GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ EL SANATLARI EĞİTİMİ ANABİLİM DALI CAM SANATININ EĞİTİM KURUMLARINDAKİ YERİ YÜKSEK LİSANS (MASTER) TEZİ

Transkript

1 GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ EL SANATLARI EĞİTİMİ ANABİLİM DALI CAM SANATININ EĞİTİM KURUMLARINDAKİ YERİ YÜKSEK LİSANS (MASTER) TEZİ Hazırlayan GÜLŞEN ASLAN ANKARA 2007

2 GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ EL SANATLARI EĞİTİMİ ANABİLİM DALI CAM SANATININ EĞİTİM KURUMLARINDAKİ YERİ YÜKSEK LİSANS (MASTER) TEZİ Hazırlayan Gülşen ASLAN Danışman Prof. Dr Tevhide ÖZBAĞI ANKARA 2007

3 JÜRİ VE ENSTİTÜ ONAY SAYFASI Gülşen Aslan ın Cam Sanatının Eğitim Kurumlarındaki Yeri başlıklı tezi tarihinde, jürimiz tarafından Geleneksel Türk El Sanatları Eğitimi Bilim / Sanat Dalında Yüksek Lisans (Master) Tezi olarak kabul edilmiştir. Adı Soyadı İmza Üye (Tez Danışmanı): Üye : Üye : Üye : Üye : I

4 ÖNSÖZ Günümüzde teknolojinin hızla ilerlemesi, yeni üretim tekniklerini ve insan gücünden çok makinelerin kullanımının yaygın olduğu bir üretim sistemini de beraberinde getirmiştir. İnsanların makineleşmenin getirdiği tekdüzelikten sanatsal öğelerle oluşmuş eserleri daha değerli görmesi, sanatın diğer alanlarında olduğu gibi cam sanatındaki ilginin de kalıcı olmasını sağlamıştır. Hatta zamanla sanata ve sanatçıya verilen değer giderek artmaktadır denilebilir. Bu bağlamda cam sanatının eğitim kurumlarındaki yerinin tanıtılması sanat ve sanatçıya verilen değerin bir parçası olarak görülmektedir. Cam sanatının tanıtılarak ve aynı zamanda Türkiye deki cam eğitimi veren kurumlardaki cam sanatının ne durumda olduğunun belirlenmesine çalışılan araştırma dört bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde giriş, problem, araştırmanın amacı, önemi, varsayımları, sınırlılıklar ve tanımlar; ikinci bölümde yöntem, araştırmanın modeli, evren ve örneklem, veri toplama tekniği ve verilerin analizi; üçüncü bölümde bulgular ve yorumlar; dördüncü bölümde ise sonuç ve öneriler yer almaktadır. Araştırmada her türlü katkı ve yardımlarından dolayı tez danışmanım Prof. Tevhide ÖZBAĞI teşekkürlerimi sunarım. Araştırma kapsamındaki üniversitelerde görev yapan, burada ismini tek tek sayamayacağım öğretim elemanlarına, cam ocağındaki yetkililere ve ustalara araştırmaya sağladıkları katkılardan dolayı teşekkürlerimi sunarım. Desteğini her istediğimde yanımda olan arkadaşım Songül ACUNER e, araştırma kapsamındaki eğitim kurumlarına ulaşmamı sağlayan ve buralarda bana yol gösteren abim İlker ASLAN a, bana daima güvenen ve her zaman destekleyen annem Memnun ASLAN a teşekkürlerimi borç bilirim. Gülşen ASLAN II

5 ÖZET CAM SANATININ EĞİTİM KURUMLARINDAKİ YERİ Aslan, Gülşen Master, El Sanatları Eğitimi Anabilim Dalı Tez Danışmanı: Prof. Tevhide ÖZBAĞI Aralık 2007 Günümüz insanının yaşam tarzındaki değişiklikler, birtakım ihtiyaçları ve bu ihtiyaçları karşılayabilecek farklı üretim metotlarını ve aynı zamanda meydana gelen yetersizliklerin giderilmesini sağlayabilecek eğitim sahibi eleman ve ara elemanların yetiştirilmesi ihtiyacını doğurmuştur. Bu ihtiyacın karşılanmasını görev olarak üstlenen eğitim kurumları, oluşturdukları programlarla Türkiye deki cam sanatı eğitiminin istenilen düzeyde olmasını hedeflemektedir. Bu amaçla oluşturulan cam eğitimi veren bölümler ve anasanat dalları bu bölümlere ait ders program ve ders içerikleri araştırma kapsamında incelenmiştir. Araştırma Eğitim-Öğretim yılında Türkiye deki cam eğitimi veren Yükseköğretim Kurumuna bağlı; Mimar Sinan Üniversitesi, Marmara Üniversitesi, İstanbul Üniversitesi, Anadolu Üniversitesi, Kocaeli Üniversitesi, Ankara Üniversitesi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Mersin Üniversitesi ve Hacettepe Üniversitesi üzerinde uygulanmıştır. Türkiye de cam eğitimi veren kurumların, Türkiye deki ve dünyadaki cam eğitimine katkısı ve bu kurumlardaki cam sanatının yerinin ne olduğuna dair bilgilendirmenin bulunduğu araştırmada, ders programı ve ders içerikleri ile birlikte eğitim kurumlarının araştırma esnasındaki çekilen fotoğraflarla tanıtılması da sağlanılmaya çalışılmıştır. Araştırmada eğitim kurumlarının tanıtılması sağlanırken günümüze kadar yapılan cam resmi uygulamaları hakkında da fotoğraflar yardımıyla ve ilgili literatür taramalarından yararlanılarak bilgi verilmesine özen gösterilmiştir. III

6 ABSTRACT THE SITUATION OF GLASS ART IN EDUCATIONAL INSTITUTIONS Aslan, Gülşen Master s Degree, Manual Training Art Thesis Counselor:Prof.Tevhide ÖZBAĞI December-2007 Today, differences in living styles of people reveal some needs and some different production methods to meet these needs. Also, it reveals the need for educated staff to dipsel the deficiencies that come out. Education foundations that feel the importance of these needs aim at education on glass and main art branches are composed fort his aim and their lesson Schedule and lesson components are given in this research. The research was applied on Mimar Sinan University, İstanbul University, Anadolu University, Kocaeli University, Ankara University, On Dokuz Mayıs University, Mersin University and Hacettepe University which give glass education in Turkey education year an done connected with Council of higher education. Contribuition of foundations that are given glass education to world s glass education and importance of glass education in these foundations are processed in this research with the help of lesson schedules, lesson contents and photos of these education foundations are analyzed. Also, the importance is given to introduce these education foundations, their glass picturre applications and attached literature scan through this research paper. IV

7 İÇİNDEKİLER Sayfa No BÖLÜM I 1. GİRİŞ Problem Amaç Önem Sınırlılıklar Tanımlar Kısaltmalar 11 BÖLÜM II 2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE 2.1 Cam Sanatının Tanımı Cam Sanatının Tarihçesi Selçuklularda Cam Sanatı Osmanlılar Dönemi Cam Sanatı Cumhuriyet Dönemi Camın Özellikleri Fiziksel Özellikleri Kimyasal Özellikleri Mekanik Özellikleri Isıl Özellikler Elektrik Özellikleri.54 V

8 2.3.6 Optik Özellikler Akustik Özellikler Cam Türleri Sodakalsik Cam Kurşun Camı (Kristal Cam) Borosilikat Camı Alüminosilikat Camı Silis Cam Cam Çeşitleri Ve Kullanım Alanları Pencere Camları Bir Yüzü Pürüzlü Cam Kalın Cam Arme Cam Trıplex Cam Sekurıt (Securıte) Cam Hareli Cam Kabartma Cam Yapıştırma Cam Kaplama Cam Buzlama Cam Kazıma Cam Tıraşlama Cam..60 VI

9 BÖLÜM III 3. YÖNTEM 3.1 Evren ve Örneklem Evren Örneklem Veri Toplama Tekniği Verilerin Analizi...62 BÖLÜM IV 4.BULGULAR VE YORUM 4.1 Cam Sanatındaki Üretim Yöntemleri Cam Hamuru Yöntemi İç Kalıp Yöntemi Cam Hamuruna Daldırma Cam Hamurunu Kalıba Sarma Bin Çiçek Yöntemi İki Parçalı Kalıp Tek Parçalı Kalıp Kalıpla Cam Şekillendirme Yöntemi Döküm Yöntemi Pres Yöntemi Üfleme Yöntemi Tüp Üfleme.68 VII

10 Serbest Üfleme Kalıba Üfleme Çevirme Savurma Yöntemi Çubuk Üzerinde Çevirme Kalıp İçinde Savurma Çekme (Akıtma) Yöntemi Sarma Yöntemi Cam Süsleme Teknikleri Soğuk Cam Tekniği Kesme Cam İpliği Bezeme Çökertme Kalıba Üfleme Mineleme Ve Yaldızlama Alevle Çalışma (Ateşle Çalışma) Boncuk Oluşumu Günümüze Kadar Yapılan Cam Resmi Uygulamaları Kurşunlu Teknik (Kurşunlu Vitray) Uygulaması Alçılı Teknik (Alçılı Vitray) Betonlu Teknik ( Betonlu Vitray) Uygulaması Yapıştırma Tekniği (Yapıştırma Vitray) VIII

11 Uygulaması Cam Üzeri Boyama Teknikleri Cam Yüzeyinin Yağlı Boyalar İle Boyanması Yağlı Boya İle Kontur Hazırlama Kabarık Kontur Hazırlanışı Türkiye de Cam Sanatı Eğitimi Veren Eğitim Kurumları, Bu Kurumların Yürüttüğü Dersler Ve İçerikleri Fakülteler Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi M.Ü Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik Cam Bölümü M.Ü Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik Cam Bölümü Cam Anasanat Dalı Programı M.Ü Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik Cam Bölümü Ders İçerikleri Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Cam Bölümü A.Ü Güzel Sanatlar Fakültesi Cam Bölümü Ders Programı A. Ü Güzel Sanatlar Fakültesi Ders İçerikleri Mimar Sinan Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi M. S. Ü Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik Cam Tasarımı Bölümü M. S. Ü Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik Cam Tasarımı Bölümü Ders Programları M. S. Ü Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik Cam Tasarımı Bölümü Ders İçerikleri 172 IX

12 Hacettepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi H.Ü Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik Cam Bölümü H.Ü Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik Cam Bölümü Ders Programları H.Ü Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik Cam Bölümü Ders İçerikleri Yüksek Okullar İstanbul Üniversitesi Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu İ.Ü Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu Cam Seramik Programı İ.Ü Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu Ders Programları İ.Ü Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu Cam Ders İçerikleri Kocaeli Üniversitesi Değirmendere Ali Özbay Meslek Yüksekokulu K.Ü Değirmendere Ali Özbay Meslek Yüksekokulu Cam-Seramik Bölümü Kocaeli Üniversitesi Değirmendere Ali Özbay Meslek Yüksekokulu Ders Programları Kocaeli Üniversitesi Değirmendere Ali Özbay Meslek Yüksekokulu Ders İçerikleri Mersin Üniversitesi Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu M.Ü Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu Cam Seramik Teknolojisi Programı M.Ü Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu Ders Programları On Dokuz Mayıs Üniversitesi Sinop Meslek Yüksekokulu O.M.Ü Sinop Meslek Yüksekokulu Cam-Seramik Programı.212 X

13 O.M.Ü Sinop Meslek Yüksekokulu Cam Seramik Programı Ders Programları Ankara Üniversitesi Başkent Meslek Yüksekokulu A.Ü Başkent Meslek Yüksekokulu Restorasyon-Konservasyon Programı Ankara Üniversitesi Başkent Meslek Yüksekokulu Ders Programları Ankara Üniversitesi Başkent Meslek Yüksekokulu Ders İçerikleri BÖLÜM V 5.SONUÇ VE ÖNERİLER 5.1 Sonuç Öneriler KAYNAKÇA KAYNAK KİŞİLER XI

14 TABLOLAR LİSTESİ Sayfa No M.Ü Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik Cam Bölümü Cam Anasanat Dalı Ders Programı Tablosu A.Ü Güzel Sanatlar Fakültesi Cam Bölümü Ders Programı Tablosu M. S. Ü Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik Cam Tasarımı Bölümü Ders Programları Tablosu H.Ü Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik ve Cam Anasanat Dalı Ders Programları Tablosu İ.Ü Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu Cam Seramik Bölümü Ders Programı Tablosu K.Ü Değirmendere Ali Özbay Meslek Yüksekokulu Seramik-Cam Bölümü Ders Programları Tablosu M.Ü Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu Cam Seramik Teknolojisi Programı Ders Programları Tablosu O.M.Ü Sinop Meslek Yüksekokulu Cam Seramik Programı Ders Programları Tablosu Ankara Üniversitesi Başkent Meslek Yüksekokulu Ders Programları Tablosu XII

15 FOTOĞRAFLAR LİSTESİ Sayfa No Fotoğraf No1: Erken Roma İmparatorluk Çağı, M.S 1. yüzyıl..12 Fotoğraf No2: M.Ö 1 6. yüzyılın İkinci Yarılarındaki Cam Eserler...17 Fotoğraf No 3: Etnoğrafya Müzesinde Bulunan İlk Cam Örnek...18 Fotoğraf No 4: Ankara Etnoğrafya Müzesinde Bulunan Cam Eserler...18 Fotoğraf No 5: Ankara Etnoğrafya Müzesinde Bulunan Cam Eserler...19 Fotoğraf No 6: Geçmişteki Cam Yapımının Zorluğunu Kanıtlayan Bir Örnek...19 Fotoğraf No 7: Stilus veya Kozmetik Amaçlı Kullanılan Bir Obje...21 Fotoğraf No 8: Karıştırma Çubuğu...21 Fotoğraf No 9: M.S 1.yüzyılın 3. Çeyreği ne tarihlenen cam parfüm şişeleri...22 Fotoğraf No10:Bizans İmparatorluk Çağına Ait Şişe Parçası...22 Fotoğraf No11: Bilezik...23 Fotoğraf No12: Kase Fincan...23 Fotoğraf No13: Kaideli Kase..24 Fotoğraf No14: Kaideli Kase..24 Fotoğraf No 15: Şişe, M.S 4.yüzyıl...24 Fotoğraf No 16: Kandil(İslam Çağı)...24 Fotoğraf No 17: Şişe, İslam Çağı M.S Fotoğraf No 18: Sürahi, Orta Roma İmparatorluk Çağı...25 Fotoğraf No 19: Amphoriskos Helenistik Çağı..25 Fotoğraf No 20: Amphoriskos Klasik Çağ. M.Ö 5 4.yüzyıl...25 Fotoğraf No 21: Cam Tabak (Selçuklu Dönemi) Konya Kubad Abad...33 Fotoğraf No 22: Çeşmi Bülbül Örnekleri (1)..39 Fotoğraf No 23: Çeşmi Bülbül Örneği (2)..40 Fotoğraf No 24: Topkapı Sarayı 1.Kadıefendi Odası'nda vitray...41 Fotoğraf No 25: Kanuni Sultan Süleyman'ın türbesi (XVI. Yüzyıl).41 Fotoğraf No 26: Fatma Demirkan a ait Günümüz Vitray Örnekleri.41 Fotoğraf No 27: Günümüz Vitrayına Örnek.42 XIII

16 Fotoğraf No 28: Günümüz Vitrayına Örnek...42 Fotoğraf No 29: Tasarımı Cam Ocağına Ait Vitray..42 Fotoğraf No 30: Tasarımı ve Yapımı Cam Ocağına Ait Ürünlere Örnekler..45 Fotoğraf No 31: İçerisinde Bal, Gül ve Vişne Suyu Olan ve Diğer Tasarımlar.46 Fotoğraf No 32: Değişik Yöntemlerle Yapılmış Süs Eşyaları...47 Fotoğraf No 33: Alçı, silika Fotoğraf No 34: Model çamuru ve aletler Fotoğraf No 35: Çamurdan modelin alınması..65 Fotoğraf No 36: Modelin alçı kalıbının hazırlanması...65 Fotoğraf No 37: Kalıptan çamurun çıkarılması ve kalıbın temizlenmesi...66 Fotoğraf No 38: Kalıba seçilen renkli cam parçalarının doldurulması...66 Fotoğraf No 39: Kalıpların fırına yerleştirilmesi ve fırının çalıştırılması...66 Fotoğraf No 40: Yüksek ısıda kalıbın formunu alan camın alçı kalıptan ayrılması ve camın alçı kalıntılarından temizlenmesi.66 Fotoğraf No 41: Ebru Susamcıoğlu na ait kalıpla cam şekillendirme yöntemi ile yapılan çalışma...66 Fotoğraf No 42: Üfleme Yönteminin Yapılışına Geçmişten Bir Örnek...68 Fotoğraf No 43: Serbest Üfleme Yöntemi İle Hazırlanacak Camın Desen Tasarımı..69 Fotoğraf No 44: Madeni Boru nun Ergimiş Cama Daldırılma İşlemi Fotoğraf No 45: Boru nun Döndürülerek Uç Kısmına Camın Toplanması İşlemi...70 Fotoğraf No 46: Ateşten Alınan Camın Suda Genleşmesi.70 Fotoğraf No 47: Cama Şekil Verme Aşaması Fotoğraf No 48: Cama Şekil Verme Aşaması Fotoğraf No 49: Nemli Kâğıt Yardımıyla Camın Şekillendirilmesi...71 Fotoğraf No 50: Alet Yardımıyla Cama Şekil Verme...71 Fotoğraf No 51: Üfleme İşleminin Yapılması...72 Fotoğraf No 52: İkinci Katı Sarılan Camın Üflenmesi Fotoğraf No 53: Camın Alet Yardımıyla Şekillendirilmesi...72 Fotoğraf No 54: Şekillendirilme Aşamasındaki Camdan Bir Görünüm. 73 Fotoğraf No 55: Camın Kesilme Aşaması..73 XIV

17 Fotoğraf No 56: Kesilmiş Cam..73 Fotoğraf No 57: Camın Ağız Kısmının Alet Yardımıyla Belirlenmesi.74 Fotoğraf No 58: Camın Dip Kısmından Üfleme Borusunun Çıkarılması Fotoğraf No 59: Camın Dip Kısmının Düzeltilmesi.. 74 Fotoğraf No 60: :M.S 1. yy tarihli, Serbest Üfleme Tekniğiyle Yapılmış Cam Parfüm Şişesi...75 Fotoğraf No 61: M.S 1. yy tarihli, Serbest Üfleme Tekniğiyle Yapılmış Cam Parfüm Şişesi...75 Fotoğraf No 62: : Fotoğraf No 68: M.S 1. yy tarihli, Serbest Üfleme Tekniğiyle Yapılmış Cam Parfüm Şişesi Fotoğraf No 63: : M.S 1. yy tarihli, Serbest Üfleme Tekniğiyle Yapılmış Cam Parfüm Şişesi..76 Fotoğraf No 64: M.S 1. yy tarihli, Serbest Üfleme Tekniğiyle Yapılmış Küçük Cam Tabak...76 Fotoğraf No 65: Cam Ocağında Bulunan Kalıplardan Bir Örnek.77 Fotoğraf No 66: Cam Ocağında Bulunan Değişik Kalıp Örnekleri 78 Fotoğraf No 67: Camın Kalıba Yerleştirilmesi...78 Fotoğraf No 68: Kalıba Yerleştirilen Cam...78 Fotoğraf No 69: Cam Şekillendirme Kalıbı...79 Fotoğraf No 70: Cam Parçaları İle Yüzeyi Renklendirilen Camın Alet Yardımıyla Şekillendirilmesi.79 Fotoğraf No 71: Alet Yardımıyla Camın Şekillendirilmesi...79 Fotoğraf No 72: Şekillendirilme Aşamasındaki Camdan Görünüm Fotoğraf No 73: Kalıp Yardımıyla Camın Şekillendirilmesi..80 Fotoğraf No 74: Kalıp Yardımıyla Şekillendirilmeye Çalışılan Cam Örneği 1.80 Fotoğraf No 75: Kalıp Yardımıyla Şekillendirilmeye Çalışılan Cam Örneği Fotoğraf No 76: Camın Isıtılması...82 Fotoğraf No 77: Camın Düz Yüzeyde Biçimlendirilmesi..82 Fotoğraf No 78: Cama Diğer Katın Sarılması 83 Fotoğraf No79: Sarılan Camın Isıtılması 83 Fotoğraf No 80: Kat Sarılan Camın Biçimlendirilmesi İşlemi...83 XV

18 Fotoğraf No 81: Kat Sarılan Camın Biçimlendirilmesi İşlemi Detayı...83 Fotoğraf No 82: Camın Isıtılması Ve Sıcakken Şekillendirilmesi İşlemi..83 Fotoğraf No 83: Kat Sarılan Camın Aletle Şekillendirilmesi.83 Fotoğraf No 84: Kesim İşlemi...85 Fotoğraf No 85: Kesim İşlemi Detayı 85 Fotoğraf No 86: Kesme İşleminin Yapılışına Bir Örnek...85 Fotoğraf No 87: Taşlama İşlemine Bir Örnek...86 Fotoğraf No 88: Taşlama İşleminin Yapılışına Bir Örnek.86 Fotoğraf No 89: Taşlama İşleminin Yapılış Anı Ön Görünüm...86 Fotoğraf No 90: Zımpara Tezgâhı...87 Fotoğraf No 91: Zımpara Yapılacak Kısım...87 Fotoğraf No 92: Zımparalama İşlemi Yan Görünüm...87 Fotoğraf No 93: Zımparalama İşlemi Ön Görünüm..87 Fotoğraf No 94: Zımparalama İşlemi Detay Görünüm..88 Fotoğraf No 95: Değişik Kalınlıklardaki Zımparalar İle Yapılan Zımparalama İşlemine Örnek...88 Fotoğraf No 96: Zımparalama (Şeritleme) Örneği 88 Fotoğraf No 97: İmalatın Dip Kısmının Parlatılması İşlemi.89 Fotoğraf No 98: Çamur Haline Gelmiş Parlatma Tozunun Sürülmesine Bir Örnek...89 Fotoğraf No 99: Soğuk Cam Tekniğiyle Yapılmış Cam Objeler..90 Fotoğraf No 100: Soğuk Cam Tekniğiyle Yapılmış Objelerin Önden Görünümü. 90 Fotoğraf No 101: Çift Kuplu Kap M.S 5.yy...91 Fotoğraf No 102: : Sürahi M.S 4.yy...91 Fotoğraf No 103: Ayaklı Kadeh 92 Fotoğraf No 104: Sürahi. Buluntu Yeri.92 Fotoğraf No 105: Emay Yapılacak Bakırın Hazırlanması 93 Fotoğraf No 106: Bakır Yüzeyine Cam Boyaların Uygulanması...93 Fotoğraf No 107: Boyanan Bakırın Ölçümü...93 Fotoğraf No 108: Yüzeyi Boyalı Bakır..93 Fotoğraf No 109: Emay Fırını ve Hazırlanan Bakırın Fırına Verilmesi 93 XVI

19 Fotoğraf No 110: Nuran Somuncu oğlu na Ait Emay Tekniğiyle Hazırlanmış Camlar Fotoğraf No 111: Nuran Somuncu oğlu na Ait Emay Tekniğiyle Yapılmış Cam...94 Fotoğraf No 112: Şalümo (gaz-oksijen-hava) Aleti Fotoğraf No 113: Borosilikat Cam Çubuklar ve Tüpler...95 Fotoğraf No 114: Cam Şekillendirme Aletleri Fotoğraf No 115: Camın Şalümo Alevi Karşısında Erimesi 1. Örnek...96 Fotoğraf No 116: Camın Şalümo Alevi Karşısında Erimesi 2. Örnek...96 Fotoğraf No 117: Camın Şalümo Alevi Karşısında Erimesi 3. Örnek...97 Fotoğraf No 118: Camın Şalümo Alevi Karşısında Erimesi 4. Örnek..97 Fotoğraf No 119: Camın Şalümo Alevi ile Temasını Gösteren Bir Örnek 97 Fotoğraf No 120: Camın Çeşitli Aletlerle Şekillendirilmesi.98 Fotoğraf No 121: Camın Çeşitli Aletler Yardımıyla Şekillendirilmesi..98 Fotoğraf No 122: Camın Üflenmesi...99 Fotoğraf No 123: Camın Üflenmesinin Değişik Açıdan Görünümü. 99 Fotoğraf No 124: Camın Çeşitli Aletlerle Şekillendirilmesi Yakından Görünüm.99 Fotoğraf No 125: Lamp Working Atölyesi (Cam Ocağı ndan Görünüm) Fotoğraf No 126: Cam Şekillendirme Aletlerinin Bulunduğu Tezgâh Fotoğraf No 127: Cam Şekillendirme Aletlerinin Bulunduğu Tezgâhın Detay Görünümü Fotoğraf No 128: Çalışma Yapılırken Şalümo Aletinden Bir Görünüm Fotoğraf No 129: Alevle Çalışma Yöntemiyle Yapılmış Cam Örnekleri.102 Fotoğraf No 130: Ateşle Çalışma Yöntemiyle Oluşturulmuş Cam Örnekler..102 Fotoğraf No 131: Çelik Teldeki Ayırıcının Üzerine Sarılan Renkli Camlar Fotoğraf No 132: Ayırıcının Üzerine Sarılacak Camın Şalümoyla Isıtılması.104 Fotoğraf No 133: Isıtılan Camın Çelik Tel Üzerindeki Ayırıcıya Sarılması Fotoğraf No 134: Isıtılan Camın Çelik Tel Üzerindeki Ayırıcıya Sarılış Anı 2. Örnek.105 Fotoğraf No 135: Isıtılan Camın Çelik Tel Üzerindeki Ayırıcıya Sarılışını Gösteren Örnekler XVII

20 Fotoğraf No 136: Çelik Tel Üzerindeki Ayırıcıya (Beyaz Görünen Kısım) Sarılan Camın Isıtılması Fotoğraf No 137: Puantiye Oluşturulan Cam Örneği Fotoğraf No 138: Cam Boncukların Volkanik Mantar Tozu İçinde Soğutulması 107 Fotoğraf No 139: Cam Boncuk Örneği. 108 Fotoğraf No 140: Cam Boncukların Genel Görünümü Fotoğraf No 141: Ateşle Çalışma Yöntemiyle Oluşan Camların Bulunduğu Tezgâh Fotoğraf No 142: Çelik Teldeki Ayırıcının Üzerine Sarılan Renkli Camlar 115 Fotoğraf No 143: Ayırıcının Üzerine Sarılacak Camın Şalümoyla Isıtılması..115 Fotoğraf No 144: Isıtılan Camın Çelik Tel Üzerindeki Ayırıcıya Sarılması 115 Fotoğraf No 145: Isıtılan Camın Çelik Tel Üzerindeki Ayırıcıya Sarılış Anı 2. Örnek.116 Fotoğraf No 146: Isıtılan Camın Çelik Tel Üzerindeki Ayırıcıya Sarılışını Gösteren Örnekler 116 Fotoğraf No 147: Çelik Tel Üzerindeki Ayırıcıya Sarılan Camın Isıtılması Fotoğraf No 148: Puantiye Oluşturma Aşaması..117 Fotoğraf No 149: Puantiye Oluşturulan Cam Örneği Fotoğraf No 150: Cam Boncukların Volkanik Mantar Tozu İçinde Soğutulması 118 Fotoğraf No 151: Cam Boncuk Örneği.118 Fotoğraf No 152: Cam Boncukların Genel Görünümü.118 Fotoğraf No 153: M.Ü Güzel Sanatlar fakültesi Atölyesinden Bir Görünüm Fotoğraf No 154: M.Ü Güzel Sanatlar Fakültesi Cam Anasanat Dalı Atölyesinden Değişik Görünümler..131 Fotoğraf No 155: M.Ü Güzel Sanatlar Fakültesi Cam Anasanat Dalı Atölyesi Ürün Çalışmaları 131 Fotoğraf No 156: Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Fotoğraf No157: A.Ü Güzel Sanatlar Fakültesi Cam Bölümü Öğrenci Çalışmaları138 Fotoğraf No 158: A.Ü Güzel Sanatlar Fakültesi Cam Bölümü Çalışmaları.138 Fotoğraf No 159: A.Ü Güzel Sanatlar Fakültesi Cam Bölümü Çalışmaları.139 Fotoğraf No160: A.Ü Güzel Sanatlar Fakültesi Cam Bölümü Öğrenci Çalışmaları139 XVIII

21 Fotoğraf No 161: Ergitme Tankı Fotoğraf No 162: Füzyon Fırını 140 Fotoğraf No 163: Soğuk Cam İşleme Makinesi Fotoğraf No 164: Anadolu Üniversitesi Atölyesinden Görünümler.140 Fotoğraf No 165: Mimar Sinan Üniversitesinden (2007 ve 1883 yılı) Görünüm. 161 Fotoğraf No 166: M.S.Ü Seramik ve Cam Tasarımı Bölümü Çalışması..162 Fotoğraf No 167: Taşlama Makinesi Fotoğraf No 168: Füzyon Fırını 163 Fotoğraf No 169: Çökertme Tekniği. 163 Fotoğraf No 170: Füzyon Tekniği 163 Fotoğraf No 171: Füzyon Çalışması İçin Cam Kesiminin Yapılması..164 Fotoğraf No 172: Cam Kesme Makinesinde Cam Kesiminin Yapılması.164 Fotoğraf No 173: Hande Büyükatlı ya Ait Soğuk Cam Tekniğiyle Yapılmış Tasarımlar.165 Fotoğraf No 174: M.S.Ü Seramik ve Cam Tasarımı Bölümü Çalışması..166 Fotoğraf No 175: M.S.Ü Seramik ve Cam Tasarımı Bölümü Çalışması..167 Fotoğraf No 176: M.S.Ü Seramik ve Cam Tasarımı Bölümü Çalışması Fotoğraf No 177: Hacettepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi.174 Fotoğraf No178: H.Ü Güzel Sanatlar Fakültesi seramik-cam atölyesi ve öğrenci çalışmaları.175 Fotoğraf No 179: İstanbul Üniversitesi Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu Fotoğraf No180 : Meslek Yüksekokulu öğrenci çalışmaları Fotoğraf No 181: Değirmendere Meslek Yüksekokulu 197 Fotoğraf No 182: Değirmendere Meslek Yüksekokulu Cam Atölyesi. 199 Fotoğraf No 183: Değirmendere Meslek Yüksekokulu Cam Bölümü öğrenci çalışmaları.200 Fotoğraf No 184: Cam Seramik Teknolojisi Bölümü öğrenci çalışmaları Fotoğraf No 185: Sinop Meslek Yüksekokulu Ön Görünüm Fotoğraf No 186: Ankara Üniversitesi Başkent Meslek Yüksekokulu 215 Fotoğraf No 187: A.Ü Başkent Meslek Yüksekokulu Öğrenci çalışmaları.217 XIX

22 1 BÖLÜM I GİRİŞ Cam, geçmişi M.Ö lere kadar uzanan Akdeniz çevresinde ortaya çıkıp gelişerek yaygınlaşan bir malzemedir. Tarih boyunca pek çok farklı yöntem geliştirilerek şekillendirilmiş, insanın günlük hayatının vazgeçilmez parçası olarak yerini korumuştur. Cam tarihi üzerinde yapılan değerlendirmeler camcılığın kaynağının Akdeniz ve çevresi olduğunu göstermektedir. Gerçekte, cam üretimi için temel malzeme olan kum ve odunun bulunduğu her yerde, genel ilke olarak camcılık yayılmıştır. (Küçükerman, 1991, s.78 83). Amerika da ilk cam 1609 yılında yapılmıştır. 19. yüzyılda cam üretimi, İngiltere de en çok teşvik edilen konu olmuştur. Cam fırınlarında yakıt olarak odun yerine kömür kullanılması ilk olarak 1635 yılında Almanya da başlamıştır. İlk levha cam üretimi 1688 yılında Fransa da gerçekleşmiştir. (Grath,1937 s ). Yerleşmiş medeniyetlerde gelişen cam sanatı ve endüstrisi, Anadolu Türklerine bakıldığında, Malazgirt Zaferinden sonra Anadolu ya yerleşen Selçuklu Türkleriyle başladığı görülmektedir. Malazgirt zaferinden sonra Türkler, Anadolu da cam eşyayı çeşitlendirerek bu sanayiyi geliştirmişlerdir. Anadolu camcılığının M.Ö XVI. yy sonlarından M.S XIX yüzyılın sonuna kadar uzanan yaklaşık 3500 yıllık gelişimine bakıldığı zaman Artuklular ve Selçuklular dönemine ait cami ve medrese gibi binalarda kullanılan ve şemsiye denilen cam çeşidinin oldukça meşhur olduğu görülmektedir. Selçuklularda fil gözü desen rovzen denilen cam işçiliğinin, günümüze kadar ulaşan eserlerden çok gelişmiş olduğu anlaşılmaktadır. Osmanlı cam işleri ise, başlarda Selçukluların etkisi altında gelişmiş ve sonra kendi özgün tarzını meydana getirmiştir. Fetihten sonra; İstanbul, camcılığın önemli merkezi haline gelmiş ve cam sanayinde büyük gelişmeler olmuştur. 17. ve 18. yüzyılda İstanbul da, Eğrikapı ve Tekfur Sarayı arasında ve de Bakırköy de cam imalathanelerinin bulunduğu bu konuda yapılan araştırmalarla belirlenmiştir. Ayrıca

23 2 Çeşmi bülbül ün Osmanlılar döneminde ileri düzeye ulaştığı bilinmektedir.1934 yılında ilk cam fabrikamız olan Paşabahçe Cam Fabrikası kurulmuştur yılında Türkiye de ilk pencere camının üretilmesi, Çayırova Cam Fabrikaları ile gerçekleştirilmiştir.(hayat Ansiklopedisi,1984,s.709) Cam sanatının Geleneksel Türk El Sanatları içinde önemli bir yerinin olduğu muhakkaktır. Yaklaşık 5000 yıllık bir tarihi geçmişe sahip olan cam sanatı yüzyıllar boyunca gerek günlük kullanımlarda gerekse süs eşyası olarak geniş bir yelpazede varlığını sürdürmektedir. Cam sanatının diğer sanatlar gibi çeşitli toplumların veya kültürlerin yapısını yansıtan kendine has özellikleri bulunmaktadır. Bu bağlamda camlar, kültür özelliklerini yansıtmaları nedeni ile önemli ifadelerden oluşan sembol olma niteliği taşımaktadırlar. Türkçe kaynaklardan özellikle Önder Küçükerman ın Cam İşçiliği adlı çalışması ile Cam Sanatı ve Geleneksel Türk Camcılığı adlı çalışması önemli bir kaynaktır. Çeşitli araştırmacılar, cam sanatı ile ilgili bugüne kadar bir takım çalışmalar yapmışlardır. Üzlifat Özgümüş ün doktora tezi olarak hazırladığı Anadolu Camcılığının Gelişimi, Seramik ve Maden Sanatlarıyla Bağlantısı adlı çalışması gibi temelde camın oluşum ve gelişim süreci ele alınarak çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Bunun dışında Cevat Demir, Murat Eriç ve Fuat Bayramoğlu gibi araştırmacıların Cam Üzeri Resim Teknikleri ve Teknolojileri ile ilgili yapmış oldukları araştırmalar da cam sanatının Türkiye deki durumu ve cam sanatının ne olduğu konusunda verilen bilgilerle oldukça önemli bulunmaktadır. Türkiye de Mimar Sinan Üniversitesi, Marmara Üniversitesi, Anadolu Üniversitesi gibi Yükseköğretim kurumlarında; seramik-cam sanatı bölümlerinin bulunması, Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesinde oldukça geniş donanıma sahip cam atölyesinin olması ve ismi geçen üç üniversitede ileri düzeyde cam eğitiminin verilmesi ülkemizdeki cam sanatı eğitimi adına önemli bulunmaktadır.

24 3 1.1 Problem Bilimsel ve teknolojik gelişmeler toplum ve birey yaşamını önemli ölçüde etkileyerek; sosyal, kültürel ve ekonomik alanlarda köklü değişmelere yol açmaktadır. Bu değişmeler endüstrinin gelişmesine paralel olarak eğitimli insan gücü talebini arttırmıştır. Eğitim ihtiyacı her alanda olduğu gibi endüstride de bulunmaktadır. Bu durum gereksinimine her zaman ihtiyaç duyulan baş unsur olan eğitimin önceliğini ve önemini vurgulamayı gerektirmektedir. Eğitim ortamları, öğrenme-öğretme süreçlerinde bilgi iletme işleminin meydana geldiği ve öğrencinin konuyla etkileşimde bulunduğu personel, araç-gereç, tesis ve organizasyon öğelerinden oluşmaktadır. Bugün eğitimde öğrenme-öğretme süreçlerinde yararlanılan çok zengin ve çeşitli ortamlar mevcuttur. (Alkan,1984,s.103) Bu ortamların doğru kullanılması ile eğitimin; bireylerin yaşantısındaki istendik davranış değişikliğini kazandıracağı düşünülmektedir. Cam Sanatı Eğitimi Veren Kurumlardaki öğrenme-öğretme süreçlerinde yararlanılan ortamların görselleştirilmeye çalışıldığı araştırmada Cam sanatı eğitiminin Yükseköğretim Kurumlarındaki durumu nedir? sorusuna cevap aranmıştır 1.2. Araştırmanın Amacı Araştırmanın amacı; Cam Sanatı Eğitimi veren YÖK e bağlı kurumları incelemek ve bu kurumları ders program ve ders içerikleriyle tanıtmaktır. Bu amaç doğrultusunda başlıca şu sorulara cevap aranmıştır. 1. Cam sanatındaki yapım yöntemleri nelerdir? 2. Türkiye de cam sanatı eğitimi veren kurumlar hangileridir? 3. Bu kurumların ders program ve ders içerikleri nelerdir?

25 Araştırmanın Önemi Türkiye de teknolojik değişimlere ayak uydurabilecek, piyasada alanı ile ilgili çalışmalar yaparak gerekli üretime katkı sağlayacak vasıflı insan gücüne ihtiyaç bulunmaktadır. Bu da Yükseköğretim Kurumuna ve Milli Eğitim Bakanlığına bağlı kurumlardaki programlarla sağlanmaktadır. Bu araştırma Yükseköğretim Kurumuna bağlı eğitim kurumlarında bulunan cam sanatı programlarının tanıtılması bakımından önemli görülmektedir. Bu çalışma ile Yükseköğretim Kurumuna bağlı eğitim kurumlarındaki cam sanatı programlarının ortaya konulmasına çalışılmıştır. Araştırma esnasında Cam Sanatının Eğitim Kurumlarındaki Yeri ile ilgili Türkçe kaynakların bulunmadığı tespit edilmiştir. Bu bağlamda yapılan çalışma; Türkiye de bulunan Üniversitelerde, cam sanatı eğitiminin gelişim süreci ve şu anki durumunu ortaya koyması açısından önemlidir. Bu araştırma kapsamında seçilen çalışma alanları; Yüksek Öğretim e bağlı cam sanatı eğitimi veren kurumlar olduğu için yapılan araştırmanın Türkiye de yeni açılan Üniversite ve Meslek Yüksekokullarının cam eğitimi veren programlarının oluşumuna yardımcı olması araştırmayı önemli kılmıştır. Ayrıca gelecekte Türkiye deki Cam Sanatı Eğitiminin nasıl olması gerektiğine dair fikirlerin geliştirilmesi açısından bu zamana kadar bu şekilde geniş kapsamlı bir araştırma yapılmaması nedeni ile ve bu alanda yapılan ilk araştırma olması nedeni ile önemlidir. olmuştur Araştırmanın Sınırlılıkları Bu araştırma; cam sanatı eğitimi veren Yükseköğretim Kurumları ile sınırlı

26 Tanımlar Aletle Şekillendirme: Yapıtın bir alet kullanılarak (kıskaç, maşa ya da kerpeten) şekillendirilmesidir. Kimi zaman kabın boyun kısmında görülen izler, yapıtın buradan aletle tutulduğunu göstermektedir.(özdemir,2007) Amberina: yıllarında ABD de yapılan ve dipten tepeye doğru sarıdan kırmızıya derece derece geçişin görüldüğü bir tür cam eşyadır. (Özgümüş, 1991,s.128) Aşınma: Dış etkenlerin neden olduğu bozulmalardır. Yüzey pul pul dökülür, renk değişiklikleri olur. Isı ve nem değişiklikleri ile bazı toprak cinsleri buna yol açar. (Özdemir,2007) Ateşle Parlatma: Cam kabın ağız kenarı ve dış yüzeylerindeki pürüzler ve çapakların giderilmesi için yapılan son ısıtma işlemidir. (Özdemir,2007) Atölye: Zanaatçıların ya da resim, yontu gibi sanatlarla uğraşanların çalıştıkları yer. (T.D.K Türkçe Sözlük, s.1983) Atmosferik Aşınma: Zaman aşımı, iç çürüme, dış etkenler, camın yüzeyinde ve dokusunda meydana gelen kötüye giden değişimler. (Özgümüş, 1991,s.128) Aventurine: Renkli cama oksitlenmiş altın veya kurşun tanecikleri ilavesiyle elde edilen pırıltılı cam. (Özgümüş, 1991,s.128) Ayna cam: İçinde çok miktarda kurşun bulunan kaliteli camdır. (Özdemir,2007) Bezeme: Cam kapların, renkli ve düz lif ile sarılarak ya da serpme, sıçratma, çark kesme-torna kesme, sıkıştırma, kafesleme, çukurlaştırma, boyama gibi yöntemlerle süslenmesidir. (Özdemir,2007)

27 6 Boru Biçimli Taban Halkası: İçe itilmiş bir çeşit tabandır. Taban halkası boru biçimlidir. (Özdemir,2007) Buzlu cam: Üstüne kum sürtülerek cilası ve parlaklığı giderilmiş ve yarı şeffaf hale getirilmiş olan camdır.(arseven,s ) Cam: Isıtıldıkça akıcılık kazanan, soğudukça da sertleşen ve kırılabilen bir malzemedir. ( Küçükerman, 1985) Cam İpliği: Küçük bir hamurdan çekilmiş ince cam lif sarılarak yapılmış süsleme tekniğidir. İnce olanları yılan teli, kalın olanları yay diye tanımlanır. (Özgümüş, 1991 s.128) Ancak şu şekilde de tanımlanabilir: Cam İpliği: Küçük bir cam kütlesinden çekilmiş yuvarlak kesitli ince cam lif.. Cameo: Yapıtın cam yüzeyi üzerine değişik renkli cam tabakasının üflenerek tutturulması ve daha sonra traşlanması ile yapılan kabartma resimdir. (Özgümüş, 1991,s.128) Cristallo: Venedik soda camı. (Özgümüş, 1991,s.128) Crown Glass: Küre biçiminde şişirilmiş camın nobleye geçirilip tekrar ısıtılmasından sonra ortasının açılarak devamlı döndürülmesiyle elde edilen ortası göbekli disk şeklinde camdır.(demir, 1995,s.5) Çarktraş: Cam kabı ince zımpara tozuyla beslenen çarka tutup aşındırma. (Özgümüş,s. 1991, s.128) Çatlatılmış Cam: Sıcakken soğuk suya batırılarak yüzeyi çatlatılan veya cam kırıkları içinde yuvarlanarak elde edilen camdır. (Özdemir,2007)

28 7 Çiçekli cam (bezemeli cam): Üstüne asitlerle çiçekler, motifler yapılmış camlardır. Bu tip camlara süslü cam ya da bezemeli cam da denilebilmektedir. (Özdemir,2007) Dikrotik Cam: Arkadan gelen ışıkta başka, önden gelen ışıkta başka renk görünen camdır. (Özgümüş, 1991,s.128) Elmas Traş: Cam yüzeyini elmas uçlu bir alet yardımıyla aşındırarak bezeme. (Özdemir,2007) Düzleştirme: Üretim sırasında kabın düz bir yüzey üzerinde yuvarlanarak dış yüzünün düzeltilmesi işlemidir. (Özdemir,2007) Fıska: Piponun ucundaki cam topağı. (Özdemir,2007) Göbekli cam: Ortası kalın, kenarları ince, yoğun ışık geçirmeye yarayan renkli ve renksiz camlardır. (Özdemir,2007) Habbe: Camdaki hava kabarcığına habbe denilmektedir. (Özdemir,2007) Hareli cam: İçinde yol yol renkli çizgiler ve damlalar olan camdır. Beykoz da yapılan Çeşm-i Bülbül denilen camlar ve oyuncak cam misketler buna örnek olarak gösterilebilmektedir. (Özdemir,2007) Harman: Camın yapılacağı hammaddelerin karışımına harman denilmektedir. (Özdemir,2007) İçe İtilmiş Taban: Bir toprak cam hamurunun üflenerek kabın içine itilmesiyle oluşan taban halkasıdır. (Özdemir,2007) İç Çatlak Oluşumu: Kabın soğuması sırasında oluşan çatlaklardır. (Özdemir,2007)

29 8 İrrizasyon: Cam yüzeyinin değişik renkler alarak aşınmasıdır. Önce bulanık parçalar, sonra ilerlemiş safhada pul pul parçalar şeklindeki dökülmeler olur. Sonuçta kap toz haline gelerek dağılır. Ancak şu şekilde de tanımlanabilir: İrizasyon: Cam yüzeyinin yanardöner veya alacalı gökkuşağı gibi olması şeklinde ortaya çıkan aşınma tipi. (Özdemir,2007) İsli cam: Fotoğrafçılık ve gözlük yapımında kullanılmaktadır. Duman rengindedir. (Özdemir,2007) Kalıntılar: Kumdan, kilden, topraktan ya da erimiş cam cürufundan oluşmuş noktalardır. (Özdemir,2007) Kaplama renkli cam: Katmerli veya çifte renkli cam da denilmektedir. İki farklı renkte cam tabakası üst üste ısıda yapıştırılır. Bir tabakası kazınarak iki renkte resimsel bir etki elde etmek için kullanılmaktadır. (Özdemir,2007) Kavratmalı cam: Renksiz cam üzerine, gümüş ve killi bir madde sürülerek fırında pişirilmek sureti ile yüzeyi donuklaştırılan camdır. Avrupa da desenli camlarda kullanılmıştır. (Özdemir,2007) Kesme: Cam yüzeyini çarkla derince oyarak yapılan süsleme tipine denilmektedir. (Özdemir,2007) Kesme Teknikleri: Kesme çarkı ucunda bulunan Korundum ya da Elmas madenleri yardımıyla, soğuk yüzey üzerinde kesme yöntemiyle bezeme yapılması işlemidir. Torna kesme, yüzey kesme ve perdahlama işlemlerinde kullanılıyordu. Masif kesme yönteminde ise daha büyük cam kütlelerden kesilerek kaba biçim verilmekte ve kap içinin boşaltılması da matkap kullanılarak yapılmaktaydı. (Özdemir,2007) Kristal Cam: Venedik te cristallo, İngiltere de kurşun camı, Bohemya da potas-kireç camı diye adlandırılan cama denilmektedir. (Özgümüş, 1991,s.129)

30 9 Kurşun Camı: 1676 tıda İngiltere de George Ravencroft tarafından bulunan; ağırlığı, dayanıklılığı ve parlaklığıyla seçilen, kurşun oksit içeren camdır. (Özgümüş, 1991,s.130) Matlaşma: Dış etkenler nedeniyle camın geçirgenliğini ve parlaklığını kaybetmesidir.(özdemir,2007) Mineleme: Toz cam ve maden oksidi karışımının yüzeye sürülüp fırınlanmasıyla gerçekleştirilen süslemedir. (Özdemir,2007) Mineli cam: Cam üstüne renkli yarı şeffaf mineler uygulamak suretiyle üzeri kabartmalı, eski İran da kullanılan bir yöntemin adıdır. Mineli camı Araplar ve Türkler de kullanmışlardır. Ayrıca Venedik te de bu yöntem ile cam yapılmıştır. (Özdemir,2007) Noble: Cam üretiminde kullanılan ve ucunda sıcak cam parçası bulunan metal çubuk. (Özgümüş, 1991,s.130) Diğer bir tanımla ifade edilecek olunursa; Noble: Tamamlanmamış bir cam eserin tabanından tutulmasını sağlayan metal çubuktur. Bu çubukla tutularak kabın ağız kenarları ve kulpları ve bezemesi yapılır. Kimi zaman bazı kaplarda tabanda noble izi bulunur. Çoğu zaman bu iz traşlanarak yok edilir. Oyuk: Cam yapımı sırasında oluşan hava kabarcıklarının cam yüzeyine çıkarak oluşturdukları bozulmadır. (Özdemir,2007) Pipo: Potadan erimiş cam almada kullanılan özel metal boru. Bu borunun bir ucunda muhakkak ağızlık bulunur. (Özdemir,2007) Potas Camı: Hammadde karışımında eritken olarak potasyum karbonat bulunan cama potas camı denilmektedir. (Özgümüş, 1991,s.130)

31 10 Program: Yükseköğretim Kuruluna ve Milli Eğitim Bakanlığına bağlı eğitim kurumlarında uygulanan cam sanatı programıdır. Soda Camı: Hammadde karışımında eritken olarak sodyum karbonat bulunan camdır. (Özgümüş, 1991,s.130) Taşlama: Cam kapların ağız kenarı ve dış yüzeyindeki pürüzlerin giderilmesi için döner çarkla yapılan aşındırma işlemi. (Özdemir,2007) Tavlama: Cam içinde oluşan gerilimleri azaltmak için camın yavaş yavaş oda ısısına kadar soğutulması. (Özdemir,2007) Teknik: Bir sanat, bir bilim, bir meslek dalında kullanılan yöntemlerin hepsine teknik denilmektedir. (TDK Türkçe Sözlük, 1988, s.1442) Vurma: Birçok tabanda aletle yapılmış hafif veya derin iç bükeyler vardır. Bunlara vurma denilmektedir. Diğer bir ifade ile şu şekilde de tanımlanabilir: Tabanda noble ya da alet kullanımının yol açtığı oyuklardır. (Özdemir,2007) Yakalı Ağız: Ağız kenarının dışa, aşağı ve yukarı katlanmasıyla oluşan ağız şeklidir. (Özdemir,2007) Yakma: Hidroklorik asit kullanılarak cam yüzeyinin aşındırılması. (Özdemir,2007) Yaldızlama: Altın tozu ve cıva karışımı ile yapılan bezeme şekli. Karışım fırça ile cam üzerine sürülür ve fırınlanır. Isı cıvanın altını bırakarak buharlaşmasına neden olur. Böylece motifler sabitleşir. soğuk yaldızlama denilen bir tip de fırınlanmadan yapılmaktadır. Madeni eşyalarda kullanılan bir yaldızlama da eser önce sıcak sirkede tutulur, sonra üzerine cıva sürülür ve bu cıvalı yüzeye altın varak (zar gibi ince altın yaprak)yapıştırılır. Fırınlanınca cıva buharlaşır, altın varak madenin yüzeyine sıkıca yapışır.. (Özgümüş, 1991,s.131)

32 11 Yastık Taban: Kap dibine yapıştırılmış bir parça sıcak camın dışa doğru açılmasıyla oluşan tabandır. (Özdemir,2007) Yay Taban: Kalın bir cam lifin önce yay, sonra halka şekline getirilerek dibe eklenmesiyle oluşan tabandır. (Özdemir,2007) Yöntem: Bir amaca erişmek için izlenen, tutulan yol, usul, sistem. Bilimde belli bir sonuca erişmek için, bir plana göre izlenen yol, metot.(tdk Türkçe Sözlük, 1998, s.1643) 1.6 Kısaltmalar AKTS : Avrupa Kredi Transfer Sistemi DTGSO: Devlet Tatbiki Güzel Sanatlar Okulu. GSF: Güzel Sanatlar Fakültesi MYO: Meslek Yüksekokulu. TDK: Türk Dil Kurumu YÖK: Yükseköğretim Kurulu Z: Zorunlu Ders S: Seçmeli Ders

33 12 BÖLÜM II 2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE 2.1 Camın Sanatının Tanımı Cam ısıtıldıkça akıcılık kazanan, soğudukça da sertleşen ve kırılabilen bir malzemedir (Küçükerman, 1995, s.14). Bu tanım geçmişte ve günümüzde de aynıdır. Akadur ise camı şu şekilde tanımlamaktadır: Yüzyıllardır insanoğlunun ateşin karşısında eritip, üflediği, şekilden şekle soktuğu ve gelecek yüzyıllarda da bu eyleminden vazgeçmediği bir doğal malzemedir (Akadur,2000, s.93). Ancak şu şekilde de tanımlanabilir: Geçmişten günümüze kadar, gerek bulunuş öyküsü gerekse ilk yapım aşaması ile merak uyandıran cam; hammaddeleri arasında silis, potas, soda ve kirecin bulunduğu dolayısıyla yapısının çok yalın olduğu bilinen, yüksek ısıda ergitilerek, şekillendirilip soğuduğunda aldığı biçimi koruyan tesadüfî atom sıralamasının olduğu kristal dizilişli bir malzemedir (Küçükerman, 1995, s.21) Cam örneği (Fotoğraf No 1 de) gösterilmiştir. Fotoğraf No1: Erken Roma İmparatorluk Çağı, M.S 1. yüzyıl. Buluntu yeri: Bodrum ( Özet, 1998, s.92) Camın sözcük anlamı ise aşağıdaki gibidir: Cam: Soda veya potas katılmış silisli kumun ateşte eritilmesi ile yapılan sert, saydam ve çabuk kırılır bir cisimdir. Diğer bir tanımda ise şu ifadeye yer

34 13 verilmektedir: Tümü veya bir bölümü bu maddeden yapılmış olan, sırça (TDK yayınları, 1988, s.242). Daha geniş bir ifadeyle şu şekilde de tanımlanabilir: Isındığında akıcılık kazanıp, önce yumuşama noktasına ulaşan ve sonra ergiyen cam, bu niteliği ile diğer madenlerden biçimlendirme zamanı açısından farklılık göstermektedir. Camın içyapısı özel araçlarla incelendiği zaman diğer katılardaki atomların düzgün kristal dizilişinin camda bulunmadığı görülmektedir (Küçükerman, 1995, s.21). Camın erime noktasına değil de yumuşama noktasına sahip olması önemli bir özelliktir. Bu özelliğin olması nedeni ile camın içinde bulunduğu ortamın ısısı arttırılırsa gittikçe daha çok sıvılaşmakta ve akıcılık kazanmaktadır.(cam, çoğunlukla yumuşama noktasına ulaştığı zaman (sıcakken) biçimlendirilmektedir.) Bu durum camın çok değişik yöntemlerle biçimlendirilmeye, üfleyerek şişirmeye elverişli olmasından kaynaklanmaktadır. Cam, saydam ve saydam olmayan, renkli ve renksiz olarak değişik biçim, yöntemlerle el ya da makine ile üretilebilmekte ve ayrıca çok çeşitli alanlarda, çok değişik amaçlar için kullanılabilmektedir. Günümüzde hiçbir malzeme cam kadar kullanıldığı değişik alanlar açısından böylesine çeşitlilik göstermemiştir. Camın çok amaçlı kullanılabilmesi yanında, gerek diğer malzemelerle, gerekse tek başına kullanılabilmesi değişik özellikler taşımaktadır (Demir,1985,s.1). Cam gerçekte bir sıvıdır. Saydamlığı da buradan kaynaklanmaktadır. Camın içinden geçmekte olan bir ışık ışını, kırılma ve yansımaya uğramaz. Fakat bu ışın yalnızca cam yüzeyini aşarken hafifçe kırılır. Tabii bu özellikler ancak saydam ve nitelikli bir cam için geçerlidir (Küçükerman,1985, s.5). Karışık bir kimyaya sahip bulunan camın temel öğesi silisyumdioksittir. Ayrıca potasyum, sodyum, kalsiyum ve öteki bazı maddeler bu oluşuma yardım eder. Cam için yapılan en kapsamlı tanım ısıtıldığı zaman yüksek derecede akıcılık kazanan, akıtıldıkça ve soğudukça katılaşan ve sonuçta durgunlaşan inorganik bir sistem tanımlamasıdır (Küçükerman, 1997, s.312).

35 14 Camın oluşumuna değinilecek olunursa Demir in aşağıdaki ifadelerine yer vermek gerekmektedir: Camın oluşumundaki maddelerin başında silis yani kum gelmektedir. Camın cinsine göre miktar yüzde yüzden yüzde yirmiye(%100-%20) kadar değişmektedir. Bu miktar adi camlar için %60 70 arasında bulunmaktadır. Saf kuvarstan, kuvarst camı ya da silisyum camı adı ile anılan camın yapılmasında yararlanılmaktadır. Cam endüstrisinde fazla silisli kum kullanılmaktadır (%80-%90). Kumda demir oksidin bulunmamasına dikkat edilmektedir. Çünkü demir oksit, cama yeşilden esmere değişik bir renk vermektedir. Üretimde silisteki demir oksit oranının % 0.15 in üzerine çıkmasına izin verilmemektedir. Ayrıca kumun iriliğinin uygunluğu karışımdaki homojenliği sağlamak açısından önem taşımaktadır. Bor oksidi çoğu kez kumla birlikte kullanılmaktadır. Cama ışık kırma özelliği vermekte, genleşme katsayısını düşürmektedir. Bu maddelerin kullanıldığı camlar birçok kimyasal etkilere dirençlidir. Kimi cam cinslerine, kurşun oksitler ve diğer bazı maddelerde katılmaktadır (Demir, 1985, s.1). Diğer bir tanımla anlatılacak olunursa şu ifadelere yer vermek gerekmektedir: Camın ana maddesi olan silis, kumda değişik maddelerle karışık olarak bulunur. Ancak ergime noktası çok yüksek olduğundan cam harmanına sodyum ve potasyum gibi ergime noktası düşük olan bileşikler katılır. Bunlar silisin ergimesini kolaylaştırdığı halde su tesirine karşı dayanıksızlaşmasına neden olur. Bu durumu ortadan kaldırmak amacıyla da cam harmanına kireç ilave edilmektedir. Sonuç olarak tüm bu karışım 1500 C lerde eritilerek cam hamuru elde edilir (Özgümüş, 2000, s.3). 2.2 Cam Sanatının Tarihçesi İlk örneklerine Akdeniz çevresinde rastlanan camın bulunuşu pek çok kaynakta ilginç bir rastlantıya dayandırılmaktadır. Bu ilginç rastlantıyı ve ilk cam örneklerin ortaya çıkışını Önder Küçükerman şöyle açıklamaktadır: Camla ilgili bütün yayınlarda, onun bir rastlantı sonucu bulunduğu söylenir. Bunlar arasında tarihçi Pliny tarafından nakledilen öykü ise en yaygın olanıdır. Romalı tarihçi Pilunus un anlatımıyla camın bulunuşu aşağıdaki gibi olmaktadır: Plinius a göre bir ticaret gemisindeki gemiciler Fenike kıyılarına çıkarlar, nehir yatağında bir ateş yakarlar. Ertesi gün, yaktıkları ateşin külleri arasında, parlak, saydam cam parçaları bulurlar (Küçükerman,1995,s.29 31).

36 15 Bir başka sav ise; altın elde etmek amacıyla altın tenörlü kuvars kumunun, kireç, soda veya potas gibi maddelerle birlikte ergitilmesi sırasında, bir yanılma sonucunda bulunmuş olduğudur (Hayat Ansiklopedisi, s.707). Diğer bir sav ise; bir yıldırımın sodalı ve kumlu bir yere düştüğü ve hâsıl ettiği yüksek derecedeki sıcakla burada cam parçaları meydana getirmiş olmasıdır. Nitekim kül içinde bulunan cam kütlelerine Fransız köylüleri yıldırım taşı demektedirler (Hayat Ansiklopedisi, s.707). Ancak bu konuda şu görüş de ifade edilebilir: Doğruluğu kesinlik kazanmamış olan savlar bir kenara bırakılınca; odunun camlaşmayı sağlayacak kadar yüksek ateş verdiği; kum bulunan ve ateş yakılan her yerde bu tip örneklerin bulunacağı anlaşılmaktadır. Bu bağlamda camın nasıl bulunduğu hakkında kesinlik kazanmayan savların yanı sıra, camın ilk önce nerede bulunduğu üzerine de çeşitli savlar ortaya atılmıştır. Burada da yine değişik görüşler öne sürülmektedir. Bunlar; Mısır, Mezopotamya, Çin ile Güney Amerika olabileceğine ilişkin savlardır. Bu yerlerin tümünde doğal cam, yani obsidiyen bulunmaktadır. Buralarda obsidiyen bulunması bu görüşlerin ileri sürülmesine neden olmaktadır. Camın bulunuşunun ve üretiminin ilk kez kumun bol olduğu Mısır ve Mezopotamya da gerçekleştirilmiş olduğu savı daha uygun görülmektedir. Bu görüşü destekleyecek bilgiler ise cam sanatı ile ilgilenen araştırmacıların elde ettikleri bulgularla aşağıda sunulmaktadır. Bu yazılarda şu ifadeler yer almaktadır: Cam ilk olarak seramiğin bulunması ve sırlanması ile ortaya çıkmaktadır. İlk örnekleri de seramikten yapılıp camlaştırılan ziynet eşyalarıdır. Bu örneklere M.Ö 3000 yıllarında seramik yapımının yaygın bir gelişme gösterdiği bölgelerde rastlanılmaktadır. Cam malzemenin yapımı ile ilgili ilk kayıtların Mısır ve Mezopotamya da bulunduğu literatür taramalarından anlaşılmaktadır. İ.Ö 2500 e tarihlenen Mısır cam boncukları bilinen en eski cam ürünlerini oluşturmaktadır (McGrath,1937,s.56).

37 16 Ayrıca Hayat Ansiklopedisinde ise şu yazılar yer almaktadır: Üzerinde tarih yazılı en eski cam, M.Ö yıllarında yaşayan Firavun Amenhotep e ait iri bir boncuktur. Bu boncuk İngiltere de Oxford Müzesinde bulunmaktadır (Hayat Ansiklopedisi, s.707). Mısır da cam üretimi, krallık döneminde sırlama ve seramik sanatının ardından geliştirilmiştir. Camlar önce kalın bloklar olarak elde edilmiş, sonra bu bloklar aşındırılarak biçimlendirilmiştir. Cam üzeri aşındırma, camın ilk biçimlendirilmesi ile başlamış, günümüze dek değişik yöntemlerle süregelmiştir. Bu durum, ilk cam aşındırma çalışmaları yapılan Mısır da, yeni Krallık dönemindeki atölye kalıntılarının günümüzdeki buluntularından anlaşılmaktadır (Küçükerman, 1978, s.43). Mısır ve Mezopotamya da gelişen ilk cam sanayi, İskenderiye civarında mevcut soda göllerinden faydalanmak üzere, bu kent etrafında toplanmıştır. Meşhur Portland vazosunun İskenderiye menşeli olması muhtemeldir. Romalıların Mısır a girmesinden sonra cam sanayi, İmparator Agustus zamanında, Güney İtalya ya geçmiştir. O dönemde İskenderiye de yeşile veya maviye çalacak şekilde üretilen cam, Sicilya Adası nda ilk defa tamamıyla renksiz olarak üretilmiştir (Turan,1997,s.17). Mısırdaki ilk cam ürünleri, toprak ile taşın cam ile kaplanmasıyla görülmektedir. Sonraları değişik taşlara benzetilen cam, zamanla renklendirilmiştir (Küçükerman,1978,s.42). Tüm Roma İmparatorluk Çağında Mısır, Suriye ve Kıbrıs ta üretim yapıldığına göre Anadolu da da çeşitli yapım yerleri olması gerekmektedir. Ancak bunlar Sardis dışında arkeolojik olarak belirlenmemiştir. Bunun nedeni belki de cam üretiminin ahşap kulübelerde, kalıcı olmayan yapılarda sürdürülmüş olmasıdır. Bu arada gezginci ustaların da üretim yaptıkları bilinmektedir. Anadolu da yerel cam üretimi Erken Roma İmparatorluk Çağından itibaren yapılmış olsa gerektir. Ege de özellikle Sardis ve Pergamon gibi antik kentlerde cam üretim merkezleri olduğu sanılmaktadır. Ancak Karia bölgesinde Iasos dışında bugün için bir cam yapım merkezi gösterilmesi olanaksızdır (Levi, D. 1986, s.87 93).

38 17 Anadolu da yapılan en erken dönemdeki kazı çalışmaları ve buluntuları arasında en erken yapıtlar Texas Üniversitesi adına Sualtı Arkeoloji Enstitüsü tarafından Prof. Dr. George F. Bass ve daha sonra Dr. Cemal Pulak başkanlığında yapılan, Kaş-Uluburun Batığı kazısında bulunmuş cam külçelerdir. Bu külçeler bilinen en eski hammadde kaynaklarıdır yılında başlayıp 1995 yılında biten kazılarda bulunmuş ve Geç Bronz Çağı na M.Ö. 14. yüzyılın ilk yarısına tarihlenen ve sayıları 150 yi aşan, kobalt mavisi, turkuvaz ve lavanta renklerindeki yuvarlak, yassı ham cam külçeler o çağda Suriye den Ege ye cam ticareti yapıldığını ispatlamıştır. (Özet, 1998, s.16). M.Ö 1 6. yüzyılın İkinci Yarılarına tarihlenen cam örneklerden bazıları (Fotoğraf No:2 de) gösterilmiştir. Fotoğraf No 2: M.Ö 1 6. yüzyılın İkinci Yarılarındaki Cam Eserler (Gürler, 2000, s. 41, 145, 329) Uluburun kazısında 150 den fazla cam külçe ve külçe parçası bulunması, bunların Tell el Amarna kazısında bulunmuş tabletlerde geçen mekku ve ehlipakku taşları olabileceği savının ileri sürülmesine neden olmuştur. Bodrum Sualtı Arkeoloji Müzesi nde, 2 tanesi halen müze Cam Salonunda sergilenen, diğerleri depo ve laboratuarda korunan bu külçeler, Türkiye müzelerindeki bilinen en eski cam buluntu olmalarının yanı sıra M.Ö. 2. bin ticareti, taşımacılığı ve doğu-batı ilişkileri açısından da büyük öneme sahiptir ( Pulak, 1988). Anadolu daki en eski cam buluntular ise İ.Ö 1500 e tarihlenmektedir. İ.Ö 800 lü yıllarda Mezopotamya ve Suriye de cam yapımcılığı çok ilerlemiştir. İ.Ö

39 lü yıllarda Kıbrıs ve Rodos adalarında cam yapım evlerinin bulunduğu saptanmaktadır. Anadolu için üretimle ilgili en önemli buluş, kuşkusuz, Sardis te bir Lidya evinde ortaya çıkmış M.Ö. 6. yy.a ait bir cam üretim atölyesidir. Ayrıca Ankara Etnoğrafya Müzesinde ilk cam adıyla yer alan cam örneği de en eski cam örnekleri arasında bulunmaktadır. Ortasında göbek bulunan tas, Gordion da p tümülüsü olarak adlandırılan mezarda bulunmuştur Kalıpta yapılmış olan tasın gövdesi 32 adet kabartma dilimle süslenmiştir. Fotoğraf No 3 de bu cam örneğine yer verilmiştir. Ayrıca Etnoğrafya müzesinde daha başka tarihi cam örnekleride bulunmaktadır. Bunlar da Anadolu daki cam sanatının anlaşılması açısından önemli örneklerdir.(fotoğraf No:3-5 te bu örnekler yer almaktadır.) Fotoğraf No 3: Etnoğrafya Müzesinde Bulunan İlk Cam Örnek Fotoğraf No 4: Ankara Etnoğrafya Müzesinde Bulunan Cam Eserler

40 19 Fotoğraf No 5: Ankara Etnoğrafya Müzesinde Bulunan Cam Eserler Cam yapımı İ.Ö.3.binlerin sonuna doğru keşfedilmiş ve ilk zamanlarda değerli taşlara alternatif olarak üretilmiştir. Daha sonraları İ.Ö. 2. binlerin ortalarına doğru ilk cam kaplar üretilmeye başlanmış ve zamanla teknik açıdan geliştirilerek yeniliklere açık bir endüstri haline gelmiştir. Teknolojik gelişimin etkisiyle bulunan cam üretim yöntemleri ve ortaya çıkan ürünler camın tarihsel gelişimi açısından önemli ipuçları vermektedir.(fotoğraf No:6 tıda cam yapımına bir örnek verilmiştir) Fotoğraf No 6: Geçmişteki Cam Yapımının Zorluğunu Kanıtlayan Bir Örnek. ( )

41 20 Cam, geçmişi M.Ö lere kadar uzanan Akdeniz çevresinde ortaya çıkıp gelişerek yaygınlaşan bir malzemedir. Tarih boyunca pek çok farklı yöntem geliştirilerek şekillendirilmiş, insanın günlük hayatının vazgeçilmez parçası olarak yerini korumuştur. Cam tarihi üzerinde yapılan değerlendirmeler camcılığın kaynağının Akdeniz ve çevresi olduğunu göstermektedir. Gerçekte, cam üretimi için temel malzeme olan kum ve odunun bulunduğu her yerde, genel ilke olarak camcılık yayılmıştır. Ama özellikle çıralı çam odunu, yüksek enerjisi yönünden bu işe çok uygundur. Hem kum, hem de odun, Akdeniz çevresinde bolca bulunmaktadır (Küçükerman, 1991, s.78 83). Gerçekte Akdeniz çevresinde yaygınlaşan cam tekniği eski Mısır da çok büyük aşamalar göstermiştir. Nitekim Mısır da Firavunlar, Helen, Roma ve İslam dönemlerinde yaratılmış bulunan cam sanatı ürünleri, bugün müzeleri çok değerli koleksiyonları arasında yer almaktadır. Tarihin müzelerdeki bu binlerce yıllık tanıklarına güvenerek, Mısır camcılığının Akdeniz cam kültürünün önemli kollarından birisi olduğu rahatlıkla söylenebilir (Küçükerman,1991,s.92). Cam yapay olarak üretilmeden önce, her zaman doğada doğal halde bulunmaktaydı. Obsidiyen adı verilen malzeme gerçekte doğal camdır. Obsidiyen, camın tipik özelliklerini taşıdığı için çeşitli dönemlerde, değişik yöntemlerle biçimlendirilmiştir. Böyle bir açıdan bakılırsa camcılık ürünlerinin, bugün bildiğimiz anlamdaki işlevlerden farklı olarak çok daha önceleri balta, bıçak ya da mızrak ucu şeklinde kullanılması ilk camcılık örneği diye kabul edilmektedir. Bu, camın kesicilik özelliğini göstermesi bakımından ilginçtir (Karasu, 2000, s.1). Geçmişte oldukça yaygın bir seramik teknolojisi geliştirmiş uygarlıkların çok sayıda olduğu bilmektedir. Böyle bir yaklaşımla Mezopotamya dan Mısır a, Doğu Akdeniz den Anadolu ya kadar pek çok yerde, ilk camcılık örnekleriyle karşılaşmak mümkündür. Ancak bu güne kadar gelebilen sağlam kanıtlara dayanarak daha çok Mısır ve Mezopotamya da kurumlaşmış bir camcılıktan söz edilebilmektedir. İlk örnekler ortalama İ.Ö 3000 lerden kalmadır. Ve yalnızca cam olarak yapılmış, camsı seramik olmayan örnekler olması bakımından çok ilgi çekici örneklerdir (Küçükerman, 1995, s.29 31).

42 21 En eski örnekler Babil in Eşnunna kentinde bulunan cam çubukla (yaklaşık M.Ö 2600) Mısır da bulunan cam boncuklardır (Eczacıbaşı Ansiklopedisi, s.132). Belgeler Mısır da eski Krallık döneminden kalan pek çok cam üretim atölyelerinin, araçları, potaları ve çeşitli ürünleriyle birlikte bulunduğunu göstermektedir. Mısırlıların ilginç bir seramik sırlama sanatı geliştirdikleri ve bunu günlük yaşamın içinde yaygınlaştırdıkları bilinmektedir. Böyle bir geleneğin camcılığa kolayca geçmesi çok doğaldır. İlk cam örnekleri, özellikle hem kolay elde edilebilen, hem de mücevhersi görünen yanlarıyla dikkati çekmektedir. Bütün bunlar hep küçük boyutlu cam ürünleridir. Bu örnekler; taş ve toprak boncukların camsı boncuklara döndürülmüş olanlarıdır. Sonra bu camsı boncuklar, çeşitli cam teknikleriyle renklendirilmiş ya da biçimlendirmede kullanılan tekniğin verdiği olanaklarla çok ilginç süslemeler yapılmıştır. (Fotoğraf No:7-20 de kullanım alanları farklı örnekler gösterilmektedir.) Fotoğraf No 7: Stilus veya Kozmetik Amaçlı Kullanılan Bir Obje. Erken İmparatorluk Çağı, M.S 1-2 yüzyıl (Özet,1998,s.93) Fotoğraf No 8: Karıştırma Çubuğu Erken İmparatorluk Çağı, M.S 1-2 yüzyıl (Özet,1998,s.93) İlk örnekler olan cam boncukların ardından işlevsel, küçük boyutlu ürünler üretilmeye başlanmıştır. Bu tür bir üretim ancak bu ilginç malzemenin biçimlendirilmesi aşamasında karşılaşılan teknik güçlüklerin yavaş yavaş aşılmasıyla mümkün olmuştur.

43 22 Fotoğraf No 9: M.S 1.yüzyılın 3. Çeyreği ne tarihlenen cam parfüm şişeleri (Gürler, 2000, s.21,29) Camın geçirdiği teknolojik aşama içerisinde, teknik sorunların ve sınırların aşılmasıyla, kullanılan enerjinin geliştirilmesiyle, yeni biçimlendirme yollarının açılmıştır. Örnek olarak parfüm ve tıbbi malzeme için cam kaplar, kutsal vazolar üretilmeye başlanmıştır.(küçükerman,1995,s.33 34). Fotoğraf No10: Bizans İmparatorluk Çağına Ait Şişe Parçası. (Özet,1998,s.147) 16.yy ortalarında ilk cam vazoların üretimi bir teknolojik sıçrama olarak adlandırılabilmektedir. Bu teknolojik sıçrama kendi ilkeleriyle ortaya çıkan bir endüstrinin kurulmasına neden olmuştur. Bu, sonraki 1500 yılın ve sonrasının en çok kullanılan vazo üretim tekniği olan döküm tekniğidir. İlk örneklerinin Kuzey Mezopotamya da üretildiği görülmüştür. M.Ö 15.yy da Mısır endüstrisi doğmuştur. Aynı zamanda camdan

44 23 Mezopotamya yazılı kaynaklardan da söz edilmeye başlanmıştır. Döküm bulunmasından hemen sonra M.Ö 15.yy da mozaik cam tekniğiyle yapılan çok renkli vazoların ardından yine ilk olarak Mezopotamya da başka bir teknik görülmeye başlanmıştır (Tait,1991,s.21 23). Bunlar tek renkli cam parçaların bir kalıbın içine dökülerek ya da dışına sarılarak kaynaştırılmasıyla oluşan parçalardı. Benzer teknikle mermer desenli cam da üretilmeye başlandı. Bu tip, yine seramik örneklere benzeyen, mozaik camdan yapılmış sürahiler M.Ö yılları arasına tarihlenmiştir.14.yy a gelirken şimdi Irak müzesinde bulunan, Bağdat ın batısındaki bir saraydan çıkan mozaik cam parçalar, çok renkli mozaik cam çubuklardan yapılmıştır. Bunlar Romalı ve Helen camcıların çalışmalarına öncülük etmiştir. Döküm tekniği ve mozaik cam vazolara çağdaş olarak çeşitli boncukları, mücevher parçalarını, düz ve dekorlu tanrıça, şeytan ve hayvan figürlerini içeren, geniş bir çeşitlilik gösteren objeler üretilmiştir (Tait,1991,s.21 23). Fotoğraf No11: Bilezik, Geç Roma M.S 5 7.yüzyıl (Özet,1998, s.157) Fotoğraf No12: Kase Fincan, İslam Çağı (Fatimi Devleti) M.S1025 (Özet,1998, s.165) Mezopotamya da ise M.Ö. 8 6.yy lar arsında cam üretiminin arttığı, Ninive ve Nimrud kazılarından anlaşılmaktadır. Yunanistan da Miken döneminde (yaklaşık M.Ö ) camın mimari ayrıntılarda kullanılmasına karşın kap türündeki eşya genellikle Mısır dan getirilmiştir. Bu yörede cam üretimi M.Ö.6 yy dan başlayarak Ege adaları ve İtalya da da yaygınlaşmıştır (Eczacıbaşı Ansiklopedisi, s.132).

45 24 Fotoğraf No13: Kaideli Kase M.S 1.yüzyıl Buluntu Teri: Antalya-Elmalı (Özet,1998, s.96) Fotoğraf No14: Kaideli Kase M.S 1.yüzyıl. Buluntu Yeri: Marmaris.(Özet,1998, s.53) Fotoğraf No 15: Şişe, M.S 4.yüzyıl Buluntu Yeri: Bodrum. (Özet,1998, s.146) Fotoğraf No 16: Kandil(İslam Çağı) Buluntu Yeri: Serçe Limanı Kazısı. (Özet,1998, s.175)

46 25 Fotoğraf No 17: Şişe, İslam Çağı M.S Buluntu Yeri: Serçe Limanı (Özet,1998, s.176) Fotoğraf No 18: Sürahi, Orta Roma İmparatorluk Çağı. (Özet,1998, s.103) Fotoğraf No 19: Amphoriskos Helenistik Çağı. M.Ö 2 1. yüzyıl (Özet,1998,s.38) Fotoğraf No 20: Amphoriskos Klasik Çağ. M.Ö 5 4.yüzyıl Buluntu Yeri: Milas (Özet,1998, s.37)

47 26 Eski Yunan da cam ürünleri İ.Ö 500 e dayanmaktadır. İ.Ö 322 de kurulan İskenderiye kenti en önemli cam üretim merkezlerinden birini oluşturmaktadır. Burada süsleme öğesi olarak kullanılan mozaik cam üretilmiştir. İ.Ö 1.yy da Sayda (sidon), Hama (epiphonei), Hums (Palmiyra), Halep te (Beroia) cam üretildiği ve üfleme yönteminin geliştirildiği bilinmektedir. İ.Ö 100 yılına tarihlenen, bronz çerçeve içine yerleştirilmiş 30/60 cm boyutlarındaki buluntular (Pompei) Roma döneminde, camın yapı malzemesi olarak kullanıldığını göstermektedir. Roma imparatorluğunun dağılması ile cam üretiminin de çeşitli coğrafyalara dağıldığı yapılan araştırmalardan elde edilen bulgulardan anlaşılmaktadır. İ.Ö 9.yüzyıldan sonra Mezopotamya ve Anadolu da cam yapımcılığı ilerlemiş, İskenderiye kentinin kurulması ile burası cam üretim merkezi haline gelmiştir. İ.Ö 1.yüzyıl ve İ.S 1.yüzyıl arasında Fenikeliler üfleme borusu kullanarak cam eriğini biçimlendirme yoluyla camı kullanmışlardır. Aynı yıllarda cam üretiminde kullanılan bir diğer yöntem ise erimiş camın düz bir levha üstüne dökülmesi ile cam levhaların elde edilmesi olmuştur. Romalılar tarihte cam yapımını özendirmiş ve günümüz mekânlarında pencerelere cam koyma fikrinin de temellerini atmışlardır. İ.Ö 100 dolaylarında Pompei de bronz çerçeveler içinde 30x60 cm boyutunda camların bulunması Romalılar döneminde pencerelerde cam kullanıldığını göstermektedir (McGrath,1937). Pencere kelimesinin İngilizcedeki karşılığı window kelimesinin kökeni olan wind-eye kelimesi (rüzgar gözü) bize pencerenin orijinal fonksiyonunun aslında ışık ile çok az ilişkisi olduğunu göstermektedir. Tahta bir kapak veya kapı, havalandırma ve sıcaklık kaybı için açılıp kapatılabilirken, zamanla buna ışık alma fonksiyonu da eklenmiştir. Pencerenin binaların kabuğunda ilk olarak geniş kullanım olanağı bulması, büyük manastır ve katedrallerde geçen yüzyılın sonlarına doğrudur. Geniş ve karanlık iç kısımlarda, mum ve açık oyuklar tarafından sağlanabilecek ışıktan daha fazlasına ihtiyaç duyulmuştur. Genç Roma mimarlığında, cam paneller transparan olmak yerine daha çok yarı geçirgendirler ve genellikle renklendirilmişlerdir. Pencereler asla dışarıdan içeriye veya içeriden dışarıya bir görünüm sağlamadıkları için bu yarı geçirgenlik veya renklendirilme durumu bir dezavantaj olmamıştır. Pencerelerin boyutları, zati ve yatay rüzgâr yüklerini büyük

48 27 duvarlardan çok silindir kolonlar ve payandalar ile taşıyan Gotik taş iskeletin geliştirilmesi ile büyümüştür. Cam kullanımı, ışıklandırma ve hava akımını önleme fonksiyonlarının önüne geçmiş ve kilise papazlarının kili e cemaatine güçlü mesajlar sunmasını olanaklı kılmıştır. Bu zamanlarda cam üretiminin çoğunun kilisenin elinde olduğu bilinmektedir (Addis,2000,s.58). Bunların yanı sıra Yakın Doğuyu etkileyen İslam uygarlıklarında da camın yaygın kullanımı olduğu yapılan araştırmalar sonucu ortaya çıkmaktadır. Suriye, Şam, Rakka, Halep gibi kentler cam üretimi ve işçiliğinin geliştiği merkezler arasında bulunmaktadır. Çeşitli ilişkiler sonucu 7.yy den sonra İslam ülkelerinin de cam üretimine etkin olarak katılmaya başladıkları gözlenmektedir. Bizans döneminde; cam mozaikler, katakomplarla beraber Hıristiyanlığın sembolü haline gelmiştir. Dönemin dar pencereli kiliselerinden gelen ışık renkli duvarları aydınlatmaktadır. Selçuklularda da aynı anlayışla ışık ve cam en kutsal mekânlarda her zaman etkileyici bir anlatımla kullanılmaktadır. Cam üretim merkezlerine daha detaylı olarak değinilecek olursa Avrupa hakkında bilgi verilmesi yerinde olacaktır. Avrupa daki en önemli cam üretim merkezi Venedik tir. Venedik te cam üretiminin başlaması 1202 yılına tarihlenmektedir. Yine Venedik te 1348byılıında ilk ayna camı, 1498 yılında ise ilk kristal cam yapılmıştır. Ortaçağ boyunca Venedik in büyük cam dış satım hacmine sahip olduğu bilinmektedir. Venedikliler Cristallo adını verdikleri duru bir cam yapmayı başarmaları sayesinde cam üretimine büyük katkıda bulunmuşlardır (Kahraman, 2003, s.9). Ortaçağ ahşap iskeletli binalarının aksine, pencereler oldukça büyük ve şeffaftır. Bu sayede insanların dışarı bakması sağlanmak istenmiştir. Bu pencereler sadece sahiplerinin zenginliğini göstermekle kalmayıp aynı zamanda da insan ruhundaki cesaretin gelişmesini de yansıtmaktadırlar. O zamanlardan sonra sivil pencere kullanımındaki tek anlamlı teknolojik gelişme, 1660 larda Robert Hooke tarafından geliştirilen çerçeveli pencerelerdir. Hooke un arkadaşı Wren bu pencereleri Hampton mahkemelerinde kullanmış ve kullanım geniş ve hızlı bir biçimde yayılmıştır. Pencerelerin ışığın içeri girmesine ve insanların dışarı bakmasına verilen öneminin yanında, insanların içeri bakma cesaretine ihtiyaç duyacakları da ön görülmüştür dan beri dükkân vitrin camları pencere tasarımında en büyük etken olmuştur. O zamanlar 1.2 m yüksekliğinde ve 2.15 m yüksekliğinde tek levha pencerelerin

49 28 çok yaygın olduğu anlaşılmaktadır de bir levha kapı, 1x2.5 m yüksekliğinde ölçülmüştür. Ancak tüm bu mimari gelişmeleri cam teknolojisine bağlamak yanlış olur da Avrupa da savaşa bütçe yaratmak için cam ve sivil pencere kullanımına vergilendirme getirilmiştir. 10 pencereli bir evin vergisi 1776 ve 1808 yılları arasında yedi kat artmıştır. Sonunda cam üzerindeki vergi 1845 de ve pencere üzerindeki vergi de Crystal Palace daki büyük serginin yapıldığı 1851 yılında kaldırılmıştır. Fabrikalar, seralar, dükkânlar gibi ticari yapılar bu vergilendirmenin dışında tutulmuş ve bu da camlama tekniklerinin geliştirilmesinde önemli bir etken olmuştur. Cam pencerenin bir binanın iç çerçevesini daraltmaya yönelik kullanımı bahçıvanlık dünyasında 16. yüzyılın ortalarında gelişmiştir. Büyük bir İngiliz çiftlik evi sahibinin ziyaretçilerini etkilemesinin bir yolu da, yeni keşfedilmiş ve fethedilmiş topraklardan getirilmiş egzotik meyve ve bitkileri yetiştirmesidir. Bu nedenle portakalcılık üst tabaka arasında hızla popüler olmuştur. Bu yeşil seralardaki iklimlendirmenin nasıl olduğuna dair bilgilerin büyük çoğunluğu 1700 lerden bu yana bilinmektedir. Örneğin; o zamanlar bu yeşil evler, ışığa göre yönlenirler ve sırlamaları içeriye maksimum ışık girecek şekilde tasarlanır. Cephedeki camlamada temel problem; ışığı, ısıyı ve havayı kontrol etmektir. Bu kontrolün 1880 lerin başında termostatların, hem havalandırma ve hem de güneşlikleri mekanik olarak açmalarına ve kapamalarına kadar elle yapılmakta olduğu bilinmektedir (Kahraman, 2003, s.9). Amerika da ilk cam 1609 yılında yapılmıştır. Yine 19. yüzyılda cam üretimi, İngiltere de en çok teşvik edilen konu olmuştur. Cam fırınlarında yakıt olarak odun yerine kömür kullanılması ilk olarak 1635 yılında Almanya da başlamıştır. İlk levha cam üretimi 1688 yılında Fransa da gerçekleşmiştir. Camın endüstriyel üretiminin başlangıcı 18. yüzyıla tarihlenebilir. Dökme cam üretimi yine bu yüzyılda gerçekleşmiştir. Yine bu dönemde mağaza ve dükkânların vitrinlerinde cam kullanılmaya başlandığı bilinmektedir. Bu dönemde bir değişiklik olmuş ve cam üretiminde odun kömürü kullanımı yerini taş kömürü almıştır. Cam üretimindeki gelişmeler doğrultusunda demir ve camın birlikte kullanıldığı yapı türleri ortaya çıkmıştır. Bunlara bitki seraları (limonluklar, kış bahçeleri), tren istasyonları, pasajlar, sergi yapıları örnek olarak verilebilmektedir. Camın iç mekânda ilk kullanım örnekleri küçük tabakalar ve plakalar haricinde ilk olarak duvarlarda mozaik panolar içinde olmuştur. Camın küçük parçalar halinde üretilmesi, bu kullanım şeklini doğurmuştur. Camın parlaklığı ve berraklığı ile kutsal değerli

50 29 simgelerin ifadesi olarak da kullanıldığı bilinmektedir. Aynı anlayış içinde cam malzemenin döşemede de kullanıldığı görülmektedir Roma da imparatorların ve üst düzey görevlilerin yolları, mermer ve cam parçalarının kullanıldığı tesserea adı verilen mozaiklerden oluşturulmuştur (Grath,1937 s ). Pencerelerde kullanılacak cam üretimine, 11. yüzyılda cam macunun demir bir boru ile üflenerek şişirilmesi ve bir silindir biçimine getirilmesiyle başlanmıştır. Cam sanayi, 17.yüzyılda çok önemli gelişme kaydetmiştir. 18. ve 19. yüzyıllarda da cam malzeme tabaka halinde düzgün ve büyük boyutlarda üretilmiştir ıncı yüzyıllar arasında Fransa da en ileri cam tekniği Poito ile Anjau kentlerinde yapılmaktadır. 16. ve 17. yüzyıllarda ise, cam üzeri süsleme tekniği konusunda yeni girişimler aşırılıkları ile karşımıza çıkmaktadırlar. Özellikle Venedik te, Flemenk teki cam, arma, kabartma ile figürler en belirgin olanlardır. Bu örneklendirecek olunursa, bir dönemler Venedik te çatlak cam denilen bir teknik geliştirilmişti. Buna göre cam, fırından çıkarıldıktan sonra üstüne soğuk su dökülerek çatlatılmıştır, çatlayan bu camlar yeniden fırınlara verilerek yeni etkiler elde edilmiştir. Diğer yandan, Almanya ile İsviçre de çok iyi geçirgenliğe sahip kristal dediğimiz camlar üretilmeye başlanmıştır (Demir, 1985, s.5). Avrupa da Alman Bilgini Georg Agricola ( ), ilk olarak cam teknolojisi hakkında bilgi veren bir kitap hazırlamıştır (Turan,1997,s.5). Diğer bir klasik eserde Antonio Neri tarafından 1679 da yazılmış olan Camcılık Sanatı (L arte Vetreria) adlı eserdir. Bohemya Camcılığı, Avrupa da kayaç kristaline ilk yaklaşan camcılık merkezi olmuştur. 16. yüzyıl sonunda Kapsar Lehmann ilk kesme denemelerini yapmıştır. Bu yeni yöntem, Prag ın yararına, Venedik in zararına işleyen bir moda yaratmıştır (Turan,1997,s.17). 17. yüzyılın sonlarında Fransa da; cam daha önceden ısıtılmış cilalanmış metal masalara büyük aynalar yapmak amacıyla dökülmekteydi. Dökme cam (bugünkü yapım sisteminin atası sayılabilecek bir biçimde) kaynar durumdaki yumuşak camın rulolar arasında beslenmesi ile üretilmiştir (Kahraman, 2003, s.11).

51 30 18.yüzyılda gelişen ocaklar ve yapım tarifleri ile 3.2 metre uzunlukta ve 0.65 metre çapında veya 1.8 metre uzunlukta ve 1.25 metre çapında ağız üflemeli silindirlerle yapılmıştır de, Fransa da erimiş camın düz bir yerin üzerine dökülmesi ile tabaka cam üretilmeye başlanmış, 1675 de İngiltere de (Bohemya da ) Venedik camlarına kurşun oksitlenerek daha yoğun ve ağır bir cam elde edilmiş, 1763 de Fransa da cam üretiminde ilk kez odun yerine kömür kullanılması denenmiş, ancak 1829 da başarı ile gerçekleştirilmiştir de Fransız Protestanları İngiltere ye göç ederken bildikleri cam üretim yöntemlerini de oraya taşımışlardır da Boulton ve Watt tarafından yapılan bir buhar makinesi, cam yüzeylerinin düzleştirilmesi ve parlatılması amacıyla kullanılmaya başlanmış, endüstriyel üretim yöntemlerinin giderek uygulanmaya başlaması camın yapı gereci olarak kullanılmasına yol açmıştır de Paris te yapılan Kahire Pasajı nda çadır biçiminde bir demir cam örtü kullanarak bu alandaki öncülerden biri olmuştur. Levha cam üretiminde büyük aşama 20.yüzyıl başlarında uygulanan yeni teknolojilerle gerçekleşmiş nitelik ve nicelik olarak daha üstün levha camlar üretilmiştir. Özellikle 2. Dünya Savaşı ndan sonra yapı alanında giydirme yüzeylerin kaplanmasını sağlayacak endüstrileşme düzeyine gelinmiş olması, bu alandaki en büyük gelişmelerden biridir (Başer,1999, s.243) yılında ilk kez İngiltere de tel donatılı cam (telli cam), 1902 yılında ilk cam tuğla, 1904 yılında F.L Wright ın tasarımı olan bir binada da ilk çift camlı pencere kullanılmıştır. Pencere camı üretimi, 20. yüzyılın ilk yarısında ortaya çıkan endüstriyel üretim yöntemleri ile yaygınlaşmıştır. Yapıların giydirme cephelerinde cam kullanılması 1918 yılına tarihlenir. Yine giydirme cephe öncü örneklerinden biri, Gropious un Dessau da yaptığı Bauhaus okulu, bir diğeri ise Le Corbusier tarafından Paris te üniversite sitesinde yapılan İsviçre Pavyonu adlı öğrenci yurdudur ( ). Güvenlik camının üretilmesi 1926 yılına, cam lifinin endüstriyel üretiminin başlaması 1930 lu yıllara dayanmaktadır. 19.yüzyıl sonlarında camda önemli aşamalar, silise kurşun oksit katılarak kaydedilmiştir. Kolay ergiyen camların elde edilişi de bu döneme rastlamaktadır. İngilizler bu cama Crown Glass, kalevi yöntemlerle yapılanlara ise Flintglass adını vermişlerdir. Yine 19.yüzyılın sonlarında İngiltere ve Fransa da cam fabrikaları açılmaya başlamıştır, bunların en önemlileri Fransa daki Baccarat ile Bohemia bölgesinde, yüksek ısı ile elde edilen cam, potas yöntemine bağlı olarak üretilmiştir (Demir,1985, s.5).

52 31 Cam sanayi, Amerika Birleşik Devletleri nde İngiltere nin yasaklamasına karşın, 18. yüzyılda kurulan ilk sanayi olmuştur. Başlangıçta bu sanayi dalına Alman camcıları öncülük etmiş ve 19. yüzyıl boyunca gelişmiştir. Cam sanatı tarihine Amerika Birleşik Devletlerinin ilk katkısı, seri üretimin 1820 li yıllarda presleme tekniğinin kullanımı ve gelişimi ile başlamaktadır. Bu sistemde cam eritilip demir kalıplarda preslenmiştir. 19. yüzyılın ilk yarısı; teknik ilerleme, yeni eritme yöntemleri bulma ve dolayısıyla kütlesel üretim dönemi olma yolundaki ilk adımdır denilebilmektedir. Makineleşme ise seri üretime geçişi sağlamış olması nedeniyle oldukça önemli bir gelişme olarak değerlendirilebilmektedir. (Turan, 1997, s.18) Erken yüzyıllarda cam bugünkü gibi yüksek ısılarda eritilmediğinden antik çağın camları, çok fazla hava kabarcığına sahiptir (Gürler, 2000). Günümüzde bu kabarcıkların çözülmesi ve yüzeye çıkıp yok olması için arsenik, antimon sülfat ve nitrattan yararlanılmaktadır (Özgümüş,2000). 19.yüzyılda daha önceleri (11.yüzyılda) levha cam üretiminde kullanılan şişirilmiş silindir yöntemi A.B.D de geliştirilerek endüstriyel ölçekte uygulanmıştır. Bu yöntemde cam üretim eriyiğinden düşey olarak çekilen cam perde içine hava üflemek yoluyla cm çapta, metre yükseklikte cam bir silindir oluşturulur daha sonrada bu silindir kesilir, düzletilerek levha cam elde edilirdi. Zaman içinde modern üretim yöntemlerinin gelişmesi ile bu yöntem terk edilmiştir yılında James Paxton chrystal palace ta demir ve cam malzemeyi bir arada kullanarak oluşturduğu büyük şeffaf duvarlar ile modern mimarın ilk örneklerinden birini vermiştir. 19.yüzyılda çeşitli gelişmeler cam endüstrisini geliştirmiş ve üretim küreselleşmiştir. Bu olanaklar demir-cam örtüsünün kullanıldığı Paris teki Kahire Pasajı (1789) ile başlayarak paxton un kristal sarayına, Tautun billur yapılarına ve Mies Van Der Rohe ile Philip Johnson ın cam evlerine giden yolu açmıştır yılında Bruno Taut, Köln deki Deutsche Werbund sergisinde camın yapım gereci olarak özelliklerini sergilemek amacıyla tasarlanmış Cam Pavyonu isimli yapıyı, Walter Gropius ise bir model fabrika binasını gerçekleştirmiştir de Amerikan denizcileri 10 metre uzunluğunda ve 0.6 metre çapında mekanik üflemeli silindirleri geliştirmişlerdir. Bu teknik 9x1.9 metrelik düz pencereler oluşturulmasını sağlamıştır te Drawn camı endüstriyel bir yöntemle başarıyla geliştirilmiştir. Bir cam bandı, erimiş cam fırçasından

53 32 sürekli olarak kaldırılarak, 1.25x1.0 metrelik levhalar üretilebilmiştir de Alman beton şartnamesine inşaatta kullanılan cam blokları kapsayan beton camı da eklenmiştir da Fransız kimyacı Benedictus tarafından güvenlik camları geliştirilmiştir yılında Walter Gropious ve Adolf Meyere, saydamduvar tasarımını geliştirmişlerdir. Daha sonra Gropious bu cam duvarları, 1926 tıda tamamlanan Bauhaus yapısında kullanılmıştır yılında Mies Van Der Rohe Barcelona da Garden House adlı eserinde, konutun yaşama mekânı ile bahçesini ayıran levha camdan oluşan şeffaf camdan duvarlar kullanmıştır (Grath,1937) de Griffith cam liflerin gerilimleri üzerine çalışmıştır.1930 da Saint Gobain tarafından güçlendirilmiş cam (toughened) geliştirilmiştir. Üretim sıcak camın dış yüzeyinin hava jetleri yardımı ile hızlı biçimde soğutulması ile yapılmaktadır (tüm yüzey soğumaya bırakılmışken). Bu sayede dış yüzey basınca ve iç yüzeyde çekmeye çalışır (Porter,2001) larda duvarlar, çatılar ve kaldırım aydınlatmaları için cam bloklar güçlendirilmiş beton ile birleştirilmiştir yılında ise Le Corbusier Paris te, Cite De Refuge binasında ilk cam blokları kullanmıştır. Aynı yıllarda camın iç bükey ve dış bükey zeminlere uygulanabilmesi için vitroflex denilen sistem geliştirilmiştir. Bu sisteme göre kesintisiz kumaş üzerine küçük dikdörtgen birimler halinde opak cam veya ayna parçaları yapıştırılır. Böylece eğrisel yüzeyler rahatlıkla kaplanabilir ve istenilen boyutlar kolaylıkla elde edilebilir (Grath,1937) Selçuklularda Cam Sanatı Uzun zaman büyük bir gizlilik içerisinde yapılan cam, her döneminde değerli sayılan, özel ve gizemli bir malzeme olmuştur. İlk önceleri küçük atölyelerde üretilmeye başlayıp, daha sonra endüstride yerini alarak kullanım alanı genişlemiş ve ayrıca teknolojik olarak gelişmeler de göstermiştir. Daha sonraları, güzel sanatların da bir parçası olduğu bilinmektedir. Geçmişten günümüze kadar pek çok uygulamalarda kullanılan cam, estetik özelliği nedeniyle de cazip görünmektedir. Bugün Türkiye de ve dünyada cam; endüstri olma alanı dışında Üniversitelerde eğitimi verilen, araç olmanın yanı sıra büyük uğraşların verildiği değerli sanatsal tasarımlar yapılarak sanat eseri olabilme özelliğini taşıyan, her geçen gün her yaştaki bireylerde ilginin uyandırılmasına

54 33 çalışılarak, faaliyetlerin sürdürüldüğü ve önemi doğasından kaynaklanan değerli bir sanattır. Cam sanatının önemli olmasının diğer sebepleriyse şu şekilde ifade edilebilir: yüksek ısıda çalışmaya dayanabilme gücü olan, çok dikkatli olan, sabırlı olan ve aynı zamanda anında doğru karar verme yeteneğine sahip olan insanların bu alanda çalışabilmelerinden kaynaklanan oldukça zahmetli bir sanattır. Uğraşı olma dışında, meslek edinen ustalar ve üniversitelerde okuyarak ilerinin sanatçısı olma yönünde adım atmaya çalışan öğrencilerin veya eğitim dışındaki ilgililerin, cam sanatının neden bu kadar önemli olduğuna dair düşünceleri şüphesiz ki yazılmış olan beceri ve zorlukların anlatılmasıyla örtüşecektir. Çok çeşitli kullanım alanı olması ve yapısındaki zarafet de cam sanatının önemini oluşturan bir diğer etken olarak görülmektedir. Geleneksel cam ürün yapımı Selçuk ve Osmanlı dönemleri olarak ele alınabilir. Selçukluların doğudan Anadolu'ya yeni göç ettikleri dönemden kalma bazı Selçuklu cam ürünlerinin varlıkları bilinmektedir. Selçuklu ve Artuklular döneminin bazı parçaları bugün müze koleksiyonlarında yer almaktadır. Bunlar tamamen mimari dekorasyon ya da el yapımı ürünlerdir. Orta Asya da yaşayan, oradan Anadolu ya gelip yerleşen Selçuklu Türklerinde cam eşyanın bulunması, Türklerin cam eşyayı kendilerinin yaptıklarına delildir. Fotoğraf No 21: Cam Tabak (Selçuklu Dönemi) Konya Kubad Abad.Ağız Çapı 30 cm, Taban Çapı 28.5 cm. Üzerinde Mevlana nın Beyitleri Yazılı. (Konya Karatay Medresesi) ( 0.html - 12k)

55 34 Yerleşmiş medeniyetlerde gelişen cam sanatı ve endüstrisi, Anadolu Türklerine bakıldığında, Malazgirt Zaferinden sonra Anadolu ya yerleşen Selçuklu Türkleriyle başladığı görülmektedir. Dolayısıyla şu anlatıma da yer verilebilinir: Malazgirt zaferinden sonra Türkler, Anadolu da cam eşyayı çeşitlendirerek bu sanayiyi geliştirmişlerdir. Artuklular ve Selçuklular zamanında yapılan cami ve medreselerde kullanılan, şemsiye adıyla anılan cam çeşidi bilhassa önem taşımaktadır (Hayat Ans, s.708). Türk camlarının en eski örnekleri XII. ve XIII. yüzyıllara dayanmaktadır. Selçuklu dönemin camlarında canlı renkler, bitki ve hayvan motifleri, yaldızlı süslemeler ve yazılar göze çarpmaktadır. Anadolu camcılığının M.Ö XVI. yy sonlarından M.S XIX yüzyılın sonuna kadar uzanan yaklaşık 3500 yıllık gelişimine bakıldığı zaman yer yer belirsizleşen dalgalanmalarla karşılaşılmaktadır. Artuklular ve Selçuklular dönemine ait cami ve medrese gibi binalarda kullanılan ve şemsiye denilen cam çeşidi oldukça meşhur du. Selçuklularda fil gözü desen rovzen denilen cam işçiliğinin, günümüze kadar ulaşan eserlerden oldukça gelişmiş olduğu anlaşılmaktadır. Ayrıca Konya ili Beyşehir gölü batı kıyılarında Selçuklu sultanı Alâeddin Keykubat I in ( ) yaptırdığı Kubad Abad Sarayı kalıntılarında bol miktarda bulunan renkli pencere camlarından başka yazılı bir cam tabak, bu devir camcılığının önemli kalıntıları arasında bulunmaktadır. Bu eserler dönemin Selçuklu cam işçiliğini yansıtması bakımından önemli bulunmakta ve döneme ışık tutması bakımından da belgeleyici nitelikte olmaktadır (Bayramoğlu, 1996,s.4). Bu konuda aşağıdaki ifadelere yer vermek uygun görülmektedir: Anadolu Selçuklu dönemi camcılığı, şuanda Kubad Abad ve Samsat camlarıyla sınırlı kalmaktadır. Müzelerde bulunan birkaç örnek daha bunlara ilave edilebilmektedir. Pencere camı gibi çok fazla işçilik istemeyen camların Anadolu da üretilmiş olmaları kuvvetle muhtemel görülmektedir. Anadolu da zaten bir cam yapım geleneği bulunmaktadır. Fakat yaldızlı, mineli ve kabaralı beherlerle, metal örneklere benzeyen kitabeli tabak, üslup açısından farklıdır. Bunlar, Suriye deki Halep, Şam,

56 35 Rakka ve Hama da bulunan camlara çok yakındır. Bundan dolayı bu eserlerin Suriye den ithal edilmiş olmaları ya da Suriyeli ustalar tarafından yapılmaları çok daha akla uygun gelmektedir. Aynı durum, Artuklu Sarayındaki havuzun mozaikleri içinde geçerli bulunmaktadır. Artuklu dönemine ait cam buluntular Diyarbakır Artuklu Sarayındaki havuzu meydana getiren bir takım cam küplerle sınırlı bulnmaktadır. Artuklular dışında Urartulardan bahsedilmek gerekirse M.Ö yılları arasına tarihlenen Urartular dönemine ait cam buluntular yalnızca metal üzerine kakma elemanlarıyla sınırlandığından, burada camın yaygın olarak kullanımından bahsedilmektedir. Bu durumda, cam yapımının o dönemde çok gelişmiş olduğu Kuzey Mezopotamya dan Urartu yerleşimlerine külçeler halinde cam getirilip, sonradan eritilerek işlendiği önerilebilen en mantıklı yol olarak görünmektedir. Aynı zamanda şu ifadelere yer vermek de uygun görülmektedir: Anadolu Selçuklu döneminde görülen cam eşyalardan Kubad Abad da bulunan ve 1236 civarına tarihlenen bazı çinilerde ellerinde geniş ağızlı beherler tutan figürler görülmektedir. Bu çinilerde tasvir edilen beherlerin camdan yapılmış örneklerine sık rastlanmaktadır. Samsat ve Kubad Abad kazılarında çok sayıda mineli ve yaldızlı cam beher ortaya çıkmıştır. Bunlar cam işçiliğinin bu dönem anlayışının yansımalarını temsil edecek güzel örneklerdir. Selçuklu Sultanı Alâeddin Keykubat I in döneminde bulunan yukarıda bahsi geçen renkli pencere camları ve yazılı cam tabak buluntularından anlaşıldığı üzere Selçuklular cam işlerini hem elde hem de çarkla yapmış bulunmaktadır. Kaynağı Mezopotamya ya kadar inen oyma ve kesme tekniğinin yanı sıra, perdahlamak sureti ile camlar üretilmiştir. Bu arada küfi ve nesih yazılar, geometrik şekiller, insan ve hayvan figürleri ve kıvrak dal motifleri de belli başlı bezemeler arasında bulunmaktadır (Yücel, 1974, s.21). Ayrıca Selçuklu dönemine ait cam eserler arasında II. Gıyaseddin Keyhüsrev e övgü kitabesi taşıyan cam tabak söz konusudur. Burada değinilmesi yararlı olacak bir bilginin sunulmasına gereksinim duyulmaktadır: 13. ve 14. yüzyıllarda Mezopotamya nın cam teknolojisindeki üstünlüğünün Selçuklu Türklerini bu konuya yaklaştırdığı, Selçukluların bu dönemde üretmiş olduğu cam

57 36 tabaklar ve yapılarda alçı kafes içinde kullanılan renkli camlardan (revzan) anlaşılmaktadır (Hayat Ansiklopedisi, 1984, s. 709) Osmanlılar Dönemi Cam Sanatı Osmanlı döneminde cam işçiliği çok gelişmiş, cam sanayinde de ileri düzeyde bir örgütlenme sağlanmıştır. XVIII. yüzyılda Beykoz da kurulan cam fabrikasında, Osmanlı cam işçiliğinin en güzel ürünleri olan Beykoz işleri üretilmeye başlanmıştır. Renkli camlar, manganez, kobalt, bakır gibi maden oksitlerden elde edilen mavi, kırmızı, yeşil, sarı renklerde camlardır. Osmanlı dönemi sırasında, bu dönemden kalan parçalardan da görülebileceği gibi cam sanatı oldukça ilerlemiştir. Cam endüstrisi özellikle İstanbul'un fethinden sonra bu şehirde oldukça gelişmiştir, Osmanlı döneminin lonca sistemi son derece iyi şekilde organize olmuştur. Her bir zanaatkar ve meslek grubu zanaatine ait ham madde temininden malzeme işlenişine, bitmiş ürünün şekli ve satış koşullarına kadar her konu ile ilgilenen bir sistem gelişmiştir. Sistem, ticaret ve zanaat üzerinde katı, disiplinli ve detaylı kurallardan oluşmuştur. Geleneksel cam endüstrisi en iyi örneklerinden birçoğunu yüzyıllarda ortaya koymuştur ancak bu dönemden elimizde çok az doküman kalmıştır. İstanbul Eğrikapı'da, Tekfur Sarayı ve Eğrikapı arasında yer almış bir cam yapım merkezinin olduğu bilinmektedir. III. Murat adına yapılmış bir minyatür o döneme ait bazı önemli belgeleri göstermektedir. Bu eser, bir cam yapımcıları kafilesini resimlemekte ve işçilerin hep beraber yanan bir ocağın çevresinde vazolar biçimlendirirken çalışan bir atölyeyi göstermesi açısından çok önemlidir. III. Murat'ın hâkimiyetinde loncaların geçiş töreninde özel olarak inşa edilen bu atölyede kullanılan temel aletlere yakından baktığımızda, geleneksel teknikleri kullanan çağdaş atölyelerin de temelde benzer aletleri kullandığı görülmektedir. Kanıtlar Osmanlı cam endüstrisinin İstanbul merkezli geliştiğini göstermektedir. Kaynaklar, dönemin başkentindeki Eğrikapı, Eyüp, Balat,

58 37 Ayvansaray, Bakırköy, Beykoz, Paşabahçe, Çubuklu ve İncirköy mevkilerinde çok farklı çeşitlerde cam üretimi yapan cam atölyelerinin bulunduğunu göstermektedir. Bu cam yapım merkezlerinde üretilen cam ürünler dışında, ayrıca başta farklı pazarların zevkine uygun olarak üretim yapılan, 13. yüzyılın en büyük cam ihracat merkezi Venedik olmak üzere çeşitli ülkelerden cam ithalatı da yapılmıştır. O dönemde Venedik'te bir Türk ticarethanesi de bulunmaktaydı. Venedik'te özellikle Türk pazarı için üretilen camın ithalatı 1716'da dönemin padişahı tarafından yasaklanmıştır ancak 1700'lerden itibaren başka bir merkezden, Bohemya'dan cam ithalatı devam etmiştir. Ayrıca I. Mahmut döneminde Fransa'dan cam ustaları getirtildiği, Mehmet Dede ismindeki bir Mevlevi Dervişi'nin III. Selim döneminde cam yapım tekniklerini öğrenmek üzere İtalya'ya gönderildiği bilinmektedir. Söz konusu Mevlevi usta Beykoz, İstanbul'da bir atölye açmıştır ve çalışmaları arasında en popüleri Çeşm-i Bülbül olmuştur. 1899'da Saul Modiano adındaki bir Yahudi Levanten tarafından bugün eski Paşabahçe cam fabrikasının bulunduğu yerde 'Fabbrica Vetrami di D. Modiano, Constantinople' etiketli ürünler üreten, 1902 yılı itibariyle 500 kişiye iş imkanı sağlayan bir atölye kurulmuştur. Bilindiği üzere Osmanlı cam işleri, başlarda Selçukluların etkisi altında gelişmiş ve sonra kendi özgün tarzını meydana getirmiştir. Fetihten sonra; İstanbul, camcılığın önemli merkezi haline gelmiş ve cam sanayinde büyük gelişmeler olmuştur. Kanuni nin Rodos u kuşatması sırasında askerlerin Türk yapısı cam kullandığı, orada son yıllarda yapılan kazılarda çıkan parçalardan anlaşılmaktadır. O devirlerde XVII-XVIII. yüzyıllarda cam sanayinde büyük bir gelişme olmuştur. İlkel usullerle çalışmakla beraber her çeşit cam eşya yapılmaktaydı. III. Murat zamanında yazılmış halen Topkapı Sarayında bulunan bir Sür namede, esnaf geçit töreninde, arabaya bindirilmiş seyyar bir ocak etrafında cam üfüren camcı ustalarını gösterir bir minyatür bulunmaktadır. III. Mustafa zamanında cam, şişe ve diğer cam eşyanın yapıldığı yerler Tekfur Sarayı taraflarındaydı. Buraları Padişaha ait yerler olup camcılara kira ile verilirdi. Camcılara mahsus gedik usulü ile ayrılmış bu yerlerden başka yerlerde cam yapılmasına müsaade edilmemekteydi. Bundan başka, Mercan

59 38 Çarşısı diye adlandırılan yerde bir çeşit taklit mücevher ve sırça aletler yapan kuyumcular bulunmaktaydı. Bunlar Mimarbaşılığa bağlı bulunmaktaydılar. Mimarbaşılığın emir ve nizamları dışına çıkmaları söz konusu değildir (Hayat Ansiklopedisi,1984, s. 709). 17. ve 18. yüzyılda İstanbul da, Eğrikapı ve Tekfur Sarayı arasında ve de Bakırköy de cam imalathaneleri bulunmaktaydı. 18. yüzyılda III. Mustafa devrinde Tekfur Sarayı yakınlarındaki bölge dışında camcılık yapılmasına izin verilmiyordu. Cam yapımında kullanılmak üzere, Kum boğazı ndan kum getirtilmekteydi. Cam işçileri ve kâhyalar Enderunlar tarafından, bunları denetlemekle görevli yiğitbaşılar ise esnaf tarafından seçiliyordu (Larousse,1960,s.740). XIX. yüzyılın başından biraz daha öncelere tarihlenen; Çubuklu civarında bir cam, hatta billur (kristal) yapımevi kurulmuştur. Burada yapılan cam çeşidi daha öncede bahsedilen çeşmi bülbül dür. Söylentiye göre burasını Mehmet Dede isminde bir Mevlevi kurmuş bulunmaktadır (Hayat Ansiklopedisi,1984, s.709). Osmanlılar döneminde ileri düzeye ulaşan Çeşm-i Bülbül ün tarih içindeki ve günümüzdeki önemi, yaratılışında kullanılan özel camcılık teknolojisiyle birlikte yapımındaki incelikler ve en önemlisi yaratıcılık gerektiren bir ürün olmasından kaynaklanmaktadır. Çeşmi Bülbül; Kimliğini oluşturan ince ve renkli cam çubukların yüksek ısıda eriyip, su gibi olmuş camın içine yerleştirme işlemidir. "Dönerek burulan" çizgiler, tamamen o cam formu biçimlendiren ustanın hünerini ve üslûbunu yansıtmaktadır. Kanıtlar Osmanlı cam endüstrisinin İstanbul merkezli geliştiğini göstermektedir. Kaynaklar, dönemin başkentindeki Eğrikapı, Eyüp, Balat, Ayvansaray, Bakırköy, Beykoz, Paşabahçe, Çubuklu ve İncirliköy mevkilerinde çok farklı çeşitlerde cam üretimi yapan cam atölyelerinin bulunduğunu göstermektedir. Bu cam yapım merkezlerinde üretilen cam ürünler dışında, ayrıca başta farklı pazarların zevkine uygun olarak üretim yapılan, 13. yüzyılın en büyük cam ihracat merkezi Venedik olmak üzere çeşitli ülkelerden cam ithalatı da yapılmıştır. O dönemde Venedik'te bir Türk ticarethanesi de bulunmaktaydı. Venedik'te özellikle Türk pazarı için üretilen camın ithalatı 1716'da dönemin padişahı tarafından

60 39 yasaklanmıştır. Ancak 1700'lerden itibaren başka bir merkezden, Bohemya'dan cam ithalatı devam etmiştir. Ayrıca I. Mahmut döneminde Fransa'dan cam ustalarının getirtildiği, Mehmet Dede ismindeki bir Mevlevi Dervişi'nin III. Selim döneminde cam yapım tekniklerini öğrenmek üzere İtalya'ya gönderildiği bilinmektedir. Söylenildiği üzere, söz konusu Mevlevi usta İstanbul Beykoz da bir atölye açmış ve çalışmaları arasında en popüleri Çeşm-i Bülbül olmuştur. 1899'da Saul Modiano adındaki bir Yahudi Levanten tarafından bugün eski Paşabahçe cam fabrikasının bulunduğu yerde 'Fabbrica Vetrami di D. Modiano, Constantinople' etiketli ürünler üreten, 1902 yılı itibariyle 500 kişiye iş imkânı sağlayan bir atölye kurulmuştur. Çeşmi Bülbül isminin nereden geldiğine dair iki rivayet bulunmaktadır. Çeşmi Bülbülün İstanbul da ilk yapılmaya başlandığı dönemde fabrikanın karşısında bulunan ve çok güzel görünümü olan çeşmeden mi ileri geldiği yoksa bülbül gözünü andırdığı için mi bu ismi aldığı henüz netlik kazanmamışsa da araştırmacıların çeşmi bülbül isminin daha çok bülbül gözünü andırdığı için bu ismi aldığını düşündüklerini söylemek mümkündür (Hayat Ansiklopedisi, 1984, s.711). Fotoğraf No 22: Çeşmi Bülbül Örnekleri (1) k (biray) 17 Mayıs 2007

61 40 Fotoğraf No 23: Çeşmi Bülbül Örneği (2) Osmanlılar döneminde ileri düzeye ulaşan nakışlı cam şu şekilde tanımlanabilir: Nakışlı cam (vitray); Betonlu, kurşunlu, alçılı, cam resmi teknikleridir. Bu teknik, renkli cam parçalarını; alçıdan, demirden veya kurşundan kayıtlar içine oturtmak sureti ile uygulanmaktadır. Pencereleri örten saydam panellerin yapımı için cam kullanımı çok eski dönemlere dayanmaktadır. Bu uygulamalar özellikle Doğu Akdeniz de çok önceleri bilinmektedir. Cam parçalarını birbirine tutturmak için kurşun çubuklar kullanılmıştır. Vitray zanaatkârları zaman içerisinde cam ve kurşun ile birçok farklı teknikler geliştirmişlerdir. Bu konuya daha ayrıntılı olarak günümüzde cam yapım teknikleri kısmında yer verilmiştir. En eski boyalı vitray örnekleri 9. ve 10.yy 'da bulunmuştur. Daha sonra vitray gotik mimarlığının yayılmasıyla beraber gelişme göstermiştir yıllarında yeni bir dönem başlamıştır. Bu tarihte vitray çok canlı ancak ışığı daha az geçiren renklerden yapılmıştır. Osmanlı Devleti de yapılarında Cam süsleme sanatlarından vitrayı sıklıkla kullanmıştır. Türk Sanatı içinde vitrayın gelişimi ilk olarak Selçuklular döneminde başlamıştır. Ayrıca İstanbul un fethinden sonra Osmanlı Devleti, vitray sanatında dönemine damgasını vuran ve bugün bile hayranlıkla baktığımız eşsiz güzellikte eserlerin yapılmasını önemseyerek vitray sanatının gelişimine büyük katkı sağlamıştır. Camilerde, konaklarda, saraylarda, türbelerde vitray sanatının çok güzel örneklerine rastlamak mümkündür. Topkapı Sarayı, Şehzade Türbesi, Süleymaniye Camii, Yeni Cami bunlara örnek olarak gösterilebilir (Hayat Ansiklopedisi,1984, s.711)

62 41 Fotoğraf No 24: Topkapı Sarayı 1.Kadıefendi Odası'nda vitray. Fotoğraf No 25: Kanuni Sultan Süleyman'ın türbesi (XVI. Yüzyıl) (XVII. Yüzyıl) ( k) Günümüzde vitray giderek önem kazanmış, özellikle iç mimarlıkta daha çok kullanılmaya başlanmıştır. Fotoğraf No 26: Fatma Demirkan a ait Günümüz Vitray Örnekleri k -9.jpg (18 Mayıs 2007)

63 42 Fotoğraf No 27: Günümüz Vitrayına Örnek Fotoğraf No 28: Günümüz Vitrayına Örnek (Heyecan URAL, 13 Nisan 2007) Fotoğraf No 29: Tasarımı Cam Ocağına Ait Vitray Osmanlılarda cam işçiliği bir sanayi kolu olarak kabul edilmiş, bu sebeple bir takım kurallar getirilmiştir. Bu dönemde cam üretimi örgütlenmiş, Localar hammaddenin sağlanmasından, onun işlenişine, biçimlendirilişine ve satışına kadar her şeyi inceden inceye kurala bağlamıştır. Devlet daima cam üretimini ve satışını korumuş, desteklemiş, düzenlemiş ve kontrol etmiştir (Küçükerman, 1985, s.136).

64 43 Osmanlı İmparatorluğu döneminde çeşitli alanlarda kullanılan cam ürünleri, gereksinimlerine göre üç grupta toplanmaktadır: 1.Lüks Üretimler: Çiçek vazoları, sürahiler, fincanlar, kâseler, aynalar, kandiller, lambalar, laledanlar, şekerlikler, bardaklar gibi üretimlerdir. 2.Orduda Kullanılan Üretimler: Humbaralar, fenerler. 3.Nakışlı Camlar: Yassı, ince ve renkli pencere camları. 19.yüzyılın başlarında Çubukluda bir kristal cam imalathanesi kurulmuş ve çeşmi bülbüller üretilmeye başlanmıştır. Bu camlara Beykoz işi de denildiği bilinmektedir. Beykoz işlerinin özelliklerinden biri, ışığa tutulduğu zaman kırmızı ışık yansıtmalarıdır. Beykoz işleri arasında kandil, kâse, laledan, çeşm-i bülbül, sürahi, bardak, fincan gibi çeşitli üretimler bulunmaktadır. Ayrıca Osmanlılar döneminde 14. ve 15. yüzyıllarda İstanbul daki cam atölyelerinde üretilen cami kandilleri üstün bir sanatı yansıtmaktadır. Yine bu dönemde alçı çerçeveli renkli cam uygulamaları cam, ışık ve mekân ilişkisini en iyi şekilde bütünleştirmektedir (Cumhuriyet Ansiklopedisi,1969, s.838). Cam humbaraların ilk defa Osmanlı döneminde XVI. yüzyılda ortaya çıkması, bunların daha eski tarihlere ait seramik ön tiplerine bağlı olarak üretildiklerini göstermektedir. Çünkü bu tarihten daha eski zamana ait cam humbara bulunmamaktadır (Özgümüş, 1991, s.101). Sürname-i Hümayun da resmedilen camcıların elindeki uzunca boyunlu şişelerin o dönemin zevkini yansıtması bakımından önemli bulunmaktadır. Osmanlı dönemi cam ürünlerine ise; narh defterlerinde, tereke defterlerinde ve muhasebe defterlerinde oldukça sık rastlanmaktadır. Hatta bazı çeşmelerin cephelerini süsleyen kabartmalarda da cam vazolar görülmektedir. Fakat XVIII. yüzyıl sonlarına kadar vitraylar, humbaralar ve Sokullu kandilleri dışında tek bir cam örneğe rastlanmamaktadır. Surnamei Hümayun da ve III. Ahmet in Surnamesi nde gayet açık seçik bir biçimde resmedilmiş bulunan camlardan da günümüze ulaşan olmamıştır. Yazılı kaynaklarda ise yalnız camdan değil, cam yapımından ve ustalardan da bahsedilmektedir. (Özgümüş, 1991, s.119)

65 Cumhuriyet Dönemi Cumhuriyet'in kuruluşu ile Türk cam endüstrisi yepyeni bir yön kazanmış ve 17 Şubat 1934'te diğer cam atölyelerine çok yakın bir yerde, Paşbahçe'de, Boğaz'ın yamaçlarında, meclis onayıyla ilk ulusal fabrika kurulmuştur. Türkiye İş Bankası tarafından "Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A. Ş" adı ile kurulan bu fabrikayı çeşitli tarzlarda cam üretimi yapan birçok başka şirket takip etmiştir. Türkiye de modern anlamda ilk cam fabrikasın olan ve Cumhuriyet döneminde kurulan ilk cam fabrikamız olan Paşabahçe Cam Fabrikası; özellikle kuruluş yıllarında ülkenin her yerinden çok sayıda cam ustasını bir araya toplamış ve Türk cam tarihi için önemli bir cam yapım merkezi haline gelmiştir. Bu dönemin en önemli cam işçileri arasında, özellikle serbest şekil verilmiş ürünleri ile tanınan (Yusuf Görmüş yer almaktadır.( te I.Beş Yıllık Sanayi Programı gereğince, Türkiye İş Bankası tarafından, ton şişe ve cam eşya yapmak üzere kurulan Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş tam verimine 1937 de eriştikten sonra yurdun ihtiyacını karşılayabilmek için sonradan daha da genişletilmiştir.1961 yılında Türkiye de ilk pencere camının üretilmesi, Çayırova Cam Fabrikaları ile gerçekleştirilmiştir. (Hayat Ans, s.709). Türkiye Cumhuriyetinin kurulması ile birlikte Türk camcılığı yeni bir düzene sokulmuştur. Bu iş içinde, daha önce Paşabahçe nin dik bir yamacı önündeki sıkışık alana kurulan tesise çok yakında daha geniş bir alanda 17 Şubat 1934 te Vekiller Heyeti kararıyla ilk Cam Fabrikası kurulmuştur. Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş olarak kurulan bu ilk fabrika dan sonra, değişik cam konularında çalışan pek çok yeni fabrika kurulmuştur (Küçükerman, 1985, s.155). Günümüzde cam sanatı oldukça ilerlemiş bulunmaktadır. Türkiye için bu ilerlemeye katkı sağlayan cam ocağı adındaki kurumun katkısı en belirgin olanıdır. Cam ocağı, cam sanatı eğitimi veren bir okul niteliğinde bulunmaktadır. Bu okul;

66 45 Türkiye nin her şehrinden gelen ilgililere oldukça güzel ve kaliteli bir eğitim sunmaktadır. Cam ocağı bünyesinde çalışan eğitimcilerin ve ustaların alanlarında deneyim sahibi olmalarından kaynaklanan performans, cam ocağında yapılan ürünlerle kendini kanıtlamaktadır. Bu ürünlerden bazıları cam ocağında yapılan araştırma ile aşağıda fotoğraflanmıştır. Fotoğraf No 30: Tasarımı ve Yapımı Cam Ocağına Ait Ürünlere Örnekler

67 46 Fotoğraflarda görüldüğü gibi oldukça güzel tasarımlar yapılmakta olan cam okulu (İstanbul/Beykoz-Öğümce de bulunmaktadır), bu tasarımların gereğince uygulanabilmesi için çok geniş imkânları olan atölyeleri ile de Türkiye deki cam eğitimine katkı sağlamaktadır. Fotoğraf No 31: İçerisinde Bal, Gül ve Vişne Suyu Olan ve Diğer Tasarımlar. Değişik sanatçıların ( Türkiye de ve Dünya da tanınmış olan ) tasarımları; cam ocağında çalışan, yıllardan beri cam alanında deneyim sahibi olan İzzet Özdemir ev Abdullah Çelik ustaların ellerinden geçerek son halini almaktadır. Cam ocağında alışılagelen tekniklerin ve yöntemlerin yanı sıra değişik denemelerde yapılmaktadır. Tasarımlara, bu değişik uygulamalar olağanüstü güzellik katmaktadır. Deneme yanılma yöntemiyle bulunan ve görenleri oldukça şaşırtan içerisinde bal, vişne suyu katılmış olan Fotoğraf No 31 de görselleştirilmiş olan eserler oldukça ilginç bulunmuştur. Aşağıda yer alan fotoğrafların hepsi cam ocağına ait olduğu için eserlerin kopyalanması yasak olup cam ocağından alınan izinle fotoğraflanmış bulunmaktadır.

68 47 Fotoğraf No 32: Değişik Yöntemlerle Yapılmış Süs Eşyaları (Tasarımı Cam ocağına aittir. Yabancı ve Türk ustalar tasarlamışlardır.) Ay Yıldızlı Ebruli Camların Tasarımı Ebru Çerezci ye aittir. Cam ocağında yukarıdaki örneklerde görüldüğü gibi çok değişik tasarımlar bulunmaktadır. Dünyadaki birçok cam alanında eğitim veren merkezlere davet edilen cam ocağında eğitim veren eğitmenler, işlerini gelen ziyaretçilere sevdirme konusunda da oldukça başarılı görülmüştür. Cam ocağı; cam sanatını, gelen ziyaretçilere tanıtmanın yanı sıra sevdirebilmede de önemli rol oynamaktadır. Bu bağlamda cam ocağı büyük bir misyonu başarı ile gerçekleştirmektedir. Ahmet Özdeniz, Nimet Yalçınkaya, Ebru Susamcıoğlu, İzzet Özdemir ve cam sanatına gönül vermiş diğer eğitmenler bu konuda özveri ile çalışmaktadır. Türkiye deki YÖK e bağlı cam sanatı eğitimi veren eğitim kurumları ve MEB e bağlı eğitim

69 48 kurumları ile iletişimde bulunan cam okulu ayrıca dünyadaki eğitim kurumları ile de iletişimde bulunmaktadır. Dünyadaki cam eğitimi ile ilgili araştırma esnasında Yrd. Doç. Dr İlhan Hasdemir den elde edilen bilgilerden ve literatür taramasından elde edilen bulgulardan bir takım kanılara ulaşılmıştır. Örneğin Dünyada cam eğitimi denilince akla gelen ilk isimler; Harvey Littletton, Dominick Labino, Robert Fritz ve Marvin Lipofsky dir. Bu sanatçılardan hemen sonra onların takipçileri olan Chihuly gelmektedir. Dan Dailey, Richard Margius ve Rıck Bernstain mizahı konu olarak işlerinde kullanan ilk sanatçılardır. Littleton ve Lipofisky ve bir zaman sonra da Chihuly baskın şekilde üfleme tekniğini kullanmışlardır. Dale Chihuly, başarısı ve ünü ile birçok sanatçıyı etkilemiştir. Performansı tiyatral bir gösteri halini alacak kadar ilerlemiştir. Chihuly tüm eserleri ile üfleme tekniğinin standartlarını yükseltmiştir. Dale Chihuly, aynı zamanda Pilchuck Cam Okulu nun kurucularındandır. Dünyada cam sanatı konusunda önemli olan sanatçıların aşağıda yer alan ülkelere göre isimlendirmesinin yapılması uygun bulunmuştur. Almanya: Gunter Knye, Hans Lodel, Erwın Eisch, Hanry Knye, Hubert Koch, Kurt Schneıder, Thedor G. Sellner. Amerika Birleşik Devletleri: Art Haney, Barry Entner, Brent Kee Young, Debra Lee May, Greg Englesby, Jan Sınger, Karla Trınkley, Ruth Rousseau, Sharon Fujimoto. Avustralya da: Denis John O Conner, Gerry King, Judi Eliot, Wıcki Torr, Warren Langley bu isimlerdendir. Avusturya: Jack Ink, Helmut- Werner Hundstorfer. Belçika: Camılle Jakobs, Nihat Demir, Jan Wıllem Van Zıjst. Bulgaristan: Mınko Mermerskı.

70 49 Çekoslavakya: Ales Vascek, Antonın Oth, Davıd Cajthaml, Frantısek Janak, Gızela Sabokova, Jan Exnar, Jraoslava Svarcova, Mılan Handly, Nokvar Jırı, Vladımır Jelınek. Danimarka: Bente Bone, Vıkı Nooman Koefoed, Pıa Sverrısdottır. Finlandiya: Mary Jane Grehory, Vesa K. Varrela. Fransa: Etıenne Leperlıer, Garcın Jean_ Luc, Hanneke Fokkeuman, Cıpres Nıcole. Hollanda: Anna Carlgren, Durk Valkema, Fran Van Demhan. İngiltere: Amanda Whıtle, Angelina Thwaıtes, Colın Reıd, Davıd Reekıe, Davıd Taylor, Jonathan Anderson, Ronald Pennel. İrlanda: James Scanlon. İspanya: Mıguel Angel Polo Vereda, Pedro Garcıa. İsrail: Danıel Velberne. İsveç: Eva Hallesten, Helena Gıbson, Monıca Bacjstrom. İsviçre: Eka Haberlıng, Gılbert Crugnola. İtalya: Laurıa de Santıllana, Ursula Huber- Peer. İzlanda: Sıgrun Olof Eınarspottır, Soren Saungarlarsen Kanada: Allen Currıe, Barbar Pıerce, Mark Lewıs. Macaristan: Endre Gaal, Gabor Gonzales, Mecher Mıhaly, Vıda Zsuzsa.. Meksika: Ana Thıel. Polonya: Halına Engel- Samorek, Ludur Kıczura, Pawlak Kazımıerz, Stefan Sadowski.

71 50 Romanya: Dan Bancıla, Dıonısıe Popa, Alexsandru Ghıldus, Mıhaı Topescu, Valeriu Semenescu. Venezuella: Alıca Kelemen. Yeni Zelanda: James Walker. Yugoslavya: Mılenko Grbıc. Yunanistan: Lea Roussopoulos. Günümüzde dünya pazarlarında söz sahibi olan en güçlü topluluklardan biri olan Şişe-Cam, faaliyetlerini dört ana grupta sürdürmektedir. 1.Düz cam Grubu: Trakya Cam Sanayi A.Ş Cam İşleme Sanayi A.Ş Camtaş Düz cam Pazarlama A.Ş., Çayırova Cam Sanayi A.Ş., İntercam Kaplamalı Camlar Sanayi ve Ticaret A.Ş. 2. Ambalaj Grubu: Cam Ambalaj Pazarlama A.Ş., Anadolu Cam Sanayi A.Ş., Topkapı Şişe Sanayi A.Ş., Cam- İş Ambalaj Sanayi A.Ş., Tezsan Takım Tezgahları Sanayi ve Ticaret A.Ş., Tezsan Pazarlama A.Ş., White Cap Ambalaj Sanayi ve Ticaret A.Ş., Cam- İş Makine ve Kalıp Sanayi A.Ş. 3. Cam Ev Eşyası Grubu: Paşabahçe Cam Sanayi A.Ş., Kırklareli Cam Sanayi A.Ş., Denizli Cam Sanayi ve Ticaret A.,Ş., Paşabahçe Ticaret Limitet Şirketi, Paşabahçe Perakende Satışlar Limitet Şirketi. 4. Kimyasallar Grubu: Soda Sanayi A.Ş., Çamsar Sanayi Ara Malları Pazarlama A.Ş., Cam Elyaf Sanayi., Cam İç Madencilik (Turan,1997,s.21).

72 Camın Özellikleri Fiziksel Özellikleri Normal pencere camı kristalleşmeyen, lırılgan ve kırılma anına kadar lineer elastik davranış gösteren bir malzemedir. Young modülü değeri 70Mpa olup alüminyuminki ile aynıdır. Camın kırılması cam yüzeyindeki çatlaklar ile oluşur. Çoğu durumda bu çatlaklar gözle görülmeyecek kadar küçüktür. Çatlak boylarındaki değişimden dolayı kırılma gerilimlerinden de bir değişim söz konusudur. Kısa zamanlı gerilme değerli Mpa arasında değişebilir. Camdaki gerilme farklılıkları birçok faktörden kaynaklanır. Bu faktörler arasında çevresel koşullar, cam tipi, üretim etkileri, nem oranı sayılabilir. Camın mükemmel elastik davranışları, çatlak mekaniğini keşfeden bilim adamlarınca deneysel malzeme olarak seçilmesini sağlamıştır. Camın strüktür malzemesi olarak kullanılması konusunda Oxford üniversitesinde yapılmış bir çalışmada, sabit bir genişlikte sayıları çoğaltılan cam kiriş katmanları ile araştırmalar yapılmıştır. Katların sayısı arttıkça, verilen kuvvetin altında kırılmanın azaldığı görülmüştür. Bu yöntem; güvenlik sağladığı için ve belli bir dayanıma sahip tek parça cam hacminden daha ekonomik olduğu için çatlamaya karşı önlem olarak kullanılır (Kahraman, 2003, s.19). Bir grup farklı taşıyıcı malzeme ile yapılan denemeler sonucu Young modülü düşük olan malzemelerin, uygulanan yükü cama aktarmada en etkili olduğu görülmüştür. Ayrıca cam yüzeyindeki küçük kusurlarında gerilim profilinde büyük etkileri olacağı anlaşılmıştır (Porter,2001,s.14) Kimyasal Özellikleri Soğuk ve durgunlaşmış bir cam, elle tutulduğunda sert ve durgun bir teki yapmasına ve sert bir zemine vurduğunda kırılmasına karşın yüksek ısıda yumuşamaya başlayarak yeterli ısı sağlandığında ise su gibi akıcılık kazanır. Camı diğer maddelerden ayıran en önemli özelliği erime değil yumuşama noktasına sahip olmasıdır. Yumuşayarak belirli bir akıcılığa erişen cam, çok farklı tekniklerle biçimlendirilmeye ve üfleyerek şişirilmeye hazır hale gelir (Küçükerman, 1985, s. 20).

73 52 Bu bağlamda camın kimyasal özelliklerine aşağıdaki anlatımla değinilmektedir. Camın kimyasal özelliklerini aside karşı dayanıklılık, alkalilere karşı dayanıklılık, suya karşı dayanıklılık olarak gruplandırabilmek mümkündür. Aside karşı dayanıklılık, cam yüzeyinin kaynayan asit tuzunun eritme etkisine karşı gösterdiği dirençtir. Bu özelliğe göre camlar; aside dayanıklılık, asitte hafif veya orta çözülebilir olarak ayrılabilirler. Cam malzeme, yalnızca yüzeyin işlenmesi ve matlaştırılması için kullanılan hidroflorik asitten (HF) kimyasal olarak etkilenir (Kahraman, 2003, s.21). Alkalilere karşı dayanıklılık, cam yüzeyinin, NaOH, NaCO çözeltilerine karşı gösterdiği dirençtir. Bu özelliğe göre camlar, hafif, orta, çok alkali çözülebilir olarak ayrılabilmektedir (Kahraman, 2003, s.21). Suya karşı dayanıklılık cam yüzeyinin kaynayan suyun eritmesine karşı gösterdiği dirençtir. Bu özelliğe göre camlar çeşitli hidroliz sınıflarına ayrılırlar. Su karşısında stabil olmayan camlara su camları denir. Su ile teması olabileceği düşünülen her türlü camın ve pencere camının stabilesini sağlamak için bileşimine kireç (CaCO) katılması gerekir (Kahraman, 2003, s.21) Mekanik Özellikleri Bu bölümde basınç mukavemeti, çekme mukavemeti, eğilme mukavemeti, darbeye karşı mukavemet, elastiklik modülü, poisson oranı konularına değinilmemiştir. Cam malzemenin bu özelliklere ilişkin değerleri konu ele alındığında ince detaylar olduğundan sadece ismi geçmiştir. Cam gibi diğer kırılgan malzemelerde (bu malzemeler genellikle taş bünyeli malzemelerdir, kırılmadan önce çok az deformasyon yaparlar ve boy değiştirmeleri oldukça küçük değerlerdedir) görülen basınç ve çekme mukavemetleri arasındaki fark, cam malzemede yaklaşık olarak 20 katına ulaşır. Bahsi geçen mukavemetler, isimleri ile birlikte sıralanırsa; basınç mukavemeti, çekme mukavemeti, darbeye karşı mukavemet, elastiklik modülü, poısson oranı olarak adlandırılmaktadır.

74 53 Cam yapımında en dikkat edilecek nokta eritilerek belirli bir sıcaklığa erişen camın, daha sonra yavaşça soğuma ve sertleştirmeye bırakılmasıdır. Eğer soğuma çok hızlı bir şekilde gerçekleşirse içindeki bileşimler kristalize olur ve cam saydamlığını yitirir. Bu nedenle cam eşyaların soğuması ve sertleşmesi özel fırınlarda yapılır (Harden,1972,s.312) Isıl Özellikler Isıl özellikler başlığı altında, cam malzemenin ısınma ısısı (özgül ısı), yumuşama sıcaklığı, ısıl iletkenliği ve ısı değişkenliklerine karşı direnci konuları açıklanmıştır. Malzemenin bir mol ünün sıcaklığını 1C arttırmak için gerekli olan enerjiye ısıl kapasite denilmektedir. Isıl kapasite, malzemenin atom ağırlığına bölünmesiyle elde edilmektedir. Malzemenin 1gr ının sıcaklığını 1C arttırmak için gerekli olan enerjiye ise özgül ısı (c) ismi verilmektedir. Cam malzemenin özgül ısısı 0.2 kcal/gr C ya da 795 J/kg C değerindedir. Camın yumuşama sıcaklığı C arasında bir değerdedir. Bu değer, camın bünyesindeki elementlerin türüne ve miktarına bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Malzemenin sıcaklık değişikliklerine karşı gösterdiği dirençtir. Bu direnç, genel olarak malzemede kırılma olmadan gerçekleşebilen sıcaklık farklılığını ifade eder. Çeşitli cam yapı malzemeleri için özel, sıcaklık değişikliklerine karşı direnci tarifleyen, standartlar bulunmaktadır. Cam malzeme, temperleme işlemi ile, ısıl şoklara daha dayanıklı hale getirilir. Temperlenmemiş cam malzeme için C lik bir ısıl şok kırılmaya neden olabilmekteyken, temperlenmiş cam levha 300 C lik bir ısıl şoka karşı direnç gösterebilmektedir.

75 Elektrik Özellikleri Elektrik İletkenliği; Yeryüzünde bütün maddeler, atom lardan oluşmuştur. Atom ise ortada bir çekirdek ve bunun etrafındaki değişik yörüngelerde hareket eden elektronlardan oluşmaktadır. Bir etkime yolu ile atomdan ayrılan elektronların bir devre içerisindeki hareketi, elektrik akımını oluşturur. Elektronların her madde içerisindeki hareketi aynı değildir. Elektron hareketine göre maddeler üçe ayrılmaktadır: İletkenler, yalıtkanlar, yarı iletkenler. İletkenler; elektrik akımını iyi iletirler. Metaller, bazı sıvı ve gazlar iletken olarak kullanılırlar. Yarı iletkenler; iletkenlik bakımından iletkenler ile yalıtkanlar arasında yer alırlar. Normal halde yalıtkandırlar ancak ısı, ışık ve manyetik etki altında bırakıldığında veya gerilim uygulandığında bir miktar valans elektronu serbest hale geçer, yani iletkenlik özelliği kazanırlar. Yarı iletkenler kristal yapıya sahiptirler. Yani atomları kübik kafes sistemi denilen belirli bir düzende sıralanmıştır. Yalıtkanlar; elektrik akımını iletmeyen maddelerdir, elektronları atomlarına sıkı olarak bağlıdır. Cam, mika, kâğıt, kauçuk, lastik ve plastik maddeler yalıtkan malzemelerdir ( Kahraman, 2003, s.21) Optik Özellikler Bu bölümde cam malzemenin kırılma indisi, yansıtma, absorbe etme ve transmisyon özellikleri açıklanmaktadır. Kırılma İndisi: Cam malzemenin yüzeyine gelen dalganın bir bölümü yüzeyden yansırken, bir bölümü de kütle içinde yayılır. Kırılma indisi, ışığın boşlukta yayılma hızının, malzemenin içinde yayılma hızına oranıdır. Bu oran, dalganın yayıldığı malzemenin yoğunluğuyla ilgilidir. Kırılma indisi, adi cam için 1,52 kristal cam için 1,60 değerindedir. Yansıtma (Reemısyon) Özelliği: Bir malzemenin yüzeyine gelen ışığın, malzeme tarafından geriye yayılmasına yansıma denir. Yansıma özelliğini sayısal değer olarak tarif eden yansıtma oranı, yansıyan ışık şiddetinin gelen ışık şiddetine oranıdır. Saydam katılarda yansıma oranının düşük olduğu söylenebilmektedir. Cam için yansıtma oranı %10 12 civarındadır. Geçirgenlik (transmisyon) Ve Absorbe Etme Özelliği: Bir malzemenin yüzeyine gelen ışık, kütle içinde ilerlerken kısmen emilir ve şiddeti azalır. Malzemenin

76 55 absorbe etme durumu, ışığın dalga toleransına ve malzemenin cinsine bağlıdır. Cam için bu değer yaklaşık %5 civarındadır. Camın bünyesine farklı elementler katılarak bu değer azaltılıp çoğaltılabilmektedir Akustik Özellikler Havada ilerleyen ses dalgası, bir cismin yüzeyine çarptığı zaman, enerjisinin bir kısmı cismin yüzeyi tarafından emilmekte, geriye kalan kısmı da yansıtılmaktadır. Buna göre belirlenen cismin yüzeyinin ses emme değeri, yansıtma özelliğinin sayısal değeridir. Yansımanın fazla olduğu durumlarda yankı oluşur ve bu durum işitsel konforu bozar. Yansımanın az olması için ses dalgasının yansıyan enerjisinin, yüzeye çarptığında sahip olduğu ilk enerjisinden daha küçük olması gerekmektedir. Bu özellik, cismin yüzeyine çarpan ses dalgasının m şiddeti ile emilen ses dalgasının şiddeti arasındaki ilişkiyle ilgilidir. Ses dalgasının cisim tarafından, emilmesi veya yansıtılması durumları ses dalgasının özelliği ile bağlantılıdır ( Kahraman, 2003, s.21) Cam Türleri Sodakalsik Cam Cam üretiminin büyük bölümünü oluşturur.(yaklaşık olarak %90). Kum, soda ve kireçtaşından elde edilmektedir. Ucuz olması, kolayca eritilebilmesi gibi önemli niteliklerine karşın, ısıl şoklara mukavemet ve kimyasal stabilite (kararlılık) gerektiren haller dışında hemen her yerde kullanılabilen bir cam türüdür. Bu cam türünün çeşitli bileşimleri vardır. Normal elektrik ampulü, flüoresan ampuller, pencere camları vb. tipi malzemelerin üretiminde kullanılır ( Kahraman, 2003, s.16) Kurşun Camı (Kristal Cam) Sodakalsik camın bileşiminde kireç yerine PbO kullanıldığında kurşun camı elde edilmiş olur. Kurşun oksit, camın erime noktasını düşürerek yumuşama

77 56 noktasını kalsiyumlu camların altına düşürür, camın kırılma indisini yükseltir, cama kolay işlenebilme, ışığı yansıtma ve yayma özelliği kazandırır. Kurşunoksit (PbO) miktarının %80 i aştığı kurşun camı, özellikle alfa ve x ışınlarından korunmak için kullanılmaktadır. Kurşun camlarının maliyetinin yüksek olması nedeniyle bu camların yerine baryumoksitli camların kullanımı daha yaygındır ( Kahraman, 2003, s.16) Borosilikat Camı Borosilikat camlarının yumuşama noktası diğer cam türleriyle karşılaştırıldığında yüksektir. Genleşme katsayısı adi genleşme katsayısının yaklaşık üçte biridir ve ısıl şoklara karşı mukavemeti yüksektir. Ayrıca bu tür camların kimyasal etkilere (su ve asitlere karşı) dayanıklılık, yüksek elektrik yalıtkanlığı gibi bazı üstünlükleri vardır. Bu özelliklerine bağlı olarak, laboratuar cam eşyası(teknik cam), ısıya dayanıklı mutfak eşyası, yansımalı teleskoplardaki aynaların yapımında yaygın olarak kullanılır. Teleskop aynalarında bu camların tercih edilmesinin başlıca nedeni, sıcaklık değişimlerinin ayna boyutlarını, dolayısıyla görüntüyü etkilememesidir ( Kahraman, 2003, s.17) Alüminosilikat Camı Bileşiminde % 20.5 kadar alümin ile bor, kireç, manyezit ve alkali içerir. Bazı durumlarda alkali bileşime girmeyebilir. Ancak camın eritilmesi ve işlenmesi borosilikat camlardan daha zor bir hale gelir. Yumuşama noktası yüksek, dilatasyon katsayısı küçüktür. Bu özelliklerine bağlı olarak termometre, yanma tüpleri, alevle doğrudan temas edecek her türlü eşyanın yapımında kullanılır. Boşluk tekniğinde, yumuşama noktasında yüksekliği nedeniyle projeksiyon ampulleri ve saydam fosforlu katot tüplerinde, ayrıca yüksek sıcaklıta dielektrik kayıplarının küçüklüğü ve yine yumuşama noktasının yüksekliği nedenleriyle kullanılmaktadır. Diğer kullanım alanı ise yüksek güçlü verici lambalarıdır ( Kahraman, 2003, s.17).

78 Silis Cam Erimiş silisde tek başına çok nitelikli bir camdır. Ancak kumun erime noktası 1700 C nin üstünde olduğu için, böylesine yüksek sıcaklıklara ulaşılması üretim giderlerini büyük ölçüde arttırır. Bu nedenle silis camı, ürünün başka kimyasal maddelerle tepkimeye girme tehlikesi olan yerlerde, ani sıcaklık değişikliklerine karşı dayanıklılığın ya da başka özel üstünlüklerin arandığı durumlarda kullanılır. %96 Silis içeren silis camı, geleneksel camların bir kısmı ile gerçekleştirilebilen presleme ve üfleme yöntemleriyle şekillendirilebilir. Dilitasyon katsayısı diğer cam türleriyle karşılaştırıldığında daha küçüktür. Bu cam çok saydam oluşu nedeni ile UV ışınlarını çok iyi geçirir. Bu nedenle UV lambaları ve mikrop öldürücü olarak kullanılan özel ampullerin üretiminde kullanılır ( Kahraman, 2003, s.17) Cam Çeşitleri Ve Kullanım Alanları Cam eskiden olduğu gibi bugün de birçok değişik alanlarda kullanılmaktadır. Ancak cam yapımındaki aşamalar giderek camın çeşitliliğini, kullanım alanlarının sayısını arttırmıştır. Günümüzde cam, kap kacak (züccaciye) alanında, aydınlatma aygıtlarının (elemanları) yapımında, elektronikte, mimaride, sanatta, taşıt araçlarında, tıpta, birçok bilim alanında, kullanılabilmektedir Pencere Camları Yarı saydam ya da saydamdır. Kesitlerinden bakıldığında yeşilimsi görünürler. Bileşiminde ana madde olarak kum, kalker ve sodyum karbonat bulunur. Bunlar eritilerek, karıştırılır ve kristalleştirilirler. Saydam ve renkli olanları vardır. ( Kahraman, 2003, s.21) Bir Yüzü Pürüzlü Cam Bu camlara yarı saydam cam da denilmektedir. 1) Buzlu Cam: İnce basınçlı kum püskürtülerek aşındırır. 2) Arnuva Cam: Bir yüzeyin de çeşitli girinti ve çıkıntılar vardır. 3) Steır Cam: Bir yüzeyinde ince çizgiler bulunan camlardır. 4)

79 58 Katedral Camı: Bir yüzü yarım mercimek şeklinde bombelidir. ( Kahraman, 2003, s.21) Kalın Cam Uygun bir sıcaklıkta tutulan font sahanlara cam eriyiği dökülür ve yine uygun sıcaklıkta tutularak silindirle preslenir. Elde edilen kaba levha 130 metrelik tünel fırınlarından çekilir. Bu levhalar, 70 metreye kadar ısınır. 70 nci metreden sonra soğumaya başlar. Çıkan camlar kum, zımparataşı ve font levhalarına sürülerek parlatılır. ( Kahraman, 2003, s.21) Arme Cam Bu camın arasında bir tel örgü konur. Çarpmalara dayanıklıdır. Kırıldığı zaman parçaları dağılmaz, sıçramaz. Bu camlar, sert çatıların üst kısımlarını kaplamakta kullanıldığı gibi, daha kalın olanları döşemelerde kullanılır. Malzemesine boya katılabilir. Genellikle camilerde ve evlerde kullanılabilir ( Kahraman, 2003, s.21) Trıplex Cam Cam arasına şeffaf selüloz koyularak elde edilirler. Bu selüloz tabakaya yapışan camlar dağılmazlar. Kalınlığı 6mm dir. Otomobil sanayinde kullanılırlar ( Kahraman, 2003, s.21) Sekurıt (Securıte) Cam İki kez fırınlanıp, yavaş yavaş soğumaya bırakılırlar. Kolay kırılmazlar, kırıldıklarında sivri olmayan parçalar halinde dağıldıklarından zarar vermezler. Otomobillerde kullanırlar (Aray, 2001,s.26).

80 Hareli Cam Renkli cam çubuklarının, cam hamuru içine gömülerek eritildikten sonra, bir boru ucuna alınıp üflenerek şişirilen ve çevrilerek biçimlendirilen cam çeşididir. Bu cama Türkler de Çeşm-i Bülbül denilmektedir. ( Kahraman, 2003, s.21) Kabartma Cam Cam sıcak ve yumuşakken, gerekli kısımlar bir demir kalem ile çökertilerek, rölyeflerin oluşturulduğu bir cam çeşididir. (Aray, 2001,s.26) Yapıştırma Cam Cam sıcakken, cama yapılmış çiçek desenlerinin yapıştırılmasıyla elde edilir. Venedik cam eşyalarında bu çeşide sıkça rastlanır. (Aray, 2001,s.26) Kaplama Cam İki farklı renkte camın birbirine kaplanması ve bu tablolardan birinin tıraşlanması sonucunda elde edilir. (Aray, 2001,s.26) Buzlama Cam Asit kullanılarak camın matlaştırılması ile elde edilir. (Aray, 2001,s.26) Kazıma Cam Camın üzerine çelik kalem ve cam aşındıran taşlar kullanılan yöntemdir. Genellikle mimaride kullanılır. (Aray, 2001,s.26).

81 Tıraşlama Cam Kalın billur camların, yuvarlak kumlu kaplarda aşındırılmasıyla elde edilen cam çeşididir. ( Kahraman, 2003, s.21).

82 61 BÖLÜM III 3. YÖNTEM Bu araştırma literatür taramasına dayalı betimsel bir araştırmadır. Bu bağlamda cam sanatı ile ilgili yazılmış olan tez, kitap, makale ve dergiler ile elektronik ortamdan elde edilen kaynaklar incelenmiştir. YÖK e bağlı eğitim kurumlarından konu ile ilgili bilgiler alınmıştır. Bu kurumlardaki cam sanatı programları incelenmiştir. Çalışmanın görsel materyallerle de desteklenmesi amacı ile programları incelenen kurumlardaki atölyelerin ve bu atölyelerdeki cam örneklerinin fotoğrafları çekilmiştir. 3.1 Evren ve Örneklem Evren Araştırmanın çalışma evreni; Türkiye de cam sanatı eğitimi veren Yükseköğretim Kurumlarından oluşturmaktadır Örneklem Araştırmanın örneklemini; Mimar Sinan Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi, Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi, Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi, Hacettepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi, İstanbul Üniversitesi Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu, Kocaeli Üniversitesi Değirmendere Meslek Yüksekokulu, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sinop Meslek Yüksekokulu, Ankara Üniversitesi Meslek Yüksekokulu oluşturmaktadır. Eğitim ortamları, öğrenme- öğretme süreçlerinde bilgi iletme işleminin meydana geldiği ve öğrencinin konuyla etkileşimde bulunduğu öğretici, araç- gereç, tesis ve organizasyon öğelerinden oluşmaktadır. Bugün eğitimde öğrenme- öğretme

83 62 süreçlerinde yararlanılan çok zengin ve çeşitli ortamlar mevcuttur. Araştırma kapsamında bu ortamların tanıtılmasına da yer verilmiştir Veri Toplama Tekniği Bu araştırmada kullanılan veriler çeşitli kütüphanelerden yazılı kaynaklar taranarak tespit edilmiştir. Ayrıca elektronik ortamdan Türkiye deki cam eğitimi veren kurumların tespit edilmesi sağlanmıştır. Yabancı kaynakların Türkçe tercümesi yapılmıştır. Veriler, YÖK e bağlı çeşitli şehirlerdeki eğitim kurumlarına araştırmacı tarafından bizzat gidilerek, programında cam sanatı konusunu bulunduran eğitim kurumlarındaki kaynak kişilerle birebir görüşülerek toplanmıştır Verilerin Analizi Araştırmada toplanan veriler başlıca iki kategoriden oluşmaktadır. Bunlardan birincisi literatür taraması sonucu ortaya çıkan veriler, diğeri ise yapılan araştırmalar sonucunda ortaya çıkan veriler olmuştur. Elde edilen veriler araştırmanın 4. bölümünde bulunan bulgular ve yorum kısmında çözümlenmiştir. Konu ile ilgili eğitim kurumlarındaki atölyeler ve cam örnekleri fotoğraflanarak, eğitim kurumlarındaki cam sanatı programları hakkında elde edilen bulgular uygun tablolar haline getirilerek yorumlanmıştır. Ayrıca araştırma kapsamındaki eğitim kurumlarının yerinde gözlemlenmesi ile kaynak kişilerden elde edilen bilgiler de tezin içeriği ile bütünleştirilerek araştırmaya dâhil edilmiştir.

84 63 BÖLÜM IV 4.BULGULAR VE YORUM 4.1 Cam Sanatındaki Üretim Yöntemleri Cam Hamuru Yöntemi Bu yöntemin temel ilkesi, cam kırıklarını döverek toz yapmak ve sonra bir bağlayıcıyla çamur biçimine getirmektir. Bu çamur seramik malzeme gibi elle ya da tornada istenilen biçime getirilir. Sonra yüksek ısıda pişirilerek camlaştırılır. Camlaşan ve yumuşayan malzemenin biçim değiştireceği açıktır. Buna karşılık bu yöntemde gerek renk, gerekse biçim, soğuk olarak düzenlenebildiği için, sıcak üretim yollarına göre oldukça değişik biçimlere ve sonuçlara ulaşabilmiştir. Bu oldukça ilginç bir yöntemdir. Biçimi soğuk olarak oluşturulabildiği için belki de cam konusundaki en ilginç üretim yollarından biridir. Cam hamuru yöntemi Pate de vere olarak bilinmektedir (Küçükerman, 1978, s.39) İç Kalıp Yöntemi Cam üretiminin bir ileri aşaması, ergitilmiş bir cam hamuru içine bir iç kalıp sokarak, bu kalıbın dış yüzeyine cam sarmaktır. Böylece, kalıp, sonradan parçalanarak camın içinden çıkarıldığında, kalıbın bir kopyası üretilmiş olur. Kalıp olarak genellikle kum ya da çamur kullanılmıştır. Ayrıca bitki elyaflarıyla da dirençlendirilmiştir.(özdemir,2007) Cam Hamuruna Daldırma Madeni çubuğun ucunda kum ve bitkisel dokuyla biçimlendirilen iç kalıp, ergimiş cam içine daldırılır. Kalıbın çevresinde bir cam tabakası oluşur. Kalıba yapışan cam tabakasının dış yüzü değişik yöntemlerle renklendirilip, düzeltilir. Soğuyan camın içindeki kalıp parçalanarak çıkarılır. Bu yöntemle biçimlendirilen camların iç yüzeyleri düzgün olmaz. (Özdemir,2007)

85 Cam Hamurunu Kalıba Sarma Madeni çubuğun ucundaki iç kalıp üzerine sıcak cam hamuru sarılır. Düzgün bir yüzeyde döndürülerek düzleştirilir ya da renklendirilir. Soğuduktan sonra içi boşaltılır. (Özdemir,2007) Bin Çiçek Yöntemi Eski Mısır döneminde, cam üretiminde renkli çubuklarla, ilginç bir çözüm bulunmuştur. Binçiçek (Mille-fiori) adı verilen bu karışık yöntemle M.Ö 15. yüzyıldan bu yana ilginç cam kaplar biçimlendirilmiştir. Bu yöntemde genellikle şöyle bir yol izlenir. Camdan yapılmış renkli çubuklar, ya da küçük cam kırıkları, yapılmak istenen camın biçimindeki bir çamur kalıp içine gerektiği gibi sıralanır ve bir bağlayıcı ile dağılması önlenir. Diğer yüzde bir destek yapılır. Bu destek, ısınma ve ergime sürecinde camın akarak biçiminin bozulmasını önler. Bin çiçek yöntemiyle cam biçimlendirmede genellikle iki yol izlenmektedir: İki Parçalı Kalıp İki parçadan oluşan seramik kalıbın boşlukları, renkli cam parçalarıyla düzenli bir biçimde doldurulmakta, kalıp ve içindekiler, ergimeyi sağlayacak kadar ısıtılmaktadır. Soğuduktan sonra, seramik dış kalıp kırılır, ortaya çıkan cam temizlenir Tek Parçalı Kalıp Tek parçalı seramik kalıp, alttaki boşluktan renkli cam parçalarıyla doldurulur. Ergiyip, camlaşması sağlanacak kadar ısıtılır ve sonra soğutulur. Soğuduktan sonra seramik dış kalıp kırılır ve ortaya çıkan cam biçim temizlenir. Bu üretim yönteminde, renkli parçaların bir araya getirilmesiyle parlak renkli ve çok etkileyici tasarımlar oluşturulmuştur. Ama bu yöntemin en önemli sakıncası, camın kalıptan çıkarılmasındaki güçlüktür. (Özdemir,2007)

86 Kalıpla Cam Şekillendirme Yöntemi Günümüzde artık eski yöntemlerin yerine daha zahmetsiz ve daha güvenilir sonuç alınabilecek yöntemlerin geliştirilmesi amaçlanmaktadır. Bu bağlamda kalıpla cam şekillendirme yöntemi günümüzde uygulanan oldukça güvenilir ve geçmişte yapılan bin çiçek yöntemine nazaran daha zahmetsiz olduğu tahmin edilen bir yöntem olarak adlandırılabilir. Kalıpla cam şekillendirme yönteminde tasarlanan form camdan bir objeye dönüştürülürken heykel ve seramik çalışmalarıyla önemli benzerlikler taşıdığı görülmektedir. Kalıpla cam şekillendirme yönteminde camın istenildiği gibi kontrol edilmesi mümkün görülmektedir. Bunun nedeni ise; öncelikle kalıpla çalışmak ve daha sonra da soğuk cam parçalarıyla çalışmaktır denilebilir. Fotoğraf No:33 41; cam ocağı ziyareti sırasında yetkiliden izin alınarak; cam ocağı elektronik ortamından aktarılmak suretiyle araştırmada kullanılmıştır. ( - 17k) Fotoğraf No33: Alçı, silika. Fotoğraf No34: Model çamuru ve aletler. Fotoğraf No 35: Çamurdan modelin alınması. Fotoğraf No 36: Modelin alçı kalıbının hazırlanması.

87 66 Fotoğraf No 37: Kalıptan çamurun Fotoğraf No 38: Kalıba seçilen renkli çıkarılması ve kalıbın temizlenmesi cam parçalarının doldurulması Fotoğraf No 39: Kalıpların fırına yerleştirilmesi ve fırının çalıştırılması. Fotoğraf No 40: Yüksek ısıda kalıbın formunu alan camın alçı kalıptan ayrılması ve camın alçı kalıntılarından temizlenmesi. Fotoğraf No 41: Ebru Susamcıoğlu na ait kalıpla cam şekillendirme yöntemi ile yapılan çalışma. ( - 17k)

88 Döküm Yöntemi Camın bir kalıp içinde dökümü, eski uygulamalarda çok kullanılan bir yöntemdir. Temel ilke olarak, ergimiş camın, istenilen biçim verilmiş bir kalıbın içine dökülmesine dayanmaktadır. Ancak bu yöntemle sınırlı biçimler elde edilebilmiştir. Cam üretiminin her döneminde sık sık başvurulan bir yoldur. Daha çok açık biçimler elde edilmektedir. Yapım aşaması şu şekilde anlatılabilir: Seramik hazırlanan kalıbın iç boşluğu, tasarımlanan camın biçimini oluşturur. Ergimiş cam bu kalıbın içine dökülüp uygun koşullar altında soğutulur. İyice soğuduktan sonra kalıp parçalanır ve içinden çıkan cam biçim, çeşitli temizleme ve düzeltme işlemleri geçirir. Bu yöntemle elde edilen cam biçimleri genellikle kalın olur.(özdemir,2007) Pres Yöntemi Cam üretiminin her döneminde, uygun bir yüzey üzerine dökülen ergimiş sıcak camın ezilerek ve sıkıştırılarak biçimlendirildiği görülür. Genellikle çok kolay uygulanan bir yöntemdir. Ancak, çok sınırlı biçimlerin üretilmesine elverişlidir. Bu nedenle ilk uygulamalarda, daha çok yüzeysel tasarımların biçimlendirilmesinde kullanılmıştır. Uygun bir yüzey üzerine ergimiş cam konur. İstenilen biçimdeki kalıp batırılır. Cam sertleşince kalıp alınır. Presleyerek cam biçimlendirme ortaya çıkan camın kalınlığı, sınırlayıcı bir özellik olarak görülebilir. Zamanla presleme yöntemleri çok gelişmiştir. Ancak temel ilkelerde pek az değişim sağlanabilmiştir..(özdemir,2007)

89 Üfleme Yöntemi Üfleme çubuğunun bulunuşu, cam yapım yöntemlerinin yeniden gelişimini sağlamıştır. Bu aşamaya kadar ilkel yöntemlerle ve zorlukla biçimlendirilen cam, artık uygun bir bileşimin potada eritilip, bir demir borunun ucuna alınmasıyla daha kolay biçimlendirilmeye başlanmıştır. (Taştemur, 2007). Fotoğraf No 42: Üfleme Yönteminin Yapılışına Geçmişten Bir Örnek (Taştemur, 2007). Üfleme daha çok işlevsel biçimler için kullanılmıştır. Üfleme yönteminin 3 çeşidi vardır: 1) Tüp üfleme 2) Serbest Üfleme 3) Kalıba Üfleme Tüp Üfleme Bu teknikte cam tüp kullanılır. Tüpün bir ucunu sıkıştırıp kapatarak, diğer uçtan üfleyip kapalı tarafı şişirmek mümkündür.

90 Serbest Üfleme Kalıp kullanılmadan yapılan üretimdir. (Fotoğraf no da serbest üfleme aşamaları araştırmacı tarafından bizzat görselleştirilmiştir) Bilgi Konusu ÜFLEME YÖNTEMİ Bilgi Yaprağı 1 Araçlar-Gereçler: Cam fırını (yaklaşık 1200 C), Cam ısıtma fırını (tromel), Çalışma tezgahı (bench), Soğutma (tavlama) fırını, mermer işlem masası,pipo, noble, makas, dip şekillendirme aleti, gazete, çubuk,kelpeten,pense. İşlem Basamakları: 1: Uygulanması amaçlanan desen çizilir. Fotoğraf No 43: Serbest Üfleme Yöntemi İle Hazırlanacak Camın Desen Tasarımı. 2: Cam fırından alınır. Fotoğraf No 44: Madeni Boru nun Ergimiş Cama Daldırılma İşlemi.(Pipo ısıtma)

91 70 Bilgi Konusu ÜFLEME YÖNTEMİ Bilgi Yaprağı 1 3: Boru döndürülerek uç kısmına cam toplanır. Fotoğraf No 45: Borunun Döndürülerek Uç Kısmına Cam Toplanması İşlemi. 4: Ateşten alınan cam soğutulur. Fotoğraf No 46: Ateşten Alınan Camın Suda Genleşmesi 5: Cama şekil verilir. Fotoğraf No 47: Cama Şekil Verme Aşaması 1

92 71 Bilgi Konusu ÜFLEME YÖNTEMİ Bilgi Yaprağı 1 6: Düz zemin (mermer) üzerinde cam yuvarlanarak şekil verilir. Fotoğraf No 48: Cama Şekil Verme Aşaması 2. 7:Camın düzeltilmesi (kepçeleme) yapılır. Fotoğraf No 49: Nemli Kâğıt Yardımıyla Camın Şekillendirilmesi. 8: Aletle cam şekillendirilir. Fotoğraf No 50: Alet Yardımıyla Cama Şekil Verme

93 72 Bilgi Konusu ÜFLEME YÖNTEMİ Bilgi Yaprağı 1 9:Cam üflenir (1) Fotoğraf No 51: Üfleme İşleminin Yapılması 10: İkinci katı sarılan cam tekrar üflenir.(2) Fotoğraf No 52: İkinci Katı Sarılan Camın Üflenmesi. 11: Cam çeşitli aletler yardımıyla şekillendirilir. Fotoğraf No 53: Camın Alet Yardımıyla Şekillendirilmesi.

94 73 Bilgi Konusu ÜFLEME YÖNTEMİ Bilgi Yaprağı 1 12: Cam ıslatılmış ve katlanmış gazeteyle parlatılır ve düzeltilir. Fotoğraf No 54: Şekillendirilme Aşamasındaki Camdan Bir Görünüm. 13:Cam demir makasla kesilerek üfleme çubuğu üzerinden alınır. Fotoğraf No 55: Camın Kesilme Aşaması. Fotoğraf No 56: Kesilmiş Cam

95 74 Bilgi Konusu ÜFLEME YÖNTEMİ Bilgi Yaprağı 1 14:Camın ağız kısmı alet yardımıyla belirlenir. Fotoğraf No 57: Camın Ağız Kısmının Alet Yardımıyla Belirlenmesi. 15:Camın dip kısmından üfleme borusu çıkartılır. Fotoğraf No 58: Camın Dip Kısmından Üfleme Borusunun Çıkarılması. 16:Camın dip kısmı alet yardımıyla düzeltilir. Fotoğraf No 59: Camın Dip Kısmının Düzeltilmesi.

96 75 Geçmişten günümüze kadar geçerliliğini yitirmeden uygulanan yöntemlerden biri olan üfleme yöntemi içinde önemli bir yere sahip olan serbest üfleme yönteminin geçerliliğine ve günümüzde de uygulanmakta olduğuna kanıt olarak, Anadolu Üniversitesindeki çekimlere yer verilmiştir. Günümüzde oldukça gelişmiş olan serbest üfleme yöntemi geçmişte de güzel örneklerin yapılmasını sağlayan bir yöntemdir denilebilir. Buna örnek olarak Tire Müzesinde bulunan cam eserlerden örnekler aşağıda (fotoğraf no: arasında ) yer almaktadır: Fotoğraf No60: M.S 1. yy tarihli, Serbest Üfleme Tekniğiyle Yapılmış Cam Parfüm Şişesi. (Gürler,2000) Fotoğraf No 61: M.S 1. yy tarihli, Serbest Üfleme Tekniğiyle Yapılmış Cam Parfüm Şişesi. (Gürler,2000)

97 76 Fotoğraf No 62: M.S 1. yy tarihli, Serbest Üfleme Tekniğiyle Yapılmış Cam Parfüm Şişesi. (Gürler,2000) Fotoğraf No63: M.S 1. yy tarihli, Serbest Üfleme Tekniğiyle Yapılmış Cam Parfüm Şişesi. (Gürler,2000) Fotoğraf No 64: M.S 1. yy tarihli, Serbest Üfleme Tekniğiyle Yapılmış Küçük Cam Tabak (Gürler,2000)

98 Kalıba Üfleme Kalıba üfleme deyimi, kalıp kullanımını belirtir. Kalıplar pişmiş toprak, taş ve tahtadan yapılır. Üfleme sırasında üfleme çubuğunun ucundaki cam, kalıp içine indirilir ve bütün kalıbı kaplayıncaya kadar şişirilir. Kalıba üfleme yöntemiyle cam biçimlendirmede genellikle şöyle bir sıra izlenmektedir: Madeni boru ergimiş cama daldırılır. Boru döndürülerek uç kısmında cam toplanması sağlanır. Potadan dışarı alınan boru bir yandan döndürülüp, bir yandan içeri hava üflenerek, cam kitlesinin ortasında bir hava boşluğu oluşturulur. Döndürülen borudan üflenerek cam küre şişirilir ve büyütülür. Kalıp içine sokulan camın borudan üflenerek, kalıbın biçimini alması sağlanır. Kalıptan çıkarılıp soğutulur. Ağzı kesilir ve düzeltilir. Üfleme çubuğuyla üretim yöntemi, camın pek çok biçimlerine sokulabilmesini sağlamıştır. Çeşitli şişeler, sürahiler, kâseler, vazolar örnek olarak verilebilir. Bu arada biçimlendirilen parçaların boyutları büyümüş ve cam malzemesinin nitelikleri de gelişmiştir. Bu yöntemin bulunması eski yöntemleri ortadan kaldırmamıştır ama eski yöntemlere olan rağbeti biraz azaltmıştır. (Fotoğraf no teki örneklerle görselleştirilmiştir) Fotoğraf No 65: Cam Ocağında Bulunan Kalıplardan Bir Örnek (Fabrikalar İçin Özel Üretim Kalıplar)

99 78 Fotoğraf No 66: Cam Ocağında Bulunan Değişik Kalıp Örnekleri. Fotoğraf No 67: Camın Kalıba Yerleştirilmesi Fotoğraf No 68: Kalıba Yerleştirilen Cam ( Mayıs 2007)

100 79 Fotoğraf No 69: Cam Şekillendirme Kalıbı Fotoğraf No 70: Cam Parçaları İle Yüzeyi Renklendirilen Camın Alet Yardımıyla Şekillendirilmesi. Fotoğraf No71: Alet Yardımıyla Camın Şekillendirilmesi. Fotoğraf No 72: Şekillendirilme Aşamasındaki Camdan Görünüm.

101 80 Fotoğraf No73: Kalıp Yardımıyla Camın Şekillendirilmesi. Fotoğraf No 74: Kalıp Yardımıyla Şekillendirilmeye Çalışılan Cam Örneği 1. Fotoğraf No 75: Kalıp Yardımıyla Şekillendirilmeye Çalışılan Cam Örneği 2.

102 Çevirme Savurma Yöntemi Her dönemde cam üretiminde çok yaygın olarak kullanılmıştır. Bu yöntem, cam üretiminin tüm biçimlendirme aşamasında kullanılır. Çevirme savurma yönteminde genellikle iki değişik uygulama vardır: 1) Çubuk üzerinde çevirme, 2) Kalıp içinde savurma Çubuk Üzerinde Çevirme Madeni çubuk erimiş cama daldırılır. Çubuk döndürülerek uç kısmına cam toplanması sağlanır. Potadan dışarı alınan çubuk, uygun hızda döndürülerek ucundaki cam dıştan çeşitli araçlar yardımıyla biçimlendirilir. Kesin biçim verilen cam, borunun ucundan kırılarak çıkarılır. Eğer cam, çubuğun çevresine sarılarak biçimlendirilmişse, vurularak çıkarılır Kalıp İçinde Savurma Madeni çubuk erimiş cama daldırılır. Çubuk döndürülerek uç kısmında cam toplanması sağlanır. Potadan dışarı alınan çubuğun ucundaki cam kalıbın içine aktarılır. Kalıp uygun hızla döndürülünce cam yayılmaya ve kalıbın biçimine almaya başlar. Gereken hız ve süre sonunda, yumuşak cam kalıbın içine sıvanmış ve onun biçimini almış olur. Dışarı alınıp, soğutulur Çekme (Akıtma) Yöntemi Bu biçimlendirme yöntemine, her ne kadar çekme denilirse de akıtma da denebilir. Çünkü eritilip sıvılaşmış cam, zaten akmaya hazırdır. Akan bir malzeme, uygun araçlarla kesilebilir, ezilebilir, çekilebilir. Bu yolla yapılan biçimlerden, şişirme işlemi olmadığı için, genellikle kalın levha veya silindire yakın ürünler elde edilmiştir. Örneğin: cam boru, cam çubuk, tabaka camlar gibi. Çekme yönteminde uygulanan bazı işlemler vardır. Bu işlemler sırası ile yapılmalıdır. Öncelikle, madeni boru erimiş cama daldırılır. Boru döndürülerek, uç kısmına cam toplanması sağlanır.

103 82 Çubuğun ucundaki cam dışarı çıkarılır ve kabaca biçimlendirilir. Bu sıcak kütleye soğuk bir çubuk yapıştırılarak, ya da özel araçlarla tutup çekilerek uzatılır. Cam sıcak olduğu sürece uzatılabilir ve biçimlendirilebilir. Sıcak kütle geç soğuduğu için, tümüyle bitinceye kadar çekilebilir Sarma Yöntemi Camcılıkta sarma yöntemi aşağıdaki şekilde uygulanmaktadır. Madeni boru erimiş cama daldırılır. Boru döndürülerek, uç kısmına cam toplanması sağlanır. Potadan çıkarılan cam, dışarıda biçimlendirilir ve gerekli ısıya indirilir. İstenilen renk ve özellikte erimiş cama daldırılıp, yeniden çevresine cam sarılması sağlanır. Potadan çıkarılıp, biçim yeniden düzeltilir. İstenilen değişik renk ve özellikteki diğer erimiş cama daldırılıp çevresine cam sarılır. Potadan çıkarılıp kesin biçim verilir ve borudan kesilip soğutulur. Bu ilkelere bağlı olarak her aşamada her türlü değişik yorum ve uygulama yapılabilmektedir.(fotoğraf no de görselleştirilmiştir) Fotoğraf No 76: Camın Isıtılması. Fotoğraf No 77: Camın Düz Yüzeyde Biçimlendirilmesi.

104 83 Fotoğraf No 78: Cama Diğer Katın Sarılması. Fotoğraf No 79: Sarılan Camın Isıtılması. Fotoğraf No 80: Kat Sarılan Camın Biçimlendirilmesi İşlemi. Fotoğraf No 81: Kat Sarılan Camın Biçimlendirilmesi İşlemi Detayı. Fotoğraf No 82: Camın Isıtılması Ve Sıcakken Şekillendirilmesi İşlemi. Fotoğraf No 83: Kat Sarılan Camın Aletle Şekillendirilmesi.

105 Cam Süsleme Teknikleri Günümüzde çok çeşitli cam yapım yöntemleri olduğu gibi yine büyük bir çeşitlilik gösteren cam süsleme yöntemleri bulunmaktadır. Bazı cam yapım yöntemleri aynı zamanda cam süsüleme tekniği olarak da kullanılmaktadır. Örnek olarak kalıba üfleme yöntemi ve çökertme yöntemi hem süsleme tekniği hem de yapım tekniği olarak cam sanatında işlev bulmaktadır. Cam süslemesinde sık kullanılan soğuk cam tekniğindeki bazı aşamalardan; kesme, taşlama, zımparalama (şeritleme), parlatma ve lehimleme yöntemleri örnekleriyle beraber aşağıda verilmiştir Soğuk Cam Tekniği Kesme Cam eserlerin dekore edilmesi amacıyla kullanılan kesme işlemi, cam eser soğukken gerçekleştirilen bir süsleme tekniğidir. Cam kesim işlemi ile uğraşan ustalara Romalılar döneminde diatretarius adı verilmektedir. Cam kesiciler, kıymetli taşları işleyen ustalarla eş değerde tutulmuştur. Bu teknikte yapılmış pek çok kâse, bardak, kadeh ve şişelere rastlanılmıştır (Lightfoot, 1992, s.11). Ancak şu ifadeye de yer verilebilir: Camın daha güzel ve düzgün görünümlü olması için ve işlevine hizmet etmesi için cam soğukken yapılan kesim işlemine kesme denilmektedir. Kesme işlemi aletler yardımıyla yapıldığı zaman araçla yapıldığı kadar güzel sonuç vermemektedir. Bu nedenle kesme işlemini araçla yapmakta yarar vardır.

106 85 Bilgi Konusu SOĞUK CAM Bilgi Yaprağı 2 Araç-Gereçler: Cam kesim makinesi, kesilecek cam, su, zımpara, zımpara makinesi. İşlem Basamakları: 1:Kesme makinesinde kesme işlemi yapılır. Fotoğraf No 84: Kesim İşlemi. Fotoğraf No 85: Kesim Detayı. Fotoğraf No 86: Kesme İşleminin Yapılışına Bir Örnek.

107 86 Bilgi Konusu SOĞUK CAM Bilgi Yaprağı 2 2-Kesme işleminde oluşan pürüzlerin giderilmesi amacıyla taşlama işlemi yapılır. 3-Taşlama, akan su ile birlikte camın pürüzlü tarafının makineye değdirilmesiyle yapılır. Fotoğraf No 87: Taşlama İşlemine Bir Örnek Fotoğraf No 88: Taşlama İşleminin Yapılışına Bir Örnek. Fotoğraf No 89: Taşlama İşleminin Yapılış Anı Ön Görünüm.

108 87 Bilgi Konusu SOĞUK CAM Bilgi Yaprağı 2 4- Çeşitli kalınlıklardaki zımparalar ile zımparalama işlemi yapılır. Fotoğraf No 90: Zımpara Tezgâhı. Fotoğraf No 91: Zımpara Yapılacak Kısım. Fotoğraf No 92: Zımparalama İşlemi İşlemi Yan Görünüm. Fotoğraf No 93: Zımparalama Ön Görünüm

109 88 Bilgi Konusu SOĞUK CAM Bilgi Yaprağı 2 Fotoğraf No 94: Zımparalama İşlemi Detay Görünüm. Fotoğraf No 95: Değişik Kalınlıklardaki Zımparalar İle Yapılan Zımparalama İşlemine Örnek Fotoğraf No 96: Zımparalama (Şeritleme) Örneği.

110 89 Bilgi Konusu SOĞUK CAM Bilgi Yaprağı 2 5-İmalatın dip kısmı parlatılır. Fotoğraf No 97: İmalatın Dip Kısmının Parlatılması İşlemi. 6- Çamur haline gelmiş parlatma tozu sürülür. Fotoğraf No 98: Çamur Haline Gelmiş Parlatma Tozunun Sürülmesine Bir Örnek.

111 90 İmalatın dip kısmı parlatılırken, parlatılması istenen diğer yerlere parlatma tozu sürülmelidir. Parlatma tozu sürülen yerler, lehimleme işleminde pürüzler oluşmuşsa bu pürüzlerin giderilmesine de yardımcı olacağı için çok önemlidir. Fotoğraf No 99: Soğuk Cam Tekniğiyle Yapılmış Cam Objeler. Fotoğraf No 100: Soğuk Cam Tekniğiyle Yapılmış Objelerin Önden Görünümü.

112 Cam İpliği Bezeme Cam potasından çekilerek ince uzun şerit şeklindeki cam hamuruyla yapılan bir süsleme tekniğidir. Bu teknikte süslenmiş objelerin bazen boyun bazen gövde bazen de tüm yüzeylerinin cam ipliği ile bezendiği görülür. Cam iplikleri bazen üzerine sarıldığı camın renginden farklı bir renkte olabilir. (Fotoğraf no de bu örneklere yer verilmiştir.) Fotoğraf No 101: Çift Kuplu Kap M.S 5.yy. (Gürler, 2000, s.136) Fotoğraf No 102: Sürahi M.S 4.yy (Gürler, 2000, s.136) Boyunda dört sıra halindeki ince ve gövdedeki karşılıklı gelen dalgalı bant şeklindeki kalın dekorasyon aynı renkteki cam ipliği ile yapılmıştır Çökertme Cam henüz sıcakken bir alet yardımıyla yüzeye bastırılarak çeşitli büyüklük ve şekilde girintiler oluşturduğu bir tekniktir. Bu tip girintiler yoğun olarak bardaklara ve şişelerde görülmektedir. (Özgümüş, 2000, s.89)

113 92 Fotoğraf No 103: Ayaklı Kadeh (Gürler, 2000, s.136) Fotoğraf No 104: Sürahi. Buluntu Yeri: Marmaris.(Özet, 1998, s.145) Kalıba Üfleme Aynı zamanda bir yapım tekniği olan kalıba üfleme metodu cam objenin süslenmesini de oluşturur. Önceden bir kalıba işlenen motifler, kalıba üflenen sıcak cam yüzeye geçer. Bu yolla aralarında insan yüzü, kaburgalar, zikzaklar, iç içe halkalar gibi pek çok desende eserler üretilmiştir. Kalıba Üfleme ile ilgili ayrıntılı bilgi Kalıba Üfleme başlığı adı altında daha net olarak anlatılmaya çalışılmıştır Mineleme Ve Yaldızlama Bu teknikte camın üzerine düşük ısıda kolayca eriyen toz cam ve maden oksit karışımından oluşan mine sürülür. Fırınlama sonrası toz cam erir ve şeffaflaşarak cam yüzeye yapışır. Mineleme tekniğiyle çok renkli ve çeşitli desenlerde cam eşyalar üretilmiştir. Bazen mine yerine sadece yaldızla süsleme oluşturulduğu gibi her ikisi birlikte kullanılarak da bezeme yapılabilir. Günümüzde ise emay (mine) tekniğinde; toz boyalar, çeşitli işlemlerle bakır üzerine uygulanıp yüksek ısıda sırlanmaktadır. (Fotoğraf No: de emay tekniği uygulamalarına yer verilmiştir).

114 93 Fotoğraf No 105: Emay Yapılacak Bakırın Hazırlanması. Fotoğraf No 106: Bakır Yüzeyine Cam Boyaların Uygulanması. Fotoğraf No 107: Boyanan Bakırın Ölçümü. Fotoğraf No 108: Yüzeyi Boyalı Bakır Fotoğraf No 109: Emay Fırını ve Hazırlanan Bakırın Fırına Verilmesi Fotoğraf No 110: Nuran Somuncu oğlu na Ait Emay Tekniğiyle Hazırlanmış Camlar.

115 94 Fotoğraf No 111: Nuran Somuncu oğlu na Ait Emay Tekniğiyle Yapılmış Cam. Emay Tekniğinin hazırlanışının görselleştirilmesi cam ocağındaki yetkililerden izin alınarak araştırmada kullanılmıştır. Diğer teknikler Cam Ocağındaki araştırma esnasında çekilmiştir. Kuma Sıcak Döküm Aşamaları, Raku Tekniği, Mıxed Media, Art Clay, Sıcak Döküm teknikleri ile ilgili bilgilere cam ocağının elektronik posta adresinden ulaşılabileceği için ve araştırma konusunun cam sanatının eğitim kurumlarındaki yeri olması nedeni ile yer verilmemiştir. Ancak araştırma esnasında fotoğrafları çekilen ateşle çalışma (lamp working) tekniği günümüzde çok kullanılan ve cam boncuk yapımı gibi birçok alanda önemli rol oynayan bir teknik olması nedeni ile araştırmada yer verilmesi uygun bulunmuştur Alevle Çalışma (Ateşle Çalışma) Günümüz cam sanatındaki önemli süsleme tekniklerinden biri olan alevle çalışma yöntemi; gerek uygulamanın hedeflenen şekilde sonuçlanabilmesi açısından gerekse üfleme yöntemindeki bazı güçlüklerin daha az yaşanması nedeni ile giderek daha çok tercih edilen bir yöntem olmaktadır. Alevle çalışma yönteminin aşamaları araştırmada fotoğraflarla görselleştirilmiştir. Bu aşamalar; camın alev karşısında erimesi, camın aletler (içi boş tüpler ve içi dolu bagetler gibi) yardımıyla şekillendirilmesi, camın üflenmesinden oluşmuştur. (Fotoğraf No daki örneklerde alevle çalışma yöntemi görselleştirilmiştir)

116 95 Bilgi Konusu ATEŞLE ÇALIŞMA Bilgi Yaprağı 3 Araç-Gereçler: Lampworking (ateşle çalışma) tezgâhı, Şalümo (gaz-oksijen-hava), Borosilikat cam çubuklar ve tüpler, Şekillendirme aletleri. Fotoğraf No 112: Şalümo (gaz-oksijen-hava) Aleti. Fotoğraf No 113: Borosilikat Cam Tüpler. Fotoğraf No 114: Cam Şekillendirme Aletleri.

117 96 Bilgi Konusu ATEŞLE ÇALIŞMA Bilgi Yaprağı 3 İşlem Basamakları: 1-Cam şalümo ateşi karşısında eritilir. Fotoğraf No 115: Camın Şalümo Alevi Karşısında Erimesi 1. Örnek Fotoğraf No 116: Camın Şalümo Alevi Karşısında Erimesi 2. Örnek

118 97 Bilgi Konusu ATEŞLE ÇALIŞMA Bilgi Yaprağı 3 Fotoğraf No 117: Camın Şalümo Alevi Karşısında Erimesi 3. Örnek Fotoğraf No 118: Camın Şalümo Alevi Karşısında Erimesi 4. Örnek Fotoğraf No 119: Camın Şalümo Alevi ile Temasını Gösteren Bir Örnek.

119 98 Bilgi Konusu ATEŞLE ÇALIŞMA Bilgi Yaprağı 3 2- Cam çeşitli aletlerle şekillendirilir. Fotoğraf No 120: Camın Çeşitli Aletlerle Şekillendirilmesi. Fotoğraf No 121: Camın Çeşitli Aletler Yardımıyla Şekillendirilmesi.

120 99 Bilgi Konusu ATEŞLE ÇALIŞMA Bilgi Yaprağı 3 3-Şekillendirme aşamaları esnasında cam üflenir. Fotoğraf No 122: Camın Üflenmesi. Fotoğraf No 123: Camın Üflenmesinin Değişik Açıdan Görünümü. 4-Üflenen cam çeşitli aletlerle son kez şekillendirilir. Fotoğraf No 124: Camın Çeşitli Aletlerle Şekillendirilmesi Yakından Görünüm.

121 100 Fotoğraf No 125: Lamp Working Atölyesi (Cam Ocağı ndan Görünüm) Fotoğraf No 126: Cam Şekillendirme Aletlerinin Bulunduğu Tezgâh.

122 101 Fotoğraf No 127: Cam Şekillendirme Aletlerinin Bulunduğu Tezgâhın Detay Görünümü. Fotoğraf No 128: Çalışma Yapılırken Şalümo Aletinden Bir Görünüm.

123 102 Fotoğraf No 129: Alevle Çalışma Yöntemiyle Yapılmış Cam Örnekleri. Fotoğraf No 130: Ateşle Çalışma Yöntemiyle Oluşturulmuş Cam Örnekler. Lamp Working diye tabir edilen ve Türkçe ismi Ateşle Çalışma olan, Cama alev karşısında şekil vermenin pratik yollarından birisi olan teknik giderek daha yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır. Bu tekniğin yaygınlaşmasının en önemli nedenlerinden birisi çok çeşitli uygulamaların yapılması sağlanırken daha az tehlikeli olması ve daha az zahmet verilerek yapılan bir işlem gerektirmesidir. Bu durum aslında ateşle çalışma tekniğinin ileriki yıllarda cam sanatındaki süsleme çalışmalarında daha da yaygınlaşacağının bir kanıtı niteliğindedir.

124 Boncuk Oluşumu Aynı zamanda bir yapım yöntemi de olan cam boncuğun oluşumundaki süslemeler esas alınınca cam süsüleme tekniği grubuna da dâhil edilmesinde sakınca görülmemiştir. Cam boncuk yapımına çeşitli renklerdeki cam boruların şalümo alevi karşısında eritilmesiyle başlanılmaktadır. Bu işlem, işlemi yapan kişinin isteğine ve beğenisine göre defalarca tekrarlanabilmektedir. Çelik tel üzerindeki ayırıcının üzerine renkli camların istenildiği kadar sarılmasıyla başlayan cam boncuk yapımına, şalümo alevi karşısında puantiyeler oluşturarak devam edilmektedir. Oluşan puantiyelerin eritilmesiyle ve aynı zamanda ebruli, çiçek yöntemlerinin uygulanmasıyla boncuk oluşumunun birinci aşaması tamamlanmış olmaktadır. Daha sonra tavlama fırınına konulan boncuklar, yaklaşık 550 derecede tavlandıktan ve boncuk soğutulmaya bırakıldıktan sonra, su ile ayırıcının üzerinde sarılı olan boncuk çıkarılıp takı oluşturulmaktadır. Büyük boyutlu camlar için uygulanan bu yöntem küçük boyutlu cam boncuklar için daha farklı olarak yapılmaktadır. Küçük boyutlu camlarda işlem aşaması puantiyelerin oluşumuna kadar büyük boyutlu camlarla aynıdır. Aradaki fark ise küçük boyutlu boncukların puantiyeler oluşturulduktan hemen sonra, 1 veya 1.5 saat gibi bir süreyle boncuk büyüklüğü dikkate alınarak granül içinde (volkanik mantar tozu) soğutulmaya bırakılması ve işlemin böylece sona ermesiyle oluşmaktadır. (Fotoğraf No da boncuk yapımı aşamalarına yer verilmiştir).

125 104 Bilgi Konusu BONCUK YAPIMI Bilgi Yaprağı 4 Araç-Gereçler: Renkli cam çubuklar, Bohemya tipi şalümo (gaz-hava),kül, kâse, cam, ayırıcı tel, mantar tozu. Fotoğraf No 131: Çelik Teldeki Ayırıcının Üzerine Sarılan Renkli Camlar. İşlem Basamakları: 1- Renkli Cam çubuk şalümo alevi karşısında eritilir. Fotoğraf No 132: Ayırıcının Üzerine Sarılacak Camın Şalümoyla Isıtılması.

126 105 Bilgi Konusu BONCUK YAPIMI Bilgi Yaprağı 4 2-Erimiş cam ayırıcı tele sarılır. Fotoğraf No 133: Isıtılan Camın Çelik Tel Üzerindeki Ayırıcıya Sarılması. Fotoğraf No 134: Isıtılan Camın Çelik Tel Üzerindeki Ayırıcıya Sarılış Anı 2. Örnek.

127 106 Bilgi Konusu BONCUK YAPIMI Bilgi Yaprağı 4 3-Ayırıcı üzerine sarılan cam, şalümo alevi ile tekrar ısıtılır. Fotoğraf No 135: Isıtılan Camın Çelik Tel Üzerindeki Ayırıcıya Sarılışını Gösteren Örnekler. Fotoğraf No 136: Çelik Tel Üzerindeki Ayırıcıya (Beyaz Görünen Kısım) Sarılan Camın Isıtılması.

128 107 Bilgi Konusu BONCUK YAPIMI Bilgi Yaprağı 4 4- Isıtılan cama (boncuğa) puantiyeler yapılır. Fotoğraf No 137: Puantiye Oluşturulan Cam Örneği. 5-Boncuk açıkta veya kül içinde soğutulur. Fotoğraf No 138: Cam Boncukların Volkanik Mantar Tozu İçinde Soğutulması.

129 108 Fotoğraf No 139: Cam Boncuk Örneği. Fotoğraf No 140: Cam Boncukların Genel Görünümü.

130 Günümüze Kadar Yapılan Cam Resmi Uygulamaları Eskiden yalnız alçılı vitray yapan Türkler, özellikle günümüzde cam resmi tekniklerinde teknolojik olanakları ölçüsünde, cam sanatı gelişimini sürdürmektedirler. Araştırma kapsamındaki fakültelerden ve meslek yüksekokullarından elde edilen fotoğraflarla günümüzdeki cam sanatı uygulamaları anlatılmaya çalışılmıştır. Günümüze kadar yapılan cam resmi uygulamaları ise geleneksel yöntemlerle yapılan uygulamaları oluşturmaktadır. Selçuklularda ve Osmanlılarda büyük önem verilen cam sanatında geleneksek olarak uygulanan bazı yöntem ve teknikler bulunmaktadır. Geleneksel cam resmi tekniklerini şu ana başlıklar halinde incelemek mümkündür: 1) Kurşunlu Teknik 2) Alçılı Teknik 3) Betonlu Teknik 4) Yapıştırma Teknikleri 5) Aşındırma Teknikleri 6) Boyama Teknikleri Kurşunlu Teknik (Kurşunlu Vitray) Geleneksel cam resmi tekniklerinden vitray, her şeyden önce, renkli cam parçalarından resimler yapmak ve onları ışığın önüne yerleştirmekten ibarettir. Bu cam parçalarının birbirine eklenmesi, bağlanması ilk olarak kurşunla sağlanmıştır. Kurşun, işlenebilme kolaylığı olan bir maden olarak öncelikle seçilmiştir. İlk vitraylar kurşun çubukların rende ile oyulup bu oyuklara cam parçaları yerleştirilmesiyle yapılıyordu. Bu teknik zamanla gelişti, vitray sanatının bir numaralı metodu haline geldi. 20.yüzyıla kadar alçılı vitray dışındaki tek teknik olarak görülmekteydi. Günümüzde diğer vitray teknikleri arasında eski değerini kaybetmedi. Bu teknik ortaçağın figuratif resim kompozisyonundan, günümüzün soyut resim kompozisyonuna uyabilecek teknik nitelikleri taşımaktadır (Maral, 1971, s.63).

131 Kurşunlu Teknik Uygulaması Uygulamaya eskiz hazırlayarak başlanır. İlk iş uygulama yapılacak alanın dış çizgilerini 1/10 oranında bir kâğıda çizmektir. İkinci iş, bölmeleri meydana getiren kayıtların durumudur. Vitrayın mimarisinde gerekli olan bu kayıtlar, birçok sanatçı eskizinde kullanılmadığı için sonradan onları güçlükle karşı karşıya bırakmıştır. Bu kayıtların mimari yapı ile tam örtüşmesi gerekmektedir. Uygulamanın uzun ömürlü olması için bazı kurşun kayıtların ara boşluklarına 0.40 mm çelik yerleştirilir. Oluşturulan vitray, tek veya çift cam (ısıcam) arasına yerleştirilerek, 1metre kareden çok daha büyük boyutlarda kurşunlu vitray yapılabilir. Eskisizin iyi planlanması uygulanacak alanın şekil, yükseklik ve genişliğinin göz önüne alınmasıyla olur. Vitray için yapılan eskizde resimsel kurgulama, yerine uygunluk ya da zıtlık ve kavram, ışık önemlidir (Maral, 1971, s.63 66) Alçılı Teknik (Alçılı Vitray) Bağlantı elemanı olarak alçının kullanıldığı, cam parçalarının alçıyla birleştirildiği vitray tekniğidir. Türkler pencerelerinin ahengine uygun eğik çizgileri tercih etmişlerdir. Kıvrak bitki ve çiçek motiflerinin yanı sıra yazı v.b elemanları kullanılmıştır. Bu tekniğe alçılı pencere, nakışlı veya alçılı vitray denir. Türk alçı pencerelerinde kompozisyon iç süslemelerle birlikte nitelendirilirdi. Çünkü Türk binalarının içi aydınlıktı bir ortaçağ katedralindeki gibi içeriden sadece renkli pencere göze batmıyordu, diğer iç süslemelerle birlikte renkli pencereler de görünüyordu. Alçı pencere camlarında boyaya rastlanmaz, yalnızca camın öz rengi kullanılmıştır. Bunlar sonradan boyama olmayıp camın yapımı sırasında renklendirme yapılmış camlardır. Geleneksel alçı vitray (pencere) yapımında ilk olarak vitrayın renkli kartonu hazırlanır. Özellikle büyük alanlarda taşıyıcı elemanlara dikkat etmek gerekir. Bütünü meydana getirecek olan parçalar oluşturulur. Bu parçaları tutacak bölmeler

132 111 gerek pencerelere, gerekse pencere içinde kullanılan biçimlere uygun ve onlarla denge kuracak büyüklükte olmalıdır. Hazırlanan vitray kartonu 1/1 oranında bir kâğıda çizilir, renklendirme gerekmez. Daha sonra parlak yüzlü, dayanıklı ve pencere büyüklüğünü biraz aşan bir tahta altlık hazırlanır. Bu tahta su etkisiyle dönmeyecek cinsten olmalıdır. Altlık yatay olarak konulur bunun üzerine, vitrayın oturacağı yerler çizilir. Çerçeveyi oluşturacak kadranlar çizgiler üzerine çakılır, sonra vitrayın deseni tahta üzerine alçı konturlar iyice belli olacak şekilde çıkartılır. Renkli camlar alçının içine girebilmesi için desende görülen camlardan biraz daha büyük olarak kesilir. Alçıya verilecek yüksekliğin yarısı kadar yükseklikte çamur (kil) tabakalar hazırlanır. Bu çamur tabakalarından desendeki cam büyüklüğü kadar ikişer parça çıkarılır ve tahta üzerindeki yerlerine konulur, sonrada camlar üzerine yerleştirilir. Cam üzerine ikinci parçalar (kil parçaları) konulur, ya da tahta üzerine sıvama çamur çekilir. Desenin bulunduğu kâğıt, çamur üzerine yatırılır, çizgiler üzerinden sivri uçlu bir kalem veya benzeri bir cisimle gidilerek desen çok ince oyuklar halinde kil üzerine çıkartılır. Daha sonra cam gelecek yerlerin etrafı oyulur ve camlar yerlerine yerleştirilir. Üzerine kil tabakaları konulur. Bu işlemler bittikten sonra çamurların alt ve üst tarafında birçok kanalcıklar ve adacıklar meydana gelmiştir, aynı boşluklar camları da çevrelemektedir. İkinci iş hazırlanan alçının bu kanallara dökülerek doldurulmasından oluşmaktadır (Aray, 2001, s.41 42). Dökme işlemi süratli olmalıdır. İlk dökülenle son dökülen alçılar arasında tabakalaşma olmamalıdır. Gerektiğinde alçının sertleşmesi geciktirilebilir. Alçı dökülmeden önce tahta yüzeyler bezir ile yağlanarak alçının tahtaya yapışması önlenir. Alçı donduktan sonra dik duruma getirilir. Çamurlar temizlenerek camlar meydana çıkarılır. Şayet üst tarafın çamurları yerdeyken çıkarılırsa, kaldırma işlemi daha kolay olur. Çamurları çıkarılan alçı pencerenin motiflerini düzeltmek ve incelemek için keskin, sivri uçlu bir bıçak kullanılır. Çok ince alçı vitrayların yapılışı daha farklıdır. Camlar iki taraflı alçıya gömülmez. Çünkü bu işlem dantel gibi ince vitraylarda çok güç uygulanır. Hazırlanan şekil yine çamur odacıklarla doldurulur. Geri kalan kanalcıklar birbirleriyle bağlantılı halde olmalıdır. Aksi halde alçı bağlar birbirini tutmazlar. Çamur etrafındaki kanalcıklara alçı dökülür. Alçı dolduktan sonra çamurlar çıkarılır. Camlar boşluklardan biraz büyük kesilir, camların oturacağı yerler cam kalınlığından 1 2 mm derin ve cam boyutlarından 1 2 mm büyük

133 112 oyulur. Camlar bu oyuklar üzerine oturtulur ve üzerine sıvama alçı çekilir. Sıvama çekilen alçı, camlarla yuvaları arasındaki boşlukları doldurur ve camların alçıya bağlanması sağlanır. Sıvama alçı çekilir çekilmez cam üstleri silinmelidir (Aray, 2001, s.43) Betonlu Teknik ( Betonlu Vitray) 20.yüzyılın önemli yapı malzemesi olan çimento, kalın cam parçalarının birbirine bağlanmasına olanak sağlamıştır. Uygulamalar iyi sonuçlar verdi ve böylece beton vitray veya betonlu vitray denilen yeni bir teknik doğmuştur. Malzemenin kalın oluşu mimari ve estetik kaygılara çözüm getirdi. Taşıyıcı, tutucu ve bağlayıcı mimari elemanların görünüşleri hafiflerken, camları tutan ışık geçirmeyen kısımların yani beton yüzeylerinin meydana getirdiği biçimler değer kazandı. Böylelikle ışıklı ve ışıksız yüzeylerin dengesi de sağlanmış olmaktadır. Bu yeni teknik, soyut biçim ve desenler uygulanmış modern mimari yapıtlara uygunluk gösterdi. Gün ışığının yetersiz olduğu mimari alanlarda kullanılan geçerli bir çözüm olmuştur (Armıtage, 1960, s.156) Uygulanışı İlk olarak taşıyıcı yapı göz önüne alınarak yatay ve düşey doğrultuda parçalamalar yapılır. Böylelikle parçaları monte etmek kolay olur. Hazırlanan renkli eskizin renklerin dışında kalan kısımları camları saran ve tutan beton kısımları gösterir ve siyah olarak belirtilmelidir. Eskiz 1/1 oranında kartona dönüştürülür ve camların geleceği yerler beyaz bırakılır. İki cam arasındaki kısım 0.5 cm ye kadar indirilebilir, diğer parçaların taşınmasını sağlayacak kısımların kalın olması gerekmektedir.

134 113 Betonlu vitrayda kuvvetlendirici olarak metal çubuk ve tel kullanılacaksa bunlar bakır, pirinç ve galvanizli tel olabilir. Metallerden yüzeye çok yakın olursa oksitlenir. (Özellikle demirde oksitlenme diğerlerinden daha hızlı olur.) başka bir sakınca camlar arsına dökülen çimentonun düz akışını engelleyebilecek olmasıdır. Tamamlanmış kartondan iki kesik çizgi elde edilir, bunlardan biri camları diğeri betonu gösterir. Çizgiler ince bir kâğıda kopya edilip renkler numaralandırılır. Kartondan kopya edilen desen parçalara ayrılır. Çizgiler kâğıtların arka tarafına taşınır, yatay ve düzgün bir yüzeye serilir. Üst tarafta kâğıdın arkasına taşınmış olan çizgiler görünür. Kâğıt üzerine ince bir plastik film tabakası gelirse çimento dökümünde yaşanabilecek kâğıt buruşması v.b gibi aksaklıklar ortadan kalkmış olur. Her parçanın çevresine ahşap veya demir kasa yerleştirilir. Kasalarda yivleri meydana getirecek elemanlar kullanılır. Bu işlemden sonra sıra cam parçalarının kesilmesine gelir. Camlar kalıplı veya kalıpsız çizildikten sonra, aşağı bastırılarak kesilir. Kesme işlemi ahşap üzerinde ve ahşap keskiyle yapılırsa iyi sonuç verir. Cam parçaları kesildikten sonra yerlerine dizilir ve kil, macun veya plasterin kullanılarak bulundukları yerlere tutturulur. Çabuk kuruyan çimento ile uygun kalınlıkta elenmiş ve yıkanmış kum 1 e 3 oranında (1 ölçü çimento 3 ölçü kum) karıştırılıp yeterli derecede akıcı bir karışım elde edilir. Dış yüzeyler nedeniyle veya iç ışığın dış ışıkla eşdeğerli ya da ona yakın olduğu durumlarda renkli harç kullanılır. Elde edilen karışım bir yandan karıştırılırken, diğer yandan cam aralarına dökülür. Karışımın kalıp yanlarından sızmasını önlemek için kalıp kenarları önceden kille sıvanır. Dökme işleminden sonra hiç sarsılmadan birkaç gün bırakılır, yeteri kadar katılaştığında kalıp vitraydan alınır. Bloklar dik tutularak temizleme işlemi yapılır. Birkaç hafta içinde çimento kısımlar tamamen kurur (Armıtage, 1960, s.157).

135 Yapıştırma Tekniği (Yapıştırma Vitray) Cam teknolojisinin ilerlemesiyle, büyük tabakalar halinde camlar üretilmeye başlanmış, hemen arkasında da yeni bir vitray tekniği doğmuştur. Yapıştırma vitrayda cam parçaları taşıyıcı bir cam üzerine renksiz cam yapıştırıcısı ile yapıştırılırlar. Yapıştırma vitray renkli, renksiz camı yerleştirmek için hiç ışık geçirmeyen, hiçbir bağlantı malzemesine ihtiyaç duymayan çok pratik bir yöntemdir. İç aydınlığa kurşun, alçı ve beton uygulamalar için çok fazla olduğu bir çok yerde yapıştırma tekniği uygulanır (Demir,1985, s.15) Uygulama Yapıştırma tekniğinin eskiz kartonları kurşunlu vitrayda olduğu gibi uygulanır. Cam boyutlarını gösteren karton parçalarla aynı büyüklükte cam parçaları kesilip çıkartılır. Cam parçaları hiç aralık bırakmadan yan yana oturtulur, renksiz bir cam yapıştırıcısı ile taşıyıcı cam üzerine yapıştırılır. Uygulamanın yapılacağı yüzey ne kadar büyük ise taşıyıcı camın kalınlığı aynı oranda artar. Yapıştırılan camların taşıyıcı cam ile birleştikleri yüzey düz olmalıdır. Aksi durumda cam parçalarının tutunma gücü azalır. Yapıştırıcı olarak selülozik vernik kullanılması yapışma süresini çabuklaştırır. Şimdilerde yapıştırma şeffaf silikon veya özel cam yapıştırıcılarıyla yapılmaktadır (Demir,1985,s.15) Cam Üzeri Boyama Teknikleri Cam üzeri işleme yöntemlerine ve uygulamalarına bakıldığı zaman öncelikle renkli malzemeler ve boylarla yapılan örnekler göze çarpmaktadır. Boyalar üretim aşaması tamamlanmış ürünün üzerine fırçayla veya diğer teknikler ile uygulanmaktadır. Cam yüzeyi çok parlak ve pürüzsüz niteliktedir ve genel olarak

136 115 tüm boyalar bu yüzeye çok zor yapışırlar. Boyanın cam yüzeyine yapışmasını sağlamak için bazı yöntemler izlenmektedir. Öncelikle yüzey çok iyi temizlenmelidir. Temizleme çeşitleri; amonyaklı solüsyonla temizleme, alkolle temizleme ve tebeşir tozu karışımı ile temizleme. Cam boyama kolay ve güvenilir bir yöntem olduğu için oldukça yaygınlaşmıştır. Bu teknikte birçok renk, doku ve işlem uygulanabilir. Teknik ve resimsel açıdan ne kadar iyi çözümlenirse o kadar iyi sonuç verir. Genel olarak cam üzeri boyamalar; fırın boyalar ve frına gerek duyulmayan boyalar şeklinde ikiye ayrılmaktadır. Fırına gerek duyulan boyalar diğer boyamalara oranla daha zordur ve daha çeşitlilik göstermektedir Cam Yüzeyinin Yağlı Boyalar İle Boyanması Cam yüzeyleri yağlı boyalar ile kapatıcı ya da geçirgen (ışık geçirgenliğine sahip) (transparent) boyalar ile boyanır. Cam üzerine kullanılacak boyalar cam boyası denir. Bu boyaların kullanımındaki en önemli nokta kaliteli, solmayan bir boyanın kullanılmasıdır. Hazır boyalar kullanılabileceği gibi, pratik olarak hazırlanabilecek bir emisyon ile de boyama yapılabilir. Işık geçirgenliğe sahip (transparent) karışım şu şekilde hazırlanır. 2 ölçek sentetik vernik, 1 ölçek ince beziryağı, uygun ölçüde terebentin, istenilen koyuluk oranında nitelikli yağlı boya, ihtiyaç duyulduğunda tüm karışımın binde biri oranında kurutucu yağ katılır. Bu tür boyamalarda boya dış etkenlerle karşı karşıya kaldığında bir müddet sonra bozulabilir. Özellikle çok güneş alan yerlerde boyalarda solma olur. Yapılan boyamalarda cam yüzeyinin parlak olması, boyanın iyi yapışmaması sonucunu doğurabilir. Bu durum diğer boyamalarda da ortaya çıkabilir. Bu sorunu

137 116 gidermenin en iyi yolu, boyanacak cam yüzeyinin kumlama (yüzey aşındırma yöntemi) yapılarak aşındırılıp, boyanın kolay yapışabileceği duruma getirmektir. Yüzey kumlandığında beyaz renkte ve mat bir görünüm alır. Vernik ya da boya ile yeniden birleştirilirse mat ama beyaz görünümü ortadan kalkar. Verniğin yapıştırıcılığından faydalanılır. İyi kalitede bir vernik uzun yıllar bozulmadan yüzeyde kalır. Cam resmi boyamalarında iyi sonuç alabilmek için bazı noktalara dikkat etmek gerekmektedir. Bunlar aşağıda sırası ile verilmektedir: 1) Öncelikle estetik bütünlük sağlanarak, uygun tasarım gerçekleştirilmelidir. 2) Yüzey temiz olup, uygun araç, gereç ve malzemeyle titiz bir yüzey boyama yapılmalıdır. 3) Boyanın tabanca ile yapılması durumunda uygun basınç kullanılmalıdır. 4) Boya ve araç gerecin bakımının bozulmalara sebep olmaması için uygun şekilde bakımının yapılması gerekmektedir. 5) Boyamanın hava koşulları, ısı değişiklikleri v.b gibi uygun şartlarda gerçekleştirilmesi gerekir. Boyamada hazır konturların dışında pratik olarak hazırlanabilecek konturlar kullanılabilir. Konturlar iki şekilde hazırlanabilir Yağlı Boya İle Kontur Hazırlama Hazır boyalarla veya pratik hazırlanan (cam yüzeyinin yağlı boyalar ile hazırlanması bölümündeki verilen ölçüler) yağlı boya ile konturlar oluşturulabilmektedir. Kullanılan boya sentetikse en az bir gün, selülozik ise en az yarım saat kurumaya bırakılmalıdır. Kontur selülozik boya ile çizildiyse araları sentetik boya ile boyanabilir. Sentetik boya ile hazırlanan konturların araları ise selülozik boya ile boyanmaz. Bu önemli bir ayrıntıdır (Demir,1985,s.17 18).

138 Kabarık Kontur Hazırlanışı Bu konturların macun kıvamında olanları hazır olarak bulunur veya iki ayrı yöntem ile hazırlanabilir. Bunlarda Birincisi, İnce öğütülmüş kaolin, ikincisi ise selülozik yağlı boya. Karışımlar enjektör ya da benzeri bir araç yardımıyla yüzeye aktarılır. Her iki karışımın oranları, kıvamları, yapılması istenilen konturun durumuna, kalınlığına göre ayarlanır. Bu karışımlar özellikle kum atılmış cam yüzeyine çok iyi yapışırlar (Demir,1985,s.17 18).

139 Türkiye de Cam Sanatı Eğitimi Veren Eğitim Kurumları Fakülteler Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Kurum 1957 yılında, Bauhaus ekolünü izleyerek Türkiye de gelişmesi amaçlanan sanayiye tasarımcı yetiştirmek amacı ile devlet tatbiki güzel sanatlar okulu adı ile kurulmuştur. Bauhaus ekolü ilkeleri doğrultusunda hazırlanmış olan programlar gelişme süresi içerisinde bu ilkeleri koruyarak, koşullara uymayı başarmıştır. Almanya ve Türkiye den seçilen öğretim elemanları ile ilk çekirdek kadro oluşturulmuştur. Seramik teknolojisi eğitimi Türkiye de ilk kez bilimsel olarak Sayın Faruk İşman tarafından; Devlet Tatbiki Güzel Sanatlar Yüksekokulu Seramik Bölümünde verilmeye başlanmıştır. Okul de ilk mezunlarını vermiş ve bu yıldan itibaren kurum, geleceğin öğretim elamanları kadrolarını da kendi içinde oluşturmaya başlamıştır yılında Devlet Tatbiki Güzel Sanatlar Yüksek Okulu, Yüksek Öğretim Kurumu yasası kapsamında Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesine; seramik bölümü ise seramik cam bölümüne dönüştürülerek 25 yıldır eğitimini sürdürmektedir.(özken,2007) Temel sanat eğitim dersi D.T.G.S.O nun kuruluşu ile Türkiye de ilk kez yabancı konuk elemanları tarafından uygulanmaya başlanmış bir çalıştırma yöntemidir.bu yöntem daha sonra açılan çok sayıdaki güzel sanatlar fakültesinde benimsenmiştir. Ortaya konulan nitelikli yapıtlarla seramik cam bölümü kurum içi ve kurum dışındaki sergi ve yarışmalara katılarak kendini kanıtlama olanağı bulmuştur. Yapılan bu yarışmalar sonucunda seramik cam bölümü merkezi İsviçre de bulunan UNESCO ya bağlı uluslar arası seramik akademisi (IAC) üyeliğine kabul edilmiştir. Seramik cam bölümündeki eğitimle; öğrencilerin yaratıcı güçlerinin gelişmesi, seramik ve cam olgusunun doğası, teknolojisi ve olası olan her türlü uygulama ve biçimlendirme yönteminin öğrenciyle uygulamalı olarak tanıştırılması

140 119 ve özgün seramik/cam sanatçısı adaylarının yetiştirilmesi ya da endüstrinin gereksinim duyduğu tasarımcıların yetiştirilmesiyle Türkiye deki cam sanatı eğitimine katkı sağlanılmaktadır. (Özken,2007) Fotoğraf No 153: M.Ü Güzel Sanatlar fakültesi Atölyesinden Bir Görünüm Türkiye bazı cam üretimlerinde dünya 3. südür. Örneğin Trakya cam (otomobil camları), Mersin, Denizli, Sinop, Eskişehir illerindeki fabrikalar hızlı üretim teknolojileriyle şişe yapımında ve ısıya dayanıklı camların (borcamlar gibi günlük kullanım eşyalarının) yapımında çok önemli yere sahiptir. Bu denli yoğun endüstriyel aktivitenin eğitimli insan gücüne gereksinimi bulunmaktadır. Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Cam Ana Sanat Dalı mezunları ile Cam endüstrisindeki eleman açığını kapatmaya çalışmaktadır. Ayrıca Türkiye deki cam endüstrisine en çok hizmet veren bölüm olma özelliği ile de tanımlanabilir. Bölümde okutulan derslerin (endüstriyel cam tasarımı gibi) endüstriyel aktivitelerde fayda sağlayacak dersler olması Türkiye deki cam endüstrisine en çok hizmet veren bölüm olma özelliği sağlayan nedenlerden biridir. Ayrıca teknik olanaklarının geniş olması da bölümün cam endüstrisine eleman yetiştirmesinin diğer nedeni olarak görülmektedir. (Özken,2007) Fakülte bünyesi içinde yer alan cam ana sanat dalı konusunda öncü kurumdur. Dolayısı ile diğer eğitim kurumlarının ders programlarının

141 120 oluşturulmasında da yardımcı olunmuştur. Fakültenin Türkiye deki Anadolu Üniversitesi, İstanbul Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu ile iletişimleri bulunmaktadır. Ayrıca yurt dışında erasmus programı kapsamında Almanya, İtalya, Fransa, Yunanistan, Çekoslovakya ile iletişim halindedirler. Güzel Sanatlar Fakültesinde Yer Alan Bölümler: Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi bünyesinde; Heykel, Resim Grafik, Tekstil, Temel Sanat Eğitimi, İç Mimarlık, Endüstri Ürünleri Tasarımı, Sinema T.V, Geleneksel Türk El Sanatları, Fotoğraf, Seramik-Cam Bölümü olmak üzere toplam 10 bölüm eğitim - öğretimini sürdürmektedir Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik Cam Bölümü Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi bünyesinde yer alan ve araştırma konusu olan cam bölümü, 1988 yılında Yrd. Doç. Ersun Özkan başkanlığında kurulmuş, 1992 yılında eğitim-öğretime başlamıştır. Lisans düzeyinde eğitim veren bu bölüme bağlı, Seramik Anasanat Dalı ve Cam Anasanat Dalı olmak üzere iki anasanat dalı bulunmaktadır. Aynı bölümde; 3 Profesör, 7 Yardımcı Doçent, 3 Öğretim Görevlisi ve 2 kişi Araştırma Görevlisi olmak üzere toplam 15 Akademik personel görev yapmaktadır. Programda toplam 20 öğrenci öğrenim görmekte, her yıl 5 öğrenci kontenjanı ayrılmaktadır. Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik Cam Bölümü atölyesi oldukça geniş olup, teknik donanım bakımından da yeterli görünmektedir. Atölyenin geniş olması öğrencilerin tasarımlarını daha rahat hazırlayabilmelerini ürün ve üretimlerin gerçekleşmesi için daha iyi sonuç almalarını sağlamaktadır. Yapılan araştırmada, fakültedeki endüstriyel tasarıma yönelik çalışmalara büyük önem verildiği, aynı zamanda sanatsal çalışmaların da yer aldığı gözlenmiştir. Türkiye de endüstriyel tasarıma en fazla yer veren kurumun da Marmara Üniversitesi olduğu ifade edilmektedir. Burada cam atölyesinden tespit edilen görüntüler (Fotoğraf No:154 te) ve bazı ürün çalışmaları (Fotoğraf No:155 te) yer almaktadır. (Özken,2007)

142 121 Fotoğraf No 154: M.Ü Güzel Sanatlar Fakültesi Cam Anasanat Dalı Atölyesinden Değişik Görünümler.. Fotoğraf No 155: M.Ü Güzel Sanatlar Fakültesi Cam Anasanat Dalı Atölyesi Ürün Çalışmaları

143 Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik Cam Bölümü Cam Anasanat Dalı Programı Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik Cam Bölümü, Cam Anasanat Dalı Eğitimin ilk iki sömestr süresince temel sanat eğitimi dersi ve bazı zorunlu kültür dersleri diğer bölümlerle ortak verilmektedir. Bölüm özelliklerine göre eğitim ise; serbest seramik, cam tasarımına giriş, endüstriyel seramik, teknik resim, perspektif ve genel kimya gibi dersler kapsamında gerçekleştirilmektedir. Yedinci sömestrde öğrenciler serbest seramik/ cam tasarımı ya da endüstriyel seramik /cam tasarımı sanat dallarından birisini seçmektedirler. Sekizinci sömestrde ise diploma projesi ile lisans eğitimi sona ermektedir. Seramik Cam Bölümünde okutulan dersler; Genel Kimya, Teknik Resim, Cam Tasarımına Giriş, Endüstriyel Cam Tasarımı, Temel Sanat Eğitimi, Görsel Kültür, Cam Teknoloji Araştırmaları, Cam Teknolojisi, 20. Yüzyıl Sanatı, Cam Kalıplama, Açık Atölye, Rönesans Sanatı, Türk Sanatı, Mitoloji, Fırın Hesapları, Serbest Cam Tasarımı, Yüzeysel Tasarım Ve Uygulamaları, Görsel Anlatım Tasarlama, Cam Üretim İşletmesi, Sanat Felsefesi, Yüzeysel Tasarım, Cam Sanatı Tarihi, Vitray ve Uygulamaları, Cam Dekor Teknikleri, Açık Laboratuar. 1.Sınıf Ders Programı Ders Kredi Uygulama Teorik Genel Kimya X X X Teknik Resim-Perspektif X X X Cam Tasarımına Giriş 3 X 3 Endüstriyel Cam Tasarımına Giriş 2 X 2 Temel Sanat Eğitimi X X X Türk Dili X X X Atatürk İlkeleri X X X Genel Sanat Tarihi X X X Uygarlık Tarihi X X X Yabancı Dil X X X

144 123 2.Sınıf Ders Programı Ders Kredi Uygulama Teorik Cam Teknoloji Araştırmaları Cam Teknolojisi Yüzyıl Sanatı X X X Cam Kalıplama X X X Açık Atölye X X X Rönesans Sanatı X X X Türk Sanatı X X X Mitoloji X X X Cam Fırın Hesapları Serbest Cam Tasarımı Görsel Anlatım Tasarlama Temel Bilgisayar Eğitimi İngilizce-Almanca Metin Çözümlemeleri X X X Görsel Kültür X X X 3.Sınıf Ders Programı Ders Kredi Uygulama Teorik Endüstriyel Cam Tasarımı Serbest Cam Tasarımı Cam Üretim İşletmesi Sanat Felsefesi Yüzeysel Tasarım Düşünce Tarihi Serbest Cam Tasarımı Cam Sanat Tarihi Vitray ve Uygulamaları Cam Teknoloji Araştırmaları Gösterge Bilim Bilgisayar Destekli Tasarım 2 0 2

145 124 4.Sınıf Ders Programı Ders Kredi Uygulama Teorik Serbest Cam Tasarımı Açık Laboratuar X X X Cam Dekor Teknikleri Vitray ve Uygulamaları Yüzeysel Tasarım Bilgisayar Destekli Tasarım X X X M.Ü Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik Cam Bölümü Ders İçerikleri Serbest Cam Tasarımına Giriş 1: Cam soğuk işleme yöntemleriyle biçimlendirme teknikleri gösterilir. İlk aşamada yontma gibi temel şekillendirme teknikleri uygulamaya alınmıştır. Cam boyaları ile renk malzemeyle ilk temasta daha çabuk uygulama sonuçları alınmasını sağlamaktadır. Serbest Cam Tasarımına Giriş 2: Bilinen soğuk işleme yöntemlerinin, belli tasarımlar doğrultusunda uygulanabilmesi, çıkşlı modüler ya da figüratif temel tasarım çalışmaları, bir dönem önce görülen tekniklerin yanısıra kumlama, parlatma, rodaj, bizote, jirve ve asit ile matlama teknikleri gösterilmektedir. Endüstriyel Cam Kalıp Tasarımına Giriş 1: Geniş şekillendirme olanakları nedeniyle model ve kalıp yapımında malzeme olanağı kapsamında teorik olarak verilen alçının fiziksel ve kimyasal özellikleri, alçı hazırlama bulunmaktadır. Uygulama yapabilmek için öncelikle, model yapımı ve kaplanacak malzemeyi tanımak gerekir. Malzemenin iyi şekillendirilebilmesi için araç-gerecin durumu ve uygulamalar basit ölçekli plaka şekillendirmeleri ile başlamaktadır.

146 125 Endüstriyel Cam Kalıp Tasarımına Giriş 2: Plaka yöntemi ile model şekillendirme ve tek parçalı kalıp yapımı esas alınarak çamurun yanı sıra kalıplarda kullanılan pimler ve yapımı, iki ve daha çok parçalı kalıplar, torna da model yapımı ele alınmaktadır. Endüstriyel Cam Tasarımı 1: Sıcak cam üretimi teknolojisi kapsamında sıcak üfleme tekniği ve diğer otomasyon teknikleri, sıcak camı şekillendirebilmek için gerekli araç gereçleri tanımak, cam harmanlamayı öğrenmek, üfleme çubuğuyla (pipo) cam biçimlendirmek dersin kapsamı içerisindedir. Ayrıca teknolojik ve donanımsal alt yapının sağlanamadığı dönemlerde bu ders sanayi ortamında yapılmaktadır. Seramik Cam Kimyasına Giriş: Bu ders, temel kimya kavramları çerçevesinde ilerideki yıllarda görülecek olan, teknoloji derslerine hazırlık niteliğindeki teknik bilgileri içermektedir. Cam Sanatı Tarihi: Tarih öncesi çağdan günümüze kadar olan süreçteki cam ürünleri kronolojisini içermektedir. Çağdaş Cam Sanat Tarihi: Çağdaş cam sanatçıları ve çağdaş cam yapıtları incelenmektedir. Serbest Cam Tasarım Atölyesi 1: Serbest Cam Tasarımı 1 dersine servis veren, öğrencilerin uygulamalarını tamamlamalarını sağlayan açık atölye dersidir. Yüzeysel Tasarım 1: Bu ders, çeşitli görsel elemanların çoğaltılması ile elde edilen tekrarlar ve bunlarla oluşan kompozisyonları içermektedir. Seramik Cam Meslek Resmi 1: A3 Teknik çizim kâğıdının hazırlanması, çizgi kalınlıkları, uygulandıkları yerler, temel terimler, çokgen çizimler, çember daire ve yaylarla ilgili geometrik çizimleri, çeşitli geometrik çizimler, spiral çizimler, helis eğrisi, siklotik eğrisi.

147 126 Cam Teknoloji laboratuarı 1: Cam Teknoloji Araştırmaları 1 dersine servis veren, öğrencilerin uygulamalarını tamamlamalarını sağlayan açık atölye dersidir. Cam Teknolojisi 1: Camın tanımı ve tarihçesi, camın yapısı ve dokusu, cam oluşumu, kristalizasyon ve viskozitesi, camın; mekanik, termik ve optik özellikleri, camın kimyasal özellikleri dersin kapsamı içerisindedir. Görsel Anlatım Tasarlama: Tasarlanan nesnelerin kâğıt üzerindeki sunum sürecinde üç boyutlu perspektif açısını kolaylaştırarak kâğıt üzerindeki üç boyutlu obje ya da iki boyutlu projenin gerçek kullanım alanını verecek bir biçimde sunulabilmesi için gerekli olan uygulamaları içermektedir. Cam Heykele Giriş 2: Türk ve dünya camcılığının ışığında, özgün cam heykel tasarım uygulamaları yapılması sağlandıktan sonra, tekniğine uygun üretim yöntemleri seçilerek çalışılmaktadır. Cam Teknolojisi Araştırmaları 1: Endüstri devrimi öncesi cam uygulama yöntemleri ve cam bileşimlerinin teknoloji araştırması sonrası camın gelişim süreci ve uygulama yöntemleri dersin kapsamı içindeki konular arasında bulunmaktadır. Endüstriyel Cam Tasarım Atölyesi 1: Endüstriyel Cam Kalıp Tasarımı 1 dersine servis veren, öğrencilerin uygulamalarını tamamlamalarını sağlayan açık atölye dersidir. Cam Dekor Atölyesi 1: Cam Dekor Teknikleri 1 dersine servis veren, öğrencilerin uygulamalarını tamamlamalarını sağlayan açık atölye dersidir. Cam Dekor Teknikleri 1: Cam plakalar üzerine uygulanan baskı teknikleri, plaka ve bordür kompozisyonunun seçimi, desenin renk ayırımı, negatif çizimi ve elek baskı aşamalarının aktarımını içermektedir.

148 127 Endüstriyel Üretimde Tasarım İlkeleri 1: Endüstriyel üretimde dikkate alınması gereken kurallar hakkında bilgi verilmesi aşaması, üretilebilirlik aşaması, maliyet hesaplama çalışmalarını içermektedir. Serbest Cam Tasarımı 1: Bilinen soğuk işleme yöntemlerine ilave olarak füzyon tekniği ile cam şekillendirme ortamında camın, sıcaklıkla ilgili genel karakterinin kavranılabilmesi için temel bilgileri içermektedir. Serbest Cam Tasarımı 2: Temel olarak yüzeysel tasarımların serbest ve geometrik birimlerin kullanılması için verilir. Uygulamalar daha çok artistik formlar, mimariye yönelik özgün yüzeylerle yoğunlaştırılır. Füzyon kavramı içerisinde kalıpla sıcak bükme ve çökertme yöntemleri çeşitlendirilmektedir. Endüstriyel Cam Kalıp Tasarımı 1: Kalıpla cam şekillendirme yöntemleri daha çok, endüstriyel cam şekillendirme tekniğinde ve cam tasarımında da kullanılmaktadır. Kalıp malzemesi olarak alçı, katkılı alçı, ytong ve ahşap kullanılmaktadır. Tasarımına uygun üretim tekniği ve kalıp malzemesinin seçimi, şekillendirme yöntemleri tarihsel gelişimi ile birlikte teorik olarak verilmektedir. Endüstriyel Cam Kalıp Tasarımı 2: Endüstriyel Cam Kalıp Tasarımı 1 dersinde verilen teorik bilgi ve kalıplama yöntemlerine paralel uygulamaların yapılması. Cam tarihi kapsamında geleneksel yöntemlerin gözdeleri; sarma yöntemi, savurma yöntemi, cam hamuru yöntemi, kalıp içinde eritme yöntemi, üfleme yöntemi. Ayrıca üretim teknolojisi kapsamında bulunup da atölye şartlarındaki tekniklerin(üfleme, pres gibi), ve otomasyon üretimin fabrika gezileri ile pekiştirilmesi sağlanmaktadır. Endüstriyel Cam Tasarımı 2: Sıcak camın kalıba dökülüp şekillendirilmesi, cama son biçiminin kazandırılması (tansiyon alma), dersin kapsamı içerisinde yer almaktadır. Okul bünyesi içinde gerekli teknolojinin sağlanamadığı dönemlerde bu ders sanayi ortamında yapılmaktadır.

149 128 Bilgisayar Destekli Cam Tasarımı Ve Uygulama 2: Tasarım sunumlarında görsel anlatımı destekleyici verileri kazandıracak, görsel anlatımla web uygulamalarının yapılmasını içermektedir. Cam Heykele Giriş 1: Bu ders Cam Heykel Tasarımı 1 dersinin küçültülmüş seçmeli paketidir. Serbest Cam Tasarım Atölyesi 2: Serbest Cam Tasarımı 2 dersine servis veren, öğrencilerin uygulamalarını tamamlamalarını sağlayan açık atölye dersidir. Cam Fırın Hesapları 1: Üretilmiş ve üretilmekte olan cam fırınları incelenerek, mevcut fırın türleri araştırılır, fırınların özellikleri ve uygulanması ile fırının hacim hesaplarına ilişkin temel bilgiler verilmektedir. Cam Fırın Hesapları 2: Bu ders, fırın inşa yöntemlerini, yakıt çeşidine göre hesaplarını, temel elektrik çalışmalarını kapsayan bir programı içermektedir. Bilgisayar Destekli Cam Tasarımına Giriş 1: Bu ders, bilgisayarların temel verileri kapsamında hiç bilmeyen öğrenciler hedef alınarak içinde bilgisayarın teknik donanım ve özellikleri, işletim sistemleri, sayısal veriler yer almaktadır. Bilgisayar Destekli Cam Tasarımına Giriş 2: Program yazılım işlemlerine giriş ve örnek bir çalışan program yazılımı bu derste öğretilmektedir. Seramik Cam Meslek Resmi 2: Kroki izdüşümleri, görünüşler, yardımcı görünüşler, perspektif, ölçülendirme hesaplarını içermektedir. Yüzeysel Tasarım 2: Çeşitli görsel elemanların çoğaltılması ile elde edilen tekrarlar ve bunlarla oluşan kompozisyonlara renk ve dokunun katılımıyla uygulamaların cam yüzeye taşınmasını içermektedir.

150 129 Cam Teknolojisi 2: Cam eritme düzenleri, camın eritilmesi, arttırılması, homojenize edilmesi, camın soğutulması, optik camlar, cam seramikler dersin kapsamı içerisindedir. Cam Teknolojisi Araştırmaları 2: Bu ders, düz cam üretim yöntemleri, atölye şartlarında düşük sıcaklıkta potanın hazırlanması ve uygulanması, kimyasal reçetelerin hesaplanması, cam kırıklarındaki oluşum ve şekillendirilmesi, camın renk veren oksitlerle renklendirilmesi konularını kapsamaktadır. Endüstriyel Cam Tasarım Atölyesi 2: Endüstriyel Cam Kalıp Tasarımı 2 dersine servis veren, öğrencilerin uygulamalarını tamamlamalarını sağlayan açık atölye dersidir. Cam Üretim Ve İşletme Hesapları 1: Bu derste, üretim ve işletme kavramları, girişimci ve yönetici tanımlamaları, fizibilite ve standardizasyon, işyerinde işgücü verimi konuları verilmektedir. Bilgisayar Destekli Cam Tasarımı 1: Bölümde mevcut diğer tasarım derslerinde bilgisayardan nasıl yararlanılacağı, üretim ve modelleme programları ile tasarlanması, üretim öncesi sunuş çalışmalarının tamamlanmasını içermektedir. Cam Teknoloji laboratuarı 2: Cam Teknoloji Araştırmaları 2 dersine servis veren, öğrencilerin uygulamalarını tamamlamalarını sağlayan açık atölye dersidir. Cam Dekor Atölyesi 2: Cam Dekor Teknikleri 2 dersine servis veren, öğrencilerin uygulamalarını tamamlamalarını sağlayan açık atölye dersidir. Cam Dekor Teknikleri 2: Seri veya serbest olarak şekillendirilmiş üç boyutlu formlara desenin dolaylı baskısı ve uygun desenin seçimi, renk araştırmaları, desenin eleğe aktarımı, çıkartma kâğıdına aktarımı. Ayrıca çıkartma kağıdının olanaklarını kullanarak, kolaj tekniğinin zenginleştirilmesini içermektedir.

151 130 Endüstriyel Üretimde Tasarım İlkeleri 2: Talep araştırması, tasarlama araştırması, maliyet hesaplama çalışmalarını içermektedir. Serbest Cam Tasarımı 3: Tekniklerin doğru ve yerinde kullanımları konusunda çeşitli uygulamalarla diğer tekniklere, cam hamuru tekniği de eklenir. Ayrıca çeşitli proje konuları dâhilinde ödev verilmektedir. Serbest Cam Tasarımı 4: Tasarım ilkelerinin ışığında yüzeysel tasarımların üç boyutlu formlara uyulanması (metal, seramik, çeşitli organik ve inorganik cisimler) cam ile veya birlikte kullanımın gerçekleştirilmesini içermektedir. Masa Üstü Kullanım Eşyası Tasarımı 1: Sıcak ve yarı sıcak şekillendirme teknikleri kullanılarak, sofra eşyaları ve masa üstünün formda tasarımı ile uygulamalarını kapsamaktadır. Masa Üstü Kullanım Eşyası Tasarımı 2: Sıcak ve yarı sıcak şekillendirme tekniklerinin yanı sıra cam endüstrisinde sofra araç ve gereçlerinin üretiminde uygulanan diğer teknikleri kapsar. Endüstriyel Cam Tasarımı 3: Endüstriyel koşullarda, işlevsellik bağlamında aydınlatma ve kullanım eşyalarına yapılan uygulamalara farklı malzemelerin katılması sağlanarak yeni tasarım önerilerinin oluşturulmasını içermektedir. Vitray Ve Uygulamaları 1: Geleneksel vitray örneklerinin araştırılması yapılarak, öğrencilerden geleneksel çalışmalar oluşturması istenmektedir. Yapılacak vitray türüne göre teorik bilgiler tazelenerek serbest tasarımlar gerçekleştirilmektedir. Cam Heykel Tasarımı 1: Geleneksel Türk camcılığı ve dünya cam sanatının incelenmesi sonucunda, tasarlama konusunda tartışma açılarak cam tasarımı üzerine yeni ve çağdaş yaratılar istenerek, yapım tekniklerinin serbestçe uygulamalarını içermektedir.

152 131 Serbest Cam Tasarım Atölyesi 3: Serbest Cam Tasarımı 3 dersine servis veren, öğrencilerin uygulamalarını tamamlamalarını sağlayan açık atölye dersidir. Cam Teknolojisi 3: Bu ders; çağdaş ve geleneksel, cam teknolojisi tanımı kavram ve konularının öğrenciye temel özelliklerin açıklanması, cam hamur hesaplarının öğretilmesi doğrultusunda yapılmaktadır. Yüzeysel Tasarım 3: Çeşitli yüzeysel kompozisyonların, cam yüzeylerde kullanılabileceği düzenlemeleri içermektedir. Cam Teknolojisi Araştırmaları 3: Teknoloji araştırmaları dersi kapsamında yapılacaklar, teorik olarak öğretilen derslerin denemeleri yapılarak gerçekleştirilmektedir. Endüstriyel Cam Tasarım Atölyesi 3: Endüstriyel Cam Kalıp Tasarımı 3 dersine servis veren, öğrencilerin uygulamalarını tamamlamalarını sağlayan açık atölye dersidir. Cam Üretim Ve İşletme Hesapları 2: Bu ders, bir cam endüstrisi girişiminin gerçekleştirilmesi, maliyet hesapları, hammadde ihtiyacının hesaplanması, bileşimlerin hesaplama yöntemleri, hacim bileşiği konularını içermektedir. Bilgisayar Destekli Cam Tasarımı 2: İki ya da üç boyutlu formların modelleme programları ve sunum programları ile tasarlama çalışmalarını tamamlamayı amaçlamaktadır. Ayrıca bilgisayar destekli tasarım dersi, diğer tasarımları da içermektedir. Cam Dekor Ve Uygulamaları 1: Seri veya serbest olarak şekillendirilmiş üç boyutlu formlara desenin dolaylı baskısı ve uygun desenin seçimi, renk araştırmaları, desenin eleğe aktarımı, çıkartma kâğıdına aktarımını içermektedir. Ayrıca çıkartma kağıdının olanaklarını kullanarak, kolaj tekniği ile zenginleştirilmesini içermektedir.

153 132 Cam Teknoloji laboratuarı 3: Cam Teknoloji Araştırmaları 3 dersine servis veren, öğrencilerin uygulamalarını tamamlamalarını sağlayan açık atölye dersidir. Vitray 1: Bu derste öncelikle çeşitli vitray teknikleri teorik olarak verilmektedir. Uygulanacak vitray; alçı ve beton vitray, soğuk yapıştırma vitraylardır. Özgün şablonlarının üretilmesi ve şablonla cam kesilmesi gibi uygulamalar yapılmaktadır. Yüzeysel Tasarım Ve Uygulamaları: Yüzeysel tasarım çalışmalarının hacimli ve ayrıntılı cam ürünlerde, desenlerin gerçekleştirilmesini içermektedir. Cam Teknolojisi Araştırmaları 4: Camın kimyasal yapısının incelenmesi, kurşun camları, borosilikat camlar, alkali camlar, kristal cam yapılarının araştırılması, kimyasal reçetelerin hesaplanması, laboratuarda hazırlanması dersin kapsamı içinde bulunmaktadır. Yüzeysel Tasarım 4: İşlevsel cam tasarımlarında dekorlamaya ışık tutabilecek ön çalışmalar yapılmaktadır. Serbest Cam Tasarımı 5: Daha önceki Serbest Cam Tasarımı dersleri temel alınarak; özgürce seçilen uygulamaların yapılması. Bunun yanı sıra, sanat objesinin işlevsellikle birleşme olanağında uygulamaların denenmesini içermektedir. Serbest Cam Tasarımı 6 (Proje): Bu derste, diploma ödevine hazırlık amacıyla çeşitli tasarım çalışmaları yapılır. Sıcak cam tekniklerini birlikte kullanarak deneysel uygulamalar hedeflenmektedir. Endüstriyel Cam Tasarımı 4 (Proje): Tüm cam şekillendirme tekniklerinden yararlanılarak çeşitli endüstriyel ürünler tasarlayarak şekillendirme yeteneğini pekiştirmeyi içermektedir.

154 133 Endüstriyel Cam Tasarımı 5 (Sağlık ve Yapı Gereçleri Projesi): Sıcak şekillendirme yöntemlerine ilave olarak, bükme ve çökertme yöntemleri ile lavabo, duvar karosu, cam tuğla gibi uygulamaların gerçekleştirilmesini içermektedir. Endüstriyel Cam Tasarımı 6 (Sağlık ve Yapı Gereçleri Projesi): Bu derste, diploma ödevine hazırlık amacıyla çeşitli tasarım çalışmaları yapılır. Sağlık Ve Yapı Gereçleri Tasarımı 1: Sağlık ve yapı gereçlerinde cam üretimine uygun tasarımlar yapılması, projelenmenin uygulanmasını içermektedir. Sağlık Ve Yapı Gereçleri Tasarımı 2: Tasarımı ve projesi yapılmış, sağlık ve yapı gereçlerinin, model hazırlık aşamasının verilmesi ve üretilmesini içermektedir. Vitray Ve Uygulamaları 2: Bir önceki dönem başlayan vitray uygulamalarına devam edilip, teknik detaylar gösterilerek montajı gibi bilgiler verilmekte, vitray üretiminin deneysel olarak yeni ürünlere dönüştürülmesi istenmektedir. Cam Heykel Tasarımı 2 (Proje): Sıcak ve soğuk cam şekillendirme tekniklerini birlikte kullanarak deneysel uygulama ile diploma ödevine hazırlık amacıyla çeşitli tasarım çalışmaları yaptırılmaktadır. Cam Dekor Ve Uygulamaları 2: Öğrencilere önerilen proje konusu doğrultusunda, bireysel ifade olanaklarının tasarımı, silikon baskı, çelik baskı teknikleri ile desen ve renk kompozisyonlarının armonisi ve yaldız gibi metalik boya ve sırların kullanımıyla yüzeylerin görsel olarak zenginleştirilmesini içermektedir. Masa Üstü Kullanım Eşyası Tasarımı 1: Sıcak ve yarı sıcak şekillendirme teknikleri kullanılarak, sofra eşyaları ve masa üstü formda tasarımı ile uygulamalarını kapsamaktadır.

155 134 Masa Üstü Kullanım Eşyası Tasarımı 2: Sıcak ve yarı sıcak şekillendirme tekniklerinin yanı sıra cam endüstrisinde sofra araç ve gereçlerinin üretiminde uygulanan diğer teknikleri kapsamaktadır. Sağlık Ve Yapı Gereçleri Tasarımı 1: Sağlık ve yapı gereçlerinde cam üretimine uygun tasarımlar yapılması ve projendirilerek uygulanması amaçlanmaktadır. Sağlık Ve Yapı Gereçleri Tasarımı 2: Tasarımı ve projesi yapılmış, sağlık ve yapı gereçlerinin, model hazırlık aşamasının verilmesi ve üretilmesini içermektedir. Cam Teknolojisi 4: Cam teknolojisi konusunda daha fazla bilgi edinmek ve bu konuda kendini geliştirmek isteyen öğrencilere genişletilmiş cam teknolojisi verilmesi, cam hamuru hazırlama çalışmalarını içermektedir. Cam Teknoloji Araştırmaları 5: Bu ders, camın üretim şekilleri açısından, tarihsel süreç içerisinde gelişimleri, ders ortamında yapılan deneylerin ve sonuçlarının raporlanmasını kapsamaktadır. Vitray 2: Alçı ve beton vitray uygulamaları için kalıp çalışmaları ile vitray konstrüksiyonuna cam yerleştirilmesi gibi çalışmalar yapılmaktadır. Bilgisayar Destekli Cam Tasarımı Ve Uygulama 1: Amaç, diğer tasarım uygulama derslerine destek sağlayarak, katı modelleme öncesi sunumlarının yapılmasını içermektedir. Serbest Cam Tasarım Atölyesi 4: Serbest Cam Tasarımı 4 dersine servis veren, öğrencilerin uygulamalarını tamamlamalarını sağlayan açık atölye dersidir. Endüstriyel Cam Tasarım Atölyesi 4: Endüstriyel Cam Kalıp Tasarımı 4 dersine servis veren, öğrencilerin uygulamalarını tamamlamalarını sağlayan açık atölye dersidir.

156 135 Cam Teknoloji laboratuarı 4: Cam Teknoloji Araştırmaları 4 dersine servis veren, öğrencilerin uygulamalarını tamamlamalarını sağlayan açık atölye dersidir. (Özken,2007)

157 Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Anadolu Üniversitesinin temelini, 1958 yılında kurulan Eskişehir İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi oluşturmaktadır.1982 yılında Anadolu Üniversitesine dönüşen kurum, kısa zamanda yalnızca Türkiye nin değil, dünyanın en büyük üniversiteleri arasında yerini almış bulunmaktadır. Güzel Sanatlar Fakültesi, 1983 yılında Güzel Sanatlar Yüksekokulu adıyla kurulmuştur Eğitim-öğretim yılında Grafik ve Seramik bölümlerine öğrenci alarak öğretime başlamıştır. Yüksekokul, 1992 yılında Güzel Sanatlar Fakültesine dönüştürülmüştür. Araştırma kapsamı içinde yer alan Cam Bölümü ise Eğitim öğretim yılında açılmıştır..(küçükbiçmen,2007) Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Cam Bölümü; bir bilim ve kültür merkezi aynı zamanda da bir gençlik kenti olarak nitelenen Eskişehir in merkezinde yer alan ve ana yerleşke niteliğinde olan, Yunus Emre kampüs ünde eğitim öğretim faaliyetlerine devam etmektedir. Fotoğraf No 156 da Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi genel görünümü görselleştirilmiştir. Fotoğraf No 156: Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi.

158 137 Yaratıcılığın esas alınarak, teknoloji kullanımı ve işlevsel üretim ilkelerine dayanan eğitim-öğretimin verilmesi amaçlanırken kurumun alt yapısının da buna elverişli olduğu dikkat çekmektedir. Teknik imkânları ile bugün Türkiye deki üniversiteler arasında en güçlü donanımına sahip olan cam bölümü henüz 2004 yılında açılmış olmasına rağmen alanında büyük başarılara sahip olacağı izlenimini vermektedir. Bugün Marmara Üniversitesi ve Mimar Sinan Üniversiteleri oldukça köklü kurumlar olmasına rağmen Anadolu Üniversitesindeki imkânlara sahip değillerdir. Buradaki olanakların iyi değerlendirilmesi ve öğrencilerin imkânlarının farkına vardırılması ile Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Cam Bölümünün Türkiye nin cam sanatına katkı sağlayan en önemli Üniversitesi olması kaçınılmazdır. Anadolu Üniversitesi, Mimar Sinan Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik Cam Tasarımı bölümünün katkıları ile hazırlamış olduğu programında cam endüstri dalından ziyade sanatsal ağırlıklı programı ile dikkat çekmektedir. Kurumun bu zamana kadarki gelişim süreci ve verilen eğitimin niteliği incelenirse Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Cam Bölümü nün Türkiye deki cam sanatının gelişimine; yetiştireceği sanatçı adayları ve sanatçılarla farklı bir üslup kazandıracağı anlaşılmaktadır. Ayrıca cam bölümünün Estonya (Estonian Academy of Arts) ve Polonya (Academy of Fine Arts in Wroclaw) ile iletişimde bulunması ve yurt dışından gelen öğretim elemanlarının (Eeva Kaesper) cam bölümündeki öğrencilere sunduğu gösteriler ile öğrencilerin sadece Türkiye deki değil dünyadaki cam sanatı hakkında da bilgilendirilmesi önemli bir girişim olarak nitelendirilebilir..(küçükbiçmen,2007) Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Cam Bölümü Öğrencileri nin tasarımını ve yapımını kendilerinin oluşturduğu cam sanatı eserleri oldukça güzel görünmekte ve güzel görünümün yanı sıra teknik imkânlarının çeşitliliğini de gözler önüne sermektedir. (Fotoğraf no daki cam örnekleri çeşitliliği göstermektedir).

159 138 Fotoğraf No157: A.Ü Güzel Sanatlar Fakültesi Cam Bölümü Öğrenci Çalışmaları. Fotoğraf No 158: A.Ü Güzel Sanatlar Fakültesi Cam Bölümü Çalışmaları.

160 139 Fotoğraf No 159: A.Ü Güzel Sanatlar Fakültesi Cam Bölümü Çalışmaları. Fotoğraf No160: A.Ü Güzel Sanatlar Fakültesi Cam Bölümü Öğrenci Çalışmaları. Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Cam Bölümündeki teknik imkânlar; sanatsal veya endüstriyel çalışma yapılmak istendiğinde, aynı anda birçok üretimin sağlanmasına elverişli olması sebebi ile oldukça önemli bir konuma sahiptir. (Fotoğraf No A.Ü Güzel Sanatlar Fakültesindeki teknik olanakların mevcut olduğunu göstermektedir.)

161 140 Fotoğraf No 161: Ergitme Tankı Fotoğraf No 162: Füzyon Fırını Fotoğraf No163: Soğuk Cam İşleme Makinesi. Fotoğraf No164: Anadolu Üniversitesi Atölyesinden Görünümler.

162 141 Bugün Türkiye deki cam eğitimi veren kurumların bu imkânlara sahip olmaması, bu kurumların çok daha fazla zaman ve emek harcamalarına neden olmakta ve üretici kimliklerini muhakkak suretle etkilemektedir. Bu bağlamda A.Ü Güzel Sanatlar Fakültesi cam bölümü öğrencilerinin oldukça şanslı olduğu söylenilebilir. Bu kanıya yapılan araştırmanın yerinde gözlemlenmesiyle varılmıştır. Yukarıda yer alan fotoğraflar, bir defada benzer üretimlerin yapıldığını göstermesi bakımından önemlidir. Güzel Sanatlar Fakültesinde Bulunan Bölümler Baskı Sanatları, Cam Bölümü, Çizgi Film (Animasyon), Grafik, Heykel, İç Mimarlık, Resim, Seramik, Temel Eğitim (Bu bölüm, servis hizmeti vermekte olup öğrenci almamaktadır.) olmak üzere toplam dokuz bölümü olan Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi çağa uyum sağlayan teknolojik alt yapıya sahip bulunmaktadır Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Cam Bölümü Eğitim-öğretim yılında açılan Cam Bölümü alt yapı ve donanım olarak Türkiye'de ilk ve tek olma özelliğini taşımaktadır. Cam Bölümünde kuramsal, teknik ve uygulamalı dersler birbirlerini tamamlayıcı niteliktedir. Derslerin yanı sıra ulusal ve uluslararası eğitim kurumları ve cam atölyeleri ile bağlantı kurularak, seminer, konferans, fikir üretme (workshop) çalışmaları, inceleme gezileri, staj programları düzenlenerek eğitimin zenginleştirilmesi hedeflenmektedir. Cam Bölümü, 100 kg. kapasiteli ergitme tankı, üç trommel, bir soğutma fırını, pate de verre fırını üç füzyon fırını büyük boyutlu mimari cam fırını, boncuk ve soğuk cam üfleme şalomalarının yanı sıra laboratuvar soğuk cam işleme ünitelerine sahip bulunmaktadır. Soğuk Cam İşleme kısmında kesme, delme, farklı açılarda kesim, rodaj, zımparalama ve parlatma yapabilen makineler bulunmaktadır.

163 142 Bu makineler sulu kesim ve zımpara yapmakta olup, hareketli ve sabit işleme yapabilme özelliğine sahiptir. Lisans eğitimine katılacak öğrenciler özel yetenek sınavıyla seçilmektedir ve bölüme her yıl 15 öğrenci kabul edilmektedir. Bölümün eğitimi bir yıl isteğe bağlı İngilizce hazırlık sınıfından sonra 4 yıldan oluşmaktadır. Öğrencilerin mezun olabilmeleri için 4 yıl boyunca aldıkları tüm derslerden başarılı olmaları ve 2.00 genel akademik not ortalamasını sağlamış olmaları gerekmektedir. Lisans eğitiminde derslerin çoğu Türkçe olarak işlenmekte, bazı dersler İngilizce olarak verilmektedir. Öğrencilerin 4 yıllık lisans eğitimleri süresince 45 iş gününü kapsayan staj yapmaları ve stajı, hazırlanacak staj raporlarıyla değerlendirmeleri zorunlu tutulmaktadır.(küçükbiçmen,2007) A. Ü Güzel Sanatlar Fakültesi Cam Bölümü Ders Programı Temel Bilgi Teknolojisi, Cam Tekniklerine Giriş, Cam Teknik Resim ve Perspektif, Temel Sanat Eğitimi I, Sanat Kavramları, Cam Temel Eğitimi, Tasarım Tarihi, Genel Kimya, Temel Sanat Eğitimi II, Cam I, Cam Teknolojisi I, Cam Şekillendirme Yöntemler, Cam Dökümü ve Kalıp Yapımı, Sanat Felsefesi I, Genel Sanat Tarihi I, Cam II, Cam Teknolojisi II, Cam Kalıp Malzemeleri ve Şekillendirme Teknikleri, Soğuk Cam İşleme, Sanat Felsefesi II, Genel Sanat Tarihi II, Cam Sanatı Tarihi, Cam III, Cam Dekor Uygulamaları, Yüzeysel Tasarım I, Sanat ve Sanat Kuramları, Çağdaş Cam Sanatı Tarihi, Cam IV, Yüzeysel Tasarım II, Türk Sanatı Tarihi, Uygulamalı Proje, Estetik,Uygulamalı Bitirme Ödevi, Portfolyo Tasarımı (Portfolio Design) dersleri zorunlu olarak verilmektedir. Bu derslerin yanı sıra Türk Dili, İnkılap Tarihi, İngilizce dersleri de zorunlu dersler arasında bulunmaktadır. Ayrıca Programdaki öğrencilere seçmeli derslerde verilmektedir. Bu dersler; Bilgisayar Destekli Endüstriyel Cam Tasarımı I, Artistik Mimari Camları I, Cam Kullanım Eşyası I, Cam Boya Teknikleri, Cam Fırınları, Sıcak Cam Üfleme Teknikleri, Bilgisayar Destekli Endüstriyel Cam Tasarımı II, Artistik Mimari Camları II, Cam Kullanım Eşyası II, Soğuk Cam Üfleme Teknikleri, Soğuk Cam İşleme Teknikleri, Cam Heykel I, Cam Dekorları I, Cam Teknolojisi I, Endüstriyel

164 143 Cam Tasarımı I, Vitray Teknikleri, Cam Atölyeleri Fırın Yapımı, Füzyon ve Çökertme Teknikleri, Serbest Cam Tasarımı, Cam Heykel II, Cam Dekorları II, Cam Teknolojisi II, Endüstriyel Cam Tasarımı II derlerinden oluşmaktadır. Kültür Tarihi, Kültürel Etkinlikler, Cam Teknikleri, Topluma Hizmet Uygulamaları, Temel Fotoğrafçılık, Sanat Psikolojisi, Temel Resim Eğitimi, Sanat Sosyolojisi, Sıcak Cam Şekillendirme Yöntemleri I dersleri de mesleki seçmeli ders olmamakla beraber seçmeli ders olarak verilmektedir. 1.Yarıyıl Ders Programı Ders Kodu Ders Adı Teorik Uygulama Kredi BİL151 Temel Bilgi Teknolojisi CAM101 Cam Tekniklerine Giriş CAM103 Cam Teknik Resim ve Perspektif SAN101 Temel Sanat Eğitimi I SAN113 Sanat Kavramları TÜR151 Türk Dili I İNG107 Advanced English I (İleri İngilizce I) İNG151 İngilizce I Toplam Yarıyıl Ders Programı Ders Kodu Ders Adı Teorik Uygulama Kredi CAM102 Cam Temel Eğitimi CAM104 Tasarım Tarihi KİM110 Genel Kimya KİM110 General Chemistry SAN102 Temel Sanat Eğitimi II TÜR152 Türk Dili II İNG108 Advanced English II İNG152 İngilizce II BEÖ155 Beden Eğitimi KÜL105 Kültür Tarihi KÜL199 Kültürel Etkinlikler SAN155 Salon Dansları TİY121 Tiyatroya Giriş Toplam

165 144 3.Yarıyıl Ders Programı Ders Kodu Ders Adı Teorik Uygulama Kredi CAM201 Cam I CAM203 Cam Teknolojisi I CAM205 Cam Şekillendirme Yöntemleri CAM207 Cam Dökümü ve Kalıp Yapımı FEL203 Sanat Felsefesi I SNT251 Genel Sanat Tarihi I TAR253 Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi CAM443 Cam Teknikleri Toplam Yarıyıl Ders Programı Ders Kodu Ders Adı Teorik Uygulama Kredi CAM202 Cam II CAM204 Cam Teknolojisi II CAM206 Cam Kalıp Malzemeleri ve Şekillendirme Teknikleri CAM208 Soğuk Cam İşleme FEL204 Sanat Felsefesi II SNT252 Genel Sanat Tarihi II TAR253 Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi CAM443 Cam Teknikleri THU203 Topluma Hizmet Uygulamaları Toplam

166 145 5.Yarıyıl Ders Programı Ders Kodu Ders Adı Teorik Uygulama Kredi CAM301 Cam Sanatı Tarihi CAM303 Cam III CAM305 Cam Dekor Uygulamaları CAM307 Yüzeysel Tasarım I SAN307 Sanat ve Sanat Kuramları CAM351 Bilgisayar Destekli Endüstriyel Cam Tasarımı I CAM353 Artistik Mimari Camları I CAM355 Cam Kullanım Eşyası I CAM357 Cam Kullanım Eşyası I CAM358 Cam Fırınları CAM359 Sıcak Cam Üfleme Teknikleri FOT201 Temel Fotoğrafçılık PSİ303 Sanat Psikolojisi RSM305 Temel Resim Eğitimi I SOS352 Sanat Sosyolojisi Toplam Yarıyıl Ders Programı Ders Kod Ders Adı Teorik Uygulama Kredi CAM302 Çağdaş Cam Sanatı Tarihi CAM304 Cam IV CAM308 Yüzeysel Tasarım II SNT351 Türk Sanatı Tarihi CAM352 Bilgisayar Destekli Endüstriyel Cam Tasarımı II CAM354 Artistik Mimari Camları II CAM356 Cam Kullanım Eşyası II CAM358 Cam Fırınları CAM359 Sıcak Cam Üfleme Teknikleri CAM360 Soğuk Cam Üfleme Teknikleri CAM362 Soğuk Cam İşleme Teknikleri Toplam

167 146 7.Yarıyıl Ders Programı Ders Kodu Ders Adı Teorik Uygulama Kredi CAM401 Uygulamalı Proje EST405 Estetik CAM451 Cam Heykel I CAM453 Cam Dekorları I CAM455 Cam Teknolojisi I CAM457 Endüstriyel Cam Tasarımı I CAM459 Vitray Teknikleri CAM461 Cam Atölyeleri Fırın Yapımı CAM463 Füzyon ve Çökertme Teknikleri CAM465 Serbest Cam Tasarımı CAM441 Sıcak Cam Şekillendirme Yöntemleri I CAM443 Cam Teknikleri Toplam Yarıyıl Ders Programı Ders Kodu Ders Adı Teorik Uygulama Kredi CAM402 Uygulamalı Bitirme Ödevi GRA408 Portfolyo Tasarımı (Portfolio Design) CAM452 Cam Heykel II CAM454 Cam Dekorları II CAM456 Cam Teknolojisi II CAM458 Endüstriyel Cam Tasarımı II CAM442 Sıcak Cam Şekillendirme Yöntemleri II Toplam

168 Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Ders İçerikleri Temel Bilgi Teknolojisi: Bilgi Teknolojilerine Giriş; Bilgi Çağı ve Bilgi Toplumu; Bilgi Sistemleri; Algoritma Kavramı: Algoritma nedir?, Algoritmanın temel özellikleri; Bilgisayar Organizasyonu; İşletim Sistemleri: İşletim sistemi nedir?, İşletim sistemi görevleri ve çeşitleri nelerdir?; Bilgisayar Yazılımı; Uygulama Yazılımları: Kelime işlem programı, Raporlama ve işlem tablosu programı, Çizim programı, Sunu programı; Veritabanı: Veritabanı nedir?, Çeşitleri nelerdir?; Veri İletişimi ve Bilgisayar Ağları; Kullanımı, FTP; İnternet ve www: İnternet nedir?, İnternet kullanımı, Bilgi tarama ve bilgiye erişim. Cam Tekniklerine Giriş: Cam Teknikleri Hakkında Genel Bilgiler: "Pate de Verre" tekniği, "Fusing" tekniği ve "Slumping" tekniği; Sıcak-Soğuk Cam Üfleme Yöntemleri ve Uygulamaları; Serbest Plaka ve Mühür Uygulamaları; Boncuk Yapımı: Açık aleve girme, Ayırıcı kullanımı, Çubuğa cam sarma, Çubuk üzerinde serbest veya kalıpla şekillendirme, Renklendirme, Soğutmanın önemi; Göz Boncuğu Tasarımı ve Yapımı. Cam Teknik Resim ve Perspektif: Temel Bilgiler: Tanım, Standartlar, Çizim aletleri ve malzemeler; Ölçekler; Çizgiler, Yazılar, Geometrik çizimler; Eşit parçaya bölme, Dikme çıkma, Açı çizme, Yaylar, Paralel doğrular, Çokgenler, Yaylarla birleştirmeler, Spiraller, Eğriler, Ovaller, Elipsler, Eğriler; İzdüşüm: Genel bilgi, Dik izdüşümü, Çoklu izdüşüm, Yüzeylerin izdüşümü; Görünüş Çıkarma: Tek görünüş, İki görünüş, Perspektif görünüşlerin çizimi, Görünüş tamamlama; Perspektif: Konik perspektif, Paralel perspektif; Kesit Alma: Tam kesit, Yarım kesit, Döndürülmüş kesit, Kısmi kesit ve ölçülendirme. Temel Sanat Eğitimi I: Plastik Sanatlar, Görsel Dili Oluşturan Temel Elemanlar, İlkeler ve Işık: Doğal obje üzerinde ışık gölge, Yapay objeler üzerinde ışık gölge, Karakalem ile etüdler, Füzen ile model; Nokta: Noktanın tanımı, Olanakları, Karakterleri, Düzenlenmesi, Düzenli ritm, Düzensiz ritm; Çizgi: Çizginin tanımı, Olanakları, Doğal çizgi çeşitleri, Yapay çizgi çeşitleri, Kalemle, Mürekkep

169 148 ile boya ile çizgi araştırmaları; Doku: Dokunun tanımı, Doku araştırmaları, Yapay dokular, Doğal dokular, Aktüel dokular, Yüzeyde doku, Üç boyutta doku. Sanat Kavramları: Sanat ve Sanatla İlgili Kavramlar: Sanat, Sanatçı, Alıcı, Sa-nat eseri; Sanat: Sanatın tanımlanması, Sınıflandırılması, Sanata tarihsel süreçten bakılması, Sanatla ilgili kuram ve kavramların incelenmesi; Sanatçı: Sanatçının toplumdaki yeri, Toplumla ilişkisi, Yaratma eylemi ve yaratma süreci; Alıcı: Sanat eseriyle ilişkisi, Bu ilişkiyi etkileyen toplumsal ve psikolojik faktörler; Sanat Eseri: Bir ürünün sanat eseri olabilmesi için gerekli nitelikler, Sanat eserini oluşturan ögeler. Cam Temel Eğitimi: Başlangıcından Günümüze Cam Sanatı ve Gelişimi; Cam Üretimi: Kullanılan malzemeler, Hammaddeler, Şekillendirme, Teknik ve yöntemleri, Kalıp malzemeleri ve yapımı, Kurutma ve pişirme; Ayırıcılar ve Uygulama Teknikleri; Basit Formlar: Tabak, Çerezlik, Mumluk; Fırınlama Diyagramları, Isıl İşlemler, Tavlama, Tepeleme, Kristalleştirme. Tasarım Tarihi: Endüstri Devrimi Öncesi Tasarım; Kısa Tarihçe; Endüstri Devrimi; Geleneksel Zanaatlardan Endüstriyel Sanatlara Geçiş; Endüstriyelleşme ve Uyum İçin Arayışlar: Kitle için tasarım düşünceleri; Endüstri teknoloji ilişkisi; El İşçiliğinden Fabrikasyona Geçiş; Amerikan Sistemi ve Seri Üretimi; Standartlaşma ve Rasyonalizasyon; 20. yy. Başlarında Sanat ve Endüstri; Endüstriyel Tasarımın Gelişimi. Genel Kimya: Madde: Maddenin özellikleri, Kimyasal ölçü birimleri, Maddenin yapısı, Atom, Molekül, İyonlar, Bileşik, Karışım, Periyodik tablo; Mol Kavramı: Basit ve moleküler formüller, Kimyasal reaksiyonların yazılımı, Dengelenmesi, Problem çözümleri, Çözelti çeşitleri, Çözelti hesapları; Bileşiklerin Sınıflandırılması: Oksitler, Asitler, Bazlar, Tuzlar; Seramik Hammaddelerinin Tanımlanması ve Uygulanan Testler: Kil, Kaolin, Feldspat, Mermer, Tebeşir, Dolomit, Talk, Kuvartz.

170 149 Temel Sanat Eğitimi II: Renk: Rengin tanımı, Ana renkler, Ana ara renkler, Ara renkler, Renk skalası, Renk psikolojisi, Renk form ilişkisi, Renk fonksiyon ilişkisi, Renk kontrastları, Tamamlayıcı kontrast, Simultane kontrast, Yalın kontrast, Sıcak soğuk kontrast, Miktar kontrastı, Açık koyu kontrastı, Kalite kontrastı; Strüktür: Tanımı, Mobil eleman, Form tekrarı, Yüzeysel strüktür, Üç boyutlu strüktür, Çağrışımlı form, Form üretme; Tasarım İlkeleri: Kompozisyon, Benzerlik, Denge, Yönler, Sık seyrek, Açık koyu, Büyük küçük, Dolu boş, Zıtlık organik, İnorganik. Cam I: Atölyede Yapılan Cam Eğitimi: Atölye uygulamaları ile tartışmalı eleştirilerle bütünleştirilen çağdaş konular, Ödevler, Raporlar. Bu derste öğrencilerden tasarım çizimlerini geliştirmeleri istenir. Ders: Üç Boyutlu Algılama, Malzeme, Kavram, Işık konularını İçermektedir. Yaratıcılığın temel bir araç olarak geliştirilmesi istenir. Ekip çalışmaları özendirilir. Uygulama çalışmalarının değerlendirilmesi yapılır. Cam Teknolojisi I: Cam Bilimine Giriş: Camın doğada bulunuşu, Camın kimyasal yapısı, Cam oluşturan oksitler, Oksitlerin cam özelliklerine etkileri; Cam Türleri: Saf silika camı, Alkali-silika camları, Soda-kireç-silika camları, Kurşun esaslı camlar, Borosilikat camları, Alüminosilikat camları, Germanat camları, Fosfat camları, Halojen esaslı camlar, Kalgojenit camları, Organik camlar, Metalik camlar. Cam Şekillendirme Yöntemleri: Soğuk Cam Üfleme (Şaloma)-I: Sağ-sol el dengesi, Tavlama, Sap çekme, Balon şişirme, Renklendirme, Tansiyon alma; Sıcak Cam Üfleme-I: Fırından doğru cam alma, Serbest şekil üfleme, Değişik renklendirmeler; Soğutma Fırınında Tansiyon Alma; Kullanılan Malzemelerin Özellikleri; Değişik Formlara Üfleme Uygulamaları, Zımpara Uygulamaları ve Polisaj Uygulamaları. Cam Dökümü ve Kalıp Yapımı: Cam Kalıp Türleri; Kum ve Metal Kalıpları: Kum kalıplarda kullanılan hammaddeler, Metal kalıplarda kullanılan hammaddeler, Malzemeler; Diğer kalıp türleri; Tek Parçalı Kalıp Yapımı ve

171 150 Uygulamaları: Model yapımı, Kalıp yapımı; Kalıba Cam Dökümü: Cam dökümünde dikkat edilmesi gereken noktalar, Kepçeyle cam alma; Kalıba Döküm, Uygulamaları: Tabak, Çerezlik, Çokgen kaplar, Figüratif form uygulamaları. Sanat Felsefesi I: Sanatın Kavram Olarak Saptanması: Sanatçı, Alıcı, Sanat eseri, Bir nesneyi sanat eseri kılan sanat alanının içinden ve dışından yollar; Sanat Bilim Dalları: Sanat teknik bilimi, Sanat psikolojisi, Estetik, Sanat sosyolojisi, Sanat felsefesi; Sanat Felsefesi: Sanat felsefesinin alanı, Amacı ve işlevi; Sanat Felsefesi Yapma Yöntemleri: Sanat ontolojisi, İdea aramak, Felsefi izimler, Devlet politikası açısından sanat felsefesi; Sanat Ontolojisi: Modern ontolojideki sanat kuramları, Hartmanın ontoloji kuramı, Sanat eserlerinin varlık olarak yapıları. Genel Sanat Tarihi I: Sanat ve Sanatçı Kavramları; Tarih Öncesi Çağlardan Orta-çağ Sonuna Kadar Sanatın Toplumsal-Siyasal-Kültürel Değişimlerdeki İşlevi Etkileşimi; Dönemlere Göre Biçim Üslup Özelliklerinin Gelişimi; Güzellik-Estetik Kavramları ve Antik Çağın Somut Örnekleri; Doğu-Batı Sanat Anlayış-larının, Felsefelerinin Karşılaştırılmalı Değerlendirilmesi; Din-Sanat ilişkilerinin Somut Örnekler Olan Yapıtlarda İncelenmesi; Genel Kaynak Kitapların Tanıtımı. Cam II: Kullanılan Tüm Malzemelerle Araştırmaların Sürdürülmesi; Düzenli Olarak Verilen Ödev Araştırmaları Sonucu Öğrencilerin Yapılabilirlik Sınırlarını Zorlayarak Özgün Fikir ve Hayal Güçlerinin Geliştirilmesi; Öğrencilerin Zengin Bir Fikir Geliştirmeye Yönelik Eskiz Defteri Oluşturmaları, Eskiz Çalışmalarının Geliştirilmesi ve Uygulama; Derste Diğer Öğrencilerle Takım Çalışma Becerilerinin Kazandırılması. Cam Teknolojisi II: Cam Oluşum Teorileri; Cam Üretiminde Kullanılan Hammaddeler ve Karakteristik Özellikleri: Ana hammaddeler, Yardımcı hammaddeler; Camın Kimyasal Dayanımı: Kimyasal etkileşme mekanizmaları, Alkali etkileri, Su ve asit etkileri, Bileşim etkileri ve dayanıklılığın arttırılması; Cam Şekillendirme Teknikleri; Cama Uygulanan Isıl İşlemler; Son Ürün Karakterizasyonu; Camların Kullanım Alanları.

172 151 Cam Kalıp Malzemeleri ve Şekillendirme Teknikleri: Sıcak Cam Üfleme II: Büyük obje üflemesi, Doğru ekip çalışması, Çubuk çekme ve bunların kullanımı, İç/dış cam sarma, Çubuklar ile cam renklendirme, Murini teknikleri; Soğuk Cam Üfleme Teknikleri II: Büyük obje üflemesi, Çubuk çekme ve çubuk renklendirme, Borosilikat çalışması, Binçiçek (Millefiori) çalışması; Uygulamalar: Gözyaşı şişesi; Kalıp Türleri: Kum, Metal, Bisküvi, Board ve Ahşap kalıpları, Kullanılan hammaddeleri ve malzemeleri. Soğuk Cam İşleme: Soğuk Cam İşleme Teknikleri: El ve Makine ile İşleme Türleri: Kesme teknikleri ve uygulamaları, Delme teknikleri ve uygulamaları, Zımpara türleri ve kullanımları, Rodaj türleri ve uygulamaları, Polisaj uygulamaları, Gravür yapım teknikleri ve uygulamaları, Koparma ve uygulamalar; Cam Kesme Yöntemleri ve Kesim İşlemleri; Cam Kesim İşlemlerinde Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar; Cam Kesiminde Kullanılan Malzemeler, Cam Kesim Uygulamaları: Cam levha kesimi, Boyutlu formlarda cam kesimi. Sanat Felsefesi II: Felsefi İzimler Açısından Sanat Felsefesi: Yansıtma kuramları, Klasik yansıtma kuramları, Platon, Aristotales ve Neo-Klasik yansıtma kuramları, Modern yansıtma kuramları, Batı gerçekçiliği, Rus gerçekçiliği, Toplumsal gerçekçilik kuramları; Anlatımcılık Kuramları: Romantizm, Yaratma olarak anlatımcılık ve aktarım olarak anlatımcılık kuramları; Duygusal Etki Kuramları: Hedonizm, Estetik yaşantı ve Richardsın öznelci kuramı; Biçimcilik Kuram-ları: Anglo Amerikan biçimciliği, Rus biçimciliği ve yapı-salcılık kuramları açısından sanat felsefesi. Genel Sanat Tarihi II: Ortaçağdan Günümüze Sanatın Toplumsal- Siyasal- Kültürel Dönüm Noktalarındaki Rolü ve Etkileşimi; Mi-marlık ve Plastik Sanatlar Kavramlarının Değerlendirilmesi; Terminoloji; Sanatçı Kimliğinin Ortaya Çıkışı ve Somut Örnekleri; yy.'ın Toplumsal-Siyasal Etkilerinin Sana-ta Yansıması ve Örnekleri; 20.yy.Türk Sanat Ortamı; Mi-marlık ve Plastik Sanatların Gelişimi, Sanatçılar ve Yapıtları.

173 152 Cam Sanatı Tarihi: Tarihsel Süreçte Camın Gelişimi: Tarih Öncesi Çağlarda Cam: Ön Asya Uygarlıklarında cam (Mezopotamya, Mısır, Suriye), Erken Roma dönemi camcılığı, Rodos ve Kıbrıs adalarında camcılık, Roma ve Bizans dönemlerinde camcılık; Tarih Çağlarında Camcılık ve Gelişimi; İslam Sanatında Cam: Şam ve Halep camcılığı; Ortaçağ Avrupası ve Camcılık: Venedik camcılığı; Murano camcılığı; Türk Camcılığı ve Gelişim Evreleri: Anadolu Türklerinde cam sanatı, Osmanlılarda cam sanatı; Türk Camcılığının Gelişiminde Etken Olan Kurum ve Kuruluşlar; Amerika'da Cam. Cam III: Önceki Dönemde Ortaya Konulan Çalışmaların Sonuçlarının Daha da Olgunlaştırılarak İlerletilmesi, Yeni Araştırma Projelerinin Verilmesi, Proje Geliştirmeye Yönelik Yaratıcı Faaliyetlerin Desteklenmesi ve Uygulamalar: Grup içi beyin fırtınası uygulamaları, Rüya panosu uygulamaları gibi yaratıcılığı güdüleyecek çalışmalar; Proje Uygulamalarının Araştırma Raporları Haline Getirilmesi; Seminer Çalışmaları; Proje Sunuş ve Sergileme. Cam Dekor Uygulamaları: Teknik Dekor Uygulama Yöntemleri: Basit el dekorları ve uygulamaları, Sünger dekorları ve uygulamaları, Istampa dekorları ve uygulamaları, Pistole dekorları ve uygulamaları, Fırça dekorları ve uygulamaları, Spatül dekorları ve uygulamaları, Merdane dekorları ve uygulamaları, Elek baskı dekorları ve uygulamaları; Cam Dekor Çeşitleri: Cam Arası ve Cam Üstü Dekor Uygulamaları; Boya Hazırlanması; Düşük ve Yüksek Pişirim Boyaları ve Uygulamaları. Yüzeysel Tasarım I: Yüzey Biçim İlişkileri: Formun tanımı, Form fon ilişkileri, Doğal obje elemanlarının etüdü, Etüde bağlı kompozisyon kuralları; Tasarıma Dönüştürme; Elemanter Sistem ile Yüzeyin Düzenlenmesi: Geometrik elemanlarla tasarım, Karenin tanımı ve kompozisyon içinde etkisi, Üçgenin tanımı ve kompozisyon içerisindeki etkisi, Dairenin tanımı ve kompozisyon içindeki etkisi, Geometrik elemanların birbirleriyle ilişkileri, Düzenleme, Sistemleme; Karakalem ile Tasarım: Desen, Eskiz, Işık-gölge çalışması.

174 153 Sanat ve Sanat Kuramları: Sanat Eserinin ve Sanatçının Konumu: Farklı bakış açılarıy-la sanat nesnesinin gelişim süreci, Kuramsal felsefe, Sosyolojik tartışmaların sınırları; Yirminci Yüzyıl Çağdaş Sanatı: Günümüzde sanat eserinin ulaştığı nokta, Sanatçının çalışmalarının sanat tarihi ile bağı, Kapsadığı akım, Tarihsel gelişimi; Video, Dia, Fotoğraf Ve Katolog Gibi Farklı Dökümanlar: Tartışma ortamı, Araştırma raporları, Bakış açısı; Tarihsel Sırayla: Çağın, Dönemin ve toplumun, Sosyal, Siyasal, Ekonomik ve düşünsel değişimleri. Artistik Mimari Camları I: İç-Dış Mekan Tanımları; Mekan-Fonksiyon İlişkisi; Form, Şekil, Renk, Dolum ve Işık Uygulamaları; Mimaride Camın Yeri; Dış Cephede Duvar Panosu Tasarımı ve Uygulaması, Araştırma Dosyası Projelendirilmesi; Bahçe Heykeli Tasarımı Uygulamaları ve Çevre Düzeni ile Projelendirilmesi; Artistik Mimari Cam Uygulamalarında Kullanılan Teknikler: Sıcak cam üfleme, Cam dökümü, Pate de Verre Füzyon ve Slumping. Cam Fırınları: Cam Atölyeleri Fırın Türleri; Potalı Fırınlar, Kamara Fırınları, Tavlama Fırınları, Pate De Verre Fırınları; Fırın Tasarımı ve Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar; Cam Fırınlarında Kullanılan Malzemeler: Yalıtım Malzemeleri: Kordieritler, Boardlar, Silimanit Tuğlalar, Zaglar, Silis; Resistanslar, Termokupullar, Programetreler, Radyasyon Filtreleri; Diğer Malzemeler: Kontaktörler ve Solid Röleler. Bilgisayar Destekli Endüstriyel Cam Tasarımı I: Bilgisayar Destekli Tasarımın Amacı ve Kullanıldığı Sektörler; Cam Sektöründe Bilgisayar Destekli Tasarım; Bilgisayar Destekli Tasarımda da Kullanılan Temel Tasarım Kavramları; Teorik ve Uygulamalı Örnekler; Bilgisayar Destekli Tasarımda Kullanılan CAD Programları Hakkında Genel Bilgi: I-DEAS programının tanıtımı, I-DEAS programında genel tasarım prensipleri, I-DEAS programında kullanılan terimlerin ve mönülerin yardımı ile vazo, büro seti, cam lavabo, tabak setleri tasarımları. Cam Kullanım Eşyası I: Cam ve Eşyası Tasarım Kriterleri: Fonksiyonel ve estetik değerlendirme, Ergonomi, Üretilebilirlik, Ölçümlendirme, Projelendirme;

175 154 Saydam, Yarı Saydam ve Opak Görüntülü Uygulamalar: Vazo tasarımı, İkili ve üçlü takım tasarımları biçimlendirme, Tasarım ölçütlerine uyum gereklilikleri. Cam Boya Teknikleri: Cam Boya Tekniklerinde Kullanılan Malzemeler: Oksitler, Pigmentler, Doğal ve yapay tutucular, İncelticiler ve çözücüler, Fırçalar, Spatüller, Merdaneler; Pistole, Maskeleme bandı; Renk Karışımları ve Hazırlanmaları; Cam Boya Teknikleri Uygulamada Oluşan Hatalar ve Çözüm Yolları; Serbest Fırça Tekniği ile El Dekoru Geliştirme Uygulamaları. Çağdaş Cam Sanatı Tarihi: Çağdaş Sanat Kavramı; Dünyada ve Türkiye'de Çağdaş Sanatlar İçinde Camın Yeri; Dünyada ve Türkiye'de Çağdaş Cam Sanatının Oluşumuna Yön Veren Faktörler ve Eğilimler; Türkiye ve Dünyadan Çağdaş Cam Sanatçıları; Cam Sanatçılarının Eserlerinden Örnekler, Teknik ve İçerik Açıdan İrdelenme ve Yorumlama; Dünyada ve Türkiye'deki Müzelerde Bulunan Cam Koleksiyonlarından Örnekler. Cam IV: Farklı Malzemelerin Kullanımı: Cam ile birlikte kullanılabilecek yardımcı malzeme araştırmaları, Yardımcı malzeme kullanımında dikkat edilecek noktalar, Farklı malzeme ile çalışma teknikleri; Farklı Malzeme Kullanımına Yönelik Uygulamalar; Düzenli Ödevlerle Görsel Araştırma Yeteneğinin Geliştirilmesi, Zengin Çizim Dosyası Oluşturup Grup Çalışmalarının Geliştirilmesi ve Grup Kritikleri; Seminer Çalışmaları; Proje Sunuş ve Sergileme. Yüzeysel Tasarım II: Resim Yüzeyinde Tasarımı Oluşturmak İçin Temel Kurallar: Zıtlık tanımı, Tasarıma etkisi, Azlık-çokluk, Büyük-küçük, Dolu-boş, Yönler, Mat-parlak, Organik-inorganik, Benzerlik, Tekrar, Denge; Birimsel Sistemli Tasarım; Organik-İnorganik Biçimlerden Birim Üremesiyle Tasarım Oluşturma; Stilizasyon: Biçimin Sade Hale Dönüştürülmesi, Yalın Anlatıma Ulaşma Çalışması; Deformasyon: Biçimin artırılması, Yoğun anlatım, Arayış, Kişisel dil oluşturma, Yüzeyde sorunlar oluşturma, Yüzey sorunlarını çözme.

176 155 Türk Sanatı Tarihi: İslam Öncesi Türk Kültür ve Sanatı, Hun, Göktürk ve Uygur Sanatlarından Örnekler, Büyük Selçuklu, Memlük ve Zengi Sanatları Süsleme Örneklerinin Anadolu'da Etkileri; Anadolu Selçuklu Eserleri: Taş, Ahşap, Çini, Tuğla beze-meleri, Beylikler Devri ve İlk Devir Osmanlı Eserleri; Klasik Devir Osmanlı Mimarisi: Türk Barok Üslübu, Ampir Üslubu; Türk El Sanatları: Halı, Kilim, Çini, Keramik, Maden, Ahşap ve Kumaş Örnekleri Desen ve Teknikleri; Türk Resminin Gelişimi: Batılı Ressamlar ve Türk sanatçıları, Cumhuriyet Dönemi Türk Mimarisi, I.ve II.Ulusal mimari örnekler, Heykel sanatı ve diğer sanatlar. Sıcak Cam Üfleme Teknikleri: Fırından Doğru Cam Alma Serbest Şekil Üfleme; Değişik Renklendirme Uygulamaları; Soğutma Fırınında Tansiyon Alma; Malzemelerinin Doğru Kullanımları; Değişik Formlara Üfleme; Kulp ve Emzikli Form Uygulamaları. Zımpara ve Polisaj; Optik ile Çeşm-i Bülbül Form Uygulamaları, Renkli Çubuk Çekme Teknikleri ve Uygulamaları. Soğuk Cam Üfleme Teknikleri: Büyük Obje Üflemesi ve Uygulama Kriterleri; Çubuk Çekme ve Çubukla Renklendirme ve Uygulamaları; Borosilikat Çalışması ve Uygulamaları; Bin Çiçek (Millefiori) Çalışması ve Uygulaması; Gözyaşı Şişesi; Kulplu Testi ve Amfora Uygulamaları. Eskitme Tekniklerinin Uygulanması. Soğuk Cam İşleme Teknikleri: El ve Makine ile Cam İşleme Teknikleri: Cam kesme, Delme, Zımpara, Rodaj, Polisaj ve gravür; Malzeme Tanımları ve Kullanımları; Uygulama, Kutu Tasarımı, (60x60) cm; Elemanter Duvar Panosu Tasarımı Uygulamaları; Füzyon/Slumping Tekniği ile Birim, Biçim Oluşturma ve Uygulamaları. Cam Kullanım Eşyası II: İç-Dış Mekan Aydınlatma Elemanları ve Tasarım Kriterleri: Fonksiyonel ve estetik değerlendirme, Üretilebilirlik, Ölçümlendirme, Projelendirme; Saydam, Yarı Saydam ve Opak Görüntülü Uygulamalar; Serbest Kullanım Tekniğinin Olduğu Tasarımlarda Yardımcı Malzemelerden de Yararlanma Olanakları; Serbest Kullanım Teknik Kriterleri ve Uygulamalar

177 156 Artistik Mimari Camları II: İç Mekanda Cam Tasarımları; Soğuk Camın ve Füzyonun Mimaride Kullanım Alanları: Dekoratif eşya ve seperatörler, Aydınlatma elemanları (Zemin-Duvar), Heykel-tabaklar, Çanak-duvar resmi uygulamaları, Merdiven tasarımları; Artistik Mimari Cam Projeleri: Eskiz hazırlama, Teknik çizim form, Fonksiyon ve görsel algı öneminin vurgulanması; Görüntü Resmi ile Birlikte Tasarım ve Uygulanması. Bilgisayar Destekli Endüstriyel Cam Tasarımı II: Bilgisayar Destekli Tasarım Yapan Cam İşletmelerinin İncelenmesi ve Araştırılması; I-DEAS Programında Kullanılan 3D Tasarım Yöntemlerinin (Part Design, Surfacing) Teorik ve Uygulamalı Anlatımı; I-DEAS Programında 3D Tasarımından 2D Teknik Resim Hazırlama Yöntemleri: Görüntü hazırlama, Görünüş yerleştirme, Kesit alma, Ölçülendirme, Detay görüntü alma, semboller; Bilgisayar Destekli Çay Takımı Tasarımı: Kulp, Çaydanlık, Vazo tasarımları. Uygulamalı Proje: Sanatsal Kullanıma Yönelik Proje Hazırlanması: Araştırma safhası, Eskiz hazırlama, Teknik proje hazırlama, Uygulamalar, Araştırma raporu yazımı, Rapor sunuşu ve değerlendirme, Eleştiri ve jüri değerlendirmesi; Tasarımcının Tasarıma Getirdiği Yenilik; Yaratıcılık Kriterleri ve Tasarımın Temel İlkelerine Uyumluluğu. Estetik: Estetik, insan tarafından gerçeğin güzellik yönünden özümsenmesinin temel ilkelerini ve yasalarını araştıran felsefik bir bilim olarak karşımızda durmaktadır. Biz de bu ders yılı içinde "Estetik" dersini; güzelliğin bilimi olarak ele alacak; onu farklı düşünürlerin yapıtları ve yargıları çerçevesinde işleyerek; eserler bağlamında da karşılaştırarak birlikte değerlendireceğiz. Daha çok düşünsel bir boyutu olan Estetik, gerek kavram, gerekse terminoloji olarak tarihten bu güne ulaşan boyutuyla anlatılacak. Sanat tarihi içinde oluşan eserlerin estetik yasaları da başka bir açısı olarak yine bu derste tartışılacak. Salt geçmiş sanat eserleri ve sanat kavram-düşünce modelleri değil; aynı zamanda günümüzde, aktüel boyutuyla ortaya konan eserlerin de "estetik yasaları" tarihten güncelliğe uzanan

178 157 somut, soyut çizgi boyutunda değerlendirilecek ve interaktif bir yöntem dahilinde ele alınacaktır. Cam Heykel I: Pate de Verre'ye Giriş; İki ve Üç Boyutlu Formların Kalıp Tekniklerinin Yöntemleri ve Uygulamaları: Mask yapımı, Rölyefli formlar; Cam Kırma Yöntemleri: Tane boyutları eleme, Renklendirme; Malzeme Kullanım Teknikleri; Cam Malzemelerinin Kullanıma Hazır Hale Getirilmesi; Fırınlama; Fırın Diyogramlarının Doğru Kullanımı; Zımpara; Polisaj Teknikleri. Cam Dekorları I: Basit El Dekorları: Sünger, Istampa, Pistole, Fırça, Elek Baskı Dekorları ve Uygulamaları; Cam Üstü Uygulamalar; Cam Dekorlarında Boya Hazırlanması; Düşük Isı Pişirim Boyaları ve Uygulamaları; Hazır Mamul Üzerinde Fırça Dekor Uygulamaları; Endüstriyel Tekrara Dönük Dekor Uygulamaları; Opal Camlarda Fırça Dekorları ve Açık-Koyu İlişkileri ile Fırça Desenleri Uygulamaları. Cam Teknolojisi I: Cam Türleri; Cam harmanı ve hazırlanması; Cam Fırınları ve Ergitme Yöntemleri; Camın Şekillendirilmesi; Tavlama; Cam Hataları ve Test Yöntemleri; Camın Fiziksel Özellikleri, Bileşimi, Camın Vizkozitesi, Camın Yoğunluğu, Isıl Genleşmesi, Elektriksel Özellikleri, Camın Mekanik Özellikleri. Camın Kimyasal Özellikleri ve Etkileşimleri: Alkali etkileri, Su ve asit etkileri, Bileşim etkileri ve dayanıklılığın arttırılması. Endüstriyel Cam Tasarımı I: Endüstriyel Tasarımla İlgili Ön Bilgiler; Endüstriyel Tasarımlarla İlgili Ürünlerin İncelenmesi ve Değerlendirilmesi: Form, Fonksiyon ve Üretilebilirlik, Estetik Açılardan Değerlendirilmesi; Tasarı-Tasarım, Model-Kalıp, Üretici Kalıpları, Lavabo ve Ayna Tasarımı, Tasarlanarak Uygulanması, Sergileme düzenine getirilmesi, Endüstriyel Cam Ürünlerinde Montaj ve Yardımcı Malzeme İle Kullanımları. Cam Atölyeleri Fırın Yapımı: Fırın Yapımında Göz Önünde Bulundurulması Gereken Noktalar; Model Fırın Uygulamaları: Fırın Proje

179 158 Araştırması, Proje Taslak Geliştirme, Teknik Resim Çizim ve Ölçümlendirmeler, Fırın Hesapları: Yüzey ve Hacim Hesapları; Fırın Çalışma Testleri; Elektrik ve Gaz Tüketim Hesapları ve Güvenlik Sistemleri, Alınan Tedbirler. Füzyon ve Çökertme Teknikleri: Serbest El Cam Kesme; Plaka Tasarımı ve Ölçümlendirme; İki ve Çok Katlı Plaka Hazırlama; Plaka Renklendirmesi ve Pişirimi. İki ve Çok Katlı Plaka Pişirimi; Kalıp Malzemeleri: Kalıp Hazırlama, İç/Dış Bükey Çökertme, Ayrıcılar; Füzyon ve Çökertme ile Tabak, Mumluk Yapımı; Renkli veya Şeffaf Uygulamalar, Dekor Tekniklerinin Farklı Malzemelerle Kullanım Önerileri. Vitray Teknikleri: Tarihi Süreç İçinde Yapılmış Vitray Örnekleri ile İlgili Slaytlı Bilgilendirme; Vitray Teknikleri: Mozaik Vitray, Kurşunlu Vitray, Alçılı Vitray, Tiffany, Asitle Yedirme, Kumlama, Taşlama, Koparma, Boyama; Deneysel Vitray Araştırmaları ve Uygulamaları (Pate de Verre, Dökme Mozaik, Merdane, Serbest Renklendirme Teknikleri ile); Mekana Yönelik Araştırma, Eskiz, Mekan Projesi ile Uygulama ve Sunumu. Serbest Cam Tasarımı: Üç Boyutlu Formlar ve İki Boyutlu Yüzeylerle Farklı Mekanlarda Özgün Anlatım Biçimleri; Farklı Teknik Yöntemler, Farklı Malzeme Kullanımları, Farklı Cam Şekillendirme Teknikleri (Üfleme, Pate de Verre, Kalıpta Şekillendirme, Soğuk Cam Şekillendirme Teknikleri); Serbest Cam Uygulamaları: Bahçe Elemanları, Aydınlatma, Su Oyunları, Figür Konu Seçim ve Kriterleri: Boyut ve Konum Gözönüne Alınarak Sanatsal Kaygı ve Endişelerle Oluşturulan Tasarım Uygulamaları. Uygulamalı Bitirme Ödevi: Diploma Niteliği Taşıyan Proje Uygulamaları: Sanatsal projeler, Fonksiyonel projeler; Fonksiyonel Proje Uygulamaları: Sosyal ve ekonomik gruplar hedef kitleleri araştırması, Tarihçe, Teknik bilgiler, Araştırma raporları, Eskizler; Sanatsal Proje Uygulamaları: Sanatsal öz ve kişisel tavrın oluşturulması, Konuya bağlı eskiz araştırmaları, Teknik bilgiler, Proje sunuş dosyası hazırlığı, Proje değerlendirme.

180 159 Portfolyo Tasarımı (Portfolio Design): Kişisel Tanıtımın Gerçekleştirilmesi: Organize edilen projelerin etkin ve öz bir biçimde sunulması, Sunumla ilgili biçimsel tercihler, Elektronik veya çanta portfolyo; Portfol-yonun Hazırlanması: Portfolyonun hedef kitlesinin tespit edilmesi, Sunum biçiminin kararlaştırılması, Sunulacak çalışmaların nihai tespiti, Biçim ve teknikle ilgili hazırlıklar, Gerekli malzemelerin tedarik edilmesi, Sergilenecek çalışmaların baskı tekniğinin kararlaştırılması, Elektronik ortamda portfolyonun hazırlanması; Sunum: Özgeçmiş tasarımı ve çoğaltımı, Çalışmaların kişinin tarzını da yan-sıtacak şekilde profesyonel bir biçimde sunumu. Cam Heykel II: Üç Boyutlu Formlarda Alçak-Yüksek Rölyef Doku Araştırma ve Uygulamaları; Çizgi, Mat-Parlak, Düz-Yuvarlak, Köşeli Gibi Tasarımdaki Zıtlık Kavramlarının Kullanım Yöntemleri; Yontu Malzemeleri, Yontu Yöntemleri; Kalıp Renklendirme Yöntemleri; Üç Boyutlu Formlarda Biçimlendirme Yöntemleri; Pate de Verre ve Fusing Yöntemleri; Sıcak-Soğuk Cam Üflemede Örneklemeler; Oluşturulan Elemanter Tasarımlar ve Uygulamalar. Cam Dekorları II: Obje ve Dekor Tasarımı; Cam Arası ve Üstü Dekor Uygulamaları: Istampa, Sünger, Spatül, Fırça, Merdane, Elek Baskı, Pistole Dekorları; Yüksek Isı Pişirim Boyaları ve Uygulamaları; Uygulama Sonuçlarının Değerlendirilmesi; (15x20)cm. (20x20)cm. (20x40)cm. Karo Tasarımı ve Uygulaması; (60x80)cm. Ölçülerinde Pano Çalışması Sunumu. Cam Teknolojisi II: Camların Kullanım Alanları, Güzel Sanatlardaki Yeri ve Teknolojisinin Kullanımı; Cam Türleri: Yapılarına Göre Cam Türleri, Üretim Yöntemlerine Göre Cam Çeşitleri; Camın Dekorlanması, Boyanması ve Bitirme İşlemleri; Cam Kesme Yöntemleri; Kimyasal Aşındırma İşlemleri: Kumla Aşındırma İşlemleri; Altın ve Diğer Yaldızla Kullanımı; Metalin Cama Saplanması; Dekor Pişirim Teknikleri. Endüstriyel Cam Tasarımı II: Ev-Bina, Sinema, Tiyatro, Sergi Salonu, Benzin İstasyonu, Parklar-Resmi Binalar, Müzeler, Toplu Yaşama Alanlarında

181 160 Camla Tasarlanabilen Üretilebilir Fonksiyonel Ürün Tasarımları ve Uygulamalar; Görüntü Resmi, Portfolyo ve Teknik Çizemle Sunumu. Tasarıma Getirdiği Yenilik ve Tasarım İlkelerine Uyumu ile Değerlendirilmesi.

182 Mimar Sinan Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi M.S.Ü (Mimar Sinan Üniversitesi); Ressam Osman Hamdi Bey tarafından 1882 de Sanayi-i Nefise Mektebi adıyla kurulmuştur. 2 Mart 1883 de öğretime başlamıştır. İlk sanat ve mimarlık yüksekokulu olan kurum, 1928 de Güzel Sanatlar Akademisi adını alarak Akademi unvanını alan ilk yükseköğretim kurumu olmuştur. 20 Temmuz 1982 de çıkarılan kanun hükmünde kararname ile üniversiteye dönüşerek Mimar Sinan Üniversitesi adını almıştır. Fotoğraf No 165: Mimar Sinan Üniversitesinden (2007 ve 1883 yılı) Görünüm. Mimar Sinan Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik ve Cam Tasarımı Bölümü 1930 yılında, Güzel Sanatlar Akademisi nin Tezyinat Bölümü ne bağlı olarak İsmail Hakkı Oygar tarafından kurulmuştur yılında seramik derslerine cam dersleri yerleştirilmiştir. Bugünkü durumu itibarı ile Seramik ve Cam Tasarımı Bölümünde dört yıllık lisans eğitimi verilmekte, ayrıca lisansüstü ve sanatta yeterlik programları da bulunmaktadır. Öncü bir kurum olması dikkate alınınca Güzel Sanatlar Fakültesi içerisinde yer alan Seramik ve Cam Tasarımı bölümünün Türkiye deki cam sanatı eğitimine katkısının araştırılmasına gereksinim duyulmuştur. Mimar Sinan Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi'nin Türkiye deki cam sanatı eğitimine katkısı şu şekilde ifade edilebilir: Seramik ve Cam Tasarımı bölümünde, farklı ağırlıklar gösteren dallarda sanatçı yetiştirilmesi, toplumun sanatsal yapısının

183 162 evrensel değerlere ulaştırılması, sanatın ve endüstrinin üst düzey kadrolarının oluşturulması ve gelecek kuşaklara kendi meslek alanlarında yetkili ve bilgili elemanların yetiştirilmesinin sağlanmaya çalışılması ile Türkiye nin nitelikli eleman ihtiyacını karşılamaya yönelik öneminin büyük olduğu anlaşılmaktadır. Ayrıca Mimar Sinan Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik ve Cam Tasarımı Bölümünde seramik eğitimi içerisinde cam sanatı eğitimine yer verilmektedir. Cam derslerinin Türkiye deki cam sanatı eğitimine sağladığı katkılar numaralandırılarak anlatılmaya çalışılmıştır. (Hasdemir,2007) 1) Mimar Sinan Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik ve Cam Tasarımı Bölümü; cam teknolojisi eğitiminin en güçlü verildiği bölümdür. Cam derslerinin Türkiye deki cam sanatına katkısı ise camın ve cam şekillendirme teknikleri teorisinin en iyi verildiği ve bundan dolayı mezunlarının bilgili ve teknik bilinci yüksek elemanlar olması ile sağlanmaktadır. Fotoğraf No 166 da Seramik ve Cam Tasarımı Bölümü Çalışmasına yer verilmiştir. (Hasdemir,2007) Fotoğraf No 166: M.S.Ü Seramik ve Cam Tasarımı Bölümü Çalışması. 2) Seramik ve Cam Tasarımı Bölümü; küçük ve orta ölçekli bazda cam fabrikalarının İstanbul da yoğunlaşması nedeni ile teknik alanda danışmanlık yapılması ve mezunların burada iş bulması ile ülke ekonomisine ve cam sanayisine katkı sağlamaktadır. (Hasdemir,2007)

184 163 3) Mimar Sinan Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik ve Cam Tasarımı bölümü; kuruluşu itibarı ile Türkiye deki ilk seramik bölümü olmasından kaynaklanan tecrübelerini, kendisinden sonra kurulan Dokuz Eylül Üniversitesi, Çanakkale Üniversitesi ve Anadolu Üniversitesinde bulunan cam sanatı eğitimi veren bölümlerin ders programının oluşturulmasına yardımcı olarak paylaşmıştır. (Hasdemir,2007) Böylelikle; diğer Üniversitelerin ders programlarının oluşumuna yapılan yardım ile Türkiye deki cam sanatına önemli katkı sağlamıştır. Fotoğraf No 167: Taşlama Makinesi Fotoğraf No 168: Füzyon Fırını Fotoğraf No 169: Çökertme Tekniği Fotoğraf No 170: Füzyon Tekniği Bugün Türkiye deki birçok üniversite, ya şehir içinde kalabalık ve gürültü arasında veya şehir dışında sosyallikten ve öğrencilerin araç-gereç temini için merkeze gitmelerini gerektiren uzaklıkta şehir kenarlarına kurulmuştur. Mimar Sinan Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi nin sahip olduğu konum denize sıfır olması nedeniyle bugün Türkiye deki ve hatta dünyadaki bütün öğrencilerin öğrenim görmek isteyecekleri görünüm güzelliğine sahip

185 164 bulunmaktadır. Özellikle sanatçı ruhunu besleyen sakinliğin ve aynı zamanda huzurun bulunduğu Güzel Sanatlar Fakültesi bu anlamda da önemli görülmektedir. Fakat seramik cam tasarımı atölyesinin darlığı; Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik ve Cam Tasarımı Atölyesinde görevli olan, alanında uzman öğretim elemanları ve burada öğrenim gören özverili öğrenciler adına üzücü bir durum olarak değerlendirilebilir. Araştırma kapsamında edinilen izlenime göre henüz iki yıl gibi kısa bir süre önce kurulan Değirmendere Meslek Yüksekokulu nun cam atölyesi birden fazladır ve oldukça geniştir. İki yıl gibi kısa bir süre ele alınınca oldukça köklü bir kurum olan Mimar Sinan Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi bünyesindeki seramik ve cam tasarımı bölümü nün bu kadar dar bir alana sahip olması ve sadece bir atölyenin seramik ve cam tasarımı bölümüne ait olması yadırganmıştır. Oklun yaz tatiline girmesine rağmen bazı öğrenciler çalışma yapmak amacıyla öğretim elemanlarının izni doğrultusunda okullarında çalışma yaparken fotoğraflanmışlardır. (Fotoğraf No de öğrenci çalışmalarına yer verilmiştir) Fotoğraf No 171: Füzyon Çalışması İçin Cam Kesiminin Yapılması. Fotoğraf No 172: Cam Kesme Makinesinde Cam Kesiminin Yapılması.

186 165 Güzel Sanatlar Fakültesinde Yer Alan Bölümler Güzel Sanatlar Fakültesi bünyesinde toplam dört bölüm bulunmaktadır. Bu bölümler; fotoğraf bölümü, Heykel Ana Sanat Dalı, Geleneksel Türk El Sanatları Bölümü, Seramik ve Cam Tasarımı bölümleridir. (Hasdemir,2007) M. S. Ü Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik ve Cam Tasarımı Bölümü Mimar Sinan Üniversitesi Seramik ve Cam Tasarımı Bölümünde; 3 Profesör, 3 Doçent, 3 Yardımcı Doçent, 5 Araştırma Görevlisi ve 3 öğretim görevlisi olmak üzere toplam 17 akademik personel görevini sürdürmektedir. Programa öğrenci alımı yetenek sınavı ile yapılmaktadır. Cam Seramik Tasarımı programına ayrılan öğrenci kontenjanı 15 kişiliktir. Programda öğrenim gören toplam öğrenci sayısı 84 kişidir. Programda öğrencilerin cam üretimi ve teknolojileri disiplinlerinde, cam tasarımı ve sanatsal kullanımı için gerekli olan teknolojik ve teknik formasyon, kuramsal ve uygulamalı olarak verilmektedir. Soğuk Cam Şekillendirme, Çökertme Teknikleri, Sıcak Cam Şekillendirme ve Cam Füzyon Teknikleri disiplinleri, camı malzeme olarak kullanma becerisini arttırmak ve tasarlanan ürünü bu farklı malzeme ile oluşturabilmeleri becerisinin kazandırılmaya ve nitelikli eleman yetiştirmeye yönelik sanatsal ağırlıklı eğitimin verildiği yapılan araştırma ile tespit edilmiştir. Ayrıca yeni tekniklerin geliştirilmeye çalışılması ile çok uzun bir geçmişe sahip olan bölümün, cam sanatı eğitimi veren kurumlara bu bağlamda öncülük ettiği anlaşılmaktadır. Fotoğraf No 173: Hande Büyükatlı ya Ait Soğuk Cam Tekniğiyle Yapılmış Tasarımlar.

187 166 Fotoğraf No 174: M.S.Ü Seramik ve Cam Tasarımı Bölümü Çalışması. Mimar Sinan Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik ve Cam Tasarımı Bölümünde sanatsal ağırlıklı tasarımların yapıldığı belirtilmişti ancak sanatsal ağırlıklı tasarımların yanı sıra endüstriyel tasarımlara da yer verilmekte ve ders programı içerisinde yer almaktadır. Araştırmadaki örnek fotoğraflarda genelde sanatsal tasarımlara yer verilmiş olmakla beraber endüstriyel tasarım örnekleri de yer almaktadır. Fotoğraf No 176 da görülen endüstriyel tasarım örnekleri Mimar Sinan Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik ve Cam Tasarımı öğrencilerine aittir.

188 167 Fotoğraf No 175: M.S.Ü Seramik ve Cam Tasarımı Bölümü Çalışması. Mimar Sinan Üniversitesinde günümüze hitap edebilecek tasarımların yanı sıra geleneksel Türk desenlerini yaşatır nitelikte hayvansal figürlü tasarımlara da yer verilmiştir. Yapılan araştırmada bu türden bir tasarım çalışmasına diğer fakülte ve meslek yüksekokullarında rastlanılmamıştır. (Fotoğraf No 176 de) Verilen örnek bu anlamda önemlidir. Fotoğraf No 176: M.S.Ü Seramik ve Cam Tasarımı Bölümü Çalışması.

189 M. S. Ü Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik Cam Tasarımı Bölümü Ders Programları 1. Yarı Yıl Ders Kodu Ders Adı Teorik Uygulama Akts Kredi SRM 150 Temel Çizim SRM 102 Model Kalıp Bilgisi SRM 123 Mesleki Temel Tasarım-I SRM 124 Teknik Resim Perspektif SRM 146 Seramik Kimyası TUR 102 Türk Dili-I INK 101 Atatürk İlkeleri Ve İnkılâp Tarihi-I ING 101 Temel İngilizce-I ALM 101 Temel Almanca I FRA 101 Temel Fransızca I Yarı Yıl Ders Kodu Ders Adı Teorik Uygulama Akts Kredi SRM 250 Temel Tasarım SRM 223 Mesleki Temel Tasarım II TUR 202 Türk Dili II INK 201 Atatürk İlkeleri Ve İnkılâp Tarihi II ING 201 Temel İngilizce II ALM 201 Temel Almanca II FRA 201 Temel Fransızca II 2 0 1

190 Yarı Yıl Seçmeli Dersler Ders Kodu Ders Adı Teorik Uygulama Akts Kredi SRM 201 Cam Üretici Ve Tasarımcıları SRM 203 Seramik Teknolojisi SRM 204 Bilgisayar Destekli 2-Boyut SRM 206 Model Kalıp Elle Şekillendirme Yöntemleri SRM 208 Bilgisayar Destekli 3-Boyut SRM 211 Cam Üretim Teknolojisi SRM 212 Cam Şekillendirme Teknolojisi SRM 214 Seramikte Gelişim Süreçleri SRM 215 Çağdaş Sanat Seramiği SRM 232 Sunum Teknikleri SRM 249 Emay Yarı Yıl Ders Kodu Ders Adı Teorik Uygulama Akts Kredi SRM 320 Temel Tasarım ING 301 Temel İngilizce II ALM 301 Temel Almanca II FRA 301 Temel Fransızca II Yarı Yıl Bölüm İçi Seçmeli Dersler Ders Kodu Ders Adı Teorik Uygulama Akts Kredi SRM 305 Tasarım Tarihi SRM 313 Mozaik Yöntemleri SRM 316 Seramik Tasarımcıları SRM 321 Model-Kalıp Şablon İle Şekillendirme Yöntemleri SRM 322 Model-Kalıp Torna İle Şekillendirme Yöntemleri SRM 325 Çamur Teknolojisi SRM 326 Sır Teknolojisi SRM 328 Seramik Dekorları 2 2 5

191 170 SRM 329 Seramik Dekorları Renklendirme Yöntemleri SRM 330 Seramik Dekorları Boya Ve Uygulama Yöntemleri SRM 331 Seramik Dekorları Yüzey Değerlendirme Yöntemleri SRM 333 Soğuk Cam Şekillendirme SRM 334 Cam Çökertme Teknikleri SRM 335 Sıcak Cam Şekillendirme SRM 336 Cam Füzyon Teknikleri SRM 342 Mekanik Baskı Yöntemleri SRM 343 Strüktür SRM 353 Uygulamalı Cam Üretimi Yarı Yıl Ders Kodu Ders Adı Teorik Uygulama Akts Kredi SRM 437 Sanat Ve Çevre ING 431 Temel İngilizce IV ALM 431 Temel Almanca IV FRA 431 Temel Fransızca IV Yarı Yıl Bölüm İçi Seçmeli Dersler Ders Kodu Ders Adı Teorik Uygulama Akts Kredi SRM 424 Karşılaştırmalı Seramik Dili SRM 444 Antika Porselen Sanatı Ve Tarihi SRM 447 Seramik İşletmesi SRM 451 Mesleki İtalyanca SRM 452 Seramik Restorasyonu 1 2 3

192 171 5.Yarıyıl Ders Kodu Ders Adı Teorik Uygulama Akts Kredi SRM 538 Ön Proje - Sanat SRM 539 Ön Proje - Sanat SRM 540 Ön Proje - Endüstri Yarıyıl Ders Kodu Ders Adı Teorik Uygulama Akts Kredi SRM 638 Proje - Sanat SRM 639 Proje - Sanat SRM 640 Proje - Endüstri SRM 641 Proje - Endüstri Yarıyıl Ders Kodu Ders Adı Teorik Uygulama Akts Kredi SRM 738 Diploma Öncesi Projesi - Sanat SRM 740 Diploma Öncesi Projesi - Endüstri SRM 741 Diploma Öncesi Projesi - Endüstri SRM 748 Staj Yarıyıl Ders Kodu Ders Adı Teorik Uygulama Akts Kredi SRM 842 Diploma Projesi

193 M. S. Ü Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik Cam Tasarımı Bölümü Ders İçerikleri Bölümde 2 temel ve 4 uygulama dersi verilmektedir. Cam üretim teknolojisi dersinde öğrenciye camın kimyası, fiziksel özellikleri ve üretim teknikleri öğretilmektedir. Cam şekillendirme teknikleri dersinde ise artistik cam şekillendirme tekniklerinin temel bilgileri verilmektedir. Sıcak cam, soğuk cam, çökertme ve füzyon derslerinde ise bu başlıklarla ilgili teknikler detaylı olarak işlenmekte, denemeleri yapılmakta ve öğrenciden bu denemeleri kullanarak bir iş yapması istenmektedir. Mimar Sinan Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik ve Cam Tasarımı bölümündeki dersler; Cam Üretim Teknolojisi, Cam Şekillendirme Teknolojisi, Sıcak Cam Şekillendirme, Soğuk Cam Şekillendirme, Cam Çökertme Teknikleri, Cam Füzyon Teknikleri. Cam Üretim Teknolojisi: Cam nedir?, Tarihçe, Camın Fiziksel Yapısı, Camın Kimyasal Yapısı, Cam Hammaddeleri, Harman Hazırlama, Refrakterler, Cam Potaları ve Fırınları, Yanma, Harman Besleme, Camın Ergitilmesi, Camın Afinasyonu, Homojenizasyonu, Şartlandırılması, Camın Üretimi(uygulama), Camda Gerilim Teorisi, Camın Tavlanması Deneyi. Cam Şekillendirme Teknolojisi: Camın Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri, Endüstriyel Cam Şekillendirme, Cam Aşındırma ve Yapıştırma Teknolojisi, Cam Yüzey Kaplamaları Teknolojisi, Cam Çeşitleri ve Uyumluluk Testi, Düşük Sıcaklıkta Cam Deformasyonu, Yüksek Sıcaklıkta Cam Deformasyonu, Düşük Sıcaklıkta Cam Kırığının Davranışı, Yüksek Sıcaklıkta Cam Kırığının Davranışı, Cam- Metal Ortak Kullanımı, Cam Seramik Ortak Kullanımı, Sıcak Cam İle Çalışma. Sıcak Cam Şekillendirme: Sıcak Cam Nedir?, Sıcak Camın Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri, Sıcak Cam Şekilleri Teknikleri I- Presleme ve Savurma, Sıcak Cam Şekillendirme Teknikleri II- Kalıba Döküm, Sıcak Cam Şekillendirme III-

194 173 Serbest Üfleme, Sıcak Cam Şekillendirme Teknikleri Kalıba Üfleme, Final Ödevi İçin Çizim, Final Ödevi İçin Uygulama. Soğuk Cam Şekillendirme: Cam Çeşitleri, Kesmek, Delmek, Rodajlamak ve Parlatmak, Cam Yapıştırma, Kumlama ve Asitleme, Kesme Cam ve Cam Taşlama, Soğuk Cam Örnekleri, Final Ödevi İçin Uygulama. Cam Çökertme Teknikleri: Füzyon Teknikleri I-Rölyef Füzyon, Cam Füzyon Teknikleri II- Full Füzyon, Cam Çökertme Teknikleri I- Kalıp İçine- Üzerine, Cam Çökertme Teknikleri II- Boşluğa, Cam Çökertme Teknikleri III- Asarak, Seramiki Fiber, Mermer Tozu ve Alçı ile Doku Alma, Final Ödevi ve Uygulama. Cam Füzyon Teknikleri: Kalıp İçinde Cam Şekillendirme Teknikleri I, Kalıp İçinde Cam Şekillendirme Teknikleri II, Kullanılan Camlar, Kalıp Yapımı, Fırın Rejimi ve Finisaj, Pate De Verre Örnekleri, Final Ödevi İçin Uygulama.(Hasdemir,2007)

195 Hacettepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Hacettepe Üniversitesi 8 Temmuz 1967 yılında kurulmuştur. Hacettepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik ve Cam Anasanat Dalı; 2809 sayı ile kanunlaşan tarih ve 41 sayılı kanun hükmündeki kararnamenin, tarihinde yürürlüğe girmesi ile kurulmuş ve 1983/1984 ders yılında eğitime başlamıştır. 4 yıllık Lisans Eğitimi ile birlikte Yüksek Lisans ve Sanatta Yeterlik düzeyinde eğitim verilmektedir. Fakülte, ulusal ve uluslararası düzeydeki sanatsal ve kültürel etkinliklerde aktif olarak yer almaktadır. Avrupa Sanat Okulları Bienallerine, Akdeniz Ülkeleri Sanat Okulları buluşmalarına sergi ve bildiri ile katılmaktadır yılından bu yana Türkiye'de Sanatın Dünü-Bugünü ve Yarını, Çağdaş Teknoloji ve Sanat, Ülke Kalkınmasında Sanatın Yeri, Kültürün Gelişiminde Sanatın Öncülüğü, Sanayi ve Sanat, Bilgi Çağı ve Sanat, Sanat ve Çevre konularında yaptığı sanat sempozyumları ile Uluslararası Taş Heykel Sempozyumu nu da düzenlemiş; geniş boyutlu sanat ortamlarının hazırlanmasına öncülük etmiştir. (H.Ü katoloğu, 2005) H.Ü Güzel Sanatlar Fakültesinde Bulunan Bölümler Hacettepe Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, 1983 yılından bu yana Resim, Heykel, Grafik, Seramik, İç Mimarlık ve Çevre Tasarım Bölümleriyle Ankara, Beytepe Yerleşkesi'nde güzel sanatlar eğitimi vermektedir.(fotoğraf no:177) Fotoğraf No 177: Hacettepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi

196 H.Ü Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik ve Cam Anasanat Dalı Eğitim-Öğretim yılında; 378 Lisans, 102 Yüksek Lisans, 76 Sanatta Yeterlilik seviyesinde olmak üzere toplam 556 öğrenci eğitim görmekte; 8 profesör, 9 doçent, 8 yardımcı doçent, 17 öğretim görevlisi, 24 araştırma görevlisi, 5 okutman ve 2 uzman hizmet vermektedir. Amaç, genç sanatçı ve tasarımcı adayların yaratıcı güçlerinin gelişmesine katkıda bulunmak, sanatın doğasını ve mantığını sezmelerini sağlamak; uluslararası düzeyde tanınmış, sanatçı öğretim elemanlarının katkılarıyla alanlarında gerekli kültür birikimi, teknik bilgi ve beceriyi kazandırmaktır. Dört yıllık eğitim programı süresince sanatçı adaylarının seramik alanı ile ilgili tüm konularda bilgi kazanmaları, seramik ve cam endüstrisinde dekoratif el ve torna ürünleri ile alçı kalıp döküm ünitelerinde, özel ve tüzel sanat atölyelerinde; serbest seramik sanatçısı, iç ve dış mimari duvar uygulamaları alanlarında uygulamacı, Eğitim Sertifikası alanlar ise Milli Eğitim Bakanlığına bağlı orta öğretim kurumlarında sanat eğitimcisi olarak görev alabilmektedir. Fotoğraf No178 de sırasıyla H.Ü Güzel Sanatlar Fakültesi seramik-cam atölyesi genel görünümü ve öğrenci çalışmaları görselleştirilmiştir. ( Nisan) (Derviş Karakuş) (Şirin Kol) (Çiğdem Tekdemir) Fotoğraf No178: H.Ü Güzel Sanatlar Fakültesi seramik-cam atölyesi ve öğrenci çalışmaları.

197 H.Ü Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik ve Cam Anasanat Dalı Ders Programları 1.Sınıf Güz Dönemi Ders Kodu Dersin Adı Teorik Uygulama Kredi SER 101 Temel Sanat Eğitimi SER 103 Desen SER 107 Teknik Resim Perspektif SER 111 Uygulama SER 143 Seramik Teknolojisi SER 151 Sanat Tarihi SER 153 Kültür Tarihi Toplam Sınıf Bahar Dönemi Ders Kodu Dersin Adı Teorik Uygulama Kredi SER 102 Temel Sanat Eğitimi SER 104 Desen SER 112 Uygulama SER 116 Modelaj SER 144 Seramik Teknolojisi II SER 152 Sanat Tarihi Toplam Sınıf Güz Dönemi Ders Kodu Dersin Adı Teorik Uygulama Kredi SER 203 Desen SER 211 Uygulama SER 231 Seramik SER 233 Alçı Atölyesi SOS 243 Seramik Kimyası ve Teknolojisi SER 152 Sanat Tarihi SER 251 Estetik ve Sanat Felsefesi Toplam

198 177 2.Sınıf Bahar Dönemi Ders Kodu Dersin Adı Teorik Uygulama Kredi SER 204 Desen SER 212 Uygulama SER 232 Seramik SER 234 Alçı Atölyesi SOS 244 Seramik Kimyası ve Teknolojisi SER 252 Sanat Tarihi SOS 256 Sanat Sosyolojisi Toplam Sınıf Güz Dönemi Ders Kodu Dersin Adı Teorik Uygulama Kredi SER 303 Desen SER 311 Uygulama SER 331 Seramik SER 345 Dekor ve Montaj Teknikleri SER 361 Seramik Tarihi I SER 371 Yapı ve End Ser.-Cam ve Ser SER 377 Tornada Şekillendirme I SER 391 Staj Toplam Sınıf Bahar Dönemi Ders Kodu Dersin Adı Teorik Uygulama Kredi SER 304 Desen SER 312 Uygulama SER 332 Seramik SER 346 Dekor ve Montaj Teknikleri SER 362 Seramik Tarihi II SER 372 Yapı ve End Ser.-Cam ve Ser SER 378 Tornada Şekillendirme I Toplam

199 178 4.Sınıf Güz Dönemi Ders Kodu Dersin Adı Teorik Uygulama Kredi SER 411 Uygulama SER 431 Seramik SER 459 Çağdaş Sanat SER 467 Seramik Yüzey Tasarımı SER 475 Bilgisayara Giriş SER 471 Yapı ve End Ser.-Cam ve Ser Toplam Sınıf Bahar Dönemi Ders Kodu Dersin Adı Teorik Uygulama Kredi SER 412 Uygulama SER 432 Seramik SER 458 Sanat Eserleri İnceleme SER 468 Çağdaş Seramik Sanatı SER 476 Bilgisayar Destekli End.Ser SER 472 Yapı ve End Ser.-Cam ve Ser Toplam H. Ü Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik ve Cam Anasanat Dalı ders programında seramik derslerinin ağırlıklı olarak yer almasının yanı sıra cam sanatı derslerinin de seçmeli olarak programda bulunduğu saptanmıştır.

200 H.Ü Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik ve Cam Anasanat Dalı Ders İçerikleri Temel Sanat Eğitimi: İki ve üç boyutlu tasarım sorunları, görsel algi ve soyutlama çalışmaları; çizgi, yüzeysel hacim ve kütle arasındaki ilişki; uzay yapı ve malzeme; tasarımdaki temel ilkelerinin incelenmesi. Desen: Serbest el çizime giriş, çeşitli çizim metotları, malzeme ve konu ile görme ve çizme. Resimsel kompozisyonlarda temel görsel ilişki ve vurgu çalışmaları. Modelaj: Modelaj çalışmaları, canlı modelden ve objelerden çalışmalar yapma. Teknik Resim Perspektif: Teknik resmin genel metodu ve kuralları ile ilgili çalışmalar yapmak; maddelerin aksonometrik ve izometrik görünüşlerini çizmek; bir ve iki kaçış noktalı perspektif; perspektif çiziminde gölge problemlerinin incelenmesi. Fotoğraf: Fotoğraf ve fotoğraf tekniklerinin incelenmesi, kompozisyon çalışmaları. Uygulama: Temel seramik bilgilerinin tanıtılması. Malzemelerin hazırlanması, şekillendirme teknikleri, kurutma yöntemleri. Sanat Tarihi: Sanat tarihinin temel konularının incelenmesi, sanat akımları; Avrupa ve doğu İslam kültüründeki dönemlerin incelenmesi. Kültür Tarihi: Kültürün tanımı ve içeriği; bu içeriğin sosyolojik, antropolojik ve artistik perspektiften incelenmesi, dünya kültüründe farklı sınıflandırmalar ile bakış, Anadolu kültürünün incelenmesi.

201 180 Mitoloji: Klasik yunan mitolojisinin slaytlar ve seçkin sanat eserleri örnekleri ile incelenmesini içermektedir. Desen: Serbest el çizime giriş, çeşitli çizim metotları, malzeme ve konu ile görme ve çizme. Resimsel kompozisyonlarda temel görsel ilişki ve vurgu çalışmaları. Seramik: Seramiğin sanat yönüne giriş, elle şekillendirme yöntemleri, çömlekçi tornası ile artistik çalışmalar yapılması. Alçı Şekillendirme: Alçının tanımı, kullanım alanları ve tekniklerinin açıklanması. Ana model hazırlanması, tek ve çok parçalı üretim kalıplarının alınması. Alçı tornasında form araştırmaları yaparak seri üretime uygun tasarımlar gerçekleştirilmesi. Seramik Kimyası Ve Teknolojisi: Hammaddelerin bileşimleri ve kimyasal karakterlerinin açıklanması. Sanat Tarihi: Avrupa ülkelerinde Rönesans, resim, heykel ve mimarinin gelişimi, klasik Osmanlı mimarisi ve Mimar Sinan'ın incelenmesi, Türk mimarisinde Sinan sonrası gelişmelerin incelenmesi. Estetik Ve Sanat Felsefesi: Sanat felsefesi, sanatta gerçeklik, eleştrinin fonksiyonu, sanatçının çalışırken içinde bulunduğu psikolojik durumun analizi, sanatı etkileyen iç ve diş faktörlerin incelenmesi. Desen: Serbest el çizime giriş, çeşitli çizim metotları, malzeme ve konu ile görme ve çizme. Resimsel kompozisyonlarda temel görsel ilişki ve vurgu çalışmaları. Seramik: Büyük boyutlu seramik tasarımlarının atölye ortamında gerçekleştirilmesi, fırın kullanımının açıklanması.

202 181 Dekor Ve Montaj Teknikleri: Bisküvi ve çeşitli sır-üstü tekniklerinin, farklı pişirim yöntemleriyle uygulanması Ergonometri: Kullanıma yönelik ürün tasarımları için gerekli olan insan anatomisinin temel kavramlarının açıklanması Seramik Tarihi: Seramiğin başlangıcından sırlı üretimine kadar olan dönemin sanatsal ve teknik açıdan incelenmesi. (Seçmeli) Yapı Ve Endüstri Seramiği: Endüstriye yönelik, iç ve dış mekanlarda uygulanabilecek tasarımların oluşturulması. (Seçmeli) Cam Ve Seramik Uygulama: İleri düzey tasarımlar yapılması ve serbest tasarımların gerçeklenmesi. Seramik: Bitirme projesinin bir parçası olarak, büyük boyutlu sanatsal formların tasarımı ve gerçekleştirilmesi. Seramik Yüzey Tasarımı: Mimaride iç-dış duvar ve zeminde kullanılabilecek çağdaş tasarımların oluşturulup uygulamaya dönüştürülmesi. Çağdaş Sanat: 1940'lardan günümüze kadar olan 20.yy sanat akımlarının incelenmesi. (Seçmeli) Yapı Ve Endüstri Seramiği: Endüstriyel üretim teknikleri ile iç ve dış mekânlarda hacimsel ve yüzeysel tasarımların gerçekleşmesi.

203 İstanbul Üniversitesi Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu İstanbul Üniversitesi İstanbul Meslek Yüksekokulundaki eğitim Bilgisayar Programcılığı Programı ile 1985 yılında başlamıştır. Bir yıl sonra ise Radyo ve TV Yayımcılığı, Dericilik, Lastik-Plastik, Cam-Seramik ve Turizm Programları Yüksekokul bünyesine katılmıştır. 1988'de İ.Ü. İstanbul Meslek Yüksekokulu; Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu ve Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu olarak ikiye ayrılmış, Turizm programı dışındaki bütün programlar Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu na bağlanmıştır.1989 yılında ise İ.Ü. Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu İstanbul daki Avcılar kampusünde bulunan yeni binasında öğretimine başlamıştır. Fotoğraf No 179: İstanbul Üniversitesi Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu İ.Ü. Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu teknik eğitimde öncü olmuştur. Bugün de yine modern eğitim malzemeleri ile donatılmış bulunmaktadır. Öğrencilerin burada iyi bir şekilde yetişip, meslek sahibi olarak mezun olmaları amaçlanmıştır. Bugün itibari ile de görülmektedir ki; Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu kuruluş amacına uygun olarak, ihtiyaç duyulan kaliteli insan gücünü

204 183 yetiştirmiştir. Öğrenciler ÖSYM tarafından tercih yaparak programa yerleştirilmişlerdir. İki yıllık eğitimle ara kademe eleman yetiştiren programda her yıl eğitimin on haftası zorunlu iş yeri eğitimi olarak fabrikalarda yapılmaktadır. Uygulamalı eğitime önem verilmektedir. Bu da başta belirtilen amaca uygun olacak biçimde öğrencilerin henüz okurken staj yaptıkları yerlerde iş bulmalarını sağlamış ve yüksekokulun amacına ulaşmada başarılı olduğunu kanıtlamıştır. İstanbul Üniversitesi Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu Cam bölümünün eğitime katkısı; Cam ve seramik fabrikalarında mühendisle işçi arasındaki ara eleman ihtiyacını karşılamak, çalışma alanları seramik-cam (elekbaskı, tasarım) konusunda hizmet veren sektörlere eğitimli insan gücünü kazandırmak yönünde olmuştur. Yüksekokulda yapılan eğitimin sanat konusunu da içermesi sebebiyle dikey geçiş sınavı ile 4 yıllık güzel sanatlar fakültesi ile seramik ve malzeme mühendislikleri eğitimi veren fakültelere de geçiş imkânı vermektedir. Böylece hem eğitimli ara eleman ihtiyacını karşılamak hem de sanatçı yetiştirmek gibi eğitime çift yönlü katkı sağlamayı amaçlamışlardır. İ.Ü Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu Cam Seramik Bölümünün diğer kurumlardan farkı; uygulama eğitiminin en yoğun olarak yapıldığı bölüm olmasıdır. Dersler uygulama ağırlıklıdır. Teori derslerine giren dışarıdan görevlendirmeli öğretim görevlileri sanayi sektöründe çalışmış kişilerden oluşmuştur. Bu sebeple eğitim sanayi ile işbirliğinde devam etmektedir. Şu anda İ.Ü Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulunun cam konusunda görüşmede olduğu bir kurum veya kuruluş bulunmamaktadır. Bununla birlikte gençlik merkezinden gelen yabancı uyruklu öğrenci ve çalışanlarla yapılan seramik çalışmalarına yer vermişler ve dünyaca tanınan seramik ve cam sanatçılarıyla birlikte karma sergiler yapmışlardır. Yapılan araştırmada İstanbul Üniversitesi Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu Cam- Seramik Programının Türkiye deki cam eğitimi veren Meslek Yüksekokulları arasında en çok imkâna sahip olan, amacına ulaşmayı başarabilen ve diğer meslek yüksekokullarına cam eğitimi yönünden öncülük edebilecek gerekli

205 184 donanıma ve yeterliliğe sahip olduğu belirlenmiştir. Programda ders veren duyarlı, nitelikli öğretim elemanlarının da meslek yüksekokuluna ve dolayısıyla eğitime katkısının yadsınamayacak kadar önemli olduğu yapılan araştırma sonucunda anlaşılmıştır. İ.Ü Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu Türkiye deki ve Dünyadaki diğer cam eğitimi veren kurumlarla da iletişime geçerse vizyonunun genişleyeceği şüphesizdir. Araştırma esnasında Meslek Yüksekokulun dünyaca tanınmış sanatçılarla ortak sergiler hazırladığı belirtilmiştir. Ancak yine de Meslek Yüksekokuldan ziyade yapılan çalışmalarla ve teknik imkânlarla fakülte izlenimi veren okulda kurumlar arası iletişime daha fazla yer verilmesi gerektiği tespit edilmiştir. (Özer,2007) İ.Ü Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulunda Bulunan Programlar 1-Dericilik, 2-Lastik Plastik, 3-Makine, 4-İklimlendirme - Soğutma, 5-Sualtı Teknolojisi, 6-Haberleşme, 7-Elektrik, 8-Kontrol Sistemleri Teknolojisi, 9- Endüstriyel Elektronik, 10-Çini İşlemeciliği, 11-Cam Seramik, 12-Savunma ve Güvenlik, 13-İtfaiyecilik ve Yangın Güvenliği Programları, 14-Biyomedikal Cihaz Teknolojisi, 15-Tasarım Basım ve Yayımcılık Programı, 16-Kontrol Sistemleri Teknoloji Programı, 17-Endüstriyel Otomasyon, 18-Elektronik Haberleşme Programı olmak üzere toplam 18 program Meslek Yüksekokulda varlığını sürdürmektedir İ.Ü Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu Cam Seramik Programı Cam Seramik Programında 1 Prof., 2 Yrd. Doç. ve 1 Araştırma görevlisi olmak üzere toplam 4 öğretim üyesi kadrolu olarak görev yapmaktadır. Cam Seramik Programında Çini İşlemeciliği Programının Öğretim elemanları da ders vermekte olup ayrıca sanayide deneyimli dışarıdan görevlendirilmeli öğretim elemanları da derse girmektedir. Cam Seramik programının kayıtlı mevcut öğrenci sayısı 1.sınıfta

206 kişi, 2.sınıfta da 50 öğrencidir. 2. sınıftaki sayı öğrencilerin devam durumuna göre değişmekte olup dönem tekrar eden öğrenciler 1. sınıftan ders almakta ve sınıf mevcudunda deşikliliklere neden olmaktadır. Yeni başlayan öğrenci kontenjanı 50 kişilik olup öğrenciler ÖSYM tarafından yerleştirilmekte, yetenek sınavına yer verilmemektedir. (Fotoğraf No:180 de Meslek Yüksekokulu öğrenci çalışmalarına yer verilmiştir) (Özer,2007) Fotoğraf No180 : Meslek Yüksekokulu öğrenci çalışmaları.

207 İ.Ü Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu Cam Seramik Bölümü Ders Programı 1.Yarıyıl Ders Adı Teorik Uygulama Kredi Matematik Anorganik Kimya Teknik Resim Temel Sanat Cam Bilgisine Giriş Cam Atölye Seramik Bilgisine Giriş Seramik Atölye Cam Seramik Sanat Tarihi Elek Baskı Bilgi İşleme Giriş Temel Yabancı Dil Atatürk İlke ve İnkılapları Türk Dili Güzel Sanatlar Toplam Yarıyıl Ders Adı Teorik Uygulama Kredi Temel Sanat Seramik Bilgisine Giriş Seramik Uygulama Cam Bilgisine Giriş Cam Uygulama Mekanik işlemler Termik İşlemler Yakıt Teknolojisi Alçı Kalıp Makine Bilgisi Elek Baskı Bilgi İşleme Giriş Temel Yabancı Dil Atatürk İlke ve İnkılap T Türk Dili Güzel Sanatlar Toplam

208 187 3.Yarıyıl Ders Adı Teorik Uygulama Kredi Cam Teknolojisi Cam Çökertme ve Uyg Seramik Teknolojisi Seramik Uygulama Dekor Teknikleri Kalıp Teknolojisi Sır Bilgisi İstatistik Ve Toplam Kalite Bilgisayar Kul. ve Autocad Endüstriyel Baskı Tek İş Hukuku Torna Şekillendirme Serbest Dekor Toplam Yarıyıl Ders Adı Teorik Uygulama Kredi Cam Teknolojisi Cam Uygulama Sır ve Boya Bilgisi Sanayii ve Uygulamaları Fırın Teknolojisi Endüstriyel Baskı Tek Kalıp Tekniği Beşeri İlişkiler Bilgisayar Des.Egt.Autcad Yüzeysel Tasarım Torna Şekillendirme Serbest Dekor Toplam

209 İ.Ü Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu Cam Seramik Programı Ders İçerikleri Anorganik Kimya: Kimyasal Kinetik reaksiyon hızının hesaplanması, Reaksiyon hızının belirlenmesi, Birinci dereceden reaksiyonlar, ikinci dereceden reaksiyonlar, üçüncü dereceden reaksiyonlar, Genel reaksiyonlar, için denge sabiti,ve hızı arasındaki ilişki,reaksiyon mekanizmaları,reaksiyon hızına sıcaklığın etkisi,termodinamik entalpi,kimyasal değişim entalpisi,tepkime ısıları,elektro kimya,elektroliz,derişim ve hız,reaksiyon mekanizması,faraday yasaları,elektro çözeltilerin termo dinamiği Elektro kimyasal hücreler,reaksiyonların termodinamiği,elektrot türleri,kimyasal pil çeşitleri. Teknik Resim: Teknik resim ve araç takımı, Çizim araçları, Tanıtımı, Kullanılması ve bakımı; teknik resim kağıtları: teknik resimlerde kullanılan kağıtlar, Standart kağıt ölçüleri: Ölçekler, uygulamalar; Standart Çizgi: Standart yazı: Eğik ve Dik yazı, yazı çalışmaları, Geometrik çizimler: Açılar, Gönye, Cetvel, pergel kullanarak açı çizimi, eşit parçaya bölmek, Birleştirmeler, Çember içinde düzgün çokgenlerin çizimi, izdüşümü ve görünüş çıkarma ölçülendirme, ve ölçme, kesit görünüşleri, perspektif, Yüzey pürüzlüğü ve yüzey işletme işaretleri; tolerans ve alıştırmalar. Temel Sanat I: Karakalem, sulu boya, guaj teknikleri ile çalışmalar, perspektif, kompozisyon tasarım dekor teknikleri ve uygulaması, kullanılan aletlerin tanıtılması. Cam Bilgisine Giriş I: Cama giriş; Cam nedir? Camın özellikleri nedir? Cam ile seramik arasındaki farklar nelerdir? Camların sınıflandırılması, Kullanım alanlarına göre camın özellikleri, Camın fiziksel ve kimyasal özellikleri, Türkiye de cam sanayi, Camın yapısı; camın diğer malzemelerle karşılaştırılması, gaz, sıvı ve katı maddelerin tanımı, Camın oluşumu, Cam yapıcılar, tadil ediciler ve aracılar,

210 189 Cam kompozisyonu; Cam kullanımı ve özellikleri, Camın başlıca üç tipi, Bazı özel cam kompozisyonları, camın ergime prosesi ve düşük viskozitenin önemi, Hammaddeler ve harman hazırlama; Oksitler ve cam kompozisyonu, Camı renklendirici oksitler, Yabancı ve istenmeyen maddeler, Cam kırığı, Hesaplamalar. Hammadde kaynakları; Silisyum oksit, Alüminyum oksit, Sodyum oksit vb. Hammaddelerin taşınması ve depolanması; Depolama metotları, fabrikaya taşıma, fabrikada taşıma, kalitenin korunması, cam kırığının taşınması, stok seviyesi ve kontrolü. Harman hazırlama, taşıma ve depolama; Harman dairesi, besleme ve tartım sistemleri, karıştırma metotları, işlemleri, karışmış harmanın taşınması ve depolanması. Cam Atölye: Soğuk cam dekorlama yöntemleri, kumlama, düz yüzeylerde çalışma, füzyon kalıbı hazırlama, füzyon boyaları hazırlama. Cam Seramik Sanat Tarihi: Cam tarihi ve seramik tarihi dia gösterileri, cam uygulama yapılan fabrika gezileri. Elek Baskı: Bir çerçeveye gerili elek bezi dokuma üzerine mekanik, fotografik veya bilgisayar aracılıyla oluşturulan ve şablon adı verilen kalıptan yazı, desen ve resmin istenilen yüzeye mürekkep veya boya ile aktarma işleminin anlatılması. Cam, Seramik, porselen, çini, metal, plastik, kumaş, deri, kâğıt üzerine gibi malzemelere düz silindirik, konik, yüzeylere doğrudan basılması, transfer kâğıtlarla indirek baskı. Seramik Bilgisine Giriş I: Seramiğin tanımı; Seramik ile cam arasındaki benzerlikler ve farklar, seramik ürünlerin sınıflandırılması, Bünye özelliklerine göre seramikler. Kil ve kaolinlerin mineralojik oluşumu, Kaolinitte ısı ile meydana gelen değişimler. Kuvars, doğada bulunuşu, kuvarsta ısı ile meydana gelen kristal dönüşümleri, seramik bünyelerde suyun bulunuşu ve kurutma mekanizması; Su

211 190 emme, bulk dansite ve kırılma dayanımı ile çekmenin hesaplanması; Seramik bünyede pişirme esnasında oluşan değişimler. Seramik Atölye: Çamurla tanışma, plastik şekillendirme, pano çalışmaları, artistik form çalışmaları, aplikasyon yapımı, kesme, sırlama, şekillendirme, bisküvi pişirimi, sır pişirimi renkli sırlar ve sır altı çalışmaları. Bilgi İşleme Giriş I: Temel donanım ve yazılım, donanım nedir; Donanımın üç ana bölümü; Giriş, merkezi işlem birimi, çıkış, yazılım nedir; Uygulama yazılımları, kelime işlem programı, raporlama ve işlem tablosu programı, çizim programı, sunu programı; işletim sitemi nedir; işletim sistemi görevleri ve çeşitleri nelerdir; MSDOS; Win 2000; Veri iletişimi ve bilgisayar ağları: kullanımı, FTP, internet ve WWW; İnternet nedir, bilgi tarama ve bilgi erişim. Güzel Sanatlar I: Sanatın tanımı, konuları, sanat eğitiminin insana katkısı işlenir. Güzel sanatların konularıyla ilgili seminerler düzenlenir. Anadolu uygarlıklarıyla ilgili seminerler. Temel Sanat II: Desen eskizi hazırlanması,plastik çamur ve astarlama sır altı dekor lama sır üstü dekorlama gibi konularda bilgiler verilmesi. Seramik Bilgisine Giriş II: Seramik hammaddeleri; Kil-kaolin grubu hammaddeler; Kil ve kaolinlere uygulanan deneyler: Diğer seramik hammaddeleri; Feldspat ve kuvarsa uygulanan deneyler; Seramik Üretimi Akım Şeması; Hammaddelerin kırma ve kaba öğütülmesi, kullanılan makineler, Seramik Bünyenin hazırlanması ve kullanılan makineler, Döküm şekillendirmeye uygun döküm çamurunun hazırlanışı, Yaş şekillendirmeye uygun Plastik bünyenin hazırlanışı, Pres şekillendirmeye uygun granül bünyenin hazırlanışı, Kurutma yöntemleri ve kurutucu çeşitleri, Şekillendirme ve şekillendirme makineleri.

212 191 Seramik Uygulama I: Döküm, rötuş, sırlama, kesme, şekillendirme, aplikasyon, sır ve dekor pişirimi, form çalışmaları. Cam Bilgisine Giriş: Cam Eldesi Prosesi; Harman besleme; Harman besleme yöntemleri, Harman yükleme metotları, Harman besleme sistemleri, Sürekli fırınlarda harman besleme, Camın ergitilmesi; Hammaddeler ve ergime sıcaklıkları, Isı transferi, cam ergime reaksiyonları, Fiziksel ergime, Camın Afinasyonu; Habbelerin giderilmesi, Camın homojenleştirilmesi, Pota ve günlük fırınlarda Afinasyon, Camın Şartlandırılması; Çalışma havuzları, pota fırınları ve günlük fırınlar, kanallar, Forehearth detayları. Cam Uygulama I: Derin kumlama,yaldız uygulamaları,füzyon kalıplarının geliştirilmesi ve yapımı. Termik İşlemler: Isı transferi şekilleri maddesel özellikler,tek boyutlu karalı hal ısı iletimi gibi konuların işlenmesi. Mekanik İşlemler: Kırma ve öğütme,ayırma katıların taşınması,zincirli taşıyıcılar hakkında bilgi verilmesi. Yakıt Teknolojisi: Yakıt tanımı ve sınıflandırılması, katı yakıtlar, yakıtların ısı değerleri sıvı ve gaz yakıtlar, cam endüstrisine kullanılan yakıtlar gibi konularda bilgiler verilmesi. Alçı Kalıp: Formların alçı modellerin tornada veya masada yapımı ve endüstriyel üretim yapılabilmesi için alçı kalıp yapılması.alçı malzemelerinin ve aletlerinin tanıtılmasıyla kullanımı,teorik bilgiler,büyüme küçülme hesaplarının gösterilişi.

213 192 Elek Baskı II: Bir çerçeveye gerili elek bezi dokuma üzerine mekanik,fotografik veya bilgisayar aracılıyla oluşturulan ve şablon adı verilen kalıptan yazı,desen ve resmin istenilen yüzeye mürekkep veya boya ile aktarma işleminin uygulanması. Cam,Seramik,porselen,çini,metal, plastik,kumaş,deri,kağıt üzerine gibi malzemelere düz silindirik, konik, yüzeylere doğrudan basılması,transfer kağıtlarla indirek baskı uygulamaları. Bilgi İşleme Giriş II: Kelime işlem programı :Dosya Açma,Kapama,Kaydetme Metin seçme,taşıma,kopyalama,seçilen bir metin parçasını biçimlendirme,doküman üzerinde tablo hazırlama ve düzenleme,sayfa yapısı ayarları,üst Bilgi ve alt bilgi hazırlama,elektonik tablo hazırlama Programı:Hücre,satır,sütün,Sayfalar üzerinde seçme, taşıma, Kopyalama,Ekleme,Seçilen hücreleri biçimlendirme,hücrelere formül yazma,sayısal veri tablolarını kullanarak değişik efektler uygulama,slayt geçişi ayarları;elektronik posta programı ;Takvim,Günlük,Notlar,Kişisel seçenekleri kullanma,posta için Ayarları yapma. Güzel Sanatlar II: Günümüz Türk sanatçılarının tanıtılması, güncel sanat olaylarının izlenmesi, resim heykel, vitray tekstil konularının işlenmesi. Cam Teknolojisi II: Cam ergitme fırınları; Yakıtlar ve yanma; fosil yakıtlar, Yanma havası, Isı transferi, bekler, elektrikle ısıtma, Refrakterler; Refrakter malzemelerin özellikleri ve fırın işletme koşulları, Refrakter yapımında kullanılan hammaddeler, Refrakter tipleri ve üretim metodlerı, Çalışma koşulları. Isı geri kazanım sistemleri; Isıl randıman, Isı eşanjörleri, Isı kayıpları, Yakıt gereksinimi, Isı dengesi, Fırın tasarımı; Fırın tipleri, Fırın yapıları ve tasarımları, Refrakter seçimi, Fırın Atrampaj prosedürü, Fırın ömrünü etkileyen faktörler. Ölçü ve kontrol; Değişkenlerin ölçümü, Kontrol, Bir cam fırınında kontrol sistemleri. Cam Çökertme Ve Uygulama: Füzyon kalıbı, füzyon şekillendirme, fizyon çalışmaları, form üzerine mozaik, kumlama boyama.

214 193 Seramik Teknolojisi: Seramik hammaddelerinin ve bünyelerin mineralojik yapısı;kimyasal analizi bilinen bir hammadde veya Seramik bünyenin mineralojik yapısının (Rasyonel analizinin) hesaplanması, Seger Formülü Nedir ve Nasıl Hesaplanır? Mol Miktarları Verilen Glazür veya Firitin Seger Formülünün Hesaplanması, Kimyasal Analizi Verilen Glazürün Seger Formülünün Hesaplanması, Hammadde Kompozisyonu (Reçetesi) Bilinen Glazürün Seger Formülünün Hesaplanması, Seger Formülü Bilinen Glazürün Reçetesinin Hazırlanması.Seramik Bünye Üzerinde Etki Oluşturan Faktörler;Kuvars Kaolin - Feldspat Sisteminin Bünye Üzerindeki Etkileri,Öğütme Zamanının Seramik Bünye Üzerindeki Etkileri,Kireç Taşının Fayans Bünye Üzerindeki Etkileri. Seramik Uygulama II: Hammaddelerin tanıtılması,hammaddelerin kombinasyonlarıyla değişen özelliklerinin saptanması, plastik çamur üzerinde deney,elle ve torna da şekillendirme yapılması, döküm çamurunun hazırlanması. döküm teknikleri, fırınlama,sırlama teknikleri,çamur, astar ve sır kombinasyonları, akçini pekişmiş çini çamur ve sırlarının araştırılması, şamotlu çamur hazırlanması ve refrakter malzeme yapımı hakkında bilgi verilmesi, fabrika teknik gezileri, seminer konferans ve dia gösterilerinin düzenlenmesi. Dekor Teknikleri: Seramik form ve karolarda uygulanan dekor teknikleri kullanılan boya sır ve malzemelerinin, aletlerin tanıtımı kullanımı ve uygulamaları. Kalıp Teknolojisi: İki veya üç parçada kalıbı alına bilecek model seçimi ve alçı model, alçı kalıp yapımı ve teksir kalıbı yapılması ve yapılan kalıplara döküm yapılarak üretimin sağlanması, ayrıca alçı dışındaki diğerkalıp malzemelerinin tanıtılması. Sır Bilgisi: Seramik sırlarına Giriş: Sır (Glazür) nedir? Sırın görevleri nelerdir? Sırın tarihi gelişimi? Sırların sınıflandırılması; Sırların özellikleri; Erime, kristallenme, genleşme katsayısı ve bünye ile uyumu, Glazürle bünye arasındaki

215 194 reaksiyon, elastiklik, viskozite, yüzey gerilim, kimyasal tesirlere Dayanım, elektrik iletkenliği, uçuculuk, renk, homojenlik, parlaklık, sertlik, aşınmaya dayanıklılık, Seger formülü nedir ve neler anlatır? Glazür komponentleri (oksitler) özellikleri ve hammadde kaynakları; Firit (/Sırça) nedir ve niçin yapılır? Firitli sır kullanmanın faydaları, Engop (astar) nedir ve yararları nelerdir? Sır hazırlama, Sırlama ve dekorlama. İstatistik Ve Toplam Kalite: İstatatistiğin tanımı ve konusu, Önemli kavramlar, birim değişken, Ana kütle, Örneklem, Parametre, İstatistik, Veri değerlendirme ve türleri; veri değerlendirme ve uygulaması, Verilerin sınıflandırılması ve uygulanması; seriler; Seri Türleri, grafikler, Ortalamar, Değişkenlik ve Bölünme Şekilleri, Endeskler, Bazı Olasılık Bölünmeleri, Örnekleme teorisi, İstatiksel Tahmin teorsi ve özellikleri, kalite kavramı, kalite ve kalite kontrol nedir; kalite Bileşenleri, kaliteyi etkileyen temel faktörler, kalite kontrolün Amaçları kalite için Gerekli Şartlar, Kaliteye ulaşmada gerekli aşamalar, Piyasa Araştırması, Ürün Geliştirme, Üretim, Denetim; Pazarlama Kalite Sorunları; Ülkemizin Karşılaştığı Kalite Sorunları; İşletmelerin Karşılaştığı Kalite Sorunları. Bilgisayar Destekli Eğitim (Autcad): Temel Cad Kavramları; Ekran, Menü, Save, End, Quit, Limits, Ünits, Grid, Snap, Ortho Komutları, AutoCAD e Giriş, Doğru Çizimi, Yay Çizimi, Daire çizimi, Auto CAD Komutları; Zoom, Pan, Redraw, RegenFilletCramferbreak, Trim, Move, Copy, Array, Offset, Fill, Solid, Donut, Polyline, Divide, Measure, Change Color, Linetype, Ltscale, Scale, Explode Extend, Stretch, Block, Wblock, İnsert, Minsert, Layer, Hatch, help, List, Area, Dblist, Dist, İd, Status. İş Hukuku: İşçi İşveren kurumlar, akitler iş hukukunun kullanım alanlarıyla ilgili tanıma.

216 195 Torna Şekillendirme I: Kırmızı ve beyaz plastik çamur hazırlama ve tornada elle şekillendirme yöntemlerinin uygulanması orijinal İznik Çinilerinin çanak çömlek kupa (kulplu kulpsuz )kapaklı ve kapaksız kâselerinin şekillendirilmelerinin öğretilmesi ve uygulama işlemlerine geçiş Cam Teknolojisi II: Şekillendirme Prosesleri; Şekillendirmeye giriş, Camın beslenmesi, Camın üflenmesi, presleme, Camın merdane ile şekillendirmesi ve cam çekme. Cam hataları ve camın tavlanması; Cam hataları ve çatlak oluşumu, tavlama teorisi, avlama uygulaması. Camda ikincil prosesler; Sıcak yeniden şekillendirme ve işleme prosesleri, Cam yüzey aşındırmaları, Cam yüzey kaplamaları. vitray. Cam Uygulama II: Vitray yapımı, yapıştırma vitray kurşunlu vitray, bakırlı Sır Ve Boya Bilgisi: Seger formülü nedir ve neler anlatır?al 2 O 3 ve SiO 2 nin oranlarındaki değişimlerin Sır üzerindeki etkileri, Alkali ve toprak alkali oksitlerin Sır üzerindeki etkileri, Sır boyalarının bir biriyle karşılıklı etkileşimleri, Sır boyalarının birlikte kullanıldıkları Sırla karşılıklı etkileşimleri, Opaklaştırıcıların glazür üzerindeki etkileri; Zirkon miktarının opaklaştırma üzerindeki etkisi, Sır kompozisyonunun opaklaştırma üzerindeki etkisi, Kalay oksit ve Titanyum oksidin opaklaştırma üzerindeki etkisi, Opaklaştırıcının tanecik büyüklüğünün opaklaştırma üzerindeki etkisi, Opaklaştırıcı kullanmanın genel kuralları. Sır hazırlama, Sırlama ve dekorlama, Artistik sırlar ve çeşitleri, Sırda renklendirici olarak kullanılan Oksitler, Sır boyaları, üretilmeleri ve türleri. Sanayi Uygulamaları: Seramik fabrikalarının tanıtımı, işleyişinin yerinde görülmesi, teknolojik yeniliklerin izlenmesi. Endüstriyel Baskı Teknikleri II: Bir çerçeveye gerili elek bezi dokuma üzerine mekanik, fotografik veya bilgisayar aracılıyla oluşturulan ve şablon adı verilen kalıptan yazı, desen ve resmin istenilen yüzeye mürekkep veya boya ile

217 196 aktarma işleminin anlatılması. Cam, Seramik, porselen, çini, metal, plastik, kumaş, deri, kâğıt üzerine gibi malzemelere düz silindirik, konik, yüzeylere doğrudan basılması, transfer kâğıtlarla indirek baskı. Kalıp Tekniği: Üretime hazırlanan kalıpların yapımı, yastık kalıbının yapımı, Kalıp parçalarını alçı dökümü ve biten kalıptan döküm alınma aşaması, dökümlerin pişirilmesi sırlanması. Beşeri İlişkiler: Beşeri ilişkilerin tanımı ve tarihi gelişimi, konu ile ilgili görüşler, Rol çatışması, gibi konular ve toplumsal ekonomik eğitim kurumları ve aile hakkında bilgi verilmesi. Bilgisayar Destekli Eğitim (Aut cad): Kulanım ve başlangıç düzenlemeleri, Temel çizim elemanları: Daire, Yay, Çizgi, Elips, Çokgen, Dikdörtgen, Yazı v.b. komutların tanımları, Düzenleme ve sorgulama işlemleri: Silme, Taşıma, Kopyalama, Döndürme, Ölçülendirme, Bölme v.b komutların tanımları, Görüntü ve komut işlemleri, Bloklama işlemleri, katmanları, Ölçülendirme ve tarama işlemleri, yazıcı ve çiziciden çıktı alma. Yüzeysel Tasarım: Endüstriyel karo tasarımları, banyo mutfak ve salondan oluşan bir kompozisyon hazırlama ve uygulama, araştırma ve geliştirme biçimleri. Torna Şekillendirme: Kırmızı ve beyaz plastik çamur hazırlama ve tornada elle şekillendirme yöntemlerinin uygulanması orijinal İznik Çinilerinin çanak çömlek kupa (kulplu kulpsuz )kapaklı ve kapaksız kâselerinin şekillendirilmelerinin uygulanması. Fizik: Vektörler, Kinematik, Dinamik, İş güç ve enerji, çarpışmalar,açısal hareket, sıvılar, gazlar ve dinamiği, sıcaklık, ısı konularının işlenmesi. (Özer,2007)

218 Kocaeli Üniversitesi Değirmendere Ali Özbay Meslek Yüksekokulu Kocaeli Üniversitesi Değirmendere Ali Özbay Meslek Yüksekokulu henüz çok yeni olan bir kurumdur. Kurum bir yıllık bir geçmişe sahip bulunmaktadır. Yüksekokulun kurulum aşamasında hazırlanan (Duvar Resmi Teknolojileri, Cam Resmi Teknolojileri, Seramik Teknolojileri ve Heykel Teknolojileri) projeleri YÖK tarafından 2003 yılında onaylanmış olup 2004 yılında açılma aşamasına gelmiş bulunmaktadır. K.Ü Değirmendere Ali Özbay Meslek Yüksekokulu tarihinde resmen açılmış bulunup eğitim- öğretim faaliyetlerine de yılından itibaren başlamış bulunmaktadır. Fotoğraf No 181 de Değirmendere Meslek Yüksekokuluna yer verilmiştir.(demirkol,2007) Fotoğraf No 181: Değirmendere Meslek Yüksekokulu. Kocaeli Üniversitesi Değirmendere Meslek Yüksekokulu oldukça iyi olanaklara sahip bulunmaktadır. Okulda bulunan araçlar gelişmiş teknoloji ürünleridir. Yüksekokulda yapılan araştırmada henüz bir yıl gibi kısa bir geçmişe sahip olmasına rağmen atölye donanımı ve teknik olanakların cam sanatı eğitimi veren Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi dışındaki fakültelerden daha iyi olduğu tespit edilmiştir. Bunun yanı sıra ise arada büyük bir fark gözlenmiştir cam sanatı eğitimi veren fakültelerin öğretim elemanları yeterliliği konusunda sıkıntısının

219 198 az olması, Değirmendere Ali Özbay Meslek Yüksekokulunda ise önemli ölçüde öğretim görevlisi açığının olması ve öğretim görevlisi ihtiyacının giderilmesi amaçlı uğraşılarının devam ettiği cam bölümünde görev yapan tek öğretim görevlisi ve aynı zamanda program koordinatörü olan akademisyen ile yapılan görüşme sonucunda anlaşılmıştır. Öğretim görevlisi eksikliği nedeni ile meslek yüksekokulda verilen öğretimin yeterli olmadığı gözlemlenmiştir. Teknik olanaklara sahip meslek yüksekokulu öğrencilerinin hedeflenen düzeyde bilgi edinmesi sadece olanaklarla mümkün olmadığı için ve dışarıdan ücrete tabi olarak ders veren öğretim görevlilerinin ise şehir dışından gelmeleri nedeni ile yaşanılan sıkıntıların da yine öğrenci üzerinde yapacağı olumsuz etki dikkate alınacak olursa yeterli öğretimin verilemediği söylenebilmektedir. Kocaeli Üniversitesi Değirmendere Ali Özbay Meslek Yüksekokulu nun Öğretim görevlisi ihtiyacını giderebilmesi ile bugün Türkiye de var olan ara eleman ihtiyacını karşılamak konusunda oldukça yararlı olacağı düşünülmektedir. Yüksekokulun yeni açılmış olması nedeni ile yaşadığı sıkıntılar giderildiği takdirde Türkiye deki cam sanatı eğitimi veren fakülteler ile arasındaki açığı, olanaklarının oldukça iyi olması nedeni ile kısa sürede kapatacağı yapılan araştırma ile anlaşılmıştır. Değirmendere Meslek Yüksekokulu nun Türkiye nin en yeni ve en hızlı gelişen kurumu olduğu yapılan araştırmada anlaşılmıştır. Henüz mezun vermeyen kurumda cam teknikerleri yetiştirirken sanatsal derslerin ağırlıklı olarak verilmesi (mozaik, kumlama, tiffany, cam boncuk yapımı v.s) ve bu derslerin yanı sıra iş disiplinin de önemsenmesi önemli bulunmuştur. Kurumun Mersin Üniversitesi Meslek Yüksekokulu ile yaptığı görüşmeler ile oradaki meslek yüksekokuluna da bilgi vermeye çalışması (atölye donanımları ile ilgili) araştırma esnasında öğrenilmiştir. Ayrıca İtalya ile de iletişimde bulunularak öğrenci değişimi konusunda girişimleri bulunmaktadır. Çok kısa bir geçmişe sahip

220 199 olan Kocaeli Üniversitesi Değirmendere Ali Özbay Meslek Yüksekokulu nun hızla gelişen bir kurum olası nedeniyle Türkiye nin cam sanatı eğitimine katkı sağlayacağına inanılmaktadır. (Demirkol,2007) Yüksekokulda Bulunan Bölümler Kocaeli Üniversitesi Değirmendere Ali Özbay Meslek Yüksekokulunda Cam-Seramik ve Uygulamalı Takı Teknolojileri Bölümleri bulunmaktadır. (Demirkol,2007) K.Ü Değirmendere Ali Özbay Meslek Yüksekokulu Cam- Seramik Bölümü Cam bölümü öğrenci kontenjanı oldukça geniştir. Programa 30 kişlik öğrenci kontenjanı ayrılmış bulunmaktadır. Meslek lisesi mezunu öğrenciler sınavsız olarak programa katılmakta, Meslek Lisesi mezunu olmayan düz lise mezunu öğrenciler ise ÖSYM tarafından aldıkları puana göre yerleştirilmektedir. Yapılan araştırmada öğrencilerin öğrenim gördüğü modern okul binasında; takı teknolojileri atölyesi, temel sanat atölyesi, cam atölyesi, teknoloji laboratuarları, çamur hazırlama ve şekillendirme atölyesi bulunmaktadır. (Fotoğraf No de Değirmendere Meslek Yüksekokulu cam atölyesine ve öğrenci çalışmalarına yer verilmiştir) Fotoğraf No 182: Değirmendere Meslek Yüksekokulu Cam Atölyesi

221 200 Fotoğraf No 183: Değirmendere Meslek Yüksekokulu Cam Bölümü öğrenci çalışmaları.

222 K.Ü Değirmendere Ali Özbay Meslek Yüksekokulu Seramik-Cam Bölümü Ders Programları 1.Yarıyıl Ders Kodu Ders Adı Teorik Uygulama Kredi H.Saat DSC 101 Genel Kimya DSC 103 Matematik DSC 105 Seramik Teknolojileri I DSC 107 Seramik Uygulama Teknikleri I DSC 109 Cam Uygulama Teknikleri I DSC 111 Teknik Çizim DSC 113 Temel Sanat ve Tasarım Eğitimi I DSC 115 Cam Teknolojileri I DSC 117 Cam-Seramik Sanatı Tarihi I ENF 101 Temel Bilgi Teknolojisi Kullanımı YDB 101 Yabancı Dil A AİB 101 Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi TDB 101 Türk Dili I Toplam Yarıyıl Ders Kodu Ders Adı Teorik Uygulama Kredi H.Saat DSC 102 Mesleki Kimya DSC 104 Seramik Teknolojileri II DSC 106 Cam Teknolojileri II DSC 108 Seramik Uygulama Teknikleri II DSC 110 Cam Uygulama Teknikleri II DSC 112 Cam-Seramik Sanatı Tarihi II DSC 114 Temel Sanat ve Tasarım Eğitimi II ENF 102 Temel Bilgisayar Bilimleri YDB 102 Yabancı Dil A AİB 102 Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi II TDB 102 Türk Dili II Toplam

223 202 3.Yarıyıl Ders Kodu Ders Adı Teorik Uygulama Kredi H.Saat DSC 201 Seramik Teknolojileri III DSC 203 Seramik Uygulama Teknikleri III DSC 205 Cam Uygulama Teknikleri III DSC 207 Cam Seramik Dekorlama Teknikleri I DSC 209 Mimaride Cam ve Seramik I DSC 211 Alçı Şekillendirme ve Kalıpçılık I DSC 213 İşletme Üretim Hesapları ENF 215 Bilsisayar Destekli Tasarım I YDB 217 Cam Teknolojileri III Toplam Yarıyıl Ders Kodu Ders Adı Teorik Uygulama Kredi H.Saat DSC 202 Seramik Teknolojileri IV DSC 204 Seramik Uygulama Teknikleri IV DSC 206 Cam Uygulama Teknikleri IV DSC 208 Cam Seramik Dekorlama Teknikleri II DSC 210 Mimaride Cam ve Seramik II DSC 212 Alçı Şekillendirme ve Kalıpçılık II DSC 216 Bilsisayar Destekli Tasarım II ENF 218 Cam Teknolojileri IV Toplam

224 K.Ü Değirmendere Ali Özbay Meslek Yüksekokulu Ders İçerikleri Cam Seramik Teknolojileri: Teknoloji tanımı, seramik ve camın tanımı, tarihçeleri, seramik ürünlerin sınıflandırılması, seramik ve cam hammaddelerine giriş, seramik hammaddelerin hazırlanması ve kontrol sistemleri, seramik bünyelerin hazırlanması, seramik bünyelere uygulanan testler ve uygulamaları, şekillendirme metotları, cam türleri, camı oluşturan oksitler ve özellikleri. Seramik Uygulama Teknikleri: Ham maddelerin tanıtılması, ham madde hazırlanması, ham maddelerin kombinasyonlarıyla değişen özelliklerinin saptanması, plastik çamur üzerinde deney, döküm çamurunun hazırlanması ve bunlarla ilgili uygulamalar. Cam Uygulama Teknikleri: Cam tanımı oluşumu, iç yapısı, ana bileşenleri oluşturan oksitler, camların sınıflandırılması, fırınlar, camın eritilmesi konusunda teorik bilgiler ve uygulamalar, fabrika teknik gezileri. Teknik Çizim: Teknik resmi kavrama ve tasarım için gerekliliğin sorgulanması ve bir nesneyi teknik ifadelerle projelendirme yetisinin kazandırılmasıdır. Temel Sanat Ve Tasarım Eğitimi: Plastik Sanatlar, Görsel Dili Oluşturan Temel Elemanlar, İlkeler ve Işık, doğal obje üzerinde ışık, yapay obje üzerinde ışık, karakalem ile etütler, Nokta; Noktanın tanımı, olanakları karakterleri, düzenlenmesi, Çizgi; Çizginin tanımı, olanakları, çizgi çeşitleri, Doku; Dokunun tanımı, doku araştırmaları, doku çeşitleri, yüzeyde doku, üç boyutta doku. Temel Bilgi Teknolojileri Kullanımı: Bilgi teknolojileri ile ilgili temel kavramlar, Windows işletim sistemi kullanılması, Word, Excell, Power Point ve Access Programları hakkında temel seviyede bilgi, İnternet ile ilgili terimler ve kullanılışı,web sayfası tasarlama ve hazırlamak.

225 204 Mesleki Kimya: Seramik ve camlardaki kimyasal bağlar, kristal yapılar, mol ve kimyasal formülasyonlar, kimyasal reaksiyonlar ve hesaplamalar, kimyasal denklemlerin yazılması ve denkleştirilmesi yorumu, asit-baz tepkimeleri, oksidasyon ve redüksiyon, Formüllerin yazılmaları ve isimlendirilmeleri, Yüzey gerilimi, termal genleşme hesaplamaları, seger hesapları. Fizik: Ölçme ve fiziksel büyüklükler, uluslararası birim sistemi, skalar ve vektörel nicelikler, Kinematik, yer değiştirme, hız, ivme, dinamik ve dinamik yasalar, ağırlık ve kütle, sürtünme kuvveti, iş ve enerji, enerjinin korunumu, verim, güç, itme ve momentum, momentumun korunumu, çarpışmalar, cisimlerin denge koşulları, ağırlık merkezi, herhangi bir kuvvetin momenti, cam ve seramiklere uygulanan mekaniksel testler. Cam Seramik Teknolojileri II: Bünye hesaplamaları, seramik şekillendirme yöntemleri, seramik ürünlerin kurutulması, pişirilmesi ve toplam çekilmesi, seramik fırınlar, yoğunluk ve kütle ölçümleri, cam yığın hazırlanması, yığın hesapları, camın ergitilmesi, ergitme fırınları, cam şekillendirme yöntemlerine giriş. Seramik Uygulama Teknikleri II: Döküm teknikleri, fırınlama, sırlama teknikleri, çamur, astar ve sır kombinasyonları, deneysel çalışmalar. Cam Uygulama Teknikleri II: Cam kesme yöntemleri ve el aletleri, vitray yapımı, renkli camlar, cam ergitme fırınları. Temel Sanat Ve Tasarım Eğitimi II: Renk; Rengin tanımı, ana renkler ara renkler, renk form ilişkisi, renk fonksiyon ilişkisi, renk kontrastları, Strüktür ve Form tanımı, form tekrarı, yüzeysel strüktür, üç boyutlu strüktür, form üretme, Tasarım ilkeleri; Kompozisyon, Benzerlik, Denge, Yönler, Sık-Seyrek, Açık-Koyu, Büyük- Küçük, Dolu-Boş, Organik-İnorganik. Temel Bilgisayar Bilimleri II: Bilgisayar ağları, algoritma hazırlama, akış diyagramları, programlamaya giriş, veri yapıları, dosyalama sistemleri

226 205 Cam Seramik Teknolojileri III: Sırın tanımı, seramik sırlarda kullanılan hammaddeler ve özellikleri, Endüstriyel seramik sırlarda kullanılan oksitlerin özellikleri, Seger hesaplamaları, endüstriyel ve artistik seramik sırların hazırlanması, sırlara uygulanan testler, sır hataları, bünyenin fiziksel özellikleri üzerinde hammaddelerin etkileri, camın tavlanması, temperlenmesi, afinasyonu, cam ergitme fırınlarındaki refrakterlerin özellikleri. Seramik Uygulama Teknikleri III: Seramiğin tasarım özellikleri, çömlekçi tornasında tasarım, silindirik formlardan artistik heykeller, şekillendirme, uygulama ve üretim teknikleri. Cam Uygulama Teknikleri III: Füzyon fırınları, endüstriyel cam üretimi, alçı kalıp da cam eritme, cam takılar. Cam Ve Seramik Dekorlama Teknikleri I: Serigrafi baskının tanıtımı, seramik ve cam üzerinde uygulanması (cam ve seramik için pozitif çıkarma baskı) sır altı ve sır üstü serbest el uygulamaları. Mimaride Cam Ve Seramik I: İnşaat sektöründe seramik ve camın hem işlevsel hem de sanatsal kullanımı ile yapılan çalışmalar, cam tuğla, vitray, cam ve seramik duvar panosu ve seramik-cam mozaik uygulamaları. Genel Kimya: Kimyanın amacı, anlamlı rakamlar, madde ve enerji, kimyanın temel kuralları, mol kavramı, kimyasal formülasyonlar,atomun yapısı, periyodik tablo, kimyasal bağlar, katılar ve katı özelliklerinin araştırılması, gazlar ve çözeltiler. Alçı Şekillendirme Ve Kalıpçılık I: Alçı model ve kalıplamaya giriş, model yapım yöntemleri, alçı karıştırma, alçı model makinelerinin kullanımı, kalıplama teknikleri, malzeme kullanımı, döküm yöntemleri, çok parçalı kalıplar. İşletme Ve Üretim Hesapları: Pazar kavramı ve pazarın işletmeden bekledikleri, pazarın üründen bekledikleri, tekniker görev ve sorumlulukları, üretim

227 206 hesaplamaları, iş etüdü nedir? İş etüdündeki genel mekanizmalar, temel kaynaklar, işletme-üretim kavramı. Bilgisayar Destekli Tasarım: Bilgisayar destekli seramik tasarımı, bilgisayar sistemiyle ilgili genel bilgi, çalışma ve dosyalama yöntemleri, bilgisayar ortamında temel program türleri, çizim özellikleri, araç ve pencerelerin kullanımı, boyut ve plan özellikleri, diğer programlarla alışveriş, filtreler, sayfa düzeni, adobe photoshop a giriş, program üzerinden tarama, dosya saklama, kayıt türleri, tarayıcı, yazıcı ayarları, renk ayrımı, üretim tekniklerine hazırlık. Cam Seramik Sanatı Tarihi I: Tarih boyunca seramik ve cam: Yunan ve Roma cam seramikleri, Ortaçağ seramiklerinin tanıtımı, Türkiye de Cumhuriyet dönemi cam seramik sanatı, geleneksel ve modern Türk cam ve seramiklerinin tanıtımı, çağdaş Avrupa cam ve seramiklerinin tanıtımı. Cam Seramik Teknolojileri IV: Dekorlama teknikleri, dekor pişirimi, cam ve seramiklerin kalite kontrolü, kalite kontrol testleri, renklendirici oksitler ve pigmentler, camın ikincil şekillendirme prosesi, cam hataları, günümüzdeki popüler seramik ve cam çeşitleri. Seramik Uygulama Teknikleri IV: Alçı kalıplara döküm çamuru ile döküm yapılması, refrakter malzeme yapımı hakkında bilgi verilmesi ve uygulamalar, seramik fırın yapımı. Cam Uygulama Teknikleri I: Cam ham maddelerine giriş, camın akışkanlığı, modern cam kesme teknikleri, camın kompozisyonu ve sınıflandırılması, ergime fırınları. Cam Seramik Dekorlama Teknikleri II: Serigrafide dekor tasarım özellikleri, dekor boyaları, dekorlu cam ve seramik duvar panoları, ileri seviye serigrafi teknikleri, serigrafide diğer uygulama alanları ve atölye çalışmaları.

228 207 Mimaride Cam Ve Seramik II: Seramik ve cam iç mimarlıkta, dış yüzeyler için, seramik ve camın mimaride yorumlanması. Modern yapıları inceleme ve geziler. Alçı Şekillendirme Ve Kalıpçılık: İleri seviye model yapımı ve kalıplama teknikleri, alçı aletlerinin tanıtılması, alçı duvar panoları. Bilgisayar Destekli Tasarım II: Bilgisayar destekli seramik tasarımı, bilgisayar sistemiyle ilgili genel bilgi, çalışma ve dosyalama yöntemleri, bilgisayar ortamında temel program türleri, çizim özellikleri, araç ve pencerelerin kullanımı, boyut ve plan özellikleri, diğer programlarla alışveriş, filtreler, sayfa düzeni, adobe photoshope a giriş, program üzerinden tarama, dosya saklama, kayıt türleri, tarayıcı, yazıcı ayarları, renk ayrımı, üretim tekniklerine hazırlık. Cam Seramik Sanatı Tarihi II: Seminer hazırlama, eski seramik ve cam formların incelenmesi ve yorumlanması, kütüphane çalışmaları. (Demirkol,2007)

229 Mersin Üniversitesi Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu Mersin Üniversitesi, TBMM nin 3 Temmuz 1992 tarihinde kabul ettiği 3837 Sayılı Kanun ile kurulmuş, 10 Kasım 1992 tarihinde faaliyete geçmiş bulunmaktadır. Kuruluşunda 4 meslek yüksekokulu bulunan Üniversite de bugün itibarıyla 11 meslek yüksekokulu bulunmaktadır. Bunlar; Anamur, Aydıncık, Erdemli, Gülnar, Mut, Silifke, Tarsus, Mersin, Sağlık Hizmetleri, Sosyal Bilimler ve Teknik Bilimler meslek yüksekokullarıdır. Mersin Meslek Yüksekokulu, 1976 yılında Milli Eğitim Bakanlığı na bağlı Yaygın Yükseköğretim Kurumu projesi kapsamında Petro-Kimya Yüksekokulu olarak gece eğitimi yapmak üzere açılmış bulunmaktadır yılında 3837 Sayılı Kanun ile Mersin Üniversitesine bağlanan okulda 1996 yılında Silifke Meslek Yüksekokulu bünyesinde bulunan Taş-Metal İşletmeciliği Programı, Uygulamalı Takı Teknolojisi adıyla yapılandırılarak Teknik Programlar bünyesine eklenmiş bulunmaktadır.1998 yılında ise Cam ve Seramik Teknolojisi Programı açılmış bulunmaktadır. Mersin Üniversitesi Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu, Yükseköğretim Genel Kurulu'nun tarihli kararı ile 2547 sayılı Kanunun 2880 sayılı Kanunla değişik 7/D 2 maddesi gereğince Mersin Meslek Yüksekokulu'ndan ayrılarak, Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu adı altında faaliyetini sürdürmektedir.( Araştırma kapsamında ele alınan Cam ve Seramik Teknolojisi Programı dokuz yıllık bir eğitim öğretim sürecine sahip bulunmaktadır. Yüksek Okulda Bulunan Bölümler 1-Bilgisayar Teknolojisi ve Programlama, 2-Biyomedikal Cihaz Teknolojisi, 3-Cam Seramik Teknolojisi, 4-Elektrik, 5-Elektrik Haberleşme, 6-Endüstriyel Elektronik, 7-Endüstriyel Otomasyon, 8-Harita Kadastro, 9-İklimlendirme Soğutma,

230 İnşaat, 11-Kimya, 12-Makine, 13-Mobilya ve Dekorasyon, 14-Otomotiv, 15- Uygulamalı Takı Teknolojisi.( M.Ü Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu Cam Seramik Teknolojisi Programı Mersin Üniversitesi Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu bünyesinde bulunan Cam Seramik Teknolojisi Programı 1998 yılında eğitim öğretim hayatına başlamış bulunmaktadır. Program; 1 Profesör, 2 Öğretim Görevlisi ile hizmet vermektedir. Programda okuyan öğrenci sayısı her sınıfta 10 kişi ve 15 kişi olarak değişmektedir. Cam seramik programında okuyan öğrencilere faydalı olabilmek amacıyla Mersin Üniversitesi Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu bünyesinde açılmış olan Master Cam Programı bulunmaktadır. Programa katılan öğrencilere aşağıda yer alan bilgilerin kazandırılması amaçlanmaktadır: Öğrenciler; Master Cam ile üretilmiş sayısal denetim (nümerik control-nc) programını kullanarak üç eksenli bir freze tezgâhında bir parçayı imal etmek için gerekli temel işlemleri öğrenebilecektir. Öğrenci boş bir ekrandan başlayarak parça tasarımını, 2B ve yüzey veya katı model olarak yapabilecektir. Başka tasarım programlarıyla tasarlanmış parça dosyalarını Master Cam ın biçimine dönüştürebilecek (terside geçerli) dir. Fotoğraf No184: Cam Seramik Teknolojisi Bölümü öğrenci çalışmaları.

231 M.Ü Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu Cam Seramik Teknolojisi Programı Ders Programları 1. Yarıyıl Ders Kodu Ders Teorik Uygulama Kredi BİL 101 Bilgisayar Kullanma-I AİL 101 Atatürk İlk.Ve İnk.Tar.-I SER 121 Endüstriyel Hammaddeler YD 107 İngilizce-I SER 115 Kimya I MAT 121 Matematik-I SER 131 Seramik Teknolojisi I TBI 101 Teknolojinin Bilimsel İlkeleri SER 103 Temel Sanat Eğitimi TD 101 Türk Dili-I SER 143 Uygulamalı Seramik Tek. I Toplam Yarıyıl Ders Kodu Ders Teorik Uygulama Kredi AİL 102 Atatürk İlk.Ve İnk.Tar.-II BİL 102 Bilgisayar Kullanma II SER 122 Hammadde Teknolojisi YD 108 İngilizce-II SER 112 Kimya II MAT 122 Matematik-II SER 150 Seramik Makineleri SER 132 Seramik Teknolojisi II TD 102 Temel Sanat Eğitimi II TD 102 Türk Dili II Toplam

232 Yarıyıl Ders Kodu Ders Teorik Uygulama Kredi SER 221 Alçı-Model-Kalıp Tek BİL 215 Bilgisayar Uygulamaları I SER 235 Cam Teknolojisi I SER 237 Cam Ve Seramik Tarihi I SER 255 Kurutma Pişirme I SER 257 Seramik Dekor Tek.I SER 251 Seramik Teknolojisi III SER 247 Uygulamalı Seramik Tek. III Toplam Yarıyıl Ders Kodu Ders Teorik Uygulama Kredi BİL 216 Bilgisayar Uygulamaları-II SER 234 Cam Teknolojisi II SER 210 İş Hukuku Yönetim Ve Denetim SER 246 Kurutma Pişirme II SER 250 Seramik Dekor Teknikleri II SER 252 Seramik Teknolojisi IV BP 206 Sistem Analizi Ve Tasarımı SER 248 Uygulamalı Seramik Teknolojisi II Toplam Ayrıca Bilgisayar Uygulamaları, İngilizce, Türk Dili Ve Edebiyatı, İnkılap Tarihi dersleri de ders programında bulunmakta ve öğrencilere bu derslerde verilmektedir.

233 On Dokuz Mayıs Üniversitesi Sinop Meslek Yüksekokulu Yüksekokul tarihinde 2547 Sayılı Yükseköğretim Kanununun 2880 sayılı Kanunla değişik 7/b 2 maddesi uyarınca Yükseköğretim Kurulu Kararı ile kurulmuştur. Fotoğraf No 185: Sinop Meslek Yüksekokulu Ön Görünüm. Yüksekokulda Bulunan Programlar Yüksekokul İktisadi ve İdari Programlar Bölümü ve Teknik Programlar Bölümü olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır. Bu bölümlerde bulunan programlar aşağıda yer almaktadır: 1-Muhasebe (I. ve II. Örgün), 2- Makine (I. ve II. Örgün), 3-Cam-Seramik (I. Örgün), 4-Bilgisayar Teknolojisi ve Programlama (I. Örgün), 5-Mobilya ve Dekorasyon (II. Örgün), 6- Endüstriyel Elektronik (II. Örgün) programlarından oluşmaktadır. (Sümer,2007) O.M.Ü Sinop Meslek Yüksekokulu Cam-Seramik Programı Cam-Seramik Programı; Teknolojik uygulama, endüstriyel ve sanatsal çalışmaları eğitimin amacı olarak kabul eden Cam ve Seramik programın da mesleki

234 213 temel disiplinin yanı sıra; eğitimin her aşamasında çağdaş, bilimsel metodun uygulanması, çözümleme yetisi, zamanlama, malzemeyi kullanabilme becerisi, yorumlama becerisi kazandırılmak amaçlanmıştır. Fakat yapılan araştırmada görülmüştür ki; Cam-seramik programı olarak isimlendirilen programda seramik derslerine ağırlık verilmektedir. Cam programına da ileriki yıllarda yer verileceği yapılan araştırma sonucunda öğrenilmiştir. Şuan programın sadece isim olarak bulunduğu ve ders programı gibi programa ait öğelerin henüz işlevselliğinin olmadığı anlaşılmıştır. Kısacası; programın sadece görüntü itibarı ile bulunmakta olduğu henüz uygulamaya konulmadığı tespit edilmiştir. Aşağıda yer alan ders programı şuan sadece taslak olarak bulunmakta olup, henüz uygulamaya konulmamıştır. Cam seramik programı olarak isimlendirilen programda bulunan öğretim elemanlarının tamamı seramik derslerine girmektedir. 2 Profesör, 3 Yardımcı Doçent, 6 Öğretim Görevlisi olmak üzere 11 öğretim üyesi cam seramik programında ders vermektedir.(sümer,2007) O.M.Ü Sinop Meslek Yüksekokulu Cam Seramik Programı Ders Programları Aşağıdaki derslerin yanı sıra İnkılâp Tarihi, İngilizce, Türk dili dersleri de seçmeli ders olarak programda yer almaktadır Birinci Yarıyıl Ders Kodu Ders Adı Teorik Uygulama Kredi SER Bilgisayar Kullanma- I SER 103 Temel Sanat Eğitimi SER 105 Endüstriyel Hammadde SER 107 Mesleki Teknik Resim SER 109 Seramik Teknolojisi-I SER 111 Uyg. Seramik Tek.-I FİZ 112 Fizik(Cam-Seramik Fiziği) SER 113 Kimya-I(Cam-Seramik Kim) TİT 101 Atatürk İlk. İnk.T.- I TDK 101 Türk Dili.-I YDI 101 İngilizce-I Toplam

235 214 İkinci Yarıyıl Ders Kodu Ders Adı Teorik Uygulama Kredi SER 102 Bilgisayar Kullanma- II SER 104 Temel Sanat Eğitimi II SER 106 Hammadde Teknolojisi SER 108 Seramik Makinaları SER 110 Seramik Teknolojısı-II SER 112 Uyg.Seramik Tek.-II SER 114 Kimya-II TİT 102 Atatürk İlk.İnk.T.-II TDK102 Türk Dili-II YDI 102 İngilizce II Toplam Üçüncü Yarıyıl Ders Kodu Ders Adı Teorik Uygulama Kredi BİL 201 Bilgisayar Uygulama- I SER 203 Kurutma Pişirme-I SER 205 Alçı Model Kalıp Tek SER 207 Cam Teknolojısı-I SER 209 Seramik Teknolojisi-III SER 211 Uyg. Seramik Tek.-III SER 213 Seramik Dekor Teknik. I SER 215 Mesleki İngilizce -I SER 217 Cam Ve Seramik Tarihi-I Toplam Dördüncü Yarıyıl Ders Kodu Ders Adı Teorik Uygulama Kredi BİL 202 Bilgisayar Uygulama- II SER 204 Kurutma Pişirme-II SER 206 Cam Teknolojisi-II SER 208 Seramik Teknolojısı-IV SER 210 Uyg.Seramik Tek.-IV SER 212 Seramik Dekor Tekn.-I İŞ 214 İş Hukuku Yön. Denetim SER 216 Mesleki İngilizce-II Toplam

236 Ankara Üniversitesi Başkent Meslek Yüksekokulu eğitim-öğretim yılında Restorasyon-Konservasyon programıyla akademik düzeyde eğitime başlayan Ankara Üniversitesi Başkent Meslek Yüksekokulu; Ankara Üniversitesi Rektörlüğü'ne bağlı olarak iki yıllık ön lisans eğitimi vermek üzere 1989 yılında kurulmuştur. Türkiye'de Restorasyon ve Konservasyon alanında kurulmuş ilk Yüksekokul kimliği ile Taşınabilir Kültür Varlıklarının Konservasyonu gibi önemli bir konunun eğitimine öncülük etmektedir. Başkent Meslek Yüksekokulu yönetim ve eğitim faaliyetlerini (Restorasyon- Konservasyon Programı) Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Ek Binası giriş katında sürdürmektedir. (Şener,2007) Fotoğraf No 186: Ankara Üniversitesi Başkent Meslek Yüksekokulu (Dil Tarih Coğrafya Fakültesi binası içerisinde eğitim vermektedir) Yüksekokulda Bulunan Bölüm ve Programları Teknik Programlar Bölümü; Restorasyon-Konservasyon Programı ve İktisadi ve İdari Programlar Bölümü; Muhasebe (2. öğretim) Programı.

237 A.Ü Başkent Meslek Yüksekokulu Restorasyon-Konservasyon Programı 1-Yüksekokul; Taşınabilir Kültür Varlıklarının Onarımı ve Korunması üzerine eğitim-öğretim yapan, bu alanda ilk açılmış öğretim kurumudur. Cam dersi, gerek arkeolojik gerekse arkeolojik nitelikli olarak üzerinde çalışılan ve eğitimi verilen malzeme gruplarından biridir. Bu doğrultuda, diğer malzemelerde olduğu gibi camın malzeme, yapım ve biçimlendirme (eser ve obje olarak) şekilleriyle, camdaki bozulmaların tanınması, bunlar üzerine de onarım ve korunmasının yapılması yönünde bir etiğim verilmektedir. Kurum bu alanda açılan meslek yüksekokullarından farklı olarak, malzemenin korunmasına ağırlık vermektedir. Restorasyon Konservasyon Programı; Genel koruma teorileri ve yaklaşımlarından öte hem teorik, hem de uygulamalı olarak malzemeyi tanıyan, problemlerini bilen, hem de bunlardaki problemlere karşı koruma tedbirlerini (aktif veya pasif) geliştiren ve uygulayan koruma bireyleri (meslek elemanları) yetiştirmeyi hedeflemektedir. Aynı zamanda yalnız eğitim amaçlı değil, ayrıca ulusal ve uluslararası projelerde görev alarak veya bu projeleri gerçekleştirerek deneyimlerini de arttırmayı hedeflemektedirler. Restorasyon Konservasyon Programının gerçekleştirdiği çalışmalar; 1- Konya-Beyşehir-Kubad Abad Selçuk Sarayı Kazısı'nda bulunan Selçuk dönemi cam buluntuların konservasyonu projesi. 2-Aydın-Ortaklar-Magnesia Kazısı Roma dönemi camlarının konservasyonu projesi Yüksekokul Türkiye'de alanında açılan ilk okul olduğundan ilk eğitmenleri yurt dışında eğitim almışlardır (İngiltere, Almanya ve İtalya). Ayrıca yurt dışından gelen kazı ve araştırma ekipleriyle de proje çalışmaları gerçekleştirilmektedir. Yurt dışındaki koruma alanında meslek elemanlarıyla da çeşitli organizasyonlarla bir arada olunmaktadır. Bu nedenle yurt dışı ilişkileri gelişerek devam etmektedir. Bu ilişkiler, yurt dışı seminerler, toplantılar, sempozyumlar; yurt içi ve dışı ortak proje çalışmaları, özellikle Türkiye deki çalışmalarda ortak ekip üyelikleri şeklindedir.

238 217 Cam eserlerin korunması ve onarılması, yalnızca bu konuda uzmanlaşmış bir meslek elemanı tarafından yapılmalıdır. Uzmanlaşma ise, bu konuda eğitim almış olmak, uygulama çalışmalarıyla deneyim kazanmış olmakla gerçekleşir. Bu nedenle kısa kurslar veya ortak çalışmada edinilen deneyimler yüzeysel kalmaktadır. (Şener,2007) Fotoğraf No 187: A.Ü Başkent Meslek Yüksekokulu Öğrenci çalışmaları.