önce biz sorduk KPSS Soruda 31 soru ÖABT BİYOLOJİ ALAN BİLGİSİ - ALAN EĞİTİMİ Eğitimde

Transkript

1 KPSS 2017 önce biz sorduk 50 Soruda 31 soru ÖABT BİYOLOJİ ALAN BİLGİSİ - ALAN EĞİTİMİ Eğitimde 30. yıl

2 KOMİSYON ÖABT Biyoloji Öğretmenliği ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 7. Baskı: Kasım 2016 Ankara Proje-Yayın Yönetmeni: Seher Reyhani Dizgi-Grafik Tasarım: Tuğba Kuşcuoğlu Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

3 ÖN SÖZ Sevgili Öğretmen Adayları, Elinizdeki bu kitap, Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Biyoloji Öğretmenliği Alan Bilgisi Testi (ÖABT-Biyoloji) kapsamındaki soruları çözmek için gerekli bilgi, beceri ve teknikleri edinme ve geliştirme sürecinde siz değerli öğretmen adaylarımıza kılavuz olarak hazırlanmıştır. Kitabın hazırlanış sürecinde, sınav kapsamındaki temel alanlarda kapsamlı alanyazın taraması yapılmış, bu kitabın gerek ÖABT de gerekse gelecekteki meslek hayatınızda ihtiyacınızı maksimum derecede karşılayacak bir başucu kitabı niteliğinde olması hedeflenmiştir. Detaylı, güncel ve anlaşılır bir dilde yazılan konu anlatımları, çıkmış sorular ve detaylı açıklamalarıyla desteklenmiş, her ünite içeriği ÖSYM formatına uygun, çözümlü test sorularıyla pekiştirilmiştir. Ayrıca konu anlatımlarında verilen bilgi ve çözüm tekniklerine ek olarak uyarı kutucuklarıyla önemli konulara dikkat çekilmiştir. Bu kitabın tüm hazırlık aşamasında emeği geçen hocalarımız Duran Çelik, Serra Angın ve Ayşe Tuğba Çankaya'ya teşekkürü borç biliriz. Yoğun bir araştırma ve çalışma sürecinde hazırlanmış olan bu kitapla ilgili görüş ve önerilerinizi pegem.net adresini kullanarak bizimle paylaşabilirsiniz. Geleceğimizi güvenle emanet ettiğimiz siz değerli öğretmenlerimizin hizmet öncesi ve hizmet içi eğitimlerine katkıda bulunabilmek ümidiyle... Başarılar...

4 BİYOLOJİ ÖABT İLE İLGİLİ ÖNEMLİ BİLGİLER BİYOLOJİ ÖABT, 50 sorudan oluşmakta ve Biyoloji Öğretmeni Adaylarının Alan Bilgisi (Hücre ve Metabolizma, Bitki Biyolojisi, İnsan ve Hayvan Biyolojisi, Ekoloji, Canlıların Sınıflandırılması, Genetik ve Evrim) ile Alan Eğitimi alanlarındaki bilgi ve becerilerini ölçmeyi hedeflemektedir. Öğretmenlik Alan Bilgisi Testinde çıkan sorular, Biyoloji Öğretmenlik Lisans Programlarında verilen akademik disiplinlere paralel olarak hazırlanmaktadır. Sınavdaki Alan-Soru dağılımı aşağıdaki tabloda belirtilmiştir. Genel Yüzde Yaklaşık Yüzde Soru Sayısı Alan Bilgisi Testi % a. Hücre ve Metabolizma b. Bitki Biyolojisi c. İnsan ve Hayvan Biyolojisi d. Ekoloji e. Canlıların Sınıflandırılması f. Genetik ve Evrim % 16 % 10 % 20 % 10 % 8 % 16 Alan Eğitimi Testi % Genel Kültür, Genel Yetenek ve Eğitim Bilimleri Sınavlarınıza ek olarak gireceğiniz Öğretmenlik Alan Bilgisi Testi ile ilgili verilen bu bilgiler BİYOLOJİ ÖABT sınavı çerçevesinde hazırlanmıştır. Sınav içeriğinde yapılabilecek olası değişiklikleri ÖSYM'nin web sitesinden takip edebilirsiniz.

5 İÇİNDEKİLER ALAN BİLGİSİ 1. BÖLÜM: BİLİMSEL ÇALIŞMA VE CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ Bilimsel Çalışma...5 Canlıların Ortak Özellikleri Hücresel Yapı Beslenme Solunum ve ATP Üretimi Metabolizma Organizasyon Hareket Çevresel Uyarılara Tepki Üreme Boşaltım Büyüme - Gelişme Kimyasal Yapı Homeostasi (İç Denge) Enzim Kullanabilme Mutasyona Uğrayabilme...8 Çözümlü Test...9 Çözümler BÖLÜM: CANLILARIN TEMEL BİLEŞENLERİ Canlıların Temel Bileşenleri...13 A. İnorganik Bileşikler Su ve Mineraller Asit, Baz ve Tuz...15 B. Organik Bileşikler Karbonhidratlar (Şekerler) Yağlar (Lipitler) Proteinler...22

6 vi 4. Vitaminler...25 Çözümlü Test...27 Çözümler...29 D. Enzimler Basit Enzimler Bileşik (Konjuge) Enzimler Enzimlerin Sınıflandırılması Enzimlerin Çalışması Enzimlerin Çalışmasına Etki Eden Faktörler...33 Çözümlü Test...36 Çözümler...38 E. Nükleik Asitler DNA (Deoksiribonükleik asit) RNA (Ribonükleik asit)...44 F. Genetik Şifre ve Protein Sentezi...45 Çözümlü Test...51 Çözümler BÖLÜM: HÜCRE Hücre...56 A. Hücre Zarının Yapısı...57 B. Hücre Zarından Madde Geçişleri Pasif Taşıma Aktif Taşıma...63 Çözümlü Test...66 Çözümler...68 C. Sitoplazma ve Organeller Mitokondri Ribozom Endoplazmik Retikulum Golgi Aygıtı Lizozom...71

7 vii 6. Peroksizom Koful (Vokuol) Plastidler Sentrozom...74 Çözümlü Test...75 Çözümler...76 D. Çekirdek...77 E. Kalıtım Materyali...78 Çözümlü Test...81 Çözümler...82 F. Hücre Bölünmesi Mitoz Bölünme Mayoz Bölünme...86 Çözümlü Test...91 Çözümler BÖLÜM: CANLILARIN ÇEŞİTLİLİĞİ VE SINIFLANDIRILMASI Canlıların Sınıflandırılması ve Canlılar Âlemi...97 A. Canlıların Sınıflandırılması Amprik (Yapay) Sınıflandırma Doğal Sınıflandırma Filogenetik Sınıflandırma...97 Çözümlü Test Çözümler B. Virüsler Çözümlü Test Çözümler C. Canlılar Âlemi Bakteri Âlemi Archae Âlemi Protista Âlemi Mantarlar (Fungi)

8 viii 5. Bitkiler Âlemi (Plantae) Hayvanlar Âlemi (Animalae) D. Biyolojik Çeşitlilik Çözümlü Test Çözümler BÖLÜM: EKOLOJİ Ekoloji A. Ekolojik Kavramlar B. Biyomlar Karasal Biyomlar Sucul Biyomlar Çözümlü Test Çözümler C. Populasyon ve Hayvan Topluluğu Populasyonun Büyüklüğü Populasyon Yoğunluğu Doğum ve Ölüm Oranı Yaş Dağılımı Büyüme Eğrileri Rekabet Av - Avcı İlişkisi Populasyon Dağılımı Çözümlü Test Çözümler D. Besin Zinciri ve Enerji Piramidi Predatör Zincir Parazit Zincir Saprofit Zincir Çözümlü Test Çözümler E. Doğadaki Madde Döngüsü Karbon Döngüsü Oksijen Döngüsü Azot Döngüsü...151

9 ix 4. Su Döngüsü Fosfor Döngüsü Çözümlü Test Çözümler F. Beslenme Şekilleri ve Etkileşim Ototrof Canlılar Hem Ototrof Hem de Heterotrof Canlılar Heterotrof Canlılar Çözümlü Test Çözümler BÖLÜM: FOTOSENTEZ Fotosentez A. Işığa Bağlı (Aydınlık) Evre Devirli Fotofosforilasyon Devirsiz Fotofosforilasyon B. Işıktan Bağımsız (Karanlık) Evre (Calwin Devri) C. Fotosentez Hızını Etkileyen Faktörler Çevresel Faktörler Kalıtsal Faktörler Çözümlü Test Çözümler BÖLÜM: HÜCRESEL SOLUNUM Hücresel Solunum A. Oksijenli (Aerob) Solunum Glikoz (Glikolitik) Reaksiyonlar Krebs Çemberi Reaksiyonları (Sitrik Asit Devri) E.T.S (Hidrojen yolu) Reaksiyonları B. Oksijensiz (Anaerob) Solunum...192

10 x C. Fermantasyon (Mayalanma) Glikoliz Evresi Son Ürün Evresi Çözümlü Test Çözümler BÖLÜM: BİTKİSEL DOKULAR Bitkisel Dokular A. Meristem (Bölünür = Sürgen) Doku Primer (Birincil) Meristem Sekonder (İkincil) Meristem B. Temel Doku Parankima (Özerk) Doku Kollenkima (Pek Doku) Sklerankima (Sert Doku) C. İletim Doku Ksilem (Odun) Borusu Floem (Soymuk) Borusu D. Örtü Doku Epidermis Periderm (Mantar Doku) E. Bitkinin Kısımları Kök Gövde Yaprak Çözümlü Test Çözümler...212

11 xi 9. BÖLÜM: BİTKİLERDE TAŞIMA SİSTEMİ Bitkilerde Taşıma Sistemi A. Ksilemde Taşıma Kılcallık Kök Basıncı Terleme (Transpirasyon) Çekim Teorisi ve Kohezyon B. Terlemeye Etki Eden Faktörler Çevresel Faktörler Genetik Faktörler C. Floemde Taşıma Çözümlü Test Çözümler BÖLÜM: BİTKİLERDE BESLENME, BÜYÜME VE HAREKET Bitkilerde Beslenme, Büyüme ve Hareket A. Makroelementler B. Mikroelementler C. Minimum Kuralı D. Bitkilerde Büyüme Dış Faktörler Hormonlar E. Fotoperyodizm F. Bitkilerde Hareket Tropizma (Yönelim) Nasti (Irganım) Çözümlü Test Çözümler...236

12 xii 11. BÖLÜM: BİTKİLERDE ÜREME VE GELİŞME Bitkilerde Üreme ve Gelişme A. Tohumsuz Bitkilerde Üreme Karayosunlarında Üreme Eğrelti Otlarında Üreme B. Tohumlu Bitkilerde Eşeysiz Üreme Çelikle Üreme Yumru İle Üreme Sürünücü Gövde İle Üreme Soğan İle Üreme C. Tohumlu Bitkilerde Eşeyli Üreme Kapalı Tohumlu Bitkilerde Eşeyli Üreme Açık Tohumlu Bitkilerde Eşeyli Üreme D. Tohum E. Meyve Çözümlü Test Çözümler BÖLÜM CANLILARDA ÜREME VE GELİŞME Canlılarda Üreme ve Gelişme A. Eşeysiz Üreme Bölünerek Üreme Tomurcuklanma ile Üreme Sporla Üreme Vejetatif Üreme Rejenerasyon B. Eşeyli Üreme Konjugasyon (Kavuşma) Partenogenez Hermafroditizm Metagenez (Döl Alması) C. Hayvanlarda Eşeyli Üreme Dış Döllenme...259

13 xiii 2. İç Döllenme D. Yumurtanın Yapısı Yumurta Kabuğu Koryon Zarı Amnion Zarı Allontoyis Kesesi Vitellus Kesesi E. İnsanda Üreme Erkek Üreme Sistemi Dişi Üreme Sistemi F. Hayvanlarda Gelişme ve Büyüme Segmentasyon Blastula Evresi Gastrula Evresi G. Başkalaşım (Metamorfoz) Çözümlü Test Çözümler BÖLÜM: KALITIM Kalıtım A. Kalıtımla İlgili Kavramlar B. Kalıtım ve Çevre C. Genetik ve Olasılık D. Eksik Baskınlık E. Genotipin Araştırılması (Kontrol = Geri Çaprazlama) F. Çok Alellik (Multiple Alellik) G. Kan Grupları ABO Sistemi Rh Sistemi MN Sistemi Çözümlü Test Çözümler...305

14 xiv 14. BÖLÜM: POPULASYON GENETİĞİ Populasyon Genetiği Populasyon Gen Havuzu Gen Frekansı Kararlı ve Kararsız Populasyon A. Hardy - Weinberg Kuralı B. Akraba Evlilikleri C. Genetik Islah D. Populasyonun Gen Frenkasını Değiştiren Etkenler Göçler İzolasyon (Ayrılma) Mutasyon Doğal Seleksiyon (Seçilim) Genetik Sürüklenme Eş Seçimi Çözümlü Test Çözümler BÖLÜM: BİYOTEKNOLOJİ VE GENETİK MÜHENDİSLİĞİ Biyoteknoloji ve Genetik Mühendisliği A. Biyoteknolojik Yöntemler B. Genetik Mühendisliği C. Hayvanlarda Klonlama D. DNA İzolasyonu E. DNA'nın Aktarımı Transformasyon Mikroenjeksiyon Biyolistik Yöntem Elektroporasyon Yöntemi F. DNA Parmak İzi Çözümlü Test Çözümler...328

15 xv 16. BÖLÜM: CANLILARIN OLUŞUMU VE EVRİM Canlıların Oluşumu ve Evrim A. Abiyogenez (Kendiliğinden Oluş Hipotezi) B. Biyogenez (Canlıdan Oluş) Hipotezi Panspermia Hipotezi Ototrof Hipotezi Heterotrof Hipotezi C. LAMARCK'ın Evrimle İlgili Görüşü Kullanma ve Kullanmama Hipotezi Kazanılan Karakterlerin Kalıtımı D. DARWİN'İN Evrimle İlgili Görüşü E. Yaratılış Görüşü F. Ekolojik ve Evrimsel Kurallar Coppe Kuralı Dollo Kuralı Gloger Kuralı Allen Kuralı Bergman Kuralı G. Evrimi Destekleyen Kanıtlar Embriyolojiden Elde Edilen Kanıtlar Paleantolojik Kanıtlar Sınıflandırmadan Elde Edilen Kanıtlar Morfolojiden Elde Edilen Kanıtlar Fizyoloji ve Biyokimyadan Elde Edilen Kanıtlar Sitoloji ve Genetikten Elde Edilen Kanıtlar Biyocoğrafyadan Elde Edilen Kanıtlar Körelmiş Organlar Parazitlerden Elde Edilen Kanıtlar Çözümlü Test Çözümler...339

16 xvi 17. BÖLÜM: CANLILARDA DAVRANIŞ Canlılarda Davranış A. Doğal Davranış İçgüdü Refleksler B. Sosyal Davranış C. Sonradan Kazanılan Davranış İzleme ile Öğrenme Alışkanlık Yoluyla Öğrenme Şartlanma Yoluyla Öğrenme Deneme-Yanılma Yoluyla Öğrenme D. Biyolojik Saat (Biyoritm) E. Hayvanlarda Savunma Davranışları Çözümlü Test Çözümler BÖLÜM: SİNİR SİSTEMİ Sinir Sistemi A. Omurgasız Hayvanlarda Sinir Sistemi B. Omurgalılarda Sinir Sistemi Sinir Hücreleri ve Çeşitleri Bir Nöronun Yapısı ve Kısımları Bir Nörondan Başka Bir Nörona İmpuls Geçişi C. İnsanda Sinir Sistemi I. Merkezî Sinir Sistemi Beyin Omurilik (Medulla Spinalis) II. Çevresel Sinir Sistemi Çözümlü Test Çözümler...364

17 xvii 19. BÖLÜM: DUYU ORGANLARI Duyu Organları A. Göz ve Görme Duyusu Sert Tabaka (Sklera) Damar Tabaka (Koroid) Ağ Tabaka (Retina) B. Kulak ve İşitme Duyusu Dış Kulak Orta Kulak İç Kulak C. Burun ve Koku Duyusu D. Dil ve Tat Alma Duyusu E. Deri ve Dokunma Duyusu Üst Deri (Epidermis) Alt Deri (Dermis) Çözümlü Test Çözümler BÖLÜM: HORMONLAR VE ENDOKRİN SİSTEM Hormonlar ve Endokrin Sistemi A. Hipofiz Bezi Ön lob (Anterior) Ara lob (Median) Arka lob (Posterior) B. Tiroid ve Paratiroid Bezi Tiroksin Hormonu Kalsitonin (Tirokalsitonin) Hormonu C. Paratroid Bezi D. Böbrek Üstü Bezler (Adrenal Bezleri) Adrenal Korteks Hormonları Adrenal Medulla (Öz) Hormonları...384

18 xviii E. Pankreas İnsülin Hormonu Glukagon Hormonu F. Eşeysel Bezler (Gonad Hormonları) Östrojen Hormonu Progesteron Hormonu Testosteron Hormonu G. Timus Bezi H. Epifiz Bezi İ. Plasenta Çözümlü Test Çözümler BÖLÜM: DESTEK VE HAREKET SİSTEMİ Destek ve Hareket Sistemi A. Bir Hücrelilerde Destek ve Hareket B. Omurgasızlarda Destek ve Hareket Hidrostatik İskelet Dış İskelet İç İskelet C. Omurgalı Hayvanlarda Destek ve Hareket D. İnsanda İskelet Sistemi Şekillerine Göre Kemik Çeşitleri Eklem Yapısı ve Çeşitleri E. Kas Sistemi İskelet Kasları Kalp Kası Düz Kas F. Çizgili Kasların Çalışma Mekanizması G. Kasılmanın Kimyası H. Kas ve İskelet İlişkisi Çözümlü Test Çözümler...408

19 xix 22. BÖLÜM: SİNDİRİM SİSTEMİ Sindirim Sistemi A. Sindirim Basamakları Mekanik (Fiziksel) Sindirim Kimyasal Sindirim Emilim B. Sindirim Çeşitleri Hücre İçi Sindirim Hücre Dışı Sindirim C. Canlılarda Sindirim Saprofitlerde Sindirim Bitkilerde Sindirim Süngerlerde (Porifera) Sindirim Sölentelerde Sindirim Yassı Solucanlarda Sindirim Yuvarlak Solucanlarda Sindirim Toprak Solucanınıda Sindirimi Eklem Bacaklılarda Sindirim Yumuşak Canlılarda Sindirim Kuşlarda Sindirim Memelilerde Sindirim D. İnsanda Sindirim Sistemi Ağız Yutak Yemek Borusu Mide İnce Bağırsak Kalın Bağırsak Karaciğer Pankreas E. Besinlerin Kimyasal Sindirimi Proteinlerin Kimyasal Sindirimi Karbonhidratların Kimyasal Sindirimi Yağların Kimyasal Sindirimi F. Besinlerin Emilimi Çözümlü Test Çözümler...424

20 xx 23. BÖLÜM: HAYVANLARDA DOLAŞIM SİSTEMİ Hayvanlarda Dolaşım Sistemi A. Omurgalılarda Dolaşım Sistemi Balıklarda Dolaşım Kurbağalarda Dolaşım Sürüngenlerde Dolaşım Kuş ve Memelilerde Dolaşım B. Hayvanlarda Isı Düzenlenmesi C. İnsanda Dolaşım Sistemi Kalbin Yapısı ve Çalışması Kalbin Çalışma Mekanizması D. Kan Damarlarının Yapısı ve Özellikleri Atardamarlar (Arterier) Kılcaldamar (Kapiller) Toplardamarlar (Venler) E. Kan ile Hücreler Arasında Madde Alışverişi (STARLİNG Hipotezi) F. Lenf Dolaşımı G. İnsanda Bağışıklık Sistemi Bağışıklık Sistemi Bağışıklığın Kazanılması Çözümlü Test Çözümler BÖLÜM: SOLUNUM SİSTEMİ Solunum Sistemi A. Hayvanlarda Solunum Sistemi Hücre Yüzeyi ve Deri Solunumu Solungaç Solunumu Trake Solunumu Akciğer Solunumu B. İnsanda Solunum Sistemi Burun (Nasus) Yutak ve Gırtlak (Farinks ve Larinks) Soluk Borusu (Trakea) Akciğer C. Soluk Alıp Verme Mekanizması D. Solunum Gazlarının Taşınması Oksijenin Taşınması Karbondioksitin Taşınması Çözümlü Test Çözümler...456

21 xxi 25. BÖLÜM: BOŞALTIM SİSTEMİ Boşaltım Sistemi A. Tek Hücrelilerde Boşaltım B. Omurgasız Hayvanlarda Boşaltım Sünger ve Sölenterler Yassı Solucan Halkalı Solucan Eklem Bacaklılar C. Omurgalılarda Boşaltım Organı Pronefroz Böbrek Mezonefroz Böbrek Metanefroz Böbrek D. İnsanda Boşaltım Sistemi E. İdrar Oluşumu Süzülme (Filtrasyon) Geri Emilim (Rezorpsiyon) Salgılama (Sekresyon) F. Ozmoregülasyon Çözümlü Test Çözümler KAYNAKÇA BÖLÜM: HAYVANSAL DOKULAR Hayvansal Dokular A. Epitel Doku Örtü Epiteli Bez (Salgı) Epiteli Duyu Epiteli B. Bağ ve Destek Doku Temel Bağ Doku Kıkırdak Doku...486

22 xxii 3. Kemik Doku Yağ Doku Kan Doku C. Kas Doku Düz Kas Çizgili Kas Kalp Kası D. Sinir Doku Çözümlü Test Çözümler...495

23 xxiii ALAN EĞİTİMİ Biyoloji Öğretim Programı A. Öğretim Programında Yer Alan Kazanımlar B. Öğretim Programındaki Öğrenme - Öğretme Anlayışı C. Öğretim Programındaki Ölçme Değerlendirme Anlayışı Öğretim Programının Ögeleri A. Kazanımlar B. İçerik (Ne Öğretelim?) Giriş Etkinlikleri Gelişme Etkinlikleri C. Bugünkü Öğrenme Anlayışımızda Önemli Yere Sahip Bilim Adamlarının Teorileri J. PIAGET: Bilişsel Yapılandırmacılık L. VYGOTSKY: Sosyal Yapılandırmacılık J. BRUNNER: Buluş Yoluyla Öğrenme R. GAGNE: Öğrenme Koşulları D. AUSUBEL: Anlamlı Öğrenme H. GARDNER: Çoklu Zekâ Kuramı D. Yapılandırmacı Teoriye Dayalı Öğretim Modelleri Öğrenme Halkası E. Öğretim Strateji, Yöntem ve Teknikleri Öğretim Stratejileri Öğretim Yöntemleri Dersin Sonuç Etkinlikleri ve Ölçme Değerlendirme Çözümlü Test Çözümler KAYNAKÇA...565

24