EĞİTİM YÖNETİMİNDE KURAM VE UYGULAMA

Transkript

1 EĞİTİM YÖNETİMİNDE KURAM VE UYGULAMA Edtör Prof. Dr. Servet Özdemr Edtör Yardımcıları Doç. Dr. Ferudun Sezgn Dr. Serkan Koşar

2 Editör Prof. Dr. Servet ÖZDEMİR Editör Yardımcıları Doç. Dr. Ferudun SEZGİN Dr. Serkan KOŞAR Eğitim Yönetiminde Kuram ve Uygulama ISBN Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2013, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: Aralık 2013, Ankara Yayın-Proje Yönetmeni: Ayşegül Eroğlu Dizgi-Grafik Tasarım: Cemal İnceoğlu Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Tarcan Matbaacılık Yayın Sanayi Zübeyde Hanım Mahallesi Samyeli Sokak No: 15 İSKİTLER/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: E-ileti: pegem@pegem.net

3 ÖN SÖZ Eğitim yönetimi ve planlaması gerek kuramsal bir çalışma alanı gerekse uygulamalı bir bilim olarak ülkemizde gelişimini sürdürmektedir. Alanın daha da gelişmesi sağlamanın sağlam kuramsal temeller olmadan pek mümkün olmadığının bilincinde olarak arkadaşlarımla birlikte bu kitabı hazırladık. Eğitim Yönetiminde Kuram ve Uygulama isimli bu eser ülkemizin farkı üniversitelerinde çalışmakta olan seçkin akademisyenler tarafından yazılmış 15 bölümden oluşmaktadır. Eğitim yönetimi olgusunun tüm boyutları ile tartışıldığı bu çalışmanın akademisyen, uygulamacı, okul yöneticisi, öğretmen ve öğretmen adayı öğrencilere faydalı olacağı düşünülmektedir. Bu çalışmada emeği geçen tüm arkadaşlarıma ayrı ayrı teşekkür ediyorum. Eserin baskıya hazırlanması sürecinde yoğun bir çaba sarf eden editör yardımcıları Doç. Dr. Ferudun SEZGİN ve Dr. Serkan KOŞAR a ve koordinasyon çalışmalarını yürüten Arş. Gör. Zeki ÖĞDEM e ayrıca teşekkür borçluyum. Bu çalışmanın sizlerle buluşmasını sağlayan PEGEM Akademi ekibine de ayrıca teşekkür ediyorum. Kuşkusuz eserde bazı eksiklikler mevcuttur. Bunların sorumluluğu yazarlara ve bize aittir. Okuyucudan gelen geri bildirimlerle daha iyisini yapmaya çalışacağız. Bu çalışmayı bir başlangıç olarak görmenizi dileyerek Eğitim Yönetimi alanının ülkemizde daha da kurumsallaşacağı günler görmemizi diliyorum. Editör Prof. Dr. Servet ÖZDEMİR Ankara, 2013

4

5

6

7 Ön Söz...v Bölümün Amacı...1 Özet...1 Anahtar Sözcükler...2 Giriş...2 Eğitim Yönetimini Anlamanın Önemi...5 Bölüm Tartışma Soruları...7 Önerilen Okumalar...7 Kaynakça...8 Bölümün Amacı...9 Özet...9 Anahtar Sözcükler...10 Yönetim Süreçlerinin Tarihsel Temelleri...10 Yönetim Süreçleri ve Yönetim Süreçlerinin İşleyişi...13 Karar Alma...14 Karar Türleri...14 Karar Alma Süreci...15 Grupla Karar Alma...19 Karar Alma Sürecine Yönelik Türkiye deki Literatür...20

8 viii Planlama...21 Planlamanın Tanımı, Öğeleri ve İlkeleri...21 Eğitim Planlaması Türleri...24 Eğitim Planlamasının Aşamaları...25 Planlamada Gözetilecek Prensipler...27 Planlama Sürecine Yönelik Türkiye deki Literatür...28 Örgütleme...30 Örgütleme Sürecinin Aşamaları...31 Örgütleme Sürecine Yönelik Türkiye deki Literatür...42 İletişim...43 İletişim Süreci...43 İletişim Türleri...45 İletişim Sürecine Yönelik Türkiye deki Literatür...46 Etki...48 Eşgüdüm (Koordinasyon)...50 Eşgüdümün Tanımı...50 Eşgüdüm Sağlama Yaklaşımları...51 Eşgüdüm Sürecine Yönelik Türkiye deki Literatür...52 Denetleme ve Değerlendirme...52 Denetleme ve Değerlendirmenin Tanımı...52 Denetim ve Değerlendirme Sürecinin İşleyişi...53 Denetim/ değerlendirme Sürecine Yönelik Türkiye deki Literatür...55 Genel Değerlendirme...55 Bölüm Tartışma Soruları...57 Önerilen Okumalar...57 Kaynakça...57

9 ix Bölümün Amacı...63 Özet...64 Anahtar Sözcükler...64 Sistem Kavramı...64 Sistem Kuramı ve Sistemlerin Sınıflandırılması...66 Sosyal Sistem Modelinin Varsayımları...68 Sosyal Sistemlerin Temel Özellikleri...69 Sistemin Sınırları...70 Homeostasis...71 Denge...71 Entropi...72 Sinerji...73 Eş sonluluk...73 Sosyal Bir Sistem Olarak Okulun Ögeleri...74 Girdi...75 Süreç...76 Çevre...82 Çıktı...84 Geri Bildirim...86 Sosyal Bir Sistem Olarak Okulun İşlevleri...88 Açık ve Sağlıklı Okul Sistemi...92 Gevşek Yapılı Sistemler Olarak Okul...94 Sonuç...96 Bölüm Tartışma Soruları...97 Önerilen Okumalar...97 Kaynakça...98

10 x Bölümün Amacı Özet Anahtar Sözcükler Örgüt Kültürü Kültür Örgüt Kültürü Kültürün Düzeyleri Artifaktlar Temel Değerler Temel Varsayımlar Okul Kültürü Okul Kültürünün Unsurları Misyon ve Amaçlar Değerler İş Yerinde Değerler Değer Çatışmaları Kültürel Semboller Okul Tarihi, Hikayeler ve Efsaneler Tören, Seremoni ve Kutlamalar Kültürel Değişim Okul Kültürü ve Performans Okul Kültürü ve Liderlik Liderlerin Rolleri Örgüt İklimi Okul İkliminin Unsurları Güvenlik Eğitim ve Öğretim İlişkiler Çevre İklim Tipleri Sonuç Bölüm Tartışma Soruları Önerilen Okumalar

11 xi Bölümün Amacı Özet Anahtar Sözcükler Liderlik Kavramı Okul Yöneticisi ve Liderlik Liderlik Yaklaşımları Dönüşümcü Liderlik İşlemci Liderlik Etik Liderlik Öğretimsel Liderlik Karizmatik Liderlik Vizyoner Liderlik Dağıtımcı Liderlik Otantik Liderlik Hizmetkâr Liderlik Ruhsal Liderlik Kültürel Liderlik Bölüm Tartışma Soruları Önerilen Okumalar Kaynakça

12 xii Bölümün Amacı Özet Giriş Motivasyon Kuramları Kapsam Kuramları İhtiyaçlar Hiyerarşisi Kuramı E.R.G Kuramı XY Kuramı Çift Faktör Kuramı Başarı Güdüsü Kuramı Süreç Kuramları Beklenti Kuramı Eşitlik Kuramı Amaç Kuramı Pekiştirme Kuramı Sonuç Bölüm Tartışma Soruları Önerilen Okumalar Kaynakça Bölümün Amacı Özet Anahtar Sözcükler Giriş İnsan Kaynakları Yönetiminin Kavramsal Evrimi İnsan Kaynaklarının İşlevleri İnsan Kaynakları Yönetim Modelleri İnsan Kaynakları Yönetimine İlişkin Kuramlar Bölüm Tartışma Soruları Önerilen Okumalar Kaynakça

13 xiii Bölümün Amacı Özet Anahtar Sözcükler Giriş Güç Bağımlılığı Yaratan Durumlar Örgütlerde Güç Örgütlerde Güç Modeli Yasal Güç (Meşru Güç) Ödül Gücü Zorlayıcı Güç Uzmanlık Gücü Karizmatik Güç Gücün Kullanımına İlişkin Koşullar İkame Edilebilirlik Merkezilik Takdir Hakkı Görünürlük Farklı Bir Bakış Açısı Gücün Paylaşılması Fikri Politika Bölüm Tartışma Soruları Önerilen Okumalar Kaynakça

14 xiv Bölümün Amacı Özet Anahtar Sözcükler Giriş Politika Analizi Eğitimde Politika Analizi Eğitim Politikası Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Eğitim Politikaları Ulusal Düzeyde Eğitim Politikaları Uluslararası Düzeyde Eğitim Politikaları Eğitimde Kalite ve Erişime Yönelik Politikalar Sonuç Bölüm Tartışma Soruları Önerilen Okumalar Kaynakça Bölümün Amacı Özet Anahtar Sözcükler Eğitim Sektörü Ekonomi ve Eğitim İlişkisi Eğitimde Finansman Modelleri ve Uygulamaları Türkiye nin Konumu ve Sektörün Durumu Okul Ekonomisi ve Okullarda Finansal Uygulamalar Yükseköğretimin Finansmanı Sonuç Bölüm Tartışma Soruları Önerilen Okumalar Kaynakça

15 xv Bölümün Amacı Özet Anahtar Sözcükler Giriş Mesleki Bir Öğrenme Toplumu Olarak Okulun Temel Varsayımları İş Birlikçi Okul Kültürünün Oluşturulması İnsan Kapasitesinin Geliştirilmesi Sonuçlara Odaklanma Geniş Tabanlı Liderlik Anlayışı Öz-yeterlik Mesleki Öğrenme Toplumunun Boyutları Destekleyici ve Paylaşılan Liderlik Kolektif Yaratıcılık ve Öğrenme Paylaşılan Değerler ve Vizyon Destekleyici Koşullar Paylaşılan Kişisel Etkinlikler Bölüm Tartışma Soruları Önerilen Okumalar Kaynakça

16 xvi Bölümün Amacı Özet Anahtar Sözcükler Giriş Okul ve İşlevleri Türk Milli Eğitim Sisteminde Okul Gelişim Uygulamaları Okulda Bulunan İnsan Kaynağı ve Gelişimi Okulda Yürütülen Eğitim-Öğretim Sürecinin Gelişimi Okulun Eğitim-Öğretim Ortamlarının Gelişimi Geleceğin Okullarında Okuryazarlık Eğitimine Duyarlık Okulun Çevresi ve Okul Gelişimi Anlatılanların Işığında Nasıl Bir Okul Geliştirmeli? Bölüm Tartışma Soruları Önerilen Okumalar Kaynakça Bölümün Amacı Özet Anahtar Sözcükler Giriş Hesapverebilirlik: Tanımlar, Türler ve Temel Sorular S Hesapverebilirlik Modeli ve Eğitime Uyarlanabilirliği Sonuç Bölüm Tartışma Soruları Önerilen Okumalar Kaynakça

17 xvii Bölümün Amacı Özet Anahtar Sözcükler Giriş Etik Kavramı Etik Sözcüğünün Kökeni, Tanımı ve Alt Disiplinleri Etik ile Ahlak İlişkisi Ahlaki Gelişim Süreçleri Gelenek Öncesi Düzey Geleneksel Düzey Gelenek Sonrası Düzey Etikle İlgili Kavramlar Yönetimde Etik Yönetimde Etik İlkeler ve Etik Dışı Davranışlar Eğitim Yönetimi ve Etik Sonuç Örnek Olaylar Bölüm Tartışma Soruları Önerilen Okumalar Kaynakça

18 xviii Bölümün Amacı Özet Anahtar Sözcükler Giriş Örgütlerde Değişim İhtiyacının Nedenleri Değişim Türleri Örgütsel Değişimin Kuramsal Temelleri Örgütsel Değişimin Kuramsal Çerçevesi Değişimin Kendine Özgü Doğası Değişimin Karmaşıklığı Örgütsel Değişim Modelleri Lewin Modeli Fullan Modeli Kotter in Sekiz Aşamalı Değişim Süreci Eğitim Örgütlerinde Değişim ve Kültür Eğitim Örgütlerinde Çalışanlar ve Değişim Değişim Ajanları Değişim Yönetimi ve Liderlik Değişime Direnç ve Dirençle Başa Çıkma Stratejileri Türk Eğitim Sistemi ve Değişim Bölüm Tartışma Soruları Önerilen Okumalar Kaynakça Dizin

19 Prof. Dr. Servet ÖZDEMİR Gazi Üniversitesi Kendi kendinizi idare etmeyi öğreten yönetim, en iyi yönetimdir. Goethe Bölümün Amacı Bu bölümün amacı, eğitim yönetiminin dünyada ve Türkiye de tarihsel gelişimine ışık tutarak, kuram ve uygulama açısından eğitim yönetimine yönelik eleştirel bir bakış açısı sunmaktır. Bu bölümün sonunda öğrenciler, 1. Eğitim yönetiminin tarihsel gelişimini analiz eder. 2. Türkiye de eğitim yönetimi alanının temel sorunlarını belirler. 3. Eğitim yönetimi alanının önemini kavrar. Özet Eğitim yönetimi, Türkiye de sosyal bir bilim olarak kuramsal bilgi birikimi ve akademik boyuttaki gelişmeleriyle önemli bir aşama kaydetmiştir. Bu gelişmelere rağmen alandaki sorunların fazlalığı ve etkileri dikkate alındığında alınacak daha çok yolun olduğu şüphesizdir. Eğitim yönetiminin kendine özgü kuram ve yaklaşımlarla ülkemizde eğitim sisteminin sorunlarına kalıcı ve gerçekçi çözümler üretmesi yönünde ciddi bir beklenti bulunmaktadır. Bu beklenti gerek alan aka-

20 2 nde Kuram ve Uygulama demisyenleri gerekse uygulamacılar açısından bütüncül bir yaklaşım ve özgün tasarımlar ile sorunlara yaklaşmayı gerekli kılmaktadır. Nicelik ve nitelik yönünden hızla gelişmeye devam eden bir alan olarak eğitim yönetimi alanı; bilgi birikimi ve deneyimini bütünleştirecek bir sentezle ülkemiz eğitim sisteminin yapı ve davranış boyutlarında güçlendirilmesine daha fazla katkıda bulunmalıdır. Anahtar Sözcükler Giriş Eğitim yönetimi, eğitim politikası, eğitim yöneticisi, kuram, uygulama Kamu yönetiminin bir alt dalı olan eğitim yönetimi ülkemizde akademik olarak önemli gelişmeler kaydetmiş olmasına rağmen uygulamada gelişmesini sürdürmektedir. Eğitim gibi gelişme ve yaygınlaşması büyük ölçüde Devlet e bağlı bir alan olan eğitim yönetimi ve eğitim yönetimde profesyonelleşme konusu politik etkilere çok açık bir alan olarak karşımıza çıkmaktadır. Özellikle uygulama aşamasında ülkedeki eğitim yöneticilerinin yetiştirilmesi ve istihdamında gözlenen Milli Eğitim Bakanlığı politikalarını alanın gelişmesini etkilemektedir. Eğitim yönetimi ayrı bir bilim dalı mıdır? sorusunu soran Balcı da bu sorunun cevabını şu şekilde vermektedir: Ölçütler ve tartışma ışığında eğitim yönetimine bakıldığında alanın üniversitelerde bölüm ya da birimleri bulunmakta, diplomaya götüren programları uygulamaya konulmakta, bir araştırma alanı olarak araştırma yapılmakta, bilimsel dergileri bulunmakta, mensuplarının bir ölçüde de olsa örgütlenmeleri söz konusu olmaktadır. O halde alanın, bir bilim dalı olduğunda kuşku yok. Bunun teslim edilmesi gerekir. Görünen o ki mensupları arasında alanın bir bilim alanı, bir disiplin olduğu kabul görmekte; ancak Nasıl bir bilim? ya da Nasıl bir bilim dalı? sorusuna verilen yanıtlarda farklılık gözlenmektedir. Eğitim liderliği ve yönetimi bir araştırma ve uygulama alanı olarak yönetsel teoriden hem yararlanmış hem de okul ve onun teknik problemlerine odaklanmasından dolayı yönetsel teoriden (administrative theory) ayrılmıştır. Sosyal açık bir sistem olan eğitim olgusunu salt işlemecilik kuramları açısından incelemenin bazı kısıtları mevcuttur. Eğitim yönetiminin kendine özgü kuramlar da geliştirmesi beklenmektedir. Eğitim yönetimi formal çalışma alanı olarak ilk kez 20. yüzyılın başlarında ABD de başlamıştır. Alanın ilk öncüsü Columbia Üniversitesi dir (Teachers College of the University of Columbia). Bu girişimi, Stanford, Chicago, Harvard, Wisconsin üniversiteleri takip etmiştir. Temel bilimsel bir çalışma alanı olarak ise 1950 lerde başladığı söylenebilir.