ANONİM ŞİRKETLERDE YÖNETİM KURULU ÜYELİĞİ İÇİN ARANAN ŞARTLAR

Transkript

1 ANONİM ŞİRKETLERDE YÖNETİM KURULU ÜYELİĞİ İÇİN ARANAN ŞARTLAR Mustafa YAVUZ* Öz Ticari hayatın anayasası olarak kabul edilen 6102 sayılı Türk Ticaret Kanununda, birçok alanda olduğu gibi anonim şirketlerin icra organı olan yönetim kurulu ile ilgili olarak da önemli ve esaslı düzenlemeler yapılmıştır. Mülga 6762 sayılı Türk Ticaret Kanununa nazaran 6102 sayılı Kanuna göre artık anonim şirketlerde yönetim kurulu üyesi olmak daha kolay hale gelmiştir. İşte, değişen ve farklılaşan şartlar çerçevesinde, kimlerin hangi koşullarda yönetim kurulu üyesi olabileceği hususu, bu çalışmada mülga 6762 sayılı Kanun hükümleri ile karşılaştırmalı olarak incelenmiş ve konunun taraflarının yeterli seviyede bilgi sahibi olması amaçlanmıştır. Anahtar Sözcükler: Türk Ticaret Kanunu, anonim şirket, yönetim kurulu, tam ehliyetli olma, pay sahibi, 1. GİRİŞ 6102 sayılı Türk Ticaret Kanununa (T.C. Yasalar, ) (YTTK) göre anonim şirketlerin organları; genel kurul ve yönetim kuruludur. Anonim şirketler, yönetim kurulu tarafından yönetilir ve temsil edilir. Bir veya daha fazla kişiden oluşan yönetim kurulu en çok üç yıl süreyle görev yapmak üzere esas sözleşmeyle atanır veya genel kurul tarafından seçilir. Mülga 6762 sayılı Türk Ticaret Kanununda (ETTK), yönetim kurulu üyeliğine seçileceklerde aranacak nitelikler belirlenmişti. Ancak sözkonusu Kanunda yer alan niteliklerin bir kısmı, günün ihtiyaçlarını karşılamaktan uzak olduğu gibi, ticari hayatın gerçekleri ile de tam olarak bağdaşmıyordu. İşte YTTK da, hem yapısal hem de işlevsel yönden anonim şirketleri geliştirmek amacıyla yönetim kurullarına ilişkin önemli düzenlemeler yapılmıştır. Bu düzenlemelerin başında ise yönetim kurulu üyelerinde aranacak niteliklerin yeniden belirlenmesi gelmektedir. Bu çalışmamızda, ETTK hükümleri ile karşılaştırmalı olarak, YTTK ya göre anonim şirketlerde yönetim kurulu üyeliği için aranan şartlar hakkında detaylı ve açıklayıcı bilgi verilecektir. * Gümrük ve Ticaret Başmüfettişi 147

2 2. ESKİ TTK DA ÖNGÖRÜLEN ANCAK YENİ TTK DA YER ALMAYAN NİTELİKLER 2.1. ETTK ya göre yönetim kurulu üyelerinin pay sahibi olması zorunlu idi. Pay sahibi olmayan bir kişi üye seçildiği takdirde bu kişi ancak pay sahibi sıfatını kazandıktan sonra göreve başlayabiliyordu. YTTK ise yönetim kurulu üyelerinin pay sahibi olma zorunluluğunu kaldırmıştır. Artık pay sahibi olmayanlar da yönetim kurulu üyesi olabilecektir. Böylece hem tek kişilik anonim şirketlerde yönetim kurulunun birden fazla üyeden oluşturulmasına olanak tanınmış, hem de yapay hile-i şer iye olan çözümlere başvurulmadan, uzman ve profesyonel yönetim kurullarının kurulabilmesinin yolu açılmıştır. Ancak, esas sözleşmede yönetim kurulu üyelerinin sadece pay sahipleri arasından seçileceği hükme bağlanmışsa, sözleşme değişikliği yapılmadıkça, pay sahibi olmayanların yönetim kurulu üyeliğine seçilmesi mümkün değildir. Diğer taraftan, YTTK nın 359. maddesi uyarınca, pay sahibi olmayan kişilerin yönetim kurulu üyeliğine seçilmesi mümkün olmakla birlikte, ilgili kişilerin bu göreve atanmalarına rıza göstermesi de gerekmektedir. Bu durumun ortaya konulabilmesi için Ticaret Sicili Yönetmeliğinde (Bakanlar Kurulu, ) düzenleme yapılmıştır. Anılan Yönetmeliğin 69/Ih maddesine göre tescil için ticaret sicili müdürlüğüne başvuruda bulunurken pay sahibi olmayan yönetim kurulu üyelerinin bu görevi kabul ettiklerine ilişkin yazılı beyanları da ibraz edilmelidir ETTK da pay sahibi olan tüzel kişinin yönetim kurulu üyesi olamayacağı, fakat tüzel kişinin temsilcisi olan gerçek kişilerin yönetim kuruluna üye seçilebileceği öngörülmüştü. Dolayısıyla, anonim şirketlerde sadece gerçek kişiler yönetim kurulu üyesi olabiliyordu. Ancak YTTK, ETTK dan farklı olarak tüzel kişilerin yönetim kurulu üyesi olabilmesine imkan sağlamıştır. Bu kapsamda, anılan Kanunda, bir tüzel kişi yönetim kuruluna üye seçildiği takdirde, tüzel kişiyle birlikte, tüzel kişi adına, tüzel kişi tarafından belirlenen, sadece bir gerçek kişinin de tescil ve ilan olunacağı; tüzel kişi adına sadece bu tescil edilmiş kişinin toplantılara katılıp oy kullanabileceği hükme bağlanmıştır (YTTK md. 359/II). Bahsi geçen hüküm çerçevesinde artık yönetim kurulu üyeliği için gerçek kişi olmak bir şart değildir. 148

3 3. YENİ TTK DA YÖNETİM KURULU ÜYELİĞİ İÇİN ARANAN ŞARTLAR YTTK da yönetim kurulu üyelerinin nitelikleri 359. maddede düzenlenmiştir. Bu maddeye göre yönetim kurulu üyelerinin ve tüzel kişi adına tescil edilecek gerçek kişinin tam ehliyetli olması şarttır. Bu şart dışında anılan maddede başka bir şart öngörülmemiştir. Bununla birlikte mezkur maddenin dördüncü fıkrasında Üyeliği sona erdiren sebepler seçilmeye de engeldir. hükmüne yer verilmiştir. Üyeliği sona erdiren sebepler ise YTTK nın 363/II. maddesinde belirtilmiştir. Bu maddede ise Yönetim kurulu üyelerinden birinin iflasına karar verilir veya ehliyeti kısıtlanır ya da bir üye üyelik için gerekli kanuni şartları yahut esas sözleşmede öngörülen nitelikleri kaybederse bu kişinin üyeliği, herhangi bir işleme gerek olmaksızın kendiliğinden sona erer. denilmektedir. Dolayısıyla, bu hüküm kapsamında, hakkında iflas kararı verilenler, ehliyeti kısıtlananlar ya da başka bir kanunda veya esas sözleşmede yer alan nitelikleri taşımayanlar yönetim üyesi olamayacaktır. Yeri gelmişken belirtelim ki, YTTK nın yukarıda yer verilen 363. maddesinin gerekçesinde, bu hükmün ETTK nın 315. maddesinden alındığı belirtilmiştir. Ancak, ETTK nın sözkonusu maddesinin ikinci fıkrasında yer alan Ağır hapis cezasıyla veya sahtekarlık, emniyeti suiistimal (güveni kötüye kullanma), hırsızlık, dolandırıcılık suçlarından dolayı mahkumiyet halinde dahi hüküm aynıdır. hükmü YTTK ya alınmamıştır. Bu halde, sayılan suçlardan mahkum olmak artık yönetim kurulu üyeliğine engel oluşturmamaktadır. Bir kimse belirtilen suçlardan veya başka bir suçtan dolayı hüküm giymiş olsa bile anonim şirketlerde yönetim kurulu üyesi olabilecektir. Ancak, doktrinde bu durum, ciddi bir şekilde eleştirilmekte ve bir eksiklik olarak değerlendirilmektedir. Bir diğer husus, YTTK nın kabul edildiği ilk halinde, anılan Kanunun 359. maddesinde yer alan Temsile yetkili en az bir üyenin yerleşme yerinin Türkiye de bulunması ve Türk vatandaşı olması şarttır. ve Yönetim kurulu üyelerinin en az dörtte birinin yüksek öğrenim görmüş olması zorunludur. Tek üyeli yönetim kurulunda bu zorunluluk aranmaz. hükümlerinin 6335 sayılı Kanun (T.C. Yasalar, ) ile madde metninden çıkartılmasıdır. Yapılan düzenleme ile birlikte artık anonim şirketlerde temsile yetkili en az bir yönetim kurulu üyesinin yerleşim yerinin Türkiye de bulunması ve Türk vatandaşı olması şart değildir. Bu durumda, yöne- 149

4 tim kurulu üyelerinin tamamının dahi yabancılardan oluşması mümkündür. Ayrıca yönetim kurulu üyelerinin en az dörtte birinin yüksek öğrenim görmüş olması da gerekmemektedir. Mevcut durumda, yönetim kurulu üyeliği için yüksek tahsilli olmanın ötesinde okuryazar olmak bile zorunlu değildir. YTTK ya göre anonim şirket yönetim kurulu üyeliği için gereken şartlar aşağıda açıklanmıştır Tam Ehliyetli Olma ETTK da yönetim kurulu üyelerinin ehliyetine ilişkin bir hüküm bulunmamaktaydı. Buna karşın, YTTK nın 359/III. maddesinde, yönetim kurulu üyelerinin ve tüzel kişi adına tescil edilecek gerçek kişinin tam ehliyetli olması (fiil ehliyetine sahip olması) gerektiği açık bir şekilde ifade edilmiştir. Bir kişinin tam ehliyetli olmasından ne anlaşılması gerektiğini cevaplayabilmek için 4721 sayılı Türk Medeni Kanununa (TMK) müracaat edeceğiz. Anılan Kanuna göre bir kişinin tam ehliyetli olabilmesi için üç şartı bir arada taşıması gerekmektedir. Bu şartlar; kişinin ayırt etme gücüne sahip (mümeyyiz) olması (Yaşının küçüklüğü yüzünden veya akıl hastalığı, akıl zayıflığı ya da bunlara benzer sebeplerden biriyle akla uygun biçimde davranma yeteneğinden yoksun olmaması), ergin (reşit) olması (18 yaşını doldurmuş olması veya evlenme ya da mahkeme kararıyla ergin kılınmış olması) ve kısıtlı (mahcur) olmamasıdır. Kısıtlı olmama halini biraz açmak faydalı olacaktır. Ergin bir kişinin ehliyeti TMK nın 405 ila 408. maddeleri kapsamında kısıtlanacaktır. Buna göre; 1- Akıl hastalığı veya akıl zayıflığı sebebiyle işlerini göremeyen veya korunması ve bakımı için kendisine sürekli yardım gereken ya da başkalarının güvenliğini tehlikeye sokan her ergin kısıtlanır. 2- Savurganlığı, alkol veya uyuşturucu madde bağımlılığı, kötü yaşama tarzı veya malvarlığını kötü yönetmesi sebebiyle kendisini veya ailesini darlık veya yoksulluğa düşürme tehlikesine yol açan ve bu yüzden devamlı korunmaya ve bakıma muhtaç olan ya da başkalarının güvenliğini tehdit eden her ergin kısıtlanır. 3- Bir yıl veya daha uzun süreli özgürlüğü bağlayıcı bir cezaya mahkum olan her ergin kısıtlanır. 4- Yaşlılığı, sakatlığı, deneyimsizliği veya ağır hastalığı sebebiyle işlerini gerektiği gibi yönetemediğini ispat eden her ergin kısıtlanmasını isteyebilir. 150

5 Belirtelim ki, yukarıda sayılan sebeplerden dolayı ehliyeti kısıtlananlar, yönetim kurulu üyesi olamayacağı gibi yürütmekte olduğu yönetim kurulu üyeliği de kendiliğinden sona erecektir İflasına Karar Verilmemiş Olma YTTK nın 363/II. maddesine göre yönetim kurulu üyeliğini sona erdiren sebeplerden biri de, yönetim kurulu üyelerinden birinin iflasına karar verilmesidir sayılı İcra ve İflas Kanunu hükümleri çerçevesinde hakkında iflas kararı verilen gerçek veya tüzel kişiler yönetim kurulu üyesi olamayacaktır. Doktrinde iflas kararının kesinleşmiş olması gerektiği ifade edilmektedir Gerekli Kanuni Nitelikleri Taşıma Bazı özel kanunlarda yönetim kurulu üyeliği için özel şartlar aranabilir. Bu durumda, özel kanunlara tabi anonim şirketlerde yönetim kurulu üyesi olabilmek için ilgili kanunlarda belirtilen şartları taşımak zorunludur. Örneğin; 5411 sayılı Bankacılık Kanununa göre yönetim kurulu üyelerinin anılan Kanunun kurumsal yönetim hükümlerinde belirtilen nitelikleri ve planlanan faaliyetleri gerçekleştirebilecek mesleki tecrübeyi haiz olması gerekmektedir. Ayrıca aynı Kanunda genel müdür için öngörülen şartların, yönetim kurulu üyelerinin yarıdan bir fazlası için de aranacağı belirtilmiştir. Banka genel müdürlerinin ise hukuk, iktisat, maliye, bankacılık, işletme, kamu yönetimi ve dengi dallarda en az lisans düzeyinde, mühendislik alanında lisans düzeyinde öğrenim görmüş olanların ise belirtilen alanlarda lisansüstü öğrenim görmüş olmaları ve bankacılık veya işletmecilik alanında en az on yıllık meslekî deneyime sahip olmaları şarttır. Benzer bir düzenleme 5684 sayılı Sigortacılık Kanununda yer almaktadır. Anılan Kanunun 4. maddesine göre; anonim şirket şeklinde kurulan sigorta ve reasürans şirketlerinde görev alacak yönetim kurulu üyelerinin mali güç dışında sigorta şirketi ve reasürans şirketi kurucularında aranan şartları taşıması (Müflis veya konkordato ilan etmiş olmaması, taksirli suçlar hariç olmak üzere affa uğramış olsalar dahi süreli hapis veya sigortacılık mevzuatına aykırı hareketlerinden dolayı hapis veya birden fazla adli para cezasına mahkum edilmemiş yahut cezası ne olursa olsun basit ve nitelikli zimmet, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, güveni kötüye kullanma, hileli iflas, görevi kötüye kullanma gibi yüz kızartıcı 151

6 suçlar ile kaçakçılık suçları, resmi ihale ve alım satımlara fesat karıştırma, suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama, terörün finansmanı, Devlet sırlarını açığa vurma veya vergi kaçakçılığı suçlarından dolayı hüküm giymemiş olması); çoğunluğunun en az dört yıllık yüksek öğrenim görmüş olması ve sigortacılık, iktisat, işletme, muhasebe, hukuk, maliye, matematik, istatistik, aktüerya veya mühendislik alanlarında en az üç yıl deneyimi olan kişilerden seçilmesi şarttır. Diğer taraftan, bazı kanunlardaki özel hükümler gereğince, kimi kişilerin anonim şirketlerde yönetim kurulu üyesi olması yasaktır. Örneğin; 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 28. maddesine göre memurlar anonim şirketlerde yönetim kurulu üyesi olamaz sayılı Noterlik Kanununun 50. maddesi uyarınca da noterler yönetim kurulu üyesi olamaz. Bunlar yönetim kurulu üyeliğine seçildikleri takdirde seçim geçerli olur. Ancak kendilerine ilgili kanunlarda öngörülen yaptırımlar uygulanır. (İmregün, 2005, 329) 3.4. Esas Sözleşmede Belirtilen Şartları Sağlama Emredici hükümlere aykırı olmamak kaydıyla esas sözleşmede yönetim kurulu üyeliği için ek niteliklerin öngörülmesi mümkündür. Örneğin, belli bir öğretim düzeyine sahip olma (üniversite veya lise mezunu olma gibi), belirli bir yaştan küçük veya büyük olma (30 yaşından büyük ya da 60 yaşından küçük olma gibi), uyrukluk (Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olma ya da belli sayıda üyenin başka bir ülke vatandaşı olması gibi). Bunların dışında, yönetim kurulu üyelerinin örneğin mühendislik alanında faaliyet gösterecek bir şirkette mühendis ya da tıp alanında çalışacak bir şirkette de doktor olma koşulu aranabilir. Ayrıca, esas sözleşmede paylara belli gruplar ayrılmışsa, örneğin yönetim kurulu üyelerinin belli bir yüzdesinin ya da sayısının (A) grubu, beli bir yüzdesinin ya da sayısının da (B) grubunda yer alan pay sahipleri arasından seçilmesi kuralı sözleşme ile getirilebilir. Böyle bir hüküm var ise yönetim kurulu üyelerinin hem ilgili gruplardan hem de pay sahipleri arasından seçilmesi gerekir. Yukarıda sayılan durumlarda, esas sözleşmede öngörülen hükümlere uyulması zorunludur. Esas sözleşmede yer verilen şartları taşımayanlar yönetim kurulu üyesi olamayacaktır. Diğer taraftan, yönetim kurulu üyeleri en çok üç yıl süreyle görev yapmak üzere seçilir. Esas sözleşmede aksine hüküm yoksa aynı kişi yeniden 152

7 seçilebilir (YTTK md. 362/I). Eğer ki, esas sözleşmede yönetim kurulu üyelerinin belli bir süre veya dönem için seçileceğine (örneğin arka arkaya üç dönem veya en fazla altı yıl ya da sadece üç yıl gibi) ilişkin bir sınırlama varsa, bu kuralların dışına çıkılması da mümkün değildir. 4. GEREKLİ ŞARTLARI SAĞLAMADAN YÖNETİM KURULU ÜYELİĞİNE SEÇİLENLERİN DURUMU YTTK nın, esas sözleşmenin ve özel kanunların öngördüğü niteliklere sahip olmayanların yönetim kurulu üyeliğine seçilmesine ilişkin işlem hukuken geçersizdir. Yönetim kuruluna bilerek veya bilmeyerek gerekli niteliklere sahip olmayan birinin seçilmesi durumunda seçim kararı, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanununun 27/I. maddesi bağlamında kanunun emredici hükümlerine aykırılık nedeniyle kesin hükümsüzdür (batıldır). Ticaret sicili müdürü, böyle bir kararın tescilini reddetmekle yükümlüdür. Eğer ki, karar bir şekilde tescil olunmuşsa, başta pay sahipleri ve alacaklılar olmak üzere her ilgili bu kararın butlanının tespitini asliye ticaret mahkemesinden isteyebilir. (Çamoğlu, Tekinalp ve Poroy, 313) Öte yandan, Gümrük ve Ticaret müfettişlerince anonim şirketler nezdinde Ticaret Şirketlerinin Gümrük ve Ticaret Bakanlığınca Denetlenmesi Hakkında Yönetmelik hükümleri çerçevesinde yapılan denetimlerde yönetim kurulunun oluşumunun mevzuata uygun olup olmadığı ayrıca incelenecek ve değerlendirilecektir. 5. SONUÇ Anonim şirketlerde yönetim kurulu üyesi olabilmenin şartları, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanununda yeniden belirlenmiştir. Anılan Kanun gereğince artık yönetim kurulu üyelerinin pay sahibi olması zorunlu değildir; bu kapsamda pay sahibi olmayanlar da yönetim kurulu üyesi olabilecektir. Ayrıca YTTK da gerçek kişiler yanında tüzel kişilerin de yönetim kurulu üyesi olabilmesine imkan sağlanmıştır. Bu düzenlemeler dışında YTTK da, yönetim kurulu üyelerinin ve tüzel kişi adına tescil edilecek gerçek kişinin tam ehliyetli olmasının (mümeyyiz, ergin ve kısıtlı olmamasının) şart olduğu belirtilmiştir. Yönetim kurulu üyeliğini sona erdiren sebepler seçilmeye de engeldir. Bu çerçevede, yönetim kurulu üyelerinden birinin iflasına karar verilmesi veya ehliyetinin kısıtlanması ya da bir üyenin üyelik için gerekli kanuni 153

8 şartları yahut esas sözleşmede öngörülen nitelikleri kaybetmesi halinde bu kişinin üyeliği, herhangi bir işleme gerek olmaksızın kendiliğinden sona erecektir. Diğer taraftan, YTTK da Haziran 2012 de yapılan değişiklik sonrasında anonim şirketlerde temsile yetkili en az bir yönetim kurulu üyesinin yerleşim yerinin Türkiye de bulunması ve Türk vatandaşı olması, ayrıca yönetim kurulu üyelerinin en az dörtte birinin yüksek öğrenim görmüş olması şart değildir. KAYNAKÇA Bakanlar Kurulu ( ). Ticaret Sicili Yönetmeliği. Ankara : Resmi Gazete (28541). Çamoğlu, Ersin; Tekinalp, Ünal ve Poroy, Reha (2005), Ortaklıklar ve Kooperatif Hukuku. gnclnmş. 9. bs. İstanbul : Beta Yayınları. İmregün, Oğuz (2005), Kara Ticareti Hukuku Dersleri. 13. bs. İstanbul: Filiz Kitabevi. T.C. Yasalar ( ). Mülga 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu. Ankara: Resmi Gazete (9353 sayılı) T.C. Yasalar ( ) sayılı Türk Ticaret Kanunu. Ankara : Resmi Gazete (27846 sayılı). T.C. Yasalar ( ) sayılı Türk Ticaret Kanunu ile Türk Ticaret Kanununun Yürürlüğü ve Uygulama Şekli Hakkında Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun. Ankara : Resmi Gazete (28339 sayılı) 154