ADOLESANA VERİLMESİ GEREKEN KORUYUCU SAĞLIK HİZMETLERİ. Doç Dr Müjgan Alikaşifoğlu

Transkript

1 ADOLESANA VERİLMESİ GEREKEN KORUYUCU SAĞLIK HİZMETLERİ Doç Dr Müjgan Alikaşifoğlu

2 Sağlık Hizmetlerinin Özellikleri Ergenin yaşına, gelişim düzeyine uygun Bireysel, kültürel ve sosyoekonomik farklılıklara duyarlı Gizlilik esasına dayalı

3 Sağlık Hizmetlerinin Özellikleri Sağlık danışmanlığı Sağlık taramaları Aşılamalar

4 Sağlık Danışmanlığı Hizmetleri Ebeveynlere: Ergenin fiziksel, cinsel ve duygusal gelişimi Ergenlik çağında sık karşılaşılan hastalıklar ve duygusal sorunların belirti ve bulguları Ergenin sağlıklı gelişimini destekleyen ebeveyn davranışları

5 Sağlık Danışmanlığı Hizmetleri Ergenle birlikte düzenlenen aktivitelerin önemi Ebeveynlerin rol modelleri olarak önemi Ergenin potansiyel olarak zararlı olabilecek davranışlara yönelmesinin engellenmesi: 1. Ergenin sosyal aktivitelerinin izlenmesi 2. İntihar riski bulunan ergenlerin yaşadığı ortamlardan silahların ve ilaçların uzaklaştırılması

6 Sağlık Danışmanlığı Hizmetleri Ergenlere: Fiziksel, duygusal ve cinsel gelişimlerinin desteklenmesi Sağlıklı beslenme ve sağlıklı kilo kontrolü Kaza ve yaralanmaların önlenmesi

7 Sağlık Danışmanlığı Hizmetleri Egzersizin ve düzenli egzersiz yapmanın önemi Sorumlu cinsel davranışlar Sigara, alkol ve diğer maddelerin kullanımı

8 Sağlık Taramaları 1. Hipertansiyon taraması 2. Riskli ergenlerde hiperlipidemi taraması: Ebeveynlerinden birinin kolesterol değeri > 240 mg/dl ise, Aile öyküsü bilinmiyorsa, Ergende aşağıdaki risk faktörleri varsa: Sigara içme Diabetes mellitus Hipertansiyon Obesite

9 Sağlık Taramaları Anne ve/veya baba ve/veya büyük anne ve/veya büyük babada: Koroner arter hastalığı Periferik damar hastalığı Serebrovasküler hastalık 55 yaş ani kardiyak ölüm

10 Sağlık Taramaları 3. Yeme bozuklukları ve obesite Vücut ağırlığı, boy ölçümü ve vücut kitle indeksinin değerlendirilmesi Anoreksia nervoza veya blummia nervoza: Beden algısının bozulması Normal vücut ağırlığına rağmen diyet yapma Diğer ağırlık kontrolü yöntemlerinin kullanımı Bir önceki ağırlığına göre > %10 ağırlık kaybı 5. persantilin altında vücut kitle indeksi

11 Sağlık Taramaları 4.Sigara, alkol ve madde kullanımı 5.Cinsel davranışlar 6.STD taraması (riskli gruplara) 7.HIV taraması (riskli gruplara)

12 Sağlık Taramaları 8. Pap testi (cinsel olarak aktif kızlara) 9. Duygusal ve davranışsal sorunların taranması (depresyon ve intihar riski) 10.Fiziksel, cinsel ve duygusal istismar 11.Öğrenme güçlüğü ve okul sorunları 12.PPD taraması

13 Aşılama Td Kızamık, kızamıkçık, kabakulak 2. doz Hepatit B Hepatit A Su çiçeği

14 KORUYUCU SAĞLIK HİZMETLERİ NE ZAMAN VE NASIL VERİLMELİ?

15 Ergenin herhangi bir nedenle hekime baş vurusu bu hizmetlerin verilmesi için bir fırsat olarak değerlendirilmeli Ergenlere: yaş arası yılda bir kez sağlık kontrolü (danışmanlık, taramalar)

16 Ailelere : Bir kez erken ergenlik döneminde Bir kez orta ergenlik döneminde Bir kez geç ergenlik döneminde

17 Sağlık Kontrollerinin Özellikleri ÖYKÜ Hekime başvuru nedeni ve öyküsü Öz geçmiş Aile öyküsü Sistemlerin sorgulanması Psikososyal öykü

18 Sağlık Kontrollerinin Özellikleri Fizik muayene Laboratuar testleri Eksik aşıların tamamlanması

19 ÖYKÜ Hekime Başvuru Nedeninin Sorgulanması Ne zamandır? Hangi sıklıkta? Hangi şiddette? Nasıl? Eşlik eden belirti ve bulgular?

20 ÖYKÜ Öz Geçmiş Çocukluk çağı hastalıkları Hastaneye yatış öyküsü ve cerrahi girişimler Kazalar ve zehirlenmeler Allerji Kullanmakta olduğu ilaçlar Aşılar Gelişim öyküsü Psikolojik sorunlar

21 ÖYKÜ Aile Öyküsü Aile bireylerinin yaşları ve sağlık durumları Ailede: Diyabet Kalp hastalığı ve hipertansiyon Obesite Felç Kanser Akıl hastalıkları Madde bağımlılığı

22 ÖYKÜ Sistemlerin Sorgulanması 1. Görme: Görme kaybı, gözlük kullanımı 2. İşitme: İnfeksiyon, işitme sorunları 3. Diş sağlığı: Diş kontrolleri ve diş kaybı 4. Baş ağrısı, baş dönmesi 5. Sık soğuk algınlığı, sinüzit

23 ÖYKÜ Sistemlerin Sorgulanması 6. Cilt: Akne, döküntü 7. Dolaşım sistemi: Nefes darlığı, göğüs ağrısı, çarpıntı 8. Solunum sistemi: Öksürük, tuberküloz ve astım 9. Gastrointestinal sistem: Karın ağrısı, diyare, kusma, kabızlık 10. Genitoüriner sistem: Disüri, idrar kaçırma, sık idrara gitme, hematüri

24 ÖYKÜ Sistemlerin Sorgulanması 11. Santral sinir sistemi: Konvülziyon, bilinç kaybı 12. Kas iskelet sistemi: Eklem ağrısı, eklemlerde şişme, kas ağrısı 13. Beslenme alışkanlığı: Bir gün önce yediklerinin sorgulanması 14. Menstrüel öykü: Menarş yaşı, siklusların sıklığı ve süresi, dismenore 15. Cinsel: Cinsel aktiviteler, kontrasepsiyon, gebelik, düşük, cinsel yolla bulaşan hastalıklar

25 ÖYKÜ Psikososyal Öykü Psikososyal öykü ergenle yalnız kalarak alınmalıdır. Bazı bilgiler aileden alınabilir. Aile ile görüşme ya ergenle birlikte ya da aile ile yalnız kalarak yapılabilir.

26 ÖYKÜ Psikososyal Öykü Psikososyal sorunlarla ilgili doğru bilgiye ulaşmak ergenle hekim arasında güven ilişkisinin kurulmasına bağlıdır. Öncelikle hekime başvuru nedeni ile ilgilenmek ve tıbbi öyküsünü almak ergene rahatlaması için bir süre kazandırır.

27 ÖYKÜ Psikososyal Öykü Görüşme sırasında daha az kişisel sorulardan daha kişisel sorulara geçilmelidir. Görüşme sorgulayıcı ve eleştirel değil, sohbet havasında olmalıdır.

28 ÖYKÜ Psikososyal Öykü Ev, aile ilişkileri Okul sorunları ve mesleki hedef Arkadaş ilişkileri Boş zaman aktiviteleri ve hobiler Yeme davranışları Sigara, alkol ve diğer madde bağımlılıkları Cinsel yaşantı Duygusal durum Şiddet ve istismar

29 ÖYKÜ Psikososyal Öykü Ev ve Aile İlişkileri Yaşadığı yer ve süre Ailenin kimlerden oluştuğu Ergenin ebeveynleri ve diğer aile bireyleriyle ilişkileri Aile bireylerinin birbirleriyle ilişkileri

30 ÖYKÜ Psikososyal Öykü Okul ve Mesleki Hedef Okul başarısı Okuldan hoşlanma Okula uyum Okula devamsızlık ve okuldan kaçma Öğretmenleri ve sınıf arkadaşlarıyla ilişkiler

31 ÖYKÜ Psikososyal öykü Arkadaş ilşkileri Yakın arkadaş Grup arkadaşları Aynı cinsten ve karşı cinsten arkadaşlarıyla ilşkileri Arkadaşlarıyla birlikte yer aldığı aktiviteler

32 ÖYKÜ Psikososyal öykü Boş Zaman Aktiviteleri ve Hobiler Televizyon izleme Kitap okuma Egzersiz Müzik

33 ÖYKÜ Psikososyal öykü Yeme Davranışları Öğün atlama Beden algısı Diyet yapma veya diyet yapma eğiliminde olma Kusma, laksativ kullanımı vb ağırlık kontrolü yöntemlerinin kullanımı

34 ÖYKÜ Psikososyal Öykü Sigara, Alkol ve Madde Bağımlılığı 1. Deneme 2. Kullanmaya devam etme 3. Kullanmaya devam ediyorsa: Maddeyi nereden elde ediyor? Hangi sıklıkta kullanıyor? Nerede ve kimlerle kullanıyor? Bırakmak istiyor mu? Bırakma planı Gerekliyse psikiyatrik yardım için sevk

35 ÖYKÜ Psikososyal Öykü Cinsel Aktiviteler 1. Cinsel olarak aktif mi? 2. Cinsel olarak aktifse: Doğum kontrol yöntemlerinin kullanımı Geçirilmiş cinsel yolla bulaşan hastalıklar Son 6 aydaki partner sayısı

36 ÖYKÜ Psikososyal Öykü Duygusal Durum Yaşamından memnun olma, mutluluk Yalnızlık duygusu Değersizlik duygusu Uyku sorunları İştah değişikliği İsteksizlik Öfke nöbetleri Daha önceki psikiyatrik değerlendirmeler Gerekli ise psikiyatri konsültasyonu

37 ÖYKÜ Psikososyal Öykü İntihar eğilimi: Direk sorulmalıdır. İntihar düşüncesi İntihar planı Daha önceki intihar girişimi

38 ÖYKÜ Psikososyal Öykü İstismar ve Şİddet Fiziksel, cinsel ve duygusal istismar Aile içi şiddet Arkadaş grupları içinde şiddet: Okulda Mahallede Silah taşıma Kanunlarla sorunlar

39 FİZİK MUAYENE Boy ve ağırlık ölçümü Tansiyon arteryel ölçümü Puberte evrelemesi Skolyoz Guatr Tüm sistemlerin ayrıntılı muayenesi

40 LABORATUAR Gereğinde: Tam kan sayımı T. Kolesterol ve lipoprotein analizi Hepatit B taraması (Anti Hbc total) Hepatit A IgG Tam idrar tahlili Gaitada parazit PPD

41 AŞILAMA Eksik aşıların tamamlanması

42