BAĞIMLILIK. Alkol ve madde bağımlılığı Alkol sigara beyinde küçülmeye yol açıyor Sigarayı nasıl bırakabilirim Davranışsal bağımlılıklar

Transkript

1 32 BAĞIMLILIK Alkol ve madde bağımlılığı Alkol sigara beyinde küçülmeye yol açıyor Sigarayı nasıl bırakabilirim Davranışsal bağımlılıklar Sağlık Çalışanlarına Yönelik Artmış Şiddet Viral Hepatitler, Tehlike Geçmiş Değil Uçuş; Her İnsan Arınmak İster Tarihi Bugüne Taşıyan Şehir; Prizren

2

3 ED TÖR DEN Sağlıkta Nabız Dergisinin Değerli Okurları, Prof. Dr. Ömer Faruk AKINCI Dergimizin bu sayısında dosya konusu olarak tütün, alkol ve madde bağımlılığı başta olmak üzere genel olarak bağımlılıkları ve kötü alışkanlıkları irdelemeye çalıştık. Hem bireysel olarak hem de toplum sağlığı açısından konunun son derece önemli olduğunu takdir edersiniz. Bireysel olarak nice bedenleri ve ruhları kendine esir eden sigara, alkol ve uyuşturucu gibi bağımlılık yapıcı maddeler üzerinde ne kadar çok durulursa yeridir. Belki de bireysel olarak tam bağımsız ve toplum olarak da tam özgür hale gelmemizin önündeki en önemli engel kötü alışkanlıklarımızdır. İnsani özelliklerimizin ön plana çıkabilmesi, özümüzdeki güzelliklerin dışa yansıyabilmesi, bizi diğer varlıklardan üstün ve farklı kılan yönlerimizin görünür hale gelmesi ancak ruhlarımızı ve duygularımız esir alan, körleştiren, kabalaştıran ve adeta bizim insani özelliklerimizi baskılayan kötü alışkanlıklarımızdan sıyrılmamızla mümkün olabilir. Kendimizi bu kötü alışkanlıklardan sıyırabildiğimiz ve bedenimizi, ruhumuzu ve kalbimizi iyi ve güzel alışkanlıklarla donatabildiğimiz ölçüde hem kendimiz hem de ailemiz ve toplum için verimli ve faydalı hale gelebiliriz. Aslında koruyucu sağlık hizmetlerinin de, eğitimin de en temel görevlerinden biri bu olmalıdır. Böylece her aşamada ve her dairede her birimize düşen önemli görevler olduğunu bir kere daha hatırlatmaya çalıştık. Elbette zorla, baskıyla, başkalarının hayatına müdahale ederek değil; bilgilendirmeyle, eğitimle, yol gösterme ve iyi alternatifler üreterek yapılmalıdır bu görev ve sorumluluklar. Zor, baskı ve yasak çoğu kez yetersiz kaldığı gibi, yol açtığı reaksiyonlarla bazen alışkanlıkların daha da derinleşmesine, pekişmesine ve yerleşmesine de yardımcı olur. Sağlıkta Nabız Dergisinin bu sayısında ayrıca sağlık çalışanlarına karşı hız kesmeden devam eden şiddet ve sebeplerini ayrı bir yazı konusu olarak yeniden ele aldık. Sebebi ve gerekçesi ne olursa olsun şiddetin bir hak arama yöntemi olarak kabul edilemeyeceğini bir kere daha vurgulamaya çalıştık. Her sayımızda olduğu gibi bu sayımızda da güncel sağlık sorunlarını, bize yol gösterecek yeni literatür verilerini, hastalarla hekimler arasındaki güven bunalımını, performans sisteminin getirdiği mekanik hasta yaklaşımlarını, ihmal edilen koruyucu sağlık hizmetleri ve tıp eğitimi gibi önemli gördüğümüz konuları, bazen bir yazı konusu bazen da satır aralarında işlemeye çalıştık. Özellikle koruyucu sağlık hizmetlerinin büyük bir ciddiyet, planlama ve organizayonla yeniden ele alınması gerektiğini her sayımızda bir şekilde vurgulamaya çalışıyoruz. Aslında bedenimiz ve hayatımız bize bahşedilen en önemli değerlerdir. Hayatımızın her anını iyi, güzel ve doğru bir şekilde değerlendirebilmemiz ancak onu bilerek iyi alışkanlıklarla donatmamıza bağlıdır. Bu konuda herkes kendisinden, kendi hayatından ve alışkanlıklarından sorumlu olduğu gibi her anne ve baba da çocuklarından bir ölçüde sorumludur. Her bireyin bu sorumluluklarının gereği olarak sürekli ve etkin olarak yapacağı bilinçlendirme çalışmaları bir insanın diğer insanlar için yapabileceği en kutsal ve en değerli hizmettir. Bilinmelidir ki hayat boşluk kabul etmez ve boş bırakılan veya iyiliklerle donatılmayan alanlar mutlaka kötüleriyle doldurulur. Sağlıklı ve kötü alışkanlıklardan uzak bir dünya dileğiyle. Eylül

4 İÇİNDEKİLER 32 BAĞIMLILIK 06 Alkol ve Madde Bağımlılığı Alkol ve madde bağımlılığı Alkol sigara beyinde küçülmeye yol açıyor Sigarayı nasıl bırakabilirim Davranışsal bağımlılıklar Sağlık Çalışanlarına Yönelik Artmış Şiddet Viral Hepatitler, Tehlike Geçmiş Değil Uçuş; Her İnsan Arınmak İster Tarihi Bugüne Taşıyan Şehir; Prizren Alkol: Bile Bile Lades! Alkol ve Sigara Beyinde Küçülmeye Yol Açar Tütün, Alkol ve Kanser İlişkisi Alkol ve Tütünün Diş Üzerindeki Etkisi 29 Sigarayı Nasıl Bırakabilirim? 32 Sigarayı Bırakmak mı İstiyorsunuz? Eczacınıza Danışın. 34 Davranışsal Bağımlılıklar 2013 Say İyi Alışkanlıklar Literatürden Seçmeler Alkol Ömürümüzden Kaç Yıl Çalıyor? Eylül

5 50 Sağlık Çalışanlarına Yönelik Artmış Şiddet Sağlığınız İçin Mobil Uygulamalar Menisküs Yırtıkları Burada karşılaştığım insanlar tanıdık geliyordu. Nereden tanıdığımı bilmiyordum ama bu yakınlık acılarına ortak ediyordu beni. Sa l kta Nab z Aktüel ve Sosyal T p Dergisi 2013 / Say : 32 ISSN stanbul Sa l k Mensuplar Derne i Ad na SAH B ; Opt. Dr. Ahmet Seyfi GÖZAYDIN YAZI filer SORUMLUSU Yrd. Doç. Dr. Memet IfiIK memetisik@yahoo.com ED TÖRLER Doç. Dr. Kaz m BEfi RL Prof. Dr. Ömer Faruk AKINCI ED TÖR YARDIMCILARI Prof. Dr. Zekeriya AKTÜRK Prof. Dr. Abdülkadir KOÇER Kendimize de Reçete Yazabilsek Eğitim Günleri Artık Nabız ın Kendi Evinde Masfed Kültür Akşamları Başladı Viral Hepatitler, Tehlike Geçmiş Değil Ön Çapraz Bağ (ÖÇB) Yırtıkları Milli Mücadele Romanları Uçuş; Her İnsan Arınmak İster 58 Bir Anı 66 İletişim Kazaları Senkronisite ve Rektum Üstüne YAYIN KURULU Prof. Dr. Mustafa BAKIR Prof. Dr. Hüseyin BAYRAMLAR Uzm. Dr. Mustafa GÜVEL Prof. Dr. Sad k KARA Prof. Dr. Hakan ÖZHAN Doç. Dr. Mehmet ÖZKÖKEL Uzm. Dr. Saim fiend L Uzm. Dr. Murat TEK N Uzm. Dr. Ahmet Ruhi TORAMAN Yrd. Doç. Dr. Mustafa TEK DANIfiMA KURULU Prof. Dr. Recep ÖZTÜRK Prof. Dr. Hamit OKUR Prof. Dr. Fatih AKÇAY Prof. Dr. Ayten ALTINBAfi Doç. Dr. Filiz AVfiAR Doç. Dr. hsan BAKIR Prof. Dr. Ahmet ÇELEB Doç. Dr. Tuncay DEL BAfiI Prof. Dr. Ahmet DEM RKAZIK Prof. Dr. Cihangir EREM Prof. Dr. Reha ERKOÇ Prof. Dr. Hakk GÖKBEL Prof. Dr. brahim GÜLLÜ Prof. Dr. Hüsrev HATEM Prof. Dr. Fatma Tülin KAYHAN Prof. Dr. Yüksel KES M Prof. Dr. Ahmet KÜLAHLI Prof. Dr. Hakan LEBLEB C O LU Prof. Dr. Çetin ÖNSEL Doç. Dr. Ali ÖZCAN Prof. Dr. Tayyar SARIO LU Prof. Dr. Yunus SÖYLET Prof. Dr. fierif Ali TEKALAN Prof. Dr. Ümit TOPALO LU Prof. Dr. Nurdan TÖZÜN Musa UYAR BASIN VE HALKLA L fik LER Ömer YASLI GENEL KOORD NATÖR Yusuf Celal TONBUL REKLAM / TANITIM Dr. Sinan TAfiBAfi / smail ÇET N YAPIM MEDYAT F F K R SANATLARI YAYIN TÜRÜ Yayg n ve Süreli Yay n 80 Tarihi Bu Güne Taşıyan Şehir: Prizren RT BAT MERKEZ stanbul Sa l k Mensuplar Derne i Sa l kta Nab z Dergisi Libadiye Cad. Kani Karaca Sok. No: 1 Kat:3 Üsküdar / stanbul Tel: Faks: BASKI MAVİ OFSET adet bas lm flt r Gürültünün İnsan Sağlığına Olumsuz Etkileri Öğüt Mediakatür e-posta: info@nabizdergisi.org mzal yaz lar n sorumlulu u yazarlar na aittir. stanbul Sa l k Mensuplar Derne i Yay n Organ d r. Y lda 4 say yay mlan r. Eylül

6 DOSYA EDİTÖRÜ NDEN Sağlıkta Nabız Dergisinin Değerli Okurları, Prof. Dr. İlhan YARGIÇ Bu sayımızda dosya konusu olarak bağımlılığı ele aldık. Alanında uzman olan hekim ve akademisyenler, bağımlılık yapan maddelerin zararlarını, bağımlılığın nasıl oluştuğunu ve kurtulma yollarını işleyecekler. Bağımlılık yapıcı maddelerle ilgili sorunlar gittikçe büyümektedir. Aslında bağımlılık yapan çeşitli maddelerin kullanımı insanlık tarihi kadar eskidir. Alkol, afyon ve esrar kullanımı binlerce yıllık geçmişe sahiptir. Dolayısıyla bunlar, yeni problemler değildir. Ancak problemin niteliği, niceliği ve yaygınlığı konusunda ciddi bir artış vardır. Bugün madde bağımlılığı bütün dünyayı saran epidemik bir hastalık haline gelmiştir. Keyif almak amacıyla dünyanın belli bölgelerinde kullanılan maddeler, küreselleşme sayesinde tüm dünyaya yayılmıştır; aynı maddelerin daha saf ve dolayısıyla etkin deriveleri üretilmiştir; yeni sentetik psikotrop maddeler üretilmiştir; damar içi kullanım gibi yeni kullanım yolları geliştirilmiştir. Bağımlılık yapıcı madde türlerindeki yeni buluşlar, kullanım yollarındaki yenilikler, üretim ve dağıtım yollarındaki gelişmeler problemi çağımızda her zaman olduğundan daha karmaşık hale getirmiştir. Son yüzyıllarda madde üretim ve kullanım yolları bütün dünyaya yayılmıştır. Ulaşım ve ticaretin artması bunda önemli bir rol oynamıştır. Tütün ve daha sonra kokain Amerika kıtasından bütün dünyaya yayılmıştır. Afyon ve esrar da bunun tersine Avrupa dan Amerika ya yayılmıştır. Alkol üretimi çok eski çağlardan itibaren dünyanın hemen her yerinde bilinse de, daha konsantre ve dolayısıyla etkin alkol üretim yolu olan distilizasyon Avrupa dan dünyaya yayılmıştır. Yakarak dumanını içme Amerika kıtasından dünyaya yayılırken, enjeksiyon ile maddelerin beyne en hızlı en yüksek konsantrasyonda iletilmesi 19. yüzyıldaki teknolojik gelişim ile sağlanmıştır. Psikotropik etkisi için üretilmeyen pek çok endüstriyel madde bu amaçla kullanılmaya başlanmıştır. Benzin, aerosoller, boya bileşimleri, temizlik maddeleri, tutkal bunlar arasında sayılabilir. Belki binlerce yıldır kendi kültürlerinde belli maddeleri, belli bir sosyokültürel çerçeve içinde kullanmayı bilen insanlar, bu sayılan gelişmeler sonucunda kültürlerinin nasıl kullanacaklarını kendilerine öğretmediği yeni maddelerle karşılaştılar, önceden bilmedikleri bu maddelerin beyni çok daha fazla etkilemesinin yollarını öğrendiler. Örneğin binlerce yıldır afyonu hap şeklinde alan insanlar son bir kaç yüzyılda sigara şeklinde içmeyi, son yüzyılda da enjekte etmeyi öğrendiler, afyondan en az 10 kat güçlü olan saf eroin ve sentetik opioid türevlerini üretmeye başladılar. Bu yeni kullanım tarzı birçok yeni sağlık sorunlarına yol açarken bütün dünyada opioid bağımlılığının çığ gibi büyümesine neden oldu. Başka bir örnek de Ingiltere de 2 yüzyıl önce cin ilk üretilmeye başlandığında görülen Ingiliz Cin Epidemisi dir. Ocak

7 Son yılda çoklu madde kullanımı yaygınlaşmıştır. Alkol, esrar, opiyat ve sentetik maddelerin birkaçının birden kullanımı anlamına gelen bu durum çok ciddi sonuçlara yol açmaktadır. Bu durum özellikle gençler arasında yaygındır. Çoklu madde kullanıcıları arasında suç oranları çok daha yüksektir. Bugün, Galen in Roma da 15 yüzyıl önce tanımladığı alkol problemlerinin çoğu olurken yeni maddelerin üretilmesiyle yeni problemler ortaya çıkmakta yeni sosyal çalkantılarla yeni epidemiler görülmektedir. Modern teknoloji de tabloyu karmaşıklaştırmaktadır. Binek hayvanlarının tek ulaşım aracı olduğu devirlerde sarhoş bir sürücünün verebileceği zarar oldukça kısıtlıydı. Yüksek hızlı endüstri ve tarım araçları, elektrikli aletler, gelişmiş cerrahi teknikler vb de kullanan kişilerin muhakemesi ve psikomotor koordinasyonunun tam olmaması halinde önemli zararlara yol açabilirler. Hızlı ulaşım ve yüksek mobilite, kültürel difüzyon ve dünya çapında kozmopolitan gençlik kültürünün gelişmesi ile madde kötüye kullanımının bütün çeşitleri tüm dünyaya yayıldı. Son yüzyılda toplumlar zenginleştikçe ve alkol kullanımı ile ilgili geleneksel kültürel sınırlar gevşedikçe dünya çapında alkol kötüye kullanımı artmıştır. Tütün kullanımı dünyanın her yerinde çok sayıda insanda kalp hastalığı ve akciğer kanserine neden olmaktadır. Alkol kullanımı ile ilgili cinsiyet farkı da kalkmaktadır. Erkekler geleneksel olarak kadınlardan daha fazla psikoaktif madde kullanmalarına rağmen, özellikle gelişmiş toplumlarda kadınlar her alanda eşitliğe ulaştıkça bu ara da kapanmaktadır. Benzer bir şekilde madde kullanımı geleneksel olarak yetişkinlere has iken gençler giderek daha fazla etkilenmektedirler. Başlangıçta belli bir alt kültür içinde kullanılan maddeler zamanla toplumun bütün katmanlarına yayılmaktadır. Bugün popüler kültür eğlenmeyi temel bir ihtiyaç, alkolü de eğlencenin vazgeçilmez bir parçası olarak görmektedir. Bağımlı hale gelmediği sürece, içmek doğal gibi kabul edilmektedir. Oysa bağımlılık bir kabahat değil, bir hastalıktır ve kişinin isteyerek geldiği ya da elinde olan bir sonuç değildir. Bağımlılığın gelişmesinde genetik, psikolojik, sosyal bazı yatkınlık oluşturucu etkenler söz konusu olsa da bu etkenlerin varlığına ya da yokluğuna bakarak, birey bazında, o kişinin bağımlı olup olmayacağını kestirmek mümkün değildir. Dolayısıyla alkol ya da madde kullanan her birey bağımlı olma riski taşımaktadır. Bu nedenle bağımlılığı engellemenin en etkili yolu kullanmayı engellemektir. Mücadele bağımlılıkla değil, bağımlılık yapıcı şeylerin kullanımıyla olmalıdır. Bağımlılık ise ancak tanınıp tedavi edilmeye çalışılır. Bu problemi kanuni yasaklar yoluyla halletmek mümkün değildir. En kritik nokta teşvik edilen popüler yaşam tarzıdır. Hayatın temel amacını eğlenmek ve hayattan zevk almak olarak öğreten bir kültürde, kısa vadede en büyük keyifleri veren maddelerin bu kadar yaygın olarak kullanımına şaşırılmamalıdır. Bireysel zevkler peşinde koşan ve kendini her şeyin önüne koyan nesiller yerine toplum için çalışmayı ve başkalarına yararlı olmayı görev bilen sorumlu bireyler yetiştirmeyi başardığımızda bütün bu sorunların üstesinden gelebileceğiz. Ocak

8 DOSYA Alkol ve Madde Bağımlılığı Bağımlılık hastalıktır. Hasta olmamak elimizde! Prof. Dr. İlhan YARGIÇ İstanbul Tıp Fakültesi (Çapa) Psikiyatri Anabilim Dalı Bağımlılık Psikiyatrisi Programı Sorumlusu Madde bağımlılığı tıbbi bir hastalıktır. Her hastalığın olduğu gibi bağımlılığın da biyolojik, psikolojik ve sosyal yönleri vardır. Bağımlılık bir irade zayıflığı, kişilik bozukluğu ya da ahlak zayıflığı olarak değerlendirilemez. Genel anlamdaki iradesinin hayatın çeşitli alanlarında çok güçlü olduğu görülmüş, iyi bir kişiliğe sahip ya da ahlaklı kişiler de bir gün bağımlı olabilir. Bu konuda hiç kimsenin garantisi yoktur. Hiç kimse bu konuda kendime güveniyorum, ben madde kullanmayı denesem de bağımlı olmam deme rahatlığına sahip değildir. Bağımlılığa yol açabilen, kişinin hoşuna giden ve psikoaktif etkiler gösteren, herhangi bir yolla vücuda alınabilen her şeye madde denir. Alkol genellikle ayrı olarak belirtilse de alkol de madde kavramına dahildir. Özellikle belirtilmediği sürece madde denilen her yerde alkol ve sigara da kast edilmektedir. Bağımlılık zararlı sonuçlarına rağmen kompulsif madde kullanımı anlamına gelir. Başka bir deyişle alkol ya da madde kullanımı ile ilişkili sosyal, tıbbi, ailesel, mesleki ya da psikolojik sorunların yaşanmasına rağmen kişi alkol ya da madde kullanmaya geri döner. Bağımlı kişi kontrollü kullanımı sürdüremez (kontrol kaybı). Örneğin bir alkol bağımlısı içmeden aylarca, yıllarca durabilir ama az içmeyi kalıcı olarak sürdüremez. Yani içmeden durabilir ama az içerek duramaz. Bu nedenle bağımlıların, kullanıma ara verdikleri dönemler (alkol bağımlıları için ramazan ya da kutsal gecelerde sıktır) olabilir. Bu ara verme ya da kullanmadan durabilme, Ocak

9 o kişinin bağımlı olmadığını göstermez. Çünkü tekrar içmeye başladığında az miktarda ve seyrek içmeyi sürdüremez, miktar yine artar ve sorunlar yaşanır. Bu durum klasik anlamdaki irade ile açıklanamaz. Çünkü aynı kişi başka alanlarda çok iradeli olabilir. Bu durumu şeker (diyabetus mellitus) hastalığına benzetebiliriz. Şeker hastası 1 kilo baklava yerse komaya girebilir. Baklavayı yedikten sonra kan şekerini normal tutmak onun elinde değildir. Ancak o baklavayı yememekle sorumludur. Tıpkı bunun gibi içmeye başladıktan sonra duramamak tıbbi bir hastalıktır ve bunun gereği bu durumdaki kişinin ağzına alkolü sürmemesidir. Diğer bağımlılıklar da buna kıyas edilebilir. Alkol ya da madde kullanımı konusunda kontrol kaybı anlamındaki bağımlılık, kronik ve tekrarlayıcı bir hastalıktır, tıpkı diyabet ya da hipertansiyon gibi. Kişi bağımlı olduktan sonra bağımlı olduğu maddeyi kullanmayı bırakabilir ancak onu kontrollü olarak kullanmaya geri dönemez. Bu nedenle bağımlılık kalıcıdır, ancak kullanım durdurulabilir. Örneğin bir nikotin bağımlısı, sigara ve tütün ürünlerini bıraktıktan sonra da remisyonda bir nikotin bağımlısı dır. Bir nedenle tekrar bir tane sigara içtiğinde kısa süre sonra eski kullanım miktarına geri dönecektir. Çünkü o tek kullanım onun içindeki kullanma isteğini büyük bir kuvvetle tetikler. Yani içtikçe içesi gelir, uzak durursa vücudu yavaş yavaş onu unuttuğu için isteği gittikçe (aylar, yıllar içinde) azalır. Diyabetli bir hasta diyetine çok dikkat etse ve kan şekeri hep normal sınırlarda seyretse, hiçbir şikayeti olmasa o kişi yine de belirti vermeyen bir diyabet hastasıdır. Tıpkı onun gibi bağımlılar da bağımlı oldukları maddeyi kullanmayı kalıcı olarak bırakıp onun bütün olumsuz etkilerinden kurtulabilirler. Ancak eski hallerine dönmek istemiyorlarsa hiçbir zaman tekrar sosyal kullanıcı olmayı denememelidirler. Alkol ya da madde kullanımına bağlı sorunlar yaşayıp kullanımı bırakan ve hayatını yoluna koyan hiçbir kişi eski kötü haline dönmek için içmeye başlamaz. Bu durumdaki kişilerin tipik düşüncesi, bir süredir kullanmadığı için bağımlı olmadığını kanıtladığı ve ara sıra içen diğer insanlar gibi olabileceğidir. Bu niyetle başlar, bir süre aralıklı ve az kullanarak kalabilse dahi bir süre sonra problemler artarak yaşanmaya devam eder. Bağımlılığı diğer hastalıklardan ayıran en önemli özelliklerden biri, bir yandan keyif ya da doyum vermesidir. Bağımlı kişi bütün zararlarına rağmen bağımlı olduğu şeye karşı büyük bir istek duyar ve onu kullandığında haz alır. Bu da bağımlılığın temel ikilemidir. Hatta ileri derecedeki bağımlılarda keyif alma ortadan kalktığı halde bu kullanma arzusu devam eder ve kullanım bu arzunun doyurulmasını sağlar. Bağımlılık ilerleyici bir hastalıktır. Bağımlılık süreci deneme ile başlar. Kişi denediği şeyden keyif alırsa tekrar yapmak ister (pozitif pekiştirme). Böylece zaman zaman kullanma ya başlar. Bir süre düzenli kullanım haline gelir (örneğin hafta sonları). Bu arada kullanıma bağlı sorunlar da yaşanıyordur ancak alınan keyif ağır bastığı için kişi bunları görmezden gelir ya da başka Alkol ya da madde kullanımı konusunda kontrol kaybı anlamındaki bağımlılık, kronik ve tekrarlayıcı bir hastalıktır, tıpkı diyabet ya da hipertansiyon gibi. Ocak

10 şeylere bağlar (inkar mekanizması). Örneğin eşinin dırdırından dolayı içtiğini söyleyen bir erkeğe eşinin dırdır ederken neler söylediğini sorarsanız, sürekli çok içtiği için eleştirdiğini söyleyebilir. Bu durum bir alkol bağımlısının hayatına ve alkole karşı yaklaşımı için oldukça karakteristiktir. Yaşadığı sorunlar nedeniyle zaman zaman kullanımı azaltma ya da durdurma çabası içine giren kişi tekrar eski haline döner ya da böyle bir azaltma/bırakma çabasını dahi gösteremiyorsa bağımlı olmuş demektir. Bu arada kullanılan miktar giderek artar (tolerans). Bağımlılık ilerledikçe kullanımı azaltma ya da bırakmaya bağlı Bağımlılık (başlayınca duramamak) bir hastalıktır ve fakat bağımlının yeniden kullanmaya başlaması kendi sorumluluğu ve tercihidir. yoksunluk belirtileri de görülebilir. Ancak unutulmamalıdır ki fiziksel belirtiler (tolerans ya da yoksunluk) bağımlılık tanısı koymak için şart değildir. Bağımlılığın bir hastalık olarak tanımlanması, kullanımı durdurma ya da kullanıma bağlı problemlerden dolayı sorumlu olma açısından bir mazeret oluşturmaz. Yani bağımlılık (başlayınca duramamak) bir hastalıktır ve fakat bağımlının yeniden kullanmaya başlaması kendi sorumluluğu ve tercihidir. Nasıl ki diyabet hastalığı kalori diyeti yapmayı gerektiriyorsa, alkol bağımlılığı da hiç alkol kullanmamayı gerektirir. Bu nedenle bağımlının öncelikle, bağımlı olduğunu yani bağımlı olduğu şey karşısında güçsüz olduğunu, onu kontrollü olarak (seyrek ve az miktarda) kullanamadığını kabullenerek hiç kullanmamak için gerekli tedbirleri almaya başlaması gerekir. Bağımlılık Tanı Kriterleri Bağımlılığın tanı kriterleri şöyle tanımlanır (bu kriterler alkol ve bütün maddeler için ortaktır): 1. Niyetlendiğinden daha fazla miktar ve süre kullanmak 2. Sürekli bırakma isteği ya da başarısız bırakma girişimleri 3. Temin etmek, kullanmak (örn birbirinin ardı sıra sigara içme) ya da etkilerinden kurtulmak için fazla zaman harcamak 4. Sosyal faaliyetleri, mesleki etkinlikleri, hobileri, başka zevk verici aktiviteleri azaltmak ya da terk etmek 5. Maddeye bağlı ya da madde Ocak

11 kullanımıyla artan fiziksel (örneğin alkolle kötüleşen mide ülseri, karaciğer hastalığı, yüksek tansiyon vb), ya da psikolojik (depresyon, anksiyete, uyku bozukluğu vb) problemler yaşamasına rağmen kullanmaya devam etmek. 6. Tolerans (istenen etkiyi sağlamak için fazla miktarda kullanmak ya da sürekli aynı miktarda kullanan bir kişide etkinin azalması. Kişi yıllardır hep aynı miktarda içiyor bile olsa, ilk başladığı zamana göre artış olması toleransı gösterir) 7. Yoksunluk ya da yoksunluk belirtilerinden kaçmak için kullanmak (Her maddenin yoksunluk belirtileri kendine özgüdür) Bu kriterlerden üçü mevcutsa tanı konur. Tanı konduktan sonra, fizyolojik bağımlılık gösteren (6 ya da 7. maddelerden biri vardır) ve fizyolojik bağımlılık göstermeyen (6 ya da 7. maddelere ait kanıt yok) şeklinde kodlanır. Psikolojik bağımlılık diye resmi bir tanı yoktur. Yoksunluk ve tolerans, bağımlılık tanısı için gerekli ya da zorunlu değildir. Bazı maddelerde (ör esrar, uçucular) fizyolojik yoksunluk ya da tolerans olmadığı halde, bağımlıları bütün zararlı sonuçlarına rağmen kompulsif kullanımı sürdürebilirler. Bu durumun tam tersi olarak, tıbbi bir nedenle (ör: başka tedavilere cevap vermeyen kronik fizyolojik ağrı tabloları) başlanan opiyat türevi ağrı kesicilere bağımlılık olmadan tolerans gelişebilir, kompulsif kullanım olmadan yoksunluk belirtileri yaşanabilir. Vaka 1 Bayan A, 68 yaşında ileri derecede osteoporozu, eklemlerinde dejeneratif değişiklikleri olan bir hastaydı. 2 yıldır lomber disk hernisi gelişmişti ve çok şiddetli ağrıya neden oluyordu. Bu ağrı nedeniyle günlük işlerini hatta kendine bakımını yapamayacak durumdaydı. Genel durumu nedeniyle ameliyat edilmesi kontraendike olarak değerlendirilen hastaya Morfin Sulfat 60/gün başlandı. Önceleri hastada uyku hali gibi yan etkiler olsa da zamanla geçti ve ağrısı önemli derecede azalarak, günlük aktivitelerini yapabilecek hale geldi. Aradan geçen 1 yıl içinde ilaç dozu ihtiyaç doğrultusunda 80 mg/gün e çıkarılarak düzenli kullanılmaya devam edildi ve Bağımlının öncelikle, bağımlı olduğunu yani bağımlı olduğu şey karşısında güçsüz olduğunu, onu kontrollü olarak (seyrek ve az miktarda) kullanamadığını kabullenerek hiç kullanmamak için gerekli tedbirleri almaya başlaması gerekir. hiçbir intoksikasyon belirtisi görülmeksizin fayda elde edildi. Bayan A, uzun bir bayram tatilinde ilacı bittiği ve yazdıramadığı için tipik opiyat yoksunluk belirtileriyle hastaneye başvurdu. Burada tanı opiyat yoksunluğudur. Opiyat yoksunluğu geçici ve kolayca tedavi edilebilen bir durumdur. Bu hastada opiyat bağımlılığı söz konusu değildir. Vaka 2 Bay M, gögüs cerrahisi uzmanıydı. Pethidine kullandığı için hastane idaresi tarafından yönlendirilmişti. Bu ilacı ilk defa, idrar yollarındaki taşa bağlı ağrı nedeniyle urolog meslektaşlarının önerisiyle damardan kullandığı öğrenildi. İlacın kendisini canlandırdığını ve rahatlattığını fark etmesi üzerine, ağrısı olmadan da günün yorgunluğunu ve stresini gidermek amacıyla zaman zaman kullanmaya başladığını anlattı. Kullanma sıklığı ve miktarı giderek artmış ve gün içindede kullanmaya başlamıştı. İlacı çalıştığı hastanenin ameliyathanesinden gizlice almaktaydı. Kullanım miktarı artınca ilacı temin edebilmek için yalan söylemeye ve başkalarının üzerine reçete yazmaya başlamıştı. Kendisini normal zannetmesine rağmen iş arkadaşları gün içinde odasına kapandıktan sonra kendisini gözleri yarı kapalı bir vaziyette sallanır halde gördüklerini ifade ediyorlardı. Bir keresinde de pethidine intoksikasyonuna bağlı konvülzyon geçirmişti. Birkaç kez bırakma denemesi olmuş ve tekrar başlamıştı. Opiyat bağımlılığı tanısı kondu. Alkol/Madde Kötüye Kullanımı Alkol ya da madde kullanımına 1 aydan daha kısa süreli verilen ararların tıbbi bir anlamı yoktur. Ancak 1-12 ay arası belirtilerin ortadan kalkması durumuna erken remisyon, 12 ay ya da daha uzun süre Ocak

12 belirtilerin ortadan kalkmasına kalıcı (sustained) remisyon denir. Burada kalıcı olarak çevrilen kelime, o kişinin bir daha hiçbir zaman eski haline dönmeyeceği gibi bir anlam içermez. Kullanımın bırakılmasından sonraki ilk 12 ayda relaps riski özellikle yüksek olduğu için bundan daha kısa süreli remisyonlar erken olarak adlandırılmıştır. Bağımlılık ya da kötüye kullanım için tanı ölçütlerinin hiçbirini karşılamıyorsa tam remisyonda bağımlılık, bu ölçütlerden birini ya da birden fazlasını karşılıyorsa kısmi remisyonda bağımlılık tanısı konur. Vaka 3 Bay A, gastrit nedeniyle tedavi gördüğü iç hastalıkları kliniğinden, uyarılara rağmen hemen her akşam alkol almayı sürdürdüğü için yönlendirilmişti. Kendisi, sırf doktoru ve eşi istediği için geldiğini, alkolik olmadığını, sadece içmeyi sevdiğini, istediği zaman örneğin ramazanlarda 1 ay içmediğini, sadece akşamları içtiğini, içmediği zaman krize girmediğini söylüyordu. Benim tek sorunum içmeye başlayınca duramamak, ağzıma sürdüm mü gerisi geliyor, bana öyle bir şey yapın ki ben de başkaları gibi 2 kadehte kalayım diyordu. Eşi, Bay A nın daha önce ailesinin ısrarı üzerine az içmeyi ya da bırakmayı denediğini ama sonra yeniden başladığını anlatıyordu. Yukarıdaki tanı kriterlerindeki 1,2 ve 5. maddeleri karşılayan bu vakaya alkol bağımlılığı tanısı kondu. konusudur. Buna kötüye kullanım adı verilir. Kötüye kullanımı olanlarda sürekli bir kullanım olmadığı için tolerans ve yoksunluk da görülmez. Madde kötüye kullanımı tanısı koyabilmek için kişinin hiçbir dönemde bağımlılık kriterlerini karşılamamış olması gerekir. Halen bağımlılık kriterlerini karşılayan bir kişi kötüye kullanım belirtilerini de gösterebilir, bu durum da ek bir tanı konmaz. Geçmişte bağımlılık kriterlerini karşılamış ve sonra kullanımı bırakarak remisyona girmiş bir kişide sadece kötüye kullanım belirtileri görülürse, bu durumda tanının kısmi remisyonda bağımlılık olması uygundur; burada da kötüye kullanım tanısı almaz. Alkol-madde kötüye kullanımı tanısı daha çok, maddeyi yeni almaya başlayanlarda konmakla birlikte bazı kişiler bağımlılık geliştirmeden uzun süre madde ile ilişkili olumsuz toplumsal sorunlar yaşamaya devam edebilirler. Madde kötüye kullanımı kategorisi kafein ve nikotin için uygulanmaz. Alkol/Madde Kötüye Kullanımı Tanı Kriterleri Madde kötüye kullanımı şöyle tanımlanır (bu kriterler alkol ve maddeler için ortaktır): 1. İşte, okulda ya da evde alması gereken başlıca sorumlulukları alamama ile sonuçlanan yineleyici bir biçimde madde kullanımı (örneğin bazı sabahlar akşamdan kalma olduğu için işe ya da okula geç gitme ya da işi/okulu asma, alkol aldığı için çocuğa bakamama vb) 2. Fiziksel olarak tehlikeli durumlarda yineleyici biçimde kullanım (ör: alkollü araç kullanma) 3. Madde ile ilişkili yineleyici biçimde ortaya çıkan yasal sorunlar (örneğin alkol etkisinde bir olaya karışma ya da madde kullanımı nedeniyle gözaltına alınmak) 4. Maddenin neden olduğu ya Alkol kötüye kullanımı olan kişiler her zaman içmeyen ancak çevresinde genellikle içmesini bilmiyor şeklinde algılanan kişilerdir. Bağımlılıkta kullanıma ara verilse bile genellikle uzun süre kullanım ve devam eden sorunlar vardır. Ancak bazı kişilerde bağımlılıkta olduğu gibi kompulsif bir kullanım olmaksızın zaman zaman ortaya çıkan zararlı sonuçlarına rağmen yineleyen bir kullanım söz Ocak

13 da alevlendirdiği sürekli ya da tekrarlayıcı toplumsal ya da insanlararası sorunlar (örneğin alkollüyken fazla konuşma ve huzursuzluk çıkarma nedeniyle eşiyle tartışmalara girme ya da fiziksel kavgalar). Bağımlılığın biyolojik etkileri: organlar üzerinde dejeneratif etkiler, MSS nin etkilenmesi nedeniyle tolerans, yoksunluk ve aş erme (maddeye karşı şiddetli arzu, craving) olarak sıralanabilir. Bunlardan biri bile tekrarlayan bir şekilde görülse, kötüye kullanım tanısı konur. Vaka 4 Bayan A eşiyle zaman zaman yaşadıkları sorunu şöyle anlatıyordu: Akşam yemeğe çıkacağız, eşime lütfen az iç, yoksa yine gecemiz zehir olacak. Çok kaçırınca eskileri açmaya başlıyorsun ve her şeye kızıyorsun diye tembih ediyorum. Eşim sen de beni alkolik yerine koydun, kırk yılda bir içiyorum. Hem sen üstüme gelmesen, idare etsen hiçbir sorun çıkmaz diye kendini savunur. Sonra yine aynı tatsızlıklar yaşanır ve sonra eşim ertesi gün pişman olup özür diler. Alkol kötüye kullanımı olan kişiler her zaman içmeyen ancak çevresinde genellikle içmesini bilmiyor şeklinde algılanan kişilerdir. Bağımlılığın Biyolojik Temelleri Bağımlılığın biyolojik etkileri: organlar üzerinde dejeneratif etkiler, MSS nin etkilenmesi nedeniyle tolerans, yoksunluk ve aş erme (maddeye karşı şiddetli arzu, craving) olarak sıralanabilir. Eskiden bağımlılık, kişinin madde kullanmayı gittikçe arttırması ve sonra bırakmaya çalıştığında yaşadığı yosunluk belirtileri nedeniyle kullanmaya devam etmesi (negatif pekiştirme) olarak anlaşılırdı. Oysa çoğu bağımlının kullanıma ara verdiği kısa ya da uzun dönemler vardır. Fiziksel yoksunluk belirtileri, madde kullanımını bıraktıktan sonra çoğu alkol ya da eroin bağımlısında 3-5 gün içinde geçer. Oysa bağımlıların birçoğu yoksunluk belirtilerini atlattıktan çok sonra yeniden madde kullanmaya başlarlar. Çünkü aş erme (yeniden kullanma isteği) aylarca devam eder. Çoğu bağımlı için fiziksel yoksunluk belirtileri ile baş etmek görece daha kolaydır. Aş erme (craving) maddeye yeniden başlamanın en önemli nedenidir. Aş erme duygusuna nedeni merkezi sinir sisteminin orta beyin kısmında yer alan Ödül Yolu (Reward Pathway) adı verilen sistemin tekrarlayan madde kullanımı ile aşırı uyarılmasıdır. Ödül Yolu (Reward Pathway), venterotegmental alan ile nukleus akumbens arasında uzanan ve buradan prefrontal kortekse projeksiyonlar veren dopaminerjik ve opioid nöronlardan oluşan bir yolaktır. Bu sistem yumuşakçalardan primatlara dek tüm canlılarda mevcuttur. Bu sistem yaşamamız ve neslimizin devamı için gerekli temel işlevleri yapmamız için dürtü-motivasyon verir. Yiyecek, su ve seks doğal ödüllerdir. Bunlara karşı bir açlık ve istek duyarız ve bunları yaptığımız zaman bir doyum hissederiz. Örneğin insan protein ihtiyacını düşünmeksizin canının kebap çektiğini hisseder ve isteğini gerçekleştirdiğinde doyuma ulaşır. Bu arada vücudu protein ihtiyacını karşılamış olur. Şekil 1: Ödül Yolu (Reward Pathway) Bütün maddeler beyindeki bu merkezi doğrudan ya da dolaylı uyarırlar ve böylece hayatın devamı için gerekli olan pekiştirmeyi kullanırlar. Yani doyum aldıkça yeniden yapma isteği artar (pozitif pekiştirme). Maddeler tekrarlayan uyarılarla bir bilgisayar virüsü gibi beyni adeta yeniden programlarlar. Madde adeta yemek, içmek ya da cinsellik gibi temel bir ihtiyaçmışçasına kişinin canı o maddeyi çekmeye başlar. Bu istek korteksin daha üst kısımlarına ait Ocak

14 işlevlere galip gelebilir. Örneğin nikotin bağımlısı bir doktor sigaranın zararlarını yakından bildiği ve sigaranın sağlığa zararlı olduğunu düşündüğü halde sigara içme arzusuna yenik düşebilir. Dolayısıyla bağımlılık, akıl ve bilgi eksikliği değil dürtü kontrolü ile ilgili bir sorundur. Eroin ve kokain kullanıcıları intoksikasyonu cinsel orgazma benzetirler; kokain bağımlısı kobaylar onu yiyecek ve suya tercih ederler; sigarayı bırakan bir tiryaki aylarca zaman zaman sigara için kıvrandığını hissedebilir. Bu gözlemler, ödül yolunun fizyolojik olarak aşırı uyarılmasının yol açtığı pratik sonuçlardır. Bu fizyolojik durum, bazen psikolojik bağımlılık şeklinde de adlandırılan kavrama karşılık gelmektedir. Pozitif pekiştirmenin yol açtığı koşullanma kullanımın devamını sağlar. Çevresel ipuçları (kullanımı hatırlatan şeyler) ve hüzün, öfke, sıkıntı vb içsel duygu durumları öğrenilmiş ve şartlanılmış aş ermeye (craving) yol açar. Örneğin bir şırınga görmek ya da sıkıntı hissetmek eroin bağımlısında eroin Nikotin bağımlısı bir doktor sigaranın zararlarını yakından bildiği ve sigaranın sağlığa zararlı olduğunu düşündüğü halde sigara içme arzusuna yenik düşebilir. Dolayısıyla bağımlılık, akıl ve bilgi eksikliği değil dürtü kontrolü ile ilgili bir sorundur. kullanmak için büyük bir istek doğurur. Stimulan bağımlılarında yapılan PET çalışmaları bu sistemdeki metabolizma artışının 1 yıla kadar devam ettiğini göstermektedir. Oysa fizyolojik yoksunluk belirtileri temel olarak kullanım sırasında baskılanan bazal ganglionlardaki noradrenerjik aktivitenin kullanımın durmasıyla artmasına bağlıdır ve diğerine göre çok kısa sürelidir. Alkol Ve Madde Bağımlılığının Tedavisi Bağımlılık iyileştirilebilir bir hastalık olmasa da tedavisi işe yarar. Başka bir deyişle bağımlı olan kişinin hedefi az kullanmak değil, hiç kullanmamak olmalıdır. Hiç kullanmamayı başarmak mümkündür ama az kullanmak kalıcı olarak mümkün değildir. Eski kullanımına dönenlerin hemen hepsi sosyal kullanıcı olma niyetiyle ya da bir seferlik diye yeniden başlarlar. Tedavinin diğer hedefleri hastanın fiziksel, psikiyatrik ve psikososyal yönlerden iyileşmesi; destek gruplarının oluşturulması ve güçlendirilmesidir. Bazı bağımlı hastalar herhangi bir profesyonel yardım almadan kullanımı durdurabilmektedirler. Tedavi için başvurmak zorunda kalan kişilerin genellikle bağımlılık düzeyleri daha ağır, eşlik eden tıbbi ve psikiyatrik problemleri daha sıktır. Tedavi için başvuran bağımlı bir hastada intoksikasyon belirtileri varsa öncelikle bunlar tedavi edilemeli, ardından yoksunluk belirtileri ortaya çıktığı Ocak

15 taktirde bunlar ele alınmalıdır (detoksifikasyon). Ancak bağımlılığın asıl tedavisi bundan sonra başlar ve 6-12 ay sürer. Bu tedavi yeniden madde kullanmaya geri dönüşü engellemeyi amaçlar. Bağımlılık tedavisi psikolojik ve sosyal ağırlıklıdır (bireysel ve grup psikoterapileri, danışmanlık, psikoeğitim, aile görüşmeleriterapileri, sosyal tedaviler, kendine yardım grupları: Adsız Alkolikler- AA, Adsız Narkotikler-NA, Al-Anon, Alateen) rehabilitasyon merkezlerinde ya da tedavi topluluklarında (therapeutic community) yapabilir. Yatarak tedavi öncelikli seçenek değildir. Ancak şu durumlarda yatarak tedavi tercih edilir: a) Ayaktan tedavilerin başarısız olması, Yasal zorlama altında ve gönüllü tedaviye girenlerin tedaviye yanıtları benzerdir. Örneğin bazı ülkelerde mükerrer şekilde alkollü araç kullanırken polise yakalananlar, ehliyetini yeniden alabilmek için psikiyatrik tedavi görmek zorundadır. Ülkemizde yasadışı madde kullanıcıları polise İlaç tedavileri psikososyal tedavilere eşlik edebilir. Doğrudan madde kullanımını azaltmaya yönelik ilaç tedavileri yanında eşlik eden psikiyatrik sorunlara dönük ilaçlar da kullanılabilir. Tek başına detoksifikasyon (yoksunluk belirtilerinin giderilmesi) bağımlılık tedavisi değildir. Madde kötüye kullanımının neden olduğu ekonomik, sosyal, tıbbi ve yasal sonuçlar tüm toplumu etkiler. Bu nedenle bağımlılık tedavisi masrafına değerdir (cost effective). Bağımlılık tedavisinde kullanılan psikoterapiler: davranışçı-bilişsel terapiler, motivasyonel terapiler, 12 basamak yönelimli terapi, aile terapileri, relaps önleme terapileri, network terapisidir. Dinamik terapinin bağımlılık tedavisinde yeri yoktur. Dinamik psikoterapi güçlü bir ego gücü gerektirir. Bağımlı bir hastanın stresle başlıca baş etme yolu madde kullanmaktır. Bu nedenle dinamik terapi sırasında hastanın madde kullanımı daha da artabilir. Dinamik terapiye başlamadan önce hastanın en az bir yıldır alkol ve maddeden uzak kalması ve bunu sürdürebilir durumda olması önerilir. Bağımlılık tedavisi ayaktan (idrarda madde taraması ile), gündüz hastanesi ortamında, yatarak, Bağımlılık tedavisinde kullanılan psikoterapiler: davranışçıbilişsel terapiler, motivasyonel terapiler, 12 basamak yönelimli terapi, aile terapileri, relaps önleme terapileri, network terapisidir. b) Şiddetli tıbbi ya da psikiyatrik sorunlar, c) Psikososyal desteğin olmaması, d) Şiddetli ve uzun süreli bağımlılık Tedaviye girme ve sürdürme için hastanın bağımlı olduğu maddeyi bırakmak istemesi şart değildir. Hasta gönüllü olmasa da etkin bir tedavi mümkün olabilir. Aile, işveren, hukuk sisteminin zorlaması tedaviye başlama ve devamı arttırır. yakalandıklarında mahkemeye çıkarılırlar ve kendilerine hapse girme cezasına alternatif olarak denetimli serbestlik önerilir. Bu uygulamada aralıklı olarak o kişinin idrarında madde taraması yapılır. Kişinin hapis cezasına çarptırılmaması için danışmanlık, tedavi ve idrar tahlillerine devam etmesi ve idrar tahlillerinin temiz gelmesi gerekir. Ocak

16 DOSYA Alkol: Bile Bile Lades! Alkol tüketimin sadece siroz ve trafik kazalarına neden olduğunu düşünüyorsanız yanılıyorsunuz demektir. Doktorlar alkol ile 60 dan fazla hastalığı ilişkilendirmektedirler. Zafer KAHRAMAN Şu sorulara bir bakalım; -Alkol probleminiz var mı? -Alkol içmenizi azaltmanız gerektiğini hiç hissettiniz mi? -Diğer insanlar sizi içmenizden dolayı aşağıladı mı? Veya dalga geçtiler mi? -Alkol almanız konusunda kötü veya suçlu hissettiniz mi? -Hiç sabah kalktığınızda ilk iş olarak sakinleşmek ya da daha iyi hissetmek için içtiğiniz oldu mu? olur. Alkol mideye ulaştıktan sonra, alkol dehidrogenaz enzimi tarafından yıkılmaya başlanır. Bu şekilde kana karışan alkol miktarı %20 oranında azalır. Aslında bu enzim kadınlarda daha az bulunmaktadır. Bu ise daha az alkol ile kadınların daha fazla entoksike olmalarını açıklayabilir. Bunun dışında yaklaşık olarak alınan alkolün %10 u nefes ve idrar ile atılmaktadır. Alkol üst gastrointestinal sistemde ince barsağın ilk kısımlarında hızla emilmektedir. Daha sonrasında portal sistem vasıtası ile alkol yüklü kan, önce karaciğere gelir ve buradaki her Eğer bu sorulardan bir tanesine evet cevabı veriyorsanız, alkol probleminiz olabilir. Eğer birden daha fazlasına evet diyorsanız bu yüksek ihtimal ile probleminiz olduğunu göstermektedir. Alkol tüketiminin sağlık konusunda büyük etkileri olduğu sır değildir. Fakat alkol tüketimin sadece siroz ve trafik kazalarına neden olduğunu düşünüyorsanız yanılıyorsunuz demektir. Doktorlar alkol ile 60 dan fazla hastalığı ilişkilendirmektedirler. Alkolün Bedenimizde Yolculuğu Alkol vücudumuzda çok hızlı bir şekilde metabolize edilmektedir. Besinlerde gerekli olan sindirim basamakları alkol için gereksizdir ve alkol hemen emilir. Aslında alınan alkolün yaklaşık olarak %20 kadarı boş mide duvarından direkt olarak emilerek kana karışır ve 1 dakika içinde beyine ulaşmış Ocak

17 hepatosit hücresine uğrar. Hepatositler, tüm vücudumuzda alkolün oksidize edilmesi için yetecek miktarda alkol dehidrogenaz enzimine sahip türdeki tek hücrelerimizdir. Aslında, alkol kan vasıtası ile ulaştığı tüm organlarda hasar bırakan etkilere sahip olsa da, bunlar içinde en dramatik etki muhtemel karaciğerde kullanımı, karaciğer hepatosit hücrelerinde yapısal değişikliklere neden olarak, karaciğerin yağları metabolize etme kabiliyetinde kalıcı hasarlara neden olmaktadır. Bu da ağır alkol tüketicilerinin neden yağlı karaciğerleri olduğunu açıklamaktadır. Eğer günlük olarak karaciğerin metabolize edebileceğinden daha fazla alkol girişi olursa, baş edilemeyen Alkol varlığında, karaciğer hücreleri, ilk öncelikle alkolün metabolize edilmesine zorlanırlar. Bu durum ise yağ asitlerininin bazen büyük miktarlarda birikmesine yol açmaktadır. nedeni ile bu hidrojen ionlarını toplar ve NADH halini alır. Sonuçta alkol metabolize olduğunda NAD azalır ve NADH artar. Bunun çok önemli sonuçları vardır. Alkol metabolizması esnasında NAD tükenince diğer birçok önemli basamakta aksaklık olmaktadır. NAD olmadığı için glikoliz, TCA siklusu ve elektron transport zinciri bloke olur. Dolayısıyla NAD tükenince bedenimizin enerji yolağı bloke olur. Diğer taraftan hidrojen atomlarının birikmesi bedenimizde asit yönünde birikim demektir. NAD tükenirken diğer taraftan NADH birikmektedir. NADH birikmesi TCA siklusunun yavaşlamasına ve piruvat asetil CoA yapımına neden olur. Asetil CoA nın aşırı miktarda artışı yağ asiti sentezi ve karaciğerde yağ birikimine neden olmaktadır. Yağlı Karaciğer ve Karaciğer Hastalığı oluşmaktadır. Karaciğer hücrelerimiz normalde enerji yakıtı olarak yağ asitlerini tercih etmektedirler. Fazla gelen yağ asitleri ise paketlenip trigliserit olarak diğer vücut dokularına sevk edilirler. Halbuki alkol varlığında, karaciğer hücreleri, ilk öncelikle alkolün metabolize edilmesine zorlanırlar. Bu durum ise yağ asitlerininin bazen büyük miktarlarda birikmesine yol açmaktadır. Kronik alkol alkol kan aracılığı ile tüm vücuda dağılacaktır. Alkol dehidrogenaz enzimi, alkolü hidrojenlerini iki basamakta ayırarak parçalar; ilk basamakta alkol dehidrogenaz enzimi tarafından asit aldehite oksidize edilir. İkinci basamakta ise asit aldehid dehidrogenez enzimi tarafından asit aldehit, asetyl CoA a oksidize edilir. Bu iki reaksiyon sonucu hidrojen ionları açığa çıkar (yani asit üretilir). B vitamini olan niacin, koenzim NAD olarak görevi Ağır alkol alımı ile karaciğerde ciddi sonuçlar oluşabilmektedir. Sonuçta beslenme sağlığı için gerekli görevleri yerine getiremeyen karaciğerde yağ birikimi olmaktadır. Yağlı karaciğer, alkol kullanımında karaciğer hasarının ilk göstergelerinden birisidir. Eğer bu durum yeterince uzun süre devam edecek olur ise karaciğer hücrelerinde başlayan ölüm yerini fibröz dokuya bırakacaktır. Eğer alkol bırakılırsa bazı karaciğerde rejenerasyon ve düzelme olabilirse de çoğunlukla içmekte ısrar edenlerde siroz gelişmektedir. Alkol ve Beslenme Bozukluğu Aslında hafif ve orta derecede alkol içenlerin iştahlarının daha fazla olduğu bilinmektedir. Fakat ağır alkol içiciliğinin tam ters etki yaptığı söylenebilir. Alkol kullanımı ile birlikte oluşan öfori iştahı Ocak

18 baskılamakta, kişi az miktarda yemek yemekte ve böylece beslenme bozukluğu oluşmaktadır. Alkol enerji açısından yüksek kalori içermektedir. Fakat aynen saf şeker ve yağ gibi diğer önemli yan besinlerden eksiktir. Dolayısıyla yüksek kalori içeren alkol miktarı arttıkça, kişi kendisi için gerekli diğer besin öğelerini almama eğilimine girecektir. Alkol birçok organ sisteminde birçok farklı zararlı etkilere neden olmaktadır. durumdur. Protein ve enerji zaafına bağlı beslenme bozukluğu riski artar. Bu kişilerde protein, kalsium, demir, Vitamin A, Vitamin C, thiamine, vitamin B6 ve riboflavin görülmektedir. Ağır alkol kullanımı ile ilişkili 12 hastalıktan kısaca bahsedelim. Alkol enerji açısından yüksek kalori içermektedir. Fakat aynen saf şeker ve yağ gibi diğer önemli yan besinlerden eksiktir. Dolayısıyla yüksek kalori içeren alkol miktarı arttıkça, kişi kendisi için gerekli diğer besin öğelerini almama eğilimine girecektir. Özetlemek gerekirse sistemlere göre bakıldığında şu zararlı etkilere görülecektir. Alkol kullanımı gut hastalığı ile ilişkili artriti arttırmaktadır. Kanser etkileri açısından bakıldığında, karaciğer kanseri, pankreas kanseri, rektum kanseri, meme kanseri, ağız boşluğu kanserleri, farenks kanseri, larinks kanseri ve özofagus kanserlerinde artışa sebeb olmaktadır. Anneleri alkol tüketen bebeklerde fötal alkol sendromu oluşmakta ve bebekte fiziksel ve davranışsal bozukluklara neden olmaktadır. Diğer taraftan kardiovasküler sistem üzerinde de alkolun oluşturduğu zararlı etkiler bilinmektedir. Alkol kan basıncını ve kan lipidi (yağ) düzeylerini yükseltir ve dolayısıyla, kan krizi, felç ve inme riskini arttırılar. Alkol tüketimi kan şeker değerlerini yükseltir ve düzenlemeyi güçleştirirler. Özellikle diyabet hastalarında kan şekerinin düzenlenmesi zorlaşır hastalarda sıklıkla hipoglisemi dediğimiz aşırı kan şeker düşüklüğü ve buna bağlı beyin hasarı gelişebilir. Alkol böbrek üzerinde de etkilere sahiptir; böbrekleri büyütür, böbreklere ait hormonal işlevleri bozar ve böbrek yetmezliği tehlikesini arttırır. Karaciğer üzerinde ise ciddi etkileri mevcuttur; karaciğer yağlanması, alkolik hepatit ve buna bağlı siroz hastalığı oluşabilmektedir. Beslenme bozukluğu, ağır alkol kullanımında sık rastlanan bir gibi vitamin eksikliklikleri sıktır. Ayrıca bu kişilerde kalsium, fosfor, Vitamin D gibi özellikle kemik metabolizmasında çok önemli olan maddelerin emiliminde ciddi bozukluklar ortaya çıkmaktadır. Alkol alımında en çok hasar gören organ sistemlerinin başında sinir sistemi gelmektedir. Alkol alımı sinir hücrelerinde ciddi hasar oluşturmakta ve nöropatiye neden olmaktadır. Yanlızca denge ve hazıfa bozuklukları değil uzun dönemde de bunama bu kişilerde ciddi bir sorun olarak ortaya çıkmaktadır. Hafif orta derecede alkol alımında iştah ve enerji alımı artar ve obesite riski artar. Psikolojik etkileri çok geniş olmakla beraber kısaca bahsetmek gerekirse bu kişilerde sıklıkla uyku ve kaygı bozuklukları, depresyon Anemi (Kansızlık) Ağır alkol kullanımı kanımızdaki oksijen taşıyıcı hücrelerde (eritrosit) ciddi miktarda düşüşlere neden olur. Bu durum anemi yani kansızlık olarak bilinir ve kişide yorgunluk, bitkinlik, nefes darlığı ve başdönmesi şikâyetleri ile ortaya çıkabilir. Kanser Alışkanlık halindeki alkol kullanımı kanser riskini arttırmaktadır. Bilim adamları bu arttmış riskin alkolün metabolizması esnasında ortaya çıkmakta olan ve çok etkili bir kanserojen olan asit aldehit in etkisinin olduğuna inanmaktadırlar. Alkol kullanımı ile ilişkili olabilecek kanser bölgeleri şunlardır; ağız boşluğu kanserleri, farenks (boğaz) kanseri, larinks (ses telleri) Ocak

19 kanseri, özofagus (yemek borusu) kanseri, karaciğer kanseri, meme kanser ve kalın barsak kanseri. Alkol ile birlikte tütün ürünleri kullananlarda kanser riski daha da artmaktadır. Kalp Damar Hastalıkları Ağır alkol alımının devamlılık arz etmesi durumunda platelet ler dediğimiz kanda pıhtılaşmaya sağlayan hücrelerimizin toparlanıp kolayca pıhtılaşmasına neden olmakta ve böylece kalp kirizi ve felçlere zemin hazırlamaktadır yılında meşhur Harvard Üniversitesinden yapılan bir araştırmanın sonuçlarına göre böyle ağır alkol alanlarda ölüm riski iki kat fazla bulunmuştur. Ağır alkol alımları aynı zamanda kardiyomyopati dediğimiz bir hastalık nedeniyle de önemlidir. Kardiyomyopati alkol alımı sonucunda kalp kaslarının giderek zayıflaması ve sonuçta işini yapamıyacak şekilde yetmezliğe girmesidir. Bu hastalarda kalp ritmini kaybedebilir ve atrial veya ventriküler fibrilasyon dediğimiz ölümcül durumlar ortaya çıkabilir. Atrial fibrilasyonda kalbin kulakcık dediğimiz odacığında kasılmalar ritmik ve etkilli olmaktan çıkıp kaotik bir düzensizlik içinde işlemeye başlar. Bu durumda bu bölgede pıhtılaşma olur ve emboli dediğimiz hayatı tehdit eden damar tıkanmaları oluşabilir. Ventriküler fibrilasyonda ise kalbin karıncık dediğimiz ve aslında pompa vazifesini yürüten kısmında düzensizlik olur ve kalp yeteri kadar kan pompalayamaz. Bu durumda çok kısa sürede hayatı tehdit eden bir durum olarak bilinç kaybı ve şok gelişebilir. Tedavi edilemez ise bir kaç dakika içerisinde ölüm gerçekleşir. Siroz Alkol tüm bedenimizde toksik (yani zehirli) bir etki göstermektedir. Fakat özellikle karaciğerimiz bu zehirli etkiyi gidermekle görevli organ olarak ciddi hasar görebilmektedir. Kimin ne kadar alkol kullanımı ile siroz olacağını tahmin etmek mümkün olmayabilir. Fakat en iyisi bu zararlı içecekten tamamen uzak durmak olacaktır. Kadınların daha az miktar alkol ile daha hızlı ve kolay şekilde siroz olabilecekleri bilinmektedir. Diğer taraftan zaten altta yatan karaciğer hastalığı olanları (hepatit B, hepatit C vb) alkol kullanımı ile daha hızlı bir şekilde siroz oldukları gözlemlenmiştir. Diğer taraftan yanlızca ülkemizde değil tüm dünyada salgın haline gelmiş olan obesite, non-alkolik yağlı karaciğer hastalığı yapmakta ve alkol ile birleştiğinde siroza gidiş çok hızlanmaktadır. Bunama (Demans) Aslında insanlar yaşlandıkça, beyin hücrelerinde kısmen yaşa da bağlı olarak, yılda ortalama %1.9 oranında kayıp oluşmaktadır. Bu normal olarak kabul edilen orandır. Fakat bu oran alkol kullanımı ile daha da artmakta ve beynin kritik bölgelerindeki hasarla birlite hafızada kayıp ve demans (bunama) ile sonuçlanmaktadır. Diğer taraftan ağır ve devamlı alkol kullanımı ile aslında bizleri insan yapan daha yüksek bilinçli faaliyetlerimizde bozukluklar olmaya başlar. Özellikler sağlıklı karar verme yetisi, problem çözme yeteneği ve yönetsel diğer kabiliyetlerimiz zarar görürler. Bu konuda aslında alkolün direkt neden olduğu beyin incelmesi (atrofi) yanı sıra alkol kullanımı ile birlikte olan beslenme bozuklukları ve kritik öneme sahip vitamin ve besinlerin düzgün alınamaması veya emilememesi önemlidir. Depresyondaki insanlar, kendilerini tedavi etme ve acı, sıkıntılarını silme amaçlı olarak alkol kullanımına başlamakta fakat sonrasında bundan kurtulamamaktadırlar. Depresyon Uzun zamandır depresyon ve alkol kullanımının birliteliği bilinmektedir. Fakat tartışılan şey ise hangisinin önce başladığıdır. Bir teoriye göre depresyondaki insanlar, kendilerini tedavi etme ve acı, sıkıntılarını silme amaçlı olarak alkol kullanımına başlamakta fakat sonrasında bundan kurtulamamaktadırlar. Diğer taraftan Yeni Zelanda dan yapılan bir çalışma ise bunun tam tersi olduğunu göstermektedir. Yani ağır alkol kullanımı depresyona Ocak

20 neden olmaktadır. Epilepsi Nöbetleri Ağır alkol alımı epilepsi (sara) ataklarını tetikleyebilir hatta epilepsisi olmayanlarda bile başlamasına neden olabilir. Ayrıca epilepsi ataklarında kullanılmakta olan ilaçların etkinliğini boşa çıkarabilir. Gut Hastalığı Gut Hastalığı, bedende aşırı olan Ürik Asit kristallerinin eklemlerde birikerek ağrı ve yangıya sebeb olmasıdır. Bazı olgularda kalıtımsal özellikler mevcuttur fakat çoğu hasta için alkol alımı ve beslenme şekli önem göstermektedir. Alkol kullanımı gut hastalarında hastalığı kötü yönde etkilemekte ve olgularda hastalığın ağırlaşmasına ya da aktif hale geçmesine neden olabilmekedir. Hipertansiyon Otonomik sinir sistemimiz damarlarda daralma veya genişleme yaparak dışarıdan gelen uyarılara göre bedenimizdeki kan basıncını düzenleyen sistemdir. Bu sistem stres, sıcaklık, zorlanma ve benzeri dış etkenlere yanıt verir. Fakat alkol alımı ile otonomik sinir sistemimizde bozukluk oluşarak, kan basıncımızın yüksek değerlere gelmesine neden olur. Zamanla bu etki kronik yani devamlı bir hal alır. Kan basıncının devamlı yüksek seyretmesi başta kalp damar sistemi olmak üzere, böbrek hastalıkları ve felç gibi ciddi hastalıklara yol açtığı zaten ispatlanmıştır. İnfeksiyon Hastalıkları Ağır alkol alımı, bağışıklık sistemimizi baskılayarak bir çok mikrobik hastalık için zemin hazırlamaktadır. Bu mikrobik hastalıklar arasında tüberküloz, zatüree, HIV/AİDS ve diğer cinsel temasla geçen hastalıklar sayılabilir. Ağır alkol kullanan kişilerin cinsel yolla bulaşan hastalıklar için daha riskli ilişkiler yasadıkları bilinmektedir. Sinir Hasarı Ağır alkol kullanımı sinir hücrelerinde, alkolik nöropati denen ciddi bir hasar oluşturmaktadır. Bu hasar sonucu el ve ayak uclarında iğne batar tarzda ağrı ve acı hissi ve uyuşukluk oluşabilir. Bunun yanısıra kas güçsüzlüğü, idrar ve büyük tuvaleti tutamama, kabızlık ve erkeklerde iktidarsızlık ve benzeri sinir hücrelerinin kontrolünün gerekli olduğu bir çok vazifede bozukluk yaşanabilir Pankreatit Alkol kullanımı direkt olarak midenin iç derisine (mukoza) hasar vermekle birlikte yine sindirim sistemimizin bir parçası olan pankreas isimli bir organımıza da zarar vermektedir. Pankreas isimli bu sindirim organımızın hasar görmesi sonucu sindirim işlevi aksar ve ciddi karın ağrısı ve süreğen bir ishal ortaya çıkmaktadır. Bütün bu zararlı etkilere rağmen yakın zamanda yayınlanan bir gazete haberi: Tarih 18 HAZİRAN 2012: 2003 te 500 milyon litre olan alkollü içki satışları 7 yılda 1 milyar 902 milyon litreye ulaştı. Aynı araştırmaya göre ortaöğretimde alkol kullanımı yüzde 50 düzeyinde çıkarken, üniversiteliler arasında bu oran yüzde 50 yi de aşmış durumda. Tütün ve Alkol Piyasası Düzenleme Kurumu nun yıllara göre alkol tüketim raporları ise, reklamların etkisini açıkça ortaya koyuyor. Sözkonusu araştırmaya göre 2003 yılında 505 milyon litre alkollü içki satılırken, 2010 yılına kadar geçen 7 yıl içinde bu rakam 1 milyar 902 milyon litreye ulaştı. Daha fazla söze gerek yok. Alkol, bile bile lades!!! Alkol kullanımı nedeniyle pankreas isimli sindirim organımızın hasar görmesi sonucu, sindirim işlevi aksarken, ciddi karın ağrısı ve süreğen bir ishal ortaya çıkmaktadır. Ocak