İŞYURTLARINDA KÂR PAYI ÖDEMELERİ

Transkript

1 İŞYURTLARINDA KÂR PAYI ÖDEMELERİ A.Kâr payından yararlanma ve miktarı İşyurdunun kâr etmesi durumunda, işyurtlarında çalışan hükümlü ve tutuklular ile personel ve işçiler, kâr payı ödemelerinden yararlanmaktadırlar. Kâr payı ödemeleri, çalışmayı takip eden bütçe yılında ve bir defada yapılmaktadır. Her işyurdu, elde ettiği kârın %25'ne kadarını işyurtlarında görevli personel, işçi, hükümlü ve tutuklulara ödediği için dağıtılan kâr payı miktarı, kurumun elde ettiği kâra göre değişkenlik göstermektedir. İşyurdu faaliyetlerinin yoğun olduğu kurumlarda elde edilen gelir yüksek olduğu için dağıtılan kâr miktarı artmaktadır. Özellikle; konfeksiyon, marangoz, tarım ve hayvancılık işkollarının aktif olduğu işyurtlarında yüksek gelir elde edilmektedir. Ancak kâr payından yararlananların aldıkları kâr payının çok olduğunu söyleyemeyiz. Çünkü burada çalışan sayısı fazla olduğu için dağıtılacak miktar çok olsa bile kişilerin payına düşen miktar da çok önemli artışlar olmamaktadır. Hükümlü sayısı çok olan kapalı ceza infaz kurumları işyurtlarında, işyurdu faaliyeti olarak kantin işletmeciliği haricinde çok aktif bir işyurdu faaliyeti olmasa da kantinden elde edilen kâr miktarı, işyurdunda çalışanlara dağıtıldığında dağıtılan miktar azda olsa kişilerin eline geçen miktar yüksek olabilmektedir. Sebebi de kâr payından yararlananların, işyurdunda fiilen çalışanların sayısının az olmasıdır. Görüldüğü gibi dağıtılan ve kişilerin eline geçen kâr miktarı işyurdunun durumuna göre değişmektedir. B.Kâr payı dağıtımında puanlama ve gruplar Kâr payı dağıtımı; İşyurtları Kurumu Yüksek Kurulunun tarih ve 56 sayılı kararıyla, kâr payı listelerine dahil edilmesi gereken personel, işçi ve hükümlülerin işyurdundaki görevlerinin önem ve derecelerine uygun puanlama sistemine göre yapılmaktadır. Bu puanlama sisteminde, dört grup bulunmaktadır. Birinci grupta; işyurdu müdürü, işyurtlarından sorumlu ikinci müdür ve muhasebe yetkilisi bulunmakta ve on puan üzerinden kâr payı almaktadırlar. İkinci grup; idare memuru, mühendis, veteriner, ambar memuru, mutemet, veznedar, atölye şefi, serbest işçi teknisyen gibi işyurdunda çalışan görevlilerden oluşmakta ve sekiz puan üzerinden kâr payı almaktadırlar. Üçüncü grup; iş kontrolü, kaloriferci, katip ve şoförden teşekkül etmekte, altı puan üzerinden kâr payı almaktadırlar. Dördüncü grup ise, işyurtlarında çalışan hükümlü ve tutuklulardan oluşmakta olup, dört puan üzerinden kâr payı almaktadırlar. Tarım faaliyetlerinin yoğun olduğu işyurtlarında çalışan ziraat mühendisleri, bir üst gruptan kâr payı alma talebinde bulunmaktadırlar. Uygulamada bütün mühendisler ikinci gruptan kâr payı almaktadırlar. Fakat işyurdu çalışmalarına katkıları çok farklı olmaktadır. Tarım faaliyetlerinin yoğun olduğu işyurtlarında ziraat mühendisleri; gerektiğinde iş makinesi de kullanarak mesai gözetmeksizin çalışmaktadır. Tarım işleri mevsimsel işler olduğu için, beklemeye ve gecikmeye bırakılamaz. Personel eksikliği, hastalık ve benzeri mazeretler olsa bile, işin belli bir süre içerisinde yapılması gerekir. Hasat zamanı, sulama zamanı ve diğer işler sınırlı zamanda yapılması gereken işler olduğu için özverili çalışmayı gerektirmektedir. Ancak bu şekilde aktif ve yoğun bir şekilde çalışarak işyurtlarına önemli katkı sağlayan personel, tarım faaliyetlerinin yapıldığı dönem dışında çok aktif bir çalışmaya katılmamaktadır. Bu nedenle yıl içerisinde yapılan çalışmalar bir bütün olarak değerlendirildiğinde mevcut kâr payı dağıtımı uygulamasının yerinde olduğu kabul edilebilir. Atölye şefleri de aynı talepte bulunabilmektedirler. Her atölye şefinin işyurtlarına katkısı farklılık arz etmektedir. Atölye şefi işyurtlarında özel bir öneme sahiptir. Çalışacak hükümlü ve tutukluların motive edilmesi, çalışma istek ve heyecanlarının oluşturulması atölye şefinin kişisel beceri ve kabiliyetine bağlıdır. Ayrıca özel ilgi ve işin sosyal boyutunu algılaması ile doğru orantılıdır. Bu nedenle özverili bir şekilde çalışan atölye şeflerinin bir üst gruptaki kâr payından yararlanmasının daha yerinde olacağı düşünülebilir. Ancak bir üst grupta kâr payı alan personelin işyurtlarında üstlendiği sorumluluklar ve işyurtlarına katkıları değerlendirildiğinde atölye şeflerinin bir üst gruptan kâr payı almaları birinci gruptaki personel açısından 1

2 adil bir uygulama olmayacağı düşünülmelidir. Bu nedenle mevcut kâr payı uygulamasının atölye şefleri açısından da yerinde bir uygulama olduğu söylenebilir. C. Yasal mevzuat ve uygulama Çalışan personel ile hükümlü ve tutuklulara ödenecek kâr miktarı hesaplanırken; İlgilinin yıllık net ücretinin %50'sini geçmemesi, İşyurdunun yıllık bilançosunda tahakkuk edecek her türlü faaliyet dışı gelirleri ve faizler hariç olmak üzere kârlarının %25'ini aşmaması, Memur maaş kat sayısının (10 000) gösterge rakamı ile çarpımı sonucu bulunacak miktara kadar olması, Hususlarına dikkat edilmesi gerekir. Bu üç koşulu birlikte değerlendirdiğimizde, memur maaş kat sayısının (10 000) gösterge rakamı ile çarpımı sonucu bulunacak miktarı aylık olarak kabul etmek gerekir. Bu miktarı yıllık olarak yorumlamak, 4301 sayılı Ceza İnfaz Kurumları ile Tutukevleri İşyurtları Kurumunun Kuruluş ve İdaresine İlişkin Kanunun amacına ve ruhuna aykırı olur. Anılan kanunun 8/4 üncü maddesinde; İşyurtlarında görevli personel, işçi ve hükümlülere işyurtlarının yıllık bilançolarında tahakkuk edecek her türlü faaliyet dışı gelirleri ve faizler hariç olmak üzere karlarının % 25'ini aşmamak ve ilgilinin yıllık net ücretinin % 50'sini geçmemek üzere memur maaş katsayısının (10 000) gösterge rakamı ile çarpımı sonucu bulunacak miktara kadar ve çalıştıkları süre ile yaptıkları işin özellik ve güçlüğüne göre İşyurtları Yüksek Kurulu Kararı ile kâr payı ödenebilir. Ödemeler, çalışmayı takip eden bütçe yılında ve bir defada yapılır hükmü, İşyurtları Kurumu Yüksek Kurulunun görevlerinin belirlendiği, 4 üncü maddenin f bendinde; fazla iş çıkarmak suretiyle işyurduna yararlı olan personel ve hükümlülere prim ödenmesinin esas ve usullerini belirlemek; yıllık bilançolarında tahakkuk edecek kârdan personel işçi ve hükümlülere ve bu Kanunun 8 inci maddesinde belirtilen kâr payı ödenmesine ilişkin işyurdu yönetim kurullarının önerilerini karara bağlamak ifadesi, T.C. Başbakanlık Kanunlar ve Kararlar Genel Müdürlüğünün tarih ve B.02.0KKG/ /03474 sayılı yazısı ile Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına Ceza İnfaz Kurumları ile Tutukevlerinin Kuruluş ve İdaresine Dair Kanun Tasarısı ve gerekçesi sunulmuştur. Bu tasarının 10/5 maddesinin gerekçesinde; Madde ile, işletme ve işyurtlarında görevli personel, işçi ve hükümlülere ödenecek kâr payı konusu da düzenlenmiştir. İşletme ve işyurtlarında verimli bir çalışmanın sağlanabilmesi için çalışanlara kâr payı dağıtılması gerekli görülmüştür. İşletme ve işyurtlarında çalışan hükümlü ve işçilerin bu madde kapsamında kabul edilecekleri kuşkusuzdur. İşletme ve işyurdu kadrosuna ataması yapılan, atölye ve işkollarında teknik veya idari bir görev ifa eden, komisyonlara katılan personel de kâr payından yararlanacaktır ibaresi, Bulunmaktadır. Memuriyet taban aylığı göstergesine uygulanacak taban aylık katsayısı, 01/01/ /06/2008 döneminde (0,65283), 01/07/ /12/2008 döneminde (0,6812) olarak uygulanmıştır. Maaş kat sayısının yıllık ortalamasını (10 000) gösterge rakamı ile çarptığımızda en üst düzeyde kâr payı alacak işyurdu personelinin 2008 yılında alacağı kâr miktarı, altı yüz atmış yedi Türk Lirası olacaktır sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkındaki Kanun, 4301 sayılı Ceza İnfaz Kurumları ile Tutukevleri İşyurtları Kurumunun Kuruluş ve İdaresine İlişkin Kanun, 2

3 Ceza İnfaz Kurumlarının Yönetimine ve Cezaların İnfazına Dair Tüzük, Ceza infaz Kurumları ile Tutukevleri İşyurtları Kurumu ve İşyurtlarının İdare ve İhale Yönetmelik, Çalışmayı teşvik etmek amacıyla hükümlü ve tutuklulara maddi katkı sağlayacak düzenlemelere yer vermişlerdir. Kâr payı da bunlardan biridir. İşyurtlarında çalışan personel de, hükümlü ve tutuklular ile birlikte çalışmakta, öğrenmelerini ve çalışmalarını teşvik etmek için önemli emek sarf etmektedir. Bu yasal düzenlemeler, birlikte değerlendirildiğinde, memur maaş katsayısının (10 000) gösterge rakamı ile çarpımı sonucu bulunacak miktarı aylık olarak kabul etmek gerekir. Ayrıca bu miktar yıllık olarak değerlendirildiğinde; çalışma istek ve heyecanını olumsuz etkileyeceği gibi verimli çalışma, fazla iş çıkarma, üretme, hükümlü ve tutukluları yeniden topluma kazandırmayı da negatif yönde etkileyeceği şüphesizdir. Yine bu miktar yıllık olarak uygulandığında, 4301 sayılı Ceza İnfaz Kurumları ile Tutukevleri İşyurtları Kurumunun Kuruluş ve İdaresine İlişkin Kanunun kâr payları ile ilgili düzenlemenin yapıldığı maddede, ilgilinin yıllık net ücretinin %50 sini geçmemek ibaresinin bir anlam ve ifadesi kalmaz. Bu ibarenin kanun metnine konmuş olması konunun aylık olarak değerlendirilmesi için tek başına bile yeterlidir. Kanun koyucunun iradesinin de aylık olduğu anlaşılmaktadır. Memur maaş kat sayısının (10 000) gösterge rakamı ile çarpımı sonucu bulunacak miktarın aylık olarak uygulanacağı konusunda 2008 yılına kadar bir tereddüt de olmamıştır. D.Yargı süreci Sayıştay Başkanlığı deneticilerince Gaziantep E Tipi Kapalı Açık Ceza İnfaz Kurumu İşyurdu Müdürlüğünün 2006 yılı hesabı incelenmiştir. İnceleme sonucunda, tarihinde, gerçekleştirme ve harcama yetkilisi hakkında, işyurdunda görevli personel, işçi ve hükümlülere yapılan 2006 yılına ait kâr payı ödemelerinde; kanunda belirtilen yasal sınırların aşılarak kamu zararına sebebiyet verildiği nedeniyle sorgu kağıdı düzenlenmiştir. Sorgu kağıdında; 4301 sayılı Ceza İnfaz Kurumları ile Tutukevleri İşyurtları Kurumunun Kuruluş ve İdaresine İlişkin Kanunun ücret ve ek ödemeler başlıklı 8 inci maddesinde; " işyurtlarında görevli personel, işçi ve hükümlülere işyurtlarının yıllık bilançolarında tahakkuk edecek her türlü faaliyet dışı gelirleri ve faizler hariç olmak üzere kârlarının % 25'ni aşmamak ve ilgilinin yıllık net ücretinin % 50'sini geçmemek üzere memur maaş katsayısının (10.000) gösterge rakamı ile çarpımı sonucu bulunacak miktara kadar ve çalıştıkları süre ile yaptıkları işin özellik ve güçlüğüne göre İşyurtları Yüksek Kurulu Kararı ile kâr payı ödenebilir. Ödemeler, çalışmayı takip eden bütçe yılında ve bir defada yapılır denilmektedir tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanan ceza infaz Kurumları ile Tutukevleri İşyurtları Kurumu ve İşyurtlarının İdare ve İhale Yönetmeliğinin "kâr payı ödemesi" başlıklı 59 uncu maddesinde de; 4301 sayılı Kanunun 8 inci maddesinde yer alan yukarıdaki ifadeler aynen tekrarlanmıştır Yılı "Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu'nun; Katsayılar. Yurtdışı Aylıkları, Ücret ve Sözleşme Ücreti" başlıklı 22 nci maddesine göre; kâr payı ödemelerinin yapıldığı tarih aralığı ( dönemi) için tesbit edilen memur aylık katsayısı 0,04373 tür. Kâr payı ödemelerinin üst sınırı, bu katsayının gösterge rakamı ile çarpımı sonucu ulaşılan 437,30 TL iken, ilgililere yapılan ödemelerde bu sınırın aşıldığı görülmüştür. Yukarıda anılan mevzuat hükümleri ve yapılan açıklamalar doğrultusunda; Gaziantep E Tipi Kapalı ve Açık Ceza İnfaz Kurumu İşyurdu Müdürlüğü tarafından yapılan kâr payı ödemelerinde, ilgili kanun ve yönetmelikte belirtilen sınırlamalara uyulmaması sonucu toplam ,05 TL kamu zararına sebep olunması nedenlerinin açıklanması istenmiştir. Gaziantep E Tipi Kapalı ve Açık Ceza İnfaz Kurumu İşyurdu Müdürlüğünün, gerçekleştirme ve harcama yetkilisi Sayıştay Başkanlığına savunmalarını sunmuşlardır.(ek:1ve Ek:2) 3

4 Yapılan savunmalara itibar edilmeyerek haklarında dava açılmıştır. Sayıştay Başkanlığı 7 nci Dairesi, tarih, 739 ilam numaralı ve tutanak sayılı ilam sıra numara 2 sayılı kararında, hesaplamada; memur aylık katsayısı yerine taban aylığı katsayısının esas alınması sonucu oluşan ,09 TL kamu zararının harcama yetkilisi ile gerçekleştirme görevlisinden müştereken ve müteselsilen tahsiline karar vermiştir.(ek:3) İlgililerin bu kararı temyiz etmesi sonucu konu, Sayıştay Temyiz Kurulunun tarihinde yapılan toplantısında görüşülmüş, 2010/43306 sayılı temyiz kurulu kararı ile söz konusu ilam maddesinin kaldırılmasına karar verilmiştir.(ek.4) E.Kar payının dağıtılması Bir işyurdunda kâr payı dağıtımı nasıl yapılmalıdır? Daha iyi anlaşılması bakımından elde ettiği yıllık karları farklı olan iki ayrı ceza infaz kurumu işyurdundaki kâr payı dağıtımını örneklerle açıklayalım. Bir ceza infaz kurumu işyurdu tarihleri arasında bir yılda elde ettiği karın (faiz ve faaliyet dışı gelirler hariç) ,00 TL. olduğunu kabul edelim. Kârın %25'i ,00 TL. olacaktır. Bu miktar yıllık dağıtılacak toplam paradır. Yıllık dağıtılacak kâr miktarı 12 aya bölündüğünde aylık dağıtılacak miktar 1.155,00 TL. bulunur. Kurumdaki kâr payından yararlanacak personel, dört grup olarak puanlarıyla birlikte aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Personel Puan Toplam puan 1. Grupta 6 kişi x 10 = Grupta 12 kişi x 8 = Grupta 5 kişi x 6 = 30 4.Grupta 6 kişi x 4 = Aylık dağıtılacak 1.155,00 TL. sını toplam puan 210'a bölünce 5,50 TL. bir puan karşılığına denk gelen birim ücreti bulunur. Buna göre 1. grupta bulunan bir kişi aylık, 5.50 TL.x10 puan = 55,00 TL., yıllık ise 55,00x12 = 660,00TL. kâr payı alacaktır. İkinci gruptaki bir kişi 5,50 TL.x8 puan = 44,00 TL., yıllık ise 44,00x12 = 528,00TL kâr payı alacaktır. Üçüncü grupta yer alanlar aylık, 5,50x6 puan = 33,00 TL., yıllık 33,00x 12 = 396,00 TL. kâr payı alacaktır. Dördüncü grupta olanlar aylık, 5,50 x 4 puan = 22,00 TL. yıllık olarak ta 22,00 x 12 = 264 TL. kâr payı alacaktır. Bir başka ceza infaz kurumu işyurdu ise, tarihleri arasında bir yılda elde ettiği kârın (faiz ve faaliyet dışı gelirler hariç), ,00 TL. olduğunu kabul edelim. Kârın %25'i ,00 TL. olacaktır. Bu miktar yıllık dağıtılacak toplam paradır. Yıllık dağıtılacak kâr miktarı 12 aya bölündüğünde aylık dağıtılacak miktar ,00 TL. bulunur. Kurumdaki kâr payından yararlanacak personel dört grup olarak puanlarıyla birlikte aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Personel Puan Toplam puan 1. Grupta 9 kişi x 10 = Grupta 132 kişi x 8 = Grupta 87 kişi x 6 = Grupta 148 kişi x 6 =

5 2260 Aylık dağıtılacak ,00 TL. sını toplam puan 2260'a bölünce 25,11 TL. bir puan karşılığına denk gelen birim ücreti bulunur. Gruplarda bulunanlara aylık ödenecek kâr miktarı aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. 1.Grupta bulunan bir kişiye 25,11 x 10 = 251,11 T.L. 2.Grupta bulunan bir kişiye x 10 = 200,88 T.L. 3.Grupta bulunan bir kişiye x 10 = 150,66 T.L. 4.Grupta bulunan bir kişiye x 10 = 100,44 T.L. Hükümlünün 2007 yılında günlük yevmiyesi 5,00 TL.dir. Bu tabloya göre aylık hükümlüye verilecek kâr miktarı hükümlünün aylık ücretinin %50 si olan 75,00 TL.yi aştığı için, kâr payı %50 ücret üzerinden hesaplanacaktır. Hükümlülere ödenecek aylık toplam kâr payı 75x148 =11.100,00 TL. olacaktır. Aylık toplam dağıtılacak kâr payı miktarından, hükümlülere dağıtılacak aylık toplam kâr payı tutarı düşülerek kalan miktar tekrar puanlama sistemine tâbi tutularak yeni birim ücret bulunacaktır. Örneğimizde aylık dağıtılacak kâr payı ,00 TL idi. Hükümlülere dağtılacak aylık toplam kâr payı olan ,00 TL sini düştüğümüzde diğer personele dağıtacağımız aylık toplam kâr payı ,00 TL olacaktır. Bir puana denk gelen birim ücret; Personel Puan Toplam puan 1. Grupta 9 kişi x 10 = Grupta 132 kişi x 8 = Grupta 87 kişi x 6 = ,00 :1668 = 27,37 TL.olacaktır. Buna göre 1. grupta bulunan bir kişi aylık, 27,375 TL.x10 puan = 273,70 TL., yıllık ise 273,70x12 = 3284,40 TL. kâr payı alacaktır. İkinci gruptaki bir kişi aylık, 27,37 TL.x8 puan =218,96 TL., yıllık ise 218,96x12 = 2.672,52 TL kâr payı alacaktır. Üçüncü grupta yer alanlar aylık, 27,37x6 puan = 164,22 TL., yıllık 164,22x 12 = 1.970,64 TL. kâr payı alacaktır. Dördüncü grupta bulunan hükümlüler ise yukarıda belirtildiği gibi aylık aylık TL., yıllık ise 75,00x12= 900,00 TL. kâr payı alacaklardır. F.Sonuç Hükümlü ve tutukluların meslek ve sanatlarının korunup geliştirilmesi veya bir meslek ve sanat öğrenmeleri amacına yönelik olarak çalışmalarını sağlamak, Üretime katılmalarını teşvik etmek, Bir işe yaradıklarını, kendilerinin de değerli ve önem arz ettiklerini görebilmelerine fırsat vermek, Suç işlemeksizin bir yaşam sürdürmelerine daha iyi yardımcı olmak, Çalışma alışkanlığı kazandırmak, Yaşama heyecanı oluşturmak, Ceza infaz kurumunda, dışarıdaki yaşam ve çalışma koşullarına yakın bir hayat yaşamalarına zemin hazırlayarak sorunsuz bireyler haline gelmelerini sağlamak, Asayiş ve güvenliğin tesisine katkıda bulunmak, Eğitim ve iyileşmelerini en iyi şekilde yapabilmek, 5

6 Ceza infaz kurumundan salıverildikten sonraki hayatlarını namuslarıyla kazanma güçlerini korumak ve artırmak, Çalışma istek ve çabalarının arttırılması, Nitelikli iş yapma ve fazla üretimin yapılması, Tahliye edildikten sonra iş bulmalarını kolaylaştırmak, Sosyalleşme ve rehabilitasyonlarını sağlamak için, İşyurtlarında çalışan personel, işçi, hükümlü ve tutuklulara kâr payı verilmesi gerekli ve yerinde bir uygulamadır. KAYNAKÇA -Coyle, Andrew; "Cezaevi Yönetimine İnsan Haklarını Göz önüne Alan Bir Yaklaşım",2002 -İlkay, savcı; "Cezaevi İşyurtlarında Çalışan Hükümlüler" bir alan araştırması, Ankara, Avrupa Konseyi Adalet Bakanları Konferansı, İstanbul, Türkiye, Kasım 2010 Ekler için tıklayınız: 6

7 7