlatması cevabı verilebilir. Bu açıdan bakıldığında Türkiye ile Fas ın bölgesel vizyon açısından bir takım temeller oluşturduğunu söyleyebiliriz. Biz SETA olarak özellikle son yıllarda, bu bölgedeki gelişmeleri dikkatle izliyor, analiz etmeye çalışıyoruz. Bu konularla ilgili kitaplar, raporlar, dergiler yayınlıyoruz. SETA nın Insight Turkey adında yayınladığı İngilizce derginin Arapçasını yayınlamaya başlıyoruz. Ru ye Turkiyye isminde yayınlamaya başladığımız dergi Türkiyeli bir düşünce kuruluşu tarafından çıkarılan ilk Arapça akademik analiz ve yorum dergisi olması açısından oldukça önemli. Bu anlamda Insight Turkey vesilesiyle İngilizce konuşulan dünyayla kurduğumuz ilişkinin benzerini şimdi de Ru ye Turkiyye ile Arap dünyasıyla da kurmayı 3

4 SETA PANEL umut ediyoruz. Bu vesileyle sayın bakanlara derginin ilk nüshasını burada takdim etmek isterim. Ayrıca SETA, Washington da açtığı şubeye ilaveten Kahire de da bir şube açmaya karar verdi. Ben şimdi Fas Dışişleri ve İşbirliği Bakanı Saâdeddin El Osmani yi konuşması yapmak üzere kürsüye davet ediyorum. Saadeddin El-Osmani: Arap halk hareketleriyle başlayan süreç Arap dünyasına dair Batıdaki Arap halkları demokrasiye hazır değil görüşünü alt üst etti. Saadeddin El-Osmani: Bismillahirrahmanirrahim. SETA Vakfı yöneticilerine bize bu fırsatı sundukları için çok teşekkür ederim. Aynı zamanda, bu toplantıya katılan hanımefendi ve beyefendilere de gelip bizi dinleme zahmetinde bulundukları için teşekkür ederim. Son bir yılda bölgede yaşanan ve Arap Baharı olarak anılan gelişmeleri bölgedeki diktatörlük rejimlerine son veren Demokrasi Tsunamisi olarak adlandırmayı daha uygun buluyorum. Demokrasi Tsunamisi belli şartlar altında bir araya gelip, yoğrularak bölgenin daha önceden şahit olmadığı bir dinamizm oluşturdu. Bu dinamizmin yıktığı rejimler, esasında Sovyetler Birliği döneminin etkileri sonucu oluşmuş rejimlerdi. Ancak Berlin Duvarının yıkılması varlıklarını anlamsız kılmadı. Rejimlerin varlıklarını devam ettirmesinin en önemli nedeni ABD ve Rusya nın bölgeye yönelik izledikleri politikalarının uyum içinde olmasıydı. Bölgede despotizmin yayılmasını destekleyen bu uyum, diktatörlerin halklarının hak ve özgürlüklerini çiğnemesine sessiz kaldı. Ancak Arap halk hareketleriyle başlayan süreç Arap dünyasına dair Batıdaki Arap halkları demokrasiye hazır değil görüşünü alt üst etti. Devrimler aynı zamanda Arap halklarının da onurlu bir yaşam sürdürmek istediklerini ortaya koyarak, siyasi hayatı demokrasi ve insan haklarına saygı temelinde kurma iradesinin halk nezdinde var olduğunu tüm dünyaya gösterdi. Devrimlerin ortaya koyduğu diğer bir husus ise ekonomik ve sosyal kalkınmanın siyasi açılım olmadan mümkün olmadığıydı. Devrim öncesi rejimler, demokrasi olmadan da ekonomik gelişmeyi ve sosyal refahı sağlayabileceklerini düşünüyorlardı. Ancak bu mümkün olmadı. Yolsuzluklar, şeffaf olmayan rejimler, hesap vermeyen yönetimler mevcut ekonomik şartları daha da kötüleştirerek, sonunda halk patlamalarının fitilini ateşledi. Bütün insan hakları söylemlerine rağmen, Batılı ülkeler tüm bu hak ihlalleri karşısında sessiz kaldılar. Amerikalı ve Avrupalı yetkililerle görüştüğümde onlara sürekli bölgedeki diktatörlüklere verdikleri desteği hatırlatıyorum. Örneğin Fas ta yaşanan en ufak sorunda seslerini yükseltip, raporlar yayınlayan bu güçler, topyekûn insan hakları ihlalleri uygulayan bu otoriter rejimler karşısında suskun kaldılar. Bu da ister istemez bu güçlerin demokrasi ve insan hakları söylemlerinin samimiyetini sorgulatıyor. Arap devrimleriyle bölge insanı kendi haklarına onlar dışında kimsenin sahip çıkamayacağının farkında olduklarını gösterdi. Fas a ilişkin söylediklerim Türkiye için de geçerlidir. Türkiye de en ufak sorun olduğunda itiraz ve eleştirilerini sıralayan uluslararası örgütler ve AB gerçek diktatörlüklere karşı suskunluklarını hala devam ettiriyorlar. 4 Bölgesel gelişmelerin yanı sıra Fas tan bahsetmek isterim ki siz ona Fas biz ise Mağrip diyoruz. Eski dönemlerde Fas ın başkenti olan Fes şehri, uzun çağlar boyunca ülkenin

5 DEMOKRATIK DÖNÜŞÜM VE ORTAK BÖLGESEL VIZYON: FAS - TÜRKIYE bilimsel başkenti görevini ifa etti. Marakeş Fes ten sonra Fas ın başkenti oldu. Hatta bundan dolayı Arap dünyasının bazı ülkeleri Fas ı Marakeş olarak adlandırmaktadır. Fas, bölgenin tanık olduğu devrim sürecinde iyi bir örnek teşkil etti. Bunun en önemli nedeni Fas ın siyasi reformlarını daha önceden gerçekleştirmeye başlamış olması ve bunu yaparken istikrarını korumaya çalışmasıdır. Ben bu işin kolay olduğunu söylemiyorum. Elbette bu süreç şiddetli siyasi tartışmaları, sürtüşmeleri ve protestoları barındırdı. Fakat bizdeki genel tedbir metodu şuydu: Her şeyden önce ülkenin istikrarı korundu ve devletle toplum arasında bir etkileşim sağlanarak siyasi reform düzeyinde ilerleme kaydedildi. Reform ile istikrar arasında sağlanan bu denge, Fas ın tanık olduğu dönüşümlerin zeminin oluşturdu. Ebette ki Fas taki siyasi reform süreci yeni değildir. Fas 1956 da bağımsızlığını elde ettiği ilk yıllardan itibaren siyasi çoğulculuk ve çok partili bir sistem için çaba harcadı. Başlangıçtan itibaren yasalarını oluştururken, ülkede tek parti sistemi olmaması için gerekenleri yaptı. Fas ın bu reformları yapabilmesi birkaç on yılı aldı. Ancak bu süreç geçtiğimiz çağın son yıllarıyla birlikte yeni bir dinamizm kazanarak, Fas ı insan haklarına ve demokrasi kavramlarına daha da yaklaştırdı. Ben son bir yıldır Ortadoğu ve Kuzey Afrika coğrafyasını sarsan halk hareketlerini Arap Baharı olarak nitelendirmeyi tercih etmiyorum. Nitekim devrim hareketlerinin arkasında yalnızca Araplar yok. Örneğin Fas ta Berberiler de var. Bu sebepten ötürü yaşanan halk hareketlerini Demokrasi Baharı terimiyle tanımlamayı daha uygun buluyorum. Demokrasi Baharı Fas a ulaştığında Fas sokakları pek çok gösteriye sahne oldu. İnsanların sokaklarda dile getirdikleri talepler diğer Arap ülkelerinde dile getirilenlerden farklılık göstermiyordu. Fas halkı daha fazla demokrasi istiyor, ülkelerinin yolsuzlukla anılmasına karşı çıkıyorlardı. Ancak diğer ülkelerden farklı olarak Fas yönetimi bu taleplere daha olumlu yaklaştı. Saadeddin El-Osmani: Fas, bölgenin tanık olduğu devrim sürecinde iyi bir örnek teşkil etti. Bunun en önemli nedeni Fas ın siyasi reformlarını daha önceden gerçekleştirmeye başlamış olması ve bunu yaparken istikrarını korumaya çalışmasıdır. Fas Kralı VI. Muhammed, basiretli ve dirayetli bir şekilde hareket ederek halkın çağrısına karşı koymak yerine anlayışla karşıladı. Yeni anayasal düzenleme çağrısında bulundu ve yeni bir anayasanın oluşturulması için özel bir komite kurdurdu. Bunu yaparken de katılımcı bir şekilde bütün siyasi partilerle diyaloga başladı. Aynı zamanda yüzlerce STK ile de görüşmeler yapıldı. Anayasa projesi bu komite içerisinde ele alınırken süreç basına yansıyarak kamuoyu önünde gerekli tartışmalar yapıldı. Bu da tabii yeni bir tecrübe olarak önümüze çıktı. Aşağı yukarı üç ay devam eden bu tartışma sürecinde siyasi partiler görüş ve düşünceleriyle katkıda bulundular. Binlerce vatandaşın katıldığı bu toplantılar düzenlenerek, yeni sürecin nasıl işleyeceği ve siyasi dengelerin nasıl kurulacağı hususları tartışıldı. Bu süreç içerisinde Fas tarihinde ilk kez vatandaşlar ve basın, hükümet başkanının ve kralın yetkilerini tartışmaya başladı. Kralın yapmış olduğu atamalar tartışılırken bu atamaların hükümet tarafından yapılması gerektiği dile getirildi. Fas halkının kimliği, Berberilerin dili, insan hakları, siyasi partilerin ve STK ların anayasal 5

6 SETA PANEL durumu gibi pek çok mesele kamuoyunda tartışıldı. Yapılan tartışmalar sonucunda oluşturulan yeni anayasa 1 Temmuz 2011 tarihinde halk oylamasına sunuldu ve ezici çoğunlukla kabul edildi. Yeni anayasa kabul edildikten sonra yapılan seçimlerde Adalet ve Kalkınma Partisi galip gelerek koalisyon hükümeti kurdu ve göreve başladı. Saadeddin El-Osmani: Dirayetli ve sağlam bir demokratik rejim oluşturabilmek, sosyal refah ve ekonomik kalkınmayı gerçekleştirebilmek için bütün tecrübelere açığız ve tüm bu tecrübelerden yararlanmak istiyoruz. Fas ın bu süreçte izlediği yol örnek teşkil etmektedir. Fas eskiye takılıp kalmadı, sorunlarını diyalog yoluyla çözmekten korkmadı. Ben temaslarda bulunduğum insan hakları örgütlerine her zaman eleştirilerine açık olduğumuzu söylüyorum. Onların eleştirilerini dinlemek bizim görevimiz, yeter ki eleştirilerinde insaflı olsunlar. Bu duruş bizim geleceğe bakışımızı yansıtmaktadır. Geçmişe saplanıp kalmayıp, gelecekten korkmamalıyız. Fas olarak ikinci ilkemiz siyasal süreçlere bütün partilerin, derneklerin, bireylerin, basının ve halkın katılımını sağlamak. Bu ilke tabii ki büyük bir açıklık gerektirmektedir. Bu anlamda bölgesel düzeydeki ortaklarımızla, uluslararası partnerlerimizle iletişim halinde olmak, onların tecrübelerinden de yararlanmak isteriz. Biz dirayetli ve sağlam bir demokratik rejim oluşturabilmek, sosyal refah ve ekonomik kalkınmayı gerçekleştirebilmek için bütün tecrübelere açığız ve tüm bu tecrübelerden yararlanmak istiyoruz. Şüphesiz kalkınma şu anda çağdaş dünyadaki en büyük zorluklardan birisidir. Yeni anayasamız, yeni reformlarla yeni bir Fas inşa etti. 1 Temmuz 2011 tarihinde onaylanan anayasadan sonra kendimizi yeni bir Faslı gibi hissetmeye başladık. Elbette sorunlar devam etmektedir ki bunların başında ekonomik problemlerimiz gelmekte. Fakat bugün bu sorunlarla baş edebilecek bir güce sahibiz. Dostlarımızla ve bizi çevreleyen diğer dost ve komşu ülkelerle ve halklarla işbirliği yaparak tüm bu sorunların üstesinden geleceğiz. Talip Küçükcan: Fas yani Mağrib Dışişleri Bakanına çok teşekkür ediyoruz. Güzel kavramlar dile getirdi. Mesela en son yeni Fas kavramından bahsetti. Biz de zaten son 10 yıldır Türkiye de yeni bir Türkiye nin inşa edildiğinden bahsediyoruz. Gerçekten de Fas ın kendi sorunlarıyla yüzleşmeye başlaması yani kendine güveninin artması sevindirici. Türkiye sanırım bu tecrübelerden önceki yıllarda geçmeye başlamıştı. Biz kendisine çok teşekkür ediyoruz. Şimdi ben konuşmalarını yapmak üzere Sayın Dışişleri Bakanımız Ahmet Davutoğlu nu davet ediyorum. Ahmet Davutoğlu: Çok değerli dostum ve kardeşim Sayın Saadeddin El-Osmani, çok değerli katılımcılar, değerli bakanım, milletvekillerimiz ve değerli konuklar, hoş geldiniz. Ben her şeyden önce değerli dostuma, kardeşime ve SETA ya da teşekkür ediyorum. Şimdiye kadar resmi görüşmeler yapmıştık. Şimdi bölge vizyonu etrafında Türkiye ile Fas ın ortak özellikleri ya da ortak vizyonu çerçevesinde biraz daha entelektüel bir fikir alış verişi imkânı bulacağız. 6 Türkiye ile Fas tan bahsederken her şeyden önce bu iki ülkenin özgün karakterinin üzerinde biraz durmamız lazım. Bölgede büyük bir değişim yaşanıyor. Tabii bütün

7 DEMOKRATIK DÖNÜŞÜM VE ORTAK BÖLGESEL VIZYON: FAS - TÜRKIYE ülkelerin kendisine has özellikleri var. Türkiye ile Fas ın tarihi itibariyle bakıldığında en temel ortak özelliği iki köklü geleneği bünyelerinde barındırıyor olmaları ve iki köklü tarih geleneğinden besleniyor olmalarıdır. Ortak medeniyetimizin tarih boyunca iki büyük ekseni oldu. Felsefede, siyasette bu iki eksen hep birbirleriyle etkileşim içerisinde gelişti. Bu iki gelenekten birisi Maveraünnehir geleneği, diğeri de Endülüs geleneği. 8. yüzyıldan itibaren Maveraünnehir de büyük bir medeniyetin tohumları atıldı. Aynı medeniyetin, aynı insan anlayışının, aynı siyaset anlayışının bir başka kanadı da Endülüs te doğdu ve gelişti. Onun için bizim tarihi geleneğimiz içinde Şark ve Garp derken bugün anlaşıldığı şekliyle Batı ve Doğu anlaşılmadı. Şark denirken Maveraünnehir de beslenen, harmanlana harmanlana İran ve Horasan üzerinden Anadolu ya gelen bir gelenek anlaşılırdı. Garp denilirken ise Mısır ve Kuzey Afrika üzerinden Endülüs e taşınan gelenek kastedilirdi. Biz büyük bir kökün iki büyük dalı gibi etraflarında gümrah bir şekilde kültürün gelişmesine imkân tanıyan büyük iki geleneği temsil ettik. Bu iki geleneğin kaderleri birbirine bağlıydı. İbni Sina, Maveraünnehir de, İbni Rüşd Endülüste ydi, ama İbni Sina yı savunmak İbni Rüşd e kalmıştı. İbni Haldun bütün o Kuzey Afrika ve Garp geleneğini, Mağrib i etkilediği kadar Osmanlı düşüncesini de etkilemişti. İbni Haldun u modern dünyaya tanıtan, modern döneme, bizim kültürümüze taşıyan ise Ahmet Cevdet ti. Benim hayran olduğum birçok şehir vardır. İstanbul sokaklarında duyduğum hazzın benzerini ve derinliğini 1997 de gittiğim Marakeş te duydum. Marakeş bu köklü geleneğin Mağrip te tecessüm etmiş haliydi; İstanbul ise, Horasan dan Maveraünnehir den beslenen geleneğin Rumeli de tecessüm etmiş haliydi. Tabii Endülüs ün 1492 de düşmesiyle Mağrip geleneği zayıflarken, aynı yüzyıl içerisinde İstanbul un fethedilmesiyle Maveraünnehir deki ruh da İstanbul dan Rumeli ye Avrupa ya doğru açıldı. Bir ruh bütün o geleneği ile Avrupa dan hafif hafif çekilirken başka bir yerde başka bir ruh Avrupa yla buluşmak üzere harekete geçmişti. Onun için Marakeş in sokaklarında dolaşırken İstanbul u hissetmemeniz mümkün değil. Eğer kader çizgisini belirlemek elimde olsaydı, herhalde bugün şerefle yaptığım Dışişleri Bakanlığı kadar Marakeş te bir müddet kalıp bu şehir üzerine bir kitap yazmayı arzu ederdim. Belki bir gün o da nasip olur. Ahmet Davutoğlu: Türkiye ile Fas ın tarihi itibariyle bakıldığında en temel ortak özelliği iki köklü geleneği bünyelerinde barındırıyor olmaları ve iki köklü tarih geleneğinden besleniyor olmalarıdır senesinde Agadir de bir konferansa davet edildiğimde. Agadir e bir gün önceden gittim. Agadir Fas ın güneyinde deprem acısı yaşamış güzel bir şehir. Şehre gece saat 12 de vardığımda otantik bir Fas otelinde kaldım. Ertesi gün de tuttuğum bir taksi ile Atlas dağlarını aşıp bir gün kalmak üzere Marakeş e gittim. Marakeş te geçirdiğim bir gün, bir şehrin bir medeniyeti, asırlar boyu bütün gerilemelere rağmen nasıl taşıdığını gösterdi. Eğer bir ülke Marakeş gibi bir şehre sahipse, eğer o ülke arkasında Marakeş le kendini irtibatlandıran Kurtuba ya, Gırnata ya sahipse ve oradan gelen gelenekle bütünleşmişse, o ülkenin modern tecrübesi de farklı olur. Aynı şekilde bir ülke İstanbul a sahipse, tarih boyu farklı medeniyetleri bünyesinde barındırmış, farklı kültürleri pratikte yaşatmışsa, o 7

8 SETA PANEL ülkenin de siyasi tecrübesi farklı olur. Marakeş o dönemin bütün geleneklerini bünyesinde barındırıyordu. Müslümanlar, Hristiyanlar, Yahudiler, büyük felsefi akımları iç içe barındıran o Mağrip geleneğinin renklerini taşıyordu. Dolayısıyla Marakeş te farklı bir tecrübenin ve geleneğin tecessüm etmesi kaçınılmazdır. İstanbul için de aynı şey geçerli. Ahmet Davutoğlu: Fas a komşularımızla kurduğumuz stratejik işbirliği mekanizmasını kurmayı teklif ettik. Komşumuz olan ülkeler bizden ne muamele görüyorlarsa, Fas da aynı muameleyi görecek. Sayın El-Osmani ile temaslarımızda ben ne zaman ısrarla Marakeş ten bahsetsem, o da Ben de El Osmani yim deyip durdu. Sebebini anlamışsınızdır. Böylece kendisini Osmanlı ile irtibatlandırarak ifade etmeye çalıştı. Belki de bu bağı kurmak için olsa gerek, iki çocuğunu şimdi İstanbul da okutuyor. El Osmani ailesinden gelen bu iki gencin İstanbul ruhundan beslenip Marakeş e büyük bir aşı yapacağından eminim. Aynı şekilde biz de gençlerimizi Marakeş e gönderip oradaki aşıyı İstanbul a taşımalarını isteyeceğiz. Burada sıradan iki ülkeden değil, iki kanat üzerinde yükselen iki ülkeden bahsediyoruz. Onun için biz, Fas ı kültürel bakımdan kuzenimiz, medeniyet tarihi bakımından kardeşimiz, coğrafi bakımdan uzak bile olsa komşumuz addediyoruz. Fas a yönelik stratejimizin esası da komşuluk stratejisidir. Bu sebeple Fas a komşularımızla kurduğumuz stratejik işbirliği mekanizmasını kurmayı teklif ettik. Komşumuz olan ülkeler bizden ne muamele görüyorlarsa, Fas da aynı muameleyi görecek. Belki de daha ötesini görecek, çünkü iki ülke bu ortak tarihi geçmişi bünyesinde barındırıyor. Kasım ayında Fas a resmi ziyarette bulunduğumda, o zamanki Dışişleri Bakanı değerli dostum Sayın Fassi ile görüşme yaparken, Fas heyetine Fas ın Ucda şehrinin isminin kökenini sordum. Ucda Osmanlı nın Fas la sınır şehridir. Tabii o kadar alışmışlar ki Ucda demeye kökenini ve anlamını pek düşünmemişler. Değişik Arapça kök çıkarmaya çalıştılar. Sonra onlara Ucda nın Türkçe kökenli kenarda anlamına gelen uçta kelimesinden türediğini söyledim. Biz Ucda şehrinde iki köklü kanadın uçlarını birleştirip ortak bir havzada buluşturmuşuz. Yakın dönemde ilişkilerimiz çok iyi olmasına rağmen, maalesef 1987 den beri Fas tan Türkiye ye Dışişleri Bakanı gelmemiş. Sayın Saadeddin El-Osmani, 25 yıl sonra Türkiye ye resmi ziyaret gerçekleştiren ilk Fas Dışişleri Bakanı. Ben teşekkür borçluyum. 25 yıl bir ziyaret olmamasının nedeni bir problem olmasından kaynaklanmıyor. Bazen ilişkiler çok iyiyse ihmal ediyorsunuz. Bugün her yıl mutlaka bir kere birbirimizi karşılıklı ziyaret etme kararı aldık. Bu büyük gelenekleri tekrar modern dünya ile buluşturup yeni bir bölge oluşturmak için beraber çalışacağız. Niye bu tarihi arka planı verdim? Çünkü eğer böyle bir ortak medeniyetten güç alıyorsak, besleniyorsak, moderniteyle karşılaştığımızda, o moderniteyi içselleştirirken de daha farklı tavırlar sergileriz. Bugün Fas ın takdir toplamasının sebeplerinden birisi de Ortadoğu da yaşanan bölgesel uyanışın o köklü şehir geleneği içinde kültürel dokularını oluşturabilen Fas ta son derece barışçıl dönüşümle yaşanmasıdır. 8 Fas ın liderlerini, başta Majesteleri Kral VI. Muhammed olmak üzere, Adalet ve Kalkınma Partisi yetkililerini tebrik ediyoruz. Onların erdemli davranışları ve vizyonları sayesinde Fas ta serbest seçimler bir tek kişinin dahi burnu kanamadan gerçekleşti. Ve o zamana

9 DEMOKRATIK DÖNÜŞÜM VE ORTAK BÖLGESEL VIZYON: FAS - TÜRKIYE kadar muhalefette bulunan Adalet ve Kalkınma Partisi seçimle iş başına geldi. Kim kaybetti? Kimse kaybetmedi. Kim kazandı? Her şeyden önce Fas kazandı. Keşke Mübarek de bunu yapabilseydi, keşke Beşar Esad bugün haklı taleplerde bulunan halkına karşı silah doğrultmak yerine halkın iradesi ile bütünleşebilseydi. Binlerce insanın masum kanı dökülmezdi. Çünkü şunu artık herkes görmeli. Bu doğal bir süreçtir ve bu sürece herkes saygı göstermelidir. Doğal olduğu için de kaçınılmaz bir süreçtir. Bölgede bu değişim yaşanacak. Değişimden kaçmak mümkün değil, bu değişimle çatışmak ve çarpışmak yerine onu yönetmek gerekmektedir. Değişimi o değişimin aktörlerini dinleyerek yönetebilirsiniz. Değişimin en temel aktörü ise yabancı güçler değil, bölgenin sıradan insanıdır. Bazen İsrail gibi dış bir faktör tarafından, bazen de kendi yöneticileri gibi iç aktörler tarafından tahkir edilmekten yorulmuş bölge insanının ben tarihe ağırlık koymak istiyorum demesidir. Tunus ta Ebu Azizi buydu. Bingazi de ayağa kalkan Libyalı buydu. Tahrir deki sıradan gençlik buydu. Geçen gün aramızda bulunan Tevekkül Kerman, aynı nesli temsil ediyordu de AK Parti nin iktidarı için oy kullananlar yeni bir perspektif ararken aynı saikle oy kullandılar. Aradıkları şey birdi: Onur, onur, onur. Saygı görmek istiyorlardı. Hem birey olarak siyasal sistemde hem de ülke olarak uluslararası sistemde saygı görmek istiyorlardı. Biz bu saygı görmek isteyen insanlara sadece saygı duyarız. Onlar hakkında acaba ne yapmak istiyorlar diye şüphe duymayız. Fas taki bir insanın talebi ile İstanbul dakinin Suriye dekinin, Irak takinin, Yemen dekinin, Libya dakinin, Mısır dakinin talebi birse ve bu talep özne olma talebi ise, bu talep tarihe ağırlığını koyar. Bunun önüne set çekmek isteyenler, bu dalga karşısında ancak enkaz altında kalırlar. Ama malesef sadece onlar enkaz altında kalmıyor; bugün Suriye de gördüğümüz gibi masum insanlar da kalıyor. Biz Türkiye olarak her şeyden önce Ebu Azizi ye saygı gösterdik. Sonra da Ebu Azizi nin izinde giden bütün herkese saygı gösterdik. Türkiye nin bu süreçteki birinci ilkesi sürecin en temel aktörü olan halklara ve isteklerine saygı göstermek. Bu bölge geçmişte büyük siyasi düzenlere, büyük medeniyetlere beşiklik etti. Bunları tevarüs eden bu insanlar artık uluslararası düzende, sistemde aşağılanmak istemiyorlar. Bugün biz Saadeddin Beyle ya da daha önceden yine bu salonda bir araya geldiğimiz Tunus Dışişleri Bakanı Refik Abdüsselam la sanki bütün hayatı bir arada geçirmiş, aynı üniversite sıralarında okumuş, aynı ailede büyümüş insanlar gibi rahatlıkla konuşabiliyorsak bunun en önemli nedeni gücümüzü ait olduğumuz halktan alıyor olmamızdır. O halklar biraz önce vurguladığım tarih perspektifinde ortak değerlerde buluşan halklardır. İkincisi, bu insanlar mevcut devletlerin ve siyasi yapıların bazı temel değerlere oturmasını istiyor. Bu değerler hukuk devleti, insan haklarına saygı, şeffaflık ve demokrasi. Çünkü geçmiş yıllık ulus devlet tecrübeleri bölgede bir otokratik zümrenin halkı yolsuzlukla bezdiren siyasi uygulamalarıyla geçti. Bu zümre bazen Kaddafi gibi bir aile oluyor, bazen Suriye de olduğu gibi bir Baas rejimi oluyor, bazen de Mısır da olduğu gibi bir aristokratik zemin veya onunla beslenen bir tek parti iktidarı oluyor. Ortadoğu halkı artık Halk iradesine dayalı bir yeni bir siyasal yapı istiyor. Ahmet Davutoğlu: Türkiye nin bu süreçteki birinci ilkesi sürecin en temel aktörü olan halklara ve isteklerine saygı göstermek. Bu bölge geçmişte büyük siyasi düzenlere, büyük medeniyetlere beşiklik etti. Bunları tevarüs eden bu insanlar artık uluslararası düzende, sistemde aşağılanmak istemiyorlar. 9

10 SETA PANEL Ahmet Davutoğlu: Siyasal sistemler halka hesap veren demokratik sistemler olarak tecelli ederse, sınırlara saygı gösterilmekle birlikte bu ülkeler iç içe geçecektir. Halk iradesine dayanan halka hesap veren siyasi yapılar, halka dinamizm de getiriyor. Artık bu bölgede halka hesap vermeyen bir yapının ayakta kalması mümkün değil. Çünkü şehirleri topa tutan, tanklarla şehirlere yürüyen bir düzenli orduya karşı Hums lu kardeşlerimiz böylesine onurlu ve cesur bir direniş sergilemişse, artık o insanlara kimse evine geri dön, eski sistem devam edecek diyemez. O insanlarda bir kere cesaretle kendi kalelerine hâkim olma iradesi ortaya çıkmışsa, o irade bir şekilde kendisini gösterir. Biz Türkiye olarak burada doğru tarafta durmaya özen gösterdik. Bölge halkının, bölgedeki kardeşlerimize saygının gereğini yapmaya çalıştık. Üçüncüsü, siyasal sistemler halka hesap veren demokratik sistemler olarak tecelli ederse, sınırlara saygı gösterilmekle birlikte bu ülkeler iç içe geçecektir. Bugünün Tunus ve Libya ilişkileri, geçen seneki Tunus-Libya ilişkileri değil. Tunuslu ve Libyalı liderler bir araya oturduklarında aynı mücadeleyi vermiş insanlar olarak rahatlıkla anlaşabilecekler. Libya-Mısır ilişkisi de aynı olmayacak. Çünkü halka dayanan siyasi yapılar, o halkların kültürel geçişkenliğinin yoğun olması nedeniyle bu geçişkenliğe saygı duymak zorunda kalacaklar. Demokratik bir Suriye ile Türkiye eskisinden çok daha fazla entegre olacak. Halklar kendi aralarına demir duvarlar örülmesini değil, birleşmeyi ve tarihe birlikte dönmeyi istiyorlar. Önümüzdeki süreç sancılı olmakla birlikte, siyasal anlamda idealleri örtüşen, ekonomik anlamda iç içe geçmiş entegre olmuş, dış politika anlamında da aynı idealleri ve onurlu tavrı sergileyen yeni bir bölgenin oluşumuna yol açacak. Bu bizim içinde bulunduğumuz zor ve çetin dönem sonunda ulaşmak istediğimiz bölgenin vizyonu. Bu vizyonda siyasi rejimler kendi halkı ile çatışmak yerine, kendi halkından güç alarak komşu ülkelerle bütünleşme iradesini göstereceklerdir. Onun için ben Saadeddin El-Osmani kardeşimizi ilk ziyaretini ülkesinin bazı diplomatik sıkıntılarının olduğu Cezayir e yaptığı için tebrik ediyorum. Bu 1994 ten beri Fas tan Cezayir e yapılan ilk Dışişleri Bakanı düzeyindeki ziyaretti. Aynı bizim komşularla ilişkileri yeniden tanzim ederek sıfır problem ilişkisine geçişimiz gibi Fas da Cezayir le ilişkileri yeni bir düzleme oturtacak önemli bir adım attı. İşte yeni Fas bu. Bir müddet sonra bütün Kuzey Afrika ülkeleri birbirine saygı göstererek ortak medeniyetimizin Magrib ekseninde bütünleşecek. Bu arada Maveraünnehir havzasında bulunan Kabil de şehit düşen 12 askerimizi de buradan selamlıyorum. Onların oradaki mevcudiyeti ve şehadeti bizim tarihi derinliğimizin ve bu kardeş halklara sahip çıkmamızın bir işaretidir. Bu coğrafya artık sahip olduğu bu büyük birikimi tarih sahnesine tekrar taşıyacak insan unsuruna sahip. Hep beraber bu bölgeyi inşa edeceğiz. Artık etnik çatışmalarla, mezhep çatışmalarıyla iç savaşlarla anılan bir bölge olmaktan çıkacağız. 10 Ekonomik rasyonaliteyle, halka hesap veren demokratik sistemlerle ve yolsuzluklara karşı ahlaki inşa faaliyetiyle yeni bir dönem başlayacak. Bunlar kulaklara çok ideal gelebilir. Geçen sene tam da bu aylarda önümüzdeki bir yıl içinde Tunus ta halk iradesiyle gelmiş bir hükümet kurulacak; Fas çok barışçıl bir dönüşüm ile yeni bir anayasa oluşturup serbest seçimlerini gerçekleştirecek, Libya da büyük bir dönüşüm olacak,

11 DEMOKRATIK DÖNÜŞÜM VE ORTAK BÖLGESEL VIZYON: FAS - TÜRKIYE Mısır da serbest seçimler olacak denseydi, Ortadoğu nun statik yapısını bilenler bütün bunların bir seneye sığmayacağını düşünürlerdi. Ama sığdı. Çünkü doğru yolda, doğru istikamette yürüyen insanlar bunu birlikte inşa ettiler. Şimdi de aynı idealler ve vizyon etrafında yolumuza devam edeceğiz. Türkiye her zaman Fas ın yanında yer alacak. Bu bizim stratejik kararımızdır. Kuzey Afrika daki seçimle işbaşına gelmiş hükümetlerin başarısı Türkiye nin başarısıdır. Onların karşılaşacağı zorluklar ve başarısızlıklar bizim zorluklarımız ve başarısızlığımızdır. Onların bu başarıyı inşa etmeleri için kendi ülkemize hizmet ediyormuş gibi oradaki kardeşlerimizle geçiş döneminin başarılı geçmesi için omuz omuza çalışacağız. Bu bizim taahhüdümüz ve stratejik kararımızdır. Aynı stratejik kararlılığı Fas tan görmüş olmak da bana büyük onur veriyor. Bu sebepledir ki Saadeddin El-Osmani ilk ziyaretlerinden birini Türkiye ye yaparak ortak geleneğimizi paylaşma şerefini bize verdi. Ben tekrar ziyaret için teşekkür ediyorum. Bu ortak bölgesel vizyonu hep birlikte gerçekleştireceğimiz inancıyla hepinizi saygıyla selamlıyorum. Talip Küçükcan: Ben de Sayın Bakanımıza çok teşekkür ediyorum. Sayin Bakan İslam kent ve şehirlerini öyle güzel anlatıyor ki Sayın Bakan, bizi yeniden hocalık dönemlerine götürüyor. Gerçekten kendisine siyasete getirdiği bu entelektüel derinlikten dolayı da tekrar teşekkür etmek isterim. Sayın bakanların Başbakanımızla bir görüşmeleri olacağı için soruları kısa tutmak zorunda kalacağım, kusura bakmayın. İlk sorumuz konuk Bakan Sayın El-Osmani ye. Soru şu; Türkiye nin bölgesel rolünü nasıl değerlendiriyorsunuz? Özellikle Türkiye nin Suriye, İsrail ve İran nükleer krizi ile ilgili politikaları hakkındaki yorumunuzu alabilir miyiz? Saadeddin El-Osmani: Şüphesiz ki Türkiye nin bölgedeki rolü ülkenin ekonomik ve siyasi gelişimine paralel olarak son dönemde büyük bir artış gösterdi. Türkiye dünyadaki en önemli yirmi ekonomilerinden biri olarak 17. sırada yer almaktadır. Aynı zamanda dünyanın en büyük yirmi ekonomilerinin yapmış oldukları toplantılara katılmakta, bundan dolayı sadece bölgede değil, uluslararası düzeyde büyük bir ülkedir. Şüphesiz ki, Türkiye Suriye halkına yardımda büyük bir rol üstlendi. Türkiye ye gelen sığınmacıların giderek artan sayısı malumunuz. Türkiye onlara da yardımlarını eksik etmemekte. Türkiye bu anlamda hem politik hem de ekonomik düzeyde şükranı hak eden çalışmalar yapmakta. Saadeddin El-Osmani: Türkiye nin Suriye nin Dostları toplantılarına verdiği destek önemli; nitekim ikinci toplantıya Türkiye ev sahipliği yapacak. Bu da Türkiye nin görüşlerinin diğer aktörler açısından önemli olduğunu göstermekte. Sayın Başbakan ilk günden itibaren çok güçlü bir tavır takınarak Suriye halkının maruz kaldığı baskının karşısında durdu. Türkiye nin Suriye nin Dostları toplantılarına verdiği destek önemli; nitekim ikinci toplantıya Türkiye ev sahipliği yapacak. Bu da Türkiye nin görüşlerinin diğer aktörler açısından önemli olduğunu göstermekte. Türkiye Gazze konusunda da oldukça onurlu bir tavır sergiledi. Hatta özgürlük kafilesinde bu uğurda şehit bile verdi. Bu da gösterdi ki Türk halkı yalnızca Türkiye nin içinde değil, Türkiye nin dışındaki zulme de karşı durmaktadır. Filistin meselesindeki tutumunuz ve Filistin halkına vermiş olduğunuz destek çok önemlidir. Türkiye nin verdiği açık destekle 11

12 SETA PANEL hafifleyen Gazze ablukası, bölgede özellikle Mısır ve Tunus ta gerçekleşen devrimlerden sonra var olan anlamını da yitirdi. İran konusunda ise Türkiye nin tavrını önemli buluyoruz. Türkiye İran a olası askeri operasyonun bölgeyi istenmeyen bir duruma sürükleyeceğinden hareketle böyle bir operasyona karşı çıkıyor. Türkiye nin tavrı Amerika gibi büyük devletleri de İsrail e İran a karşı askeri operasyon için destek vermeden önce düşünmeye sevk edecektir. Ahmet Davutoğlu: Çanakkale Savaşında Türkiye sınırları içinde en çok şehit veren ilimiz şehit vermiş; buna karşın Halep 4.000, Şam şehit vermiş. Şimdi Çanakkale Savaşında bizimle kader birliği yapmış, omuz omuza İstanbul u savunmuş insanlara böylesine büyük zorluklarla karşılaştıkları bir dönemde kapımız kapatamayız. 12 Talip Küçükcan: Çok teşekkür ediyoruz. İkinci soru Sayın Davutoğlu na. Sayın Bakanımız geçenlerde bölgenin bir ateş çemberinden geçtiğini söylemişti, gerçekten de zor zamanlardan geçiyor bölge ülkeleri. Soru şu; Acaba Türkiye insani yardım amaçlı güvenlik koridorunun açılması konusunda bir karara vardı mı? Bu konudaki Türkiye nin görüşü nedir? Ahmet Davutoğlu: Türkiye nin Suriye politikasında öncelikler ve atılması gereken adımlar konusunda izlediğimiz çok net bir anlayış var. Bir kere insani yardımlar hususunda hiçbir fedakârlıktan kaçınmıyoruz. Suriye de maalesef insani tablo gittikçe kötüleşiyor. İnsani tablonun kötüleşmesi güvenlik alanında ortaya çıkan kaosun daha da derinleşmesi ile ilgili. Bugün öğleden sonra itibariyle Türkiye ye sığınan Suriyelilerin sayısı ye çıktı. Zaten son üç haftadır bu rakam giderek artıyor. İdlib, Humus ve Halep teki durum kötüleştikçe sayının daha da artması kaygısını yaşıyoruz. Tabii Humus ta, İdlib de, Deyruzzur da, Dera da, Lazkiye de, Halep te kardeşlerimiz bu acıları çekerken buna kayıtsız kalmak gibi bir seçeneği zihnimizden dahi geçirmeyiz. Bugün basın toplantısında verdiğim rakamı burada da tekrarlayacağım. Çanakkale Savaşında Türkiye sınırları içinde en çok şehit veren ilimiz şehit vermiş; buna karşın Halep 4.000, Şam şehit vermiş. Şimdi Çanakkale Savaşında bizimle kader birliği yapmış, omuz omuza İstanbul u savunmuş insanlara böylesine büyük zorluklarla karşılaştıkları bir dönemde kapımız kapatamayız. Gönlümüzü açarız, kapımızı açarız, rızkımızı paylaşırız. Bu bizim ortak kader anlayışımızın bir parçası. Durumun daha da kötüleşmesi halinde alınacak tedbirler konusunda da uluslararası toplumu hep harekete geçirmeye çalıştık. Burada önemli olan Türkiye nin tek taraflı alacağı tedbirler değil, uluslararası toplum ile birlikte alacağı tedbirlerdir. Biz gerektiğinde Suriyeli kardeşlerimizin hukukunu tek başına koruma konusunda azimliyiz. Ama önemli olan uluslararası toplumun da üzerine düşeni yapması. Bölgeden çok uzak olan ülkelerin kullandığı vetolar bir halkın kaderini etkileyip o halkın çevresindeki Türk-Arap inisiyatiflilerini etkisiz kılıyorsa, o zaman uluslararası düzeni de BM nin veto sistemini de sorgulamak lazım. Bu veto sistemidir ki, biliyorsunuz 1990 lı yıllarda Bosna da insanın ölümünü bütün insanlığa seyrettirdi. İnsani müdahale anlamında uluslararası toplumdan bu yola, bu yönteme devam ederseniz suçsuz insanların katledilmesine göz yummayacağız diye gür bir ses çıkamadığı için Saraybosna, Srebrenica bu trajedileri yaşandı. Şimdi de Hama ve Humus trajedileri yaşanıyor. Biz Arap Ligi ile birlikte uluslararası toplumu harekete geçirmek için her şeyi yaptık. Her hangi bir ülkenin ismini zikretmek

13 DEMOKRATIK DÖNÜŞÜM VE ORTAK BÖLGESEL VIZYON: FAS - TÜRKIYE ve her hangi bir suçlama altında bırakmak istemiyorum, ama her gün yatmadan önce, sabah kalkınca ve gece yarısında Türkiye ye ne kadar kardeşimiz daha sığındı diye takip eden biziz. Acaba bu sayı daha da artarsa ne tür hazırlıklar yapmamız gerekir diye her an alarmda olan da biziz. Veto kullanan ülkeler ya da buna kayıtsız kalan ülkeler değil. Dolayısıyla bu çok açık bir şekilde şunu ortaya koyuyor; bu tür durumlarda öncelikle o halkın sesine, sonra da bu durumdan birinci dereceden etkilenen komşu ve bölge ülkelerinin kaygılarına kulak vermek lazım. Maalesef şu ana kadar bunlara istenen ölçüde kulak verildiğini görmüyoruz. Önümüzde yoğun bir diplomasi trafiği var. Ümit ediyoruz ki güvenlik kuşağı gibi ihtimaller gündeme gelmeden İstanbul toplantısına kadar uluslararası toplumun net ve kararlı bir tutum almasını sağlayabiliriz. Ama her hâlükârda biz Suriyeli kardeşlerimize sahip çıkmaya devam edeceğiz. Bu anlamda, Türkiye olarak ülkemizin sınır ve iç güvenliği ile bölgenin güvenliği konusunda her türlü ihtimali düşünmek zorunluluğuyla karşı karşıyayız. Talip Küçükcan: Sayın Bakanlara panelimize katılarak şeref verdikleri, görüşlerini bizlerle paylaştıkları için çok teşekkür ediyorum. Sayın El-Osmani, Sayın Davutoğlu ve siz değerli konuklarımıza teşekkür ediyoruz. Ahmet Davutoğlu: Bu tür durumlarda öncelikle o halkın sesine, sonra da bu durumdan birinci dereceden etkilenen komşu ve bölge ülkelerinin kaygılarına kulak vermek lazım. 13

14

15

16 SETA Dış Politika Koordinatörü Talip Küçükcan ın moderatörlüğünü yaptığı Demokratik Dönüşüm ve Ortak Bölgesel Vizyon: Fas-Türkiye başlıklı panele Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu ve Fas Dışişleri ve İşbirliği Bakanı Saâdeddin El Osmani panelist olarak katıldılar. Panelin ana konusu Fas taki reformlar, Ortadoğu ve Kuzey Afrika daki dönüşüm süreci ve ikili ilişkiler oldu. EL OSMANİ: ARTIK YENİ BİR FAS VAR Fas Dışişleri ve İşbirliği Bakanı Saâdeddin El Osmani, Ortadoğu ve Kuzey Afrika da yaşanan gelişmeleri demokrasi tsunamisi olarak değerlendirdi. Bölge halklarının onurlu duruş sergileyerek, despotizme ve yolsuzluğa karşı mücadele verdiğini ve Batı ülkelerinin Araplar demokrasiye hazır değil görüşünü alt üst ettiğini savunan El Osmani, bölge insanının artık kendi çıkarlarının farkında olduğunu ifade etti. Bölgede yaşanan gelişmeler boyunca Fas ta diğer bölge ülkelerinde olduğu gibi protesto ve şiddet olaylarının yaşanmadığına değinen Fas Dışişleri Bakanı, bu durumun Fas Kralı VI.Muhammed ve Fas yönetiminin toplumla diyalog sağlaması ve halkın taleplerine cevap verecek Anayasal düzenlemeyi gerçekleştirmesi sayesinde olduğuna değindi. El Osmani, geniş toplumsal tabanlı yeni Anayasa çalışmalarının ardından yaşanan reform süreci ile Fas ın artık yeni bir Fas olduğu ifadesini kullandı. DAVUTOĞLU: HALKA HESAP VERMEYEN BİR YAPININ AYAKTA KALMASI MÜMKÜN DEĞİL El Osmani nin ardından söz alan Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu, iki büyük medeniyet olan Fas ve Türkiye nin köklü tarih geleneğine ve kültürel etkileşimine değinerek hiçbir zaman düşman olmayan bu iki ülke arasındaki ilişkilerin daha da geliştirilmesi noktasında kararlı olduklarını dile getirdi. Fas ta yaşanan barışçıl dönüşüme dikkat çeken Davutoğlu, keşke Esad da halkının haklı taleplerine karşı silah kullanmak yerine böyle bir yol seçseydi ifadesini kullandı. Yaşanan bölgesel uyanışın aktörünün onur arayan bölge insanı olduğunu kaydeden Davutoğlu, Türkiye olarak bu aktöre saygı duyduklarını ifade etti. Davutoğlu ayrıca, bölgede yaşanan dönüşümle halka dayalı yönetimlerin kurulduğunu ve bölgede artık arasına duvarlar ören ülkeler yerine halkların kültürel geçişliliğini dikkate alan siyasal, ekonomik ve dış politika açısından entegre olmuş bir bölgenin oluşturacağını söyledi. SETA SİYASET, EKONOMİ VE TOPLUM ARAŞTIRMALARI VAKFI Nenehatun Caddesi No: 66 GOP Çankaya Ankara TÜRKİYE Tel: Faks : setav.org SETA Washington D.C. Office 1025 Connecticut Avenue, N.W., Suite 1106 Washington, DC USA Tel: Faks: