Türkiye ve Almanya da Antisemitizm ve Yabanc Düflmanl

Transkript

1 Türkiye ve Almanya da Antisemitizm ve Yabanc Düflmanl Dilek Zaptç o lu Öncelikle söyleyeceklerimi kısaca özetlemek istiyorum: Her iki ülkenin de öteki olarak tanımladığı gruplara resmi planda, yasalarla bir uyum veya dahil olma teklifi yaptığını, ama tarihinden, kültüründen gelen köklü özellikleri yüzünden, samimiyetle verdiği sözü fiilen tutmakta zorlandığını düşünüyorum. Bu, işin insani zorluk kısmı. Fakat eşitsizlikler gerçekte toplumdaki ekonomik koşullardan, paylaşım mücadelelerinden besleniyor. Bu alanda daha insani, daha dayanışmacı çözümler bulunması, bence bireyler arasında ve toplumda barışın ve eşitliğin ön şartı. Kotalarla, özel önlemlerle eşitlenmenin teşvik edilebileceğini düşünüyorum. Bunun için öncelikle gerçek bir 219

2 Türkiye ve Almanya da Antisemitizm ve Yabanc Düflmanl çoğunluk iradesi lazım. İnsanlar dünyanın her yerinde partiküler çıkarlarına endeksli ve az çok egoist bir bakış açısına sahip. Toplumlar tek başına kalıcı çözümleri ortaya çıkartamıyor. Onun için akıllı, barışçı çözümler bence ileri görüşlü ve neyi neden yaptığını topluma da anlatabilecek siyasi liderler gerektiriyor. Almanya nın entegrasyon veya toplum olarak yabancıya sunduğu dahil olma, içeri girme stratejisi, mesela İngiltere gibi bir ülkenin grup haklarına, kolektif haklara dayalı konseptinden farklı olarak, bireysel entegrasyon. Yani toplum, resmi olarak yabancıya şöyle diyor: Eğer dilimizi öğrenir, bu oyunu hangi kurallara göre oynadığımızı, yani anayasamızı ve birlikte yaşama şeklimizi anlarsan ve kabul edersen, sen de pekala bizden biri haline gelebilirsin. Kağıt üzerinde, yapılan son kanuni değişikliklerle de birlikte, Alman vatandaşlığının önünde büyük bir engel kalmadı. Artık Almanya da doğup büyüyen bir göçmen çocuğu, nispeten kolaylıkla Alman vatandaşı olabiliyor. Fakat Alman toplumu, resmi olarak formüle ettiği bu entegrasyon yolunu, tarihinden gelen ve kolaylıkla üzerinden atamadığı bazı engellerle aynı zamanda tıkamakta. Nedir bunlar? 1. Alman kimliği gayet iddialı ve aynı zamanda yüzergezer bir kimliktir. Alman olunmaz. İnsan ya Almandır ya değildir deyişi bunu özetler. Almanlık, bir pasaport meselesi değil hala daha böyle sisler içinde, Wagneryen bir, böyle hedefi belirsiz arayış ın öznesi olarak hissediliyor. Bu, içine girmek isteyen açısından son derece dirençli bir kimlik. Mesela ben, 1920 lerde, henüz Hitler ortada yokken Alman olamamak hakkındaki kederli duygularını anlatan Yahudi yazar Jakob Wassermann ı okuduktan sonra, neden Almanya da Alman olmanın bizim gibi uzun yıllar orada yaşamış 220

3 Dilek Zaptç o lu insanlar için de imkansız olduğunu anladım. Bir başka ilginç örnek benim için Cem Özdemir dir. Cem, kendi kitaplarından birinde de anlattığı gibi annesi babası yoğun olarak ev dışında çalıştığı için apartmandaki Alman bir büyükanne elinde yetişmiş ve kültürel olarak kesinlikle uyum sağlamış bir çocuk ların başında Yeşiller den milletvekili seçildiği zaman Berlin de bir Türk lokantasında Türk basınına bir kahvaltı verdi. Burada Merhaba arkadaşlar, hoş geldiniz dedi ve ardından Almanca devam etti: Özür dilerim, Türkçe konuşamıyorum. Ben Türk kökenli olabilirim ama beni ilgilendiren konular ekoloji, alternatif enerjiler gibi konulardır. Ben meclise Türklerin temsilcisi olarak girmedim ve Türkleri değil kendi seçim bölgemi temsil edeceğim. Aradan yaklaşık 15 yıl geçtikten sonra bugün durum: Cem sonradan Türkleşti. Şimdi güzel Türkçe konuşuyor, Türkiye yi ve problemlerini öğrendi. Bu örnek çok sayıda tekrarlandı. Asimile olmuş diyebileceğimiz derecedeki göçmen çocukları yeniden eski köklerine döndüler. Bunda en önemli faktör bence Alman toplumunun hem asimilasyon istemesi, hem de asimile olmuş kişilere bir türlü kendinden ve eşit gözü ile bakamayışıdır. Dolayısıyla Alman toplumu, kendi koyduğu resmi kriterleri yerine getiren bir yabancı kökenliyi Alman kabul etmekte ve ona tümüyle eşit muamelesi yapmakta zorlanan, insanı sürekli eski ve geride bıraktığı kimliğine geri atan bir toplum. Bu tecrübeler 1980 lerden beri yaşanarak göçmenlerde, Ne yapsam fayda etmiyor duygusu yarattı ve Farklılıklarımı korumam lazım, hiç olmazsa geçmişimle bağlarımı kopartmayayım ve Türkiye opsiyonumu canlı tutayım kanısını yerleştirdi. 221

4 Türkiye ve Almanya da Antisemitizm ve Yabanc Düflmanl Göç dalgalarının sürekli tazelenmesi, Almanya da Türkiye yle bağların canlı kalmasının bir başka nedeni. Uydu televizyonu ve ucuz ve hızlı seyahat olanakları, internet, cep telefonu gibi elektronik gelişmeler Almanya da yaşarken birçok insanın kendini Türkiye de gibi hissetmesini sağlayarak entegrasyonu zorlaştırıyor. Gözardı edilmemesi gereken bir faktör de postendüstriyel toplumlarda insanların zaten büyük ölçüde atomize yaşaması ve kendi ilgi ve çıkarları doğrultusunda gruplaşması. Bu ortam, insanlara özgürlük sağlarken kamusal alanda bir ortaklaşmayı da ortadan kaldırıyor. Müslüman kökenlilik, burada özellikle Alman-yapmayıcı, Alman olmayı önleyici bir özellik gibi duruyor. Gerçekten de Almanya da Alman kökenli olup Hıristiyanlıktan Müslümanlığa ihtida edenler de artık Almanlıktan çıkmış gibi görünür fakat bunun ilginç bir karşı aktörü de bu insanların isimlerini değiştirip Heinrich iken Yusuf, Maier iken Ebubekir gibi Arap soyadları alması ki, bu da Müslümanlığı salt Araplıkla bağlantı kurulması açısından ilginçtir. Kayda değer bir nokta da bu tam uyum, tam entegrasyon konusunda dinin hakikaten önemli bir rol oynaması. Ruhr havzasında çalışmaya gelip kalan Polonya kökenliler, Hıristiyan oldukları için daha kolay kabul görmüş gibiler. Ama Yahudilerin yüzlerce yıllık bir asimilasyon sürecinin ardından toplumdan atılması süreci, ibretlik bir süreç olarak, bugün de Hıristiyan olmayan göçmenlerin önünde duruyor. Müslümanlığın da ben, Yahudilik gibi, kabulü çok zorlaştıran bir özellik olduğunu düşünüyorum. Fakat sonuçta önemli olan, göçmenlerin Alman toplumunda kendilerini sevilir ve istenir hissedip hissetmediği ki bu konuda şüpheler haksız değil, hele artan kriz zamanlarında. 222

5 Dilek Zaptç o lu 2. Antisemitizm Almanya da ilginç bir seyir izlemiş. Holocaust un ardından zaten ülkedeki Yahudi sayısı uzun yıllar çok azdı. Bugün Doğu Avrupa dan göçle beraber bildiğim kadarıyla biraz artmış durumda. İlginç bir şekilde, Holocaust Alman toplumunun yabancıyı dışlayan kimliğinin önemli bir bileşeni olmuş. Yani, mesela yabancı kökenli bir entelektüel olarak, gazeteci olarak Alman arkadaşlarınızla Antisemitizmi veya Holocaust u konuşmaya başlarsanız size, neredeyse Bu bizim konumuz, sana ne oluyor? dışlayıcılığıyla bakılırken, resmi alanda yine tam tersine, bir uyum kriteri olarak antisemitizme karşı olmak özellikle Türk ve Arap gençlerine nasihat ediliyor. Müslüman kökenli göçmenlerde İsrail e tepki olarak Antisemitizmin artışı, Almanya da toplumun kendi içinde bir antisemitizm yokmuş, kalmamış sonucuna yol açmamalı. Benim gözlemlerime göre antisemitizm Alman toplumunda hala yaşıyor fakat Holocaust ve ardından gelen geçmişle hesaplaşma süreci, onun kamusal alanda kendine görünür bir yer bulmasını kesinlikle önlüyor bu da önemli ve iyi bir bariyerdir. 3. Yabancı düşmanlığı ve antisemitizm Almanya da var, dedik. Ama, buna karşı çok güçlü bir tartışma, demokrasiye sahip çıkma, geçmişle ve bugünle devamlı hesaplaşma kültürünün de var olduğunu söylemeliyiz. Irkçılık ve Yahudi düşmanlığı Almanya da toplumun çoğunluğunca reddedilen ve savaşılması gereken olumsuz özellikler olarak görülür. Irkçılık ve önyargılar, çok zor ortadan kaldırılabilir. Bir toplumun bunları hor görmesi, ırkçı eylemi ceza kapsamına alması çok önemli ve her şeye rağmen birlikte yaşamanın harcını oluşturuyor. 223

6 Türkiye ve Almanya da Antisemitizm ve Yabanc Düflmanl Almanya da özellikle 1980 lerde, eski 68 liler kuşağının da katkısıyla aşırı bir özeleştiri ve kendinden nefret eğilimi yaşandı. Neredeyse Alman olduğundan utanan bir kuşağın göçmenlere Ne eyleseniz güzel eylersiniz gibi bir bakışla yaklaşması da ırkçılığa aşırı bir tepkiydi. Bunlara gerek olmadığını ve eşitlik isteyenlerin de eleştiri kaldırması gerektiğini, eşitliğin kendisinden istendiği çoğunluk, yani hakim grubun da verdiği sözü tutmasının işi çok kolaylaştıracağını düşünüyorum. Eşitlik isteyen şunu da unutmamalı: Eğer kendisi çoğunluk olsaydı, ayrıcalıklar bu sefer onun hoşuna gidecekti ve onlardan kolay kolay vazgeçmeyecekti. O halde mücadele edilmesi gereken aslında kendi içimizdeki bir şeydir ve yalnız karşımızdakinin içindeki değildir. Gelelim TÜRKİYE ye. Türkiye toplumunun tamamen zıt bir kimlik oluşumu var. Nasıl ki Almanlık böyle biraz sisli, Wagneryen, ele avuca zor gelen mistik bir tını taşıyorsa Türk kimliği 1923 ten sonra gayet yalın ve net tarif edilmiş: Ne mutlu Türküm diyene! Yani, dağılıp gitmiş imparatorluktan artakalan vatanda, kendine Türküm diyen herkes Türktür denmiş. Fakat burada da bu kez Türkiye toplumunun kendini aşamadığı nokta, Osmanlı mirası ve dine göre tasnif. Samimi olarak gayrimüslimlere, özellikle Osmanlı nın batış sürecinde Müslümanlarla beraber hareket edip kalan Yahudilere bir söz verilmiş: Eğer düzgün Türkçe öğrenir bu ülkenin inşasına yardım ederseniz siz de tam eşit olacaksınız denmiş. Ama bu söz, sadece Müslümanlar bizden sayılmaya devam edildiği için, tutulamamış. Osmanlı nın millet anlayışı ve Müslümanlığın kendini en son ve en mükemmel din olarak kavrayışı, yani diğer iki tektanrıcı din gibi 224

7 Dilek Zaptç o lu belirgin şekilde kendini diğer dinlerden ayırması, gayrimüslimleri Türkiye nin ötekileri yabancıları haline getiriyor. Burada da aynı Hıristiyanlıktaki gibi bir kibir faktörü olduğunu düşünüyorum. Hıristiyanlık, İsa ya inanmayanları ruhu kurtulacak saymazken, Müslümanlık da ana çizgisiyle Hazreti Muhammed e inanmayanları cennete gidemeyecek kabul ediyor. İnsanlar ne kadar az veya çok dindar olsa da bu bakış açıları, kültürel dip dalgaları halinde yaşamaya ve davranışları belirlemeye devam ediyor. Gayrimüslimler bugün Türkiye de din referanslı iktidarın merhametine, diyelim sığınmayı, Cumhuriyet in sert uluslaştırma homojen ulus yaratma önlemlerine yeğliyorlar. Paradoksal biçimde: Çünkü aslında Cumhuriyet in ideali gerçekleşseydi, teorik olarak, herkes dine, dile bakılmadan eşit haklara sahip olacaktı. Örneğin İzak adında bir başbakanımız olabilirdi. Bunun olamayışı, aslında Cumhuriyet in kendi ideallerini gerçekleştiremeyişinden, bu Aydınlanmacı ideallerin İslami Osmanlı kültürünün duvarına çarpmasından ileri geliyor. Yani gayrimüslimlerin ötekileşmesi Cumhuriyet in ideolojisine içkin miydi, yoksa Osmanlı nın millet ayrımına geri giden bir ayrışmanın, kaynaşmayı reddetmenin ürünü müydü? Cumhuriyeti kuranlar da her ne kadar yeni bir Türk tarifi yapsalar da Osmanlı ydılar ve imparatorluğun parçalanma sürecinde gayrimüslimlere şüpheyle bakmayı içselleştirmişlerdi. Her halükârda, Tanzimat ın Müslümanların imtiyazlarını ortadan kaldırmasına nasıl tepki geldiyse Cumhuriyetin herkesi vatandaşlık bazında eşitleme konsepti de, bence aynı kadim çizgi üzerinde, gerçekleşme şansı bulamadı. Burada bir parantez açmak istiyorum: Bu içeri alma dışarıda bırakma süreçleri asla tek taraflı olmuyor. Dışlananlar da kendi çevrelerinde 225

8 Türkiye ve Almanya da Antisemitizm ve Yabanc Düflmanl kümelenip bizi istemeyeni biz hiç istemeyiz psikolojisine giriyor. Osmanlı dan gelen hakim millet Müslümanlar karışsında Zımmiler anlayışı, daha çabuk Batılılaşmış, okullaşmış olmak, artan refah, burjuvalaşma ile de birleşip gayrimüslim azınlıklarda da Müslümanlardan aslında üstün olma bilinci, duygusu, hatta belki inadı yaratmıştı. Yüzlerce yıl bir başka dinin mensuplarının hakimiyetinde yaşamış olmanın getirdiği çelişkili duygular da birer dip dalgası olarak yaşıyordu. Yani ayrışma cumhuriyetten sonra olmadı, 19. Yüzyılda belirginleşmişti. Antisemitizme gelince Türkiye de Rifat Bali nin çalışmaları biliniyor. Geçende Bensiyon Pinto da bir okumasında nasıl Galatasaray kulübünün koridorlarında bir antrenör kendisine pis Yahudi dediği için gençliğinde futbolcu olmaktan vazgeçtiğini anlatıyordu. Gazze olayının ardından Türkiye de hakiki bir antisemit patlama yaşandığını ve bunun, giderek hakim hale getirilmeye çalışılan dini söylemle de alakalı olduğunu düşünüyorum. Eğitimsizlik ve seyahat edememek, ekonomik sorunlar, belirsiz bir gelecek, savaşların çok yakında hatta içimizde cereyan etmesi Türkiye toplumunda komplo teorilerinde de patlama yapmış durumda. Bunlara ezoterik bir takım teoriler ekleniyor, 2012 de Marduk un dünyaya çarpacağı veya depreme üç sene kaldığı gibi. Herhangi bir taksi şoförüyle konuştuğunuzda, zina ve bina arttı, kıyamet kopacak deseniz mutlaka onay alıyorsunuz. Avrupalılara, AB sürecinin samimiyetsiz bulunmasından ötürü büyük duygusal tepki var. Bunun ötesinde, Batı nın artık mutlak bir paradigma kaynağı olarak sayılmadığını görüyorum. Bu bütün dünyada biraz da Batı nın çok 226

9 Dilek Zaptç o lu fazla bilinip ondan sıkılmayla, büyüsünü kaybetmiş olmasıyla alakalı. Batı gerçi varılması arzulanır maddi bir hedef olarak orada duruyor. Ama Batı nın hayat tarzı denen şey tartışma konusu. Bunun da ama çok derin düşünülmediği ortada. Tüketim toplumunun tüm özellikleri severek devralınıyor. Kadın ve içki, burada iki halledilmemiş mesele veya şekilci yüzeysel bir dindarlığın işaretiyle, belki köktenci bir İslam fanatizmi olmaktan ziyade erkek egemenliğinin korunma çabası olarak karşımızda duruyor. Antisemitizmin ürkütücü boyutlara vardığını görüyoruz maalesef Türkiye de. Sokakta dünyayı İsrail idare ediyor şeklindeki düşünceler çok büyük kabul görüyor. Yahudilerin korktuğu bir ülke haline geldiğimizi düşünüyorum ve yine şunu ekleyerek: Sevindirici olan, Türkiye de de ırkçılığın ve Yahudi düşmanlığının resmi ağızlarda ve kamusal alanda lanetlenmesi. Burada sakınılması gereken, lanetlerken bir yandan da azdırmamak. Bu konuda İstanbul un bilbordlarına asılan Öldürmeyeceksin veya Sen Musa nın çocuğu değilsin gibi afişlerin orada haftalarca asılı kalması çok yanlıştı. Burada da Filistin ve Müslümanların 19. Yüzyılda Batı tarafından sömürgeleştirilmesi, İsrail in Batı nın ve bu acılı geçmişin kanıtı, temsilcisi olarak algılanması antisemitizmi kızıştıran faktörler. Türkiye nin ikinci ötekisi ise Müslüman bir halk olan Kürtlerdir. Buna hiç girmeyeceğim. Orada da ortak dinle kucaklayışın artık işe yaramadığını, etnik kimlik iddiasının sürdüğünü görüyoruz ki bu da toplumda en büyük, en tehlikeli kırılma noktası olarak duruyor. Burada Kürtlerin artık bireysel eşitlenme ve entegrasyon vaadiyle yetinmek istemediğini ve kolektif haklar, hatta kolektif olarak Türklerle tam olarak eşitlenme istediğini görüyoruz. 227

10 Türkiye ve Almanya da Antisemitizm ve Yabanc Düflmanl Peki ne yapmalı? Benim görüşüme göre dünyada küreselleşme hakikaten geri dönülmez bir süreç ve bugün veya yakın gelecekte daha çok malları ve fikirleri kapsasa bile, giderek insanlar da fiziken daha çok seyyarlaşacak, mobilite daha da artacak. Bu karışmayı beraberinde getiriyor. İnsanlar sürekli hareket halinde. Bu bence dinlerin ve politik inançların, felsefi ve siyasi düşüncelerin de giderek evrenselleşmesi demek. Buradan uzun vadede melez, senteze ağırlık veren, çok zengin karışımlar doğacağına inanıyorum. Bunların taşıyıcısı da artık kolektifler değil insanın kendisi, yani birey olacak. O yüzden ben bireysel çözümlerin geleceğin tek çözümü olduğunu düşünüyorum. Gidişin doğası bu yönde. Gerek Türkiye, gerekse Almanya, toplumlarına uyumu bireysel uyum olarak değerlendirmek ve kolektiften bireye inip onun kendini geliştirmesinin önündeki engelleri kaldırmak zorunda. Gerek Almanya daki Türkiyeli gençler arasında, gerekse Türkiye de İslam ın ve özellikle Osmanlı geçmişinin neredeyse moda haline gelmesi, aynı zamanda, dünyaya katılırken böyle güçlü kimlik kaynaklarını arkaya alma ihtiyacından kaynaklanıyor. Gerek Avrupa daki gerekse Türkiye deki Türkiyeli Müslüman kökenli insanların büyük çoğunluğunun dünyaya açılmak ve yükselmek istediğini düşünüyorum. Gurur duyacakları, arkalarına alıp güç alacakları bir kimlik kaynağı Osmanlının torunu olmak, cihana hükmetmiş olmak. Türkiye Cumhuriyeti 85 yıllık kısa ve zorlu macerasıyla bu kuvveti görünürde vermiyor. Fakat reel planda yapılmış olan cumhuriyet reformları, bu katılımın ana basamaklarıydı. Yani Arap harflerini bırakmış olmak bizi tarihimizden kopardı, fakat Latin harfleriyle yazıyor olmak o katılım, 228

11 Dilek Zaptç o lu uyum hedeflerine de çok daha yaklaştırdı. Bu çelişkili, savrulmalı gidişin sonunda bir tür dünya medeniyeti diyebileceğimiz, çoğulcu ama giderek insanların büyük mesafelerden birbiriyle konuşup anlaştığı ortak bir geleceğe evrileceğini düşünüyorum. Türkiye de yaşayan insanlar da çoğunlukla barıştan ve katılımdan, pay sahibi olmaktan yana, geçmişleriyle barışacaktır. Bence dünyada yaşayan ve bugüne kadar kendini aşağılanmış, ezilmiş, dünya nimetlerinden yeterince pay alamamış hisseden insanlar, giderek artan bir eşitlik talebiyle ortaya çıkacaklar. Seslerinin daha yüksek ve tiz duyulacağını, kısmen şiddete de daha çok döküleceğini düşünüyorum. Bu her ülkenin kendi içinde böyle olacak, hem de refah adası dediğimiz ülkelerin sınırlarında yaşanacak. Bu en genel çizgide, her ülkenin kendi devleti, seçilmiş iktidarı ve dünya açısından iki yol olduğunu düşünüyorum. Ya iktidardaki ayrıcalıklı gruplar imtiyazlarını koruyacak ve her türlü eşitsizliği ve ırkçılığı göze alarak sert önlemlerle eşitlik isteklerini bastıracak. Ya da dayanışmacı, akıllı, olabildiğince eşitleyici politikalar üzerine düşüneceğiz. İnsana yakışan da mutlaka kendi soyunu düşünmesi, onun olabildiğince özgür, rahat, umutlu ve adil yaşamasını kendine dert etmesidir. Soyumuz ise yalnız ailemiz veya milletimiz değil, artık küreselleşen ve küçülen dünyada bütün insanlık tır. 229