Astım için anlatılan birçok şey var. Şüphesiz, doktor ve hasta tarafından ciddi ilgi verilmesi gereken bir

Transkript

1 ASTIM ile yaşamak

2 Astım Bu broşürü muhtemelen kendiniz veya çevrenizden biri astım hastası olduğu için okuyor olmalısınız. Ve buna karşı bir şeyler yapmak istediğiniz için. Bu broşür size astım hastalığının tam olarak nasıl bir şey olduğunu anlamanıza yardımcı olur ve ayrıca neleri bekleyebileceğinizi ve astımın yol açtığı rahatsızlığı azamiye indirmeniz için kendiniz neler yapabileceğiniz açıklanır. Astım için anlatılan birçok şey var. Şüphesiz, doktor ve hasta tarafından ciddi ilgi verilmesi gereken bir hastalıktır. Yine de Hollanda da neredeyse yarım milyon astım hastası bulunduğunu düşünürsek endi- 2 şeye gerek olmadığı ortada. Astım hastası olup, normal bir yaşam yaşayabilir misin? diye sorulsa büyük bir çoğunluk şüphesizce evet cevabını verir.

3 Astım aslında nedir? Astım hastalığı tıp dilinde balgam oluşumuyla birlikte meydana gelen nefes daralması ve kronik bronkiyal hiper reaktivite nedeniyle öksürme olarak tanımlanır. Yani basit bir deyimle astım: üst solunum yollarının nedensiz yere aşırı duyarlı olması dır. Bu duyarlılık da üst solunum yolunun daralmasına yol açan şişkinlikler ve balgam salgılanmasına yol açar. Siz de bunu nefesinizin daralmasıyla fark edersiniz. Kamış kullanarak hava aldığınıza benzer: hava almanız zorlaşır. Bunun yanı sıra çabalamak gibi uyarımlar da duyarlı akciğeri olanlarda benzeri tepkiye yol açar. Yan taraftaki karede en sık rastlanan uyarımları sıralıyoruz. Alerjik uyarımlar Ev tozu akarı. Neredeyse görülmeyecek kadar küçük böcek (0,3 mm) bilhassa halı ve kilim gibi tozlu ortamda yaşar. Hayvan derisi döküntüleri En tanınanlar kedi, köpek, at, kobay ve kuşlar. Çiçek, çim ve ağaç türlerine ait toz veya pollenler. Çiçek açmaya başladığında pollenler ortaya çıkar; bu nedendendir ki astımı olan hastaların şikayetleri kışa nazaran özellikle ilkbahar ve yaz döneminde azar. Küf/mantar sporları Sporlar bilhassa sonbahar mevsiminde ormanlarda bulunur. Küf ve mantar için oldukça sevilen bir yer de kilerlerdir. İnek sütü ve yumurta gibi besin maddeleri, nohutlar/fıstıklar ve buğday. Çocuklar büyürken belirli alerjileri atlatabilir. Antibiyotik ve ibuprofen gibi belirli ilaçlar. Önceden belirli bir ilaca karşı alerjik tepki verdiyseniz bunu sağlık dosyanıza kaydettirmeniz tavsiye edilir. 3

4 Ailece mangal yapmak çok hoş, ama her zaman nefesim daralıyor. Alerjik olmayan uyarımlar Uyarıcı maddeler Sigara dumanı, egzoz dumanı, benzin buharı, smog, kızartma pişirme kokusu, temizlik malzemeleri, çözelti maddeleri, boya kokusu, parfüm, tuvalet hava temizleyicileri ve hatta matbaa mürekkebi bile. Hava durumu. Sis, yağmur, yüksek nem oranı (ev içerisi için de geçerli), soğuk hava, hızla değişen hava sıcaklığı. Efor/uğraş. Özellikle aniden yapılan bir efor nefes daralmasına yol açabilir. Bu bilhassa dışarıda yapılan sporlarda ağızdan alınan soğuk hava için geçerli. Çünkü burun salgı zarı alınan havayı ısıtıp nemlendirmez. Stres. olumlu veya olumsuz duygular ve gerilim nefes daralma sıkıntısına yol açabilir veya fenalaştırabilir. Bu da yetmiyor gibi nöbetin yol açtığı stres nefes daralma sıkıntısını daha da tetikleyebilir. Enfeksiyonlar. Astım hastalarının solunum yolları enfeksiyona daha hassas olur ve enfekte olduğu zaman daha şiddetli tepki gösterir. 4

5 Astım tedavisi Astımla mücadele açısından iki amaç güdülür: öncelikle atak başlaması önlenmeye çalışılır. Buna rağmen atak başlarsa ikinci amaç atağı kesip, gidermektir. Buna atağı kesmek de denir. Siz de anımsarsınız ki atağı gidermektense önlemek daha iyidir. Bunu önlemek kısmen yaşam kurallarına bağlıdır: daha sağlıklı bir vücuda sahip olmak ve belirli uyarımlardan kaçınmak ile büyük sonuçlar elde edebilirsiniz. Ama ilaç da nefes daralmasını önlemeye yardımcı olabilir. Örneğin solunum yollarının tetikleyici uyarımlara aşırı duyarlı davranmamasını sağlayabilir. Bu çerçevede grip aşısını da unutma: astım hastalarının akciğerleri enfeksiyona daha hassastır ve bir kez enfekte olunduğu zaman astım atağını tetikler. Paylaşmak yardımcı olur: çevrenizdeki insanlara astım hastası olduğunuzu açıklayın. Böyle yaparsanız çevrenizden daha büyük anlayışla karşılaşırsınız ve pollen mevsiminde pikniğe katılmak istemediğiniz zaman anlayışla karşılarlar. Bir başka önerimiz de var olanı her defa yeniden icat etmemenizdir: internette adresinde bir çok astım hastalarının sunduğu bilgi, tavsiyeler ve deneyimlerini paylaşabilirsiniz. İsterseniz adresini de bir göz atın. Herkesin uyarımlara tepkisi değişik olur. Herkes için geçerli olan en uygun tavsiye kendini tetikleyen uyarımlardan kaçınmasıdır. Yaşam kurallarına ve terapiye her ne kadar uysanız da bir şey olma ihtimalini asla unutmamak gerekir. Bu nedenle geleceğini hissettiğiniz atağa direnmek için bir acil durum planınız olmalı. Böyle bir planı terapistiniz ile birlikte hazırlayın ve sonra bunu ezberleyip, bunun için gereken malzemelerin elinizin altında bulunmasını sağlayın. Bunu yakınlarınızla da görüşün ki atak olduğu zaman kimse gereksiz yere paniğe kapılmasın ve nasıl yardımcı olacaklarını bilsinler. 5

6 Yaşam kuralları Duyarlılıklarınızı tanıyın Öncelikle dikkat vermeniz gereken husus, duyarlı olduğunuz uyarımlardan arınmanızdır. Ev tozu akarı örneğin kumaşlı koltuklarda bulunur, kaygan yüzü olan koltuklarda bulunmaz. Laminat taban döşemesi halıdan iyidir. Bunları sadece ev ortamı için yapmayın, iş yerinizi de inceleyin. Ve hayatınızı tetikleyen uyarımlardan kaçınarak düzenleyin: pollen sizi tetikliyorsa eylemlerinizi sabah vaktine göre ayarlayın veya yağmurun geçmesini bekleyin, çünkü o anlarda havadaki pollen oranı daha az olur. Tatile gideceğiniz yerin astım hastası dostu olup olmadığını önceden araştırın. Tesislerin tozlu veya nemli mi, çatı örtüsü örneğin kamıştan mı, evcil hayvanlara müsaade ediliyor mu, sigara yasağı var mı: bu her ne kadar sıkıcı olsa da bunlardan kolayca kaçınabilirsiniz. Evcil hayvan almayı düşünüyorsanız, almadan önce alerji testi yaptırın. Bünyenizi güçlendirin En az yarım saat hareket edin ve sigara içmeyin. Bu iki altın kural astım için de şüphesiz geçerli. Kondisyon ne kadar iyi olursa astım o kadar az rahatsız edici olur. Kişinin kondisyonu ne kadar iyiyse solunum yolları enfeksiyonuna karşı o kadar iyi dayanaklı olur. Astım hastalarında bu tür enfeksiyonlar kolayca akciğer iltihabına dönüşebiliyor. Peki, şimdi hemen spor okuluna koşup, ağırlıklar mı çalışmalı? Pek değil. Günde yarım saat bisiklete binmek veya gezinti yapmak yeterlidir. Yüzmek de oldukça iyidir. Tavsiye almak veya belirli bir düzen getirmek için ise spor okuluna veya fizik terapiste danışmak faydalı olabilir. Bunların çoğunun kondisyon geliştirmek için özel programları var. Fizik terapisti üstelik daralma atağını kolayca 6

7 atlatabilmek için oldukça uygun dinlendirici ve doğru nefes alma egzersizleri öğretebilir. Efordan dolayı astımınızın şiddetlenmesi söz konusuysa spora başlamadan hemen önce solunum yollarını genişleten bir ilaç kullanmakta fayda olabilir. Ve tabii ki.. Sigarayı bırakmak. Sigara içmeyi bırakma konusunda Hollanda da Telefonuma Pollen Uyarı App i yükledim. Bu, neredeyse astım atağını iptal etmek gibi bir şey. bir çok yardımcı araçlar, kuruluşlar ve ilaçlar mevcut. Aile hekimi veya akciğer hekimi size bu hususta doğru yol gösterebilir ve sizin akciğerlerinizin temizlenmesi için izlenecek en kısa yolu belirlemenize yardımcı olabilir. 7

8 İlaçlar Astım hastalarının çoğu solunum yoluyla alınan ilaç kullanıyor: inhaler sprey ilaçları İnhaler sprey ilaçlarını kabaca üç tipe ayırabiliriz: solunum yollarını kısa süre genişleten, uzun süre genişleten ve iltihapla savaşan ilaçlar. Bu ilaçlar şikayetlerinize bağlı olarak bir arada veya ayrı ayrı verilir. İlaçlarla güdülen amaç şikayetlerinizden arınmanız için en iyi terapinin sunulmasıdır. 1ci adım: Yaşam kuralları Önce ilaçsız olarak başlanır: bedensel hareketi artırarak, sigarayı keserek ve ev ortamında veya iş yerinde tetikleyen uyarımlardan kaçınmanın mümkün olup olmadığını araştırarak. 2ci adım: Sadece nefes daralması anında ilaç kullanma Şikayetleriniz geçmek bilmiyorsa kısa etkisi olan solunum genişletici (inhaler sprey) ile giderebilirsiniz. Bunu sadece şikayetiniz alevlendiği zaman kullanırsınız. 3cü adım: Akciğerlerin duyarlılığını azaltan ilaçlar Spreyi haftada 2 defadan çok kullanmak zorunda olursanız akciğerlerinizin uyarımlara karşı duyarlılığını azaltmanız tavsiye edilir. Bunun için iltihapla savaşan ilaç mevcut. Bunu günlük kullanmalısınız. Bu ilaçlar şikayetlerin boy göstermemesine yardımcı olur. Dolayısıyla şikayetler azalıyor diye bırakmayın! 4cü adım: Nefes daralmasını önleyen günlük ilaç İltihapla savaşan ilaç yanı sıra üst solunum yollarının açık kalmasına biraz daha yardımcı olmak gerekebilir. Bunu, uzun süre etkin olan solunum yolları genişletici sayesinde yapabilirsiniz. Solunum yollarını kısa süre genişleten ilacı da yanı sıra sadece nefes daralmasında kullanabilirsiniz. Bu adımlara rağmen beklenen sonucu alamazsanız aile hekiminiz akciğer hekiminin devreye girmesini isteyebilir. Nitekim akciğer hekimi daha geniş çarelere başvura- 8

9 bilir. Belki de astımınızı o kadar iyi kontrol altına almış olursunuz ki aile hekiminiz bir adım geriye dönmenizi uygun görebilir. Astım spreyim aslında diğer ilaçlarım hakkında da bir göstergeç sayılır: fazla ihtiyaç duymuyorsam demek ki ilaçlarım iyi gidiyor. Nefes yoluyla alma tekniği Nefes yoluyla alınan ilacın hoş olan tarafı ilacın hemen olması gereken yere, yani akciğere ulaşmasıdır. Dolayısıyla düşük dozaj ile istenen sonuca varılabilir. Bu da yan etki rizikosunu azaltır. Bu hususta doğru inhale tekniğine sahip olmak oldukça önemli. Ancak doğru teknik sayesinde ilaç ulaşması gereken yere varabilir. Bolca zaman ayırarak, sakin bir şekilde inhale edin. Acele inhalasyon ile doğru inhalasyon arasında zaman açısından anlık fark olmasına rağmen etkinlik açısından dünyalar kadar fark vardır. Dolayısıyla halen doğru yöntemi uyguladığınızdan emin olmak için her yıl kontrol ettirin. Bunu aile hekiminize, eczaneye veya hastaneye yaptırabilirsiniz. Doğru inhalasyonu internetten de öğrenebilirsiniz: sayfasına bakınız. 9

10 Pratik tavsiyeler Uyarımlar Evde, iş yerinde ve tatilde tetikleyen uyarımlardan kaçının. Çevre. Astım hastası olduğunuzu çevrenizdeki insanlara bildirin. Sağlığınız. Sağlığınızı ve gücünüzü koruyun. İlaç. İlaçlarınızı vaktinde ve doğru şekilde kullanın. Kontrol. sayfasında astımınızı iyi kontrol altında tutup tutamadığınızı kontrol edebilirsiniz. 10

11 11 Notlar

12 NL/SPI d BİR İNİSİYATİFİDİR.