PACLOBUTRAZOLUN LOLIUM PERENNE OVATION VE CYNODON DACTYLON X CYNODON TRANSVAALENSIS TIFWAY ÇİM ÇEŞİTLERİNİN BÜYÜME ÖZELLİKLERİNE ETKİSİ

Transkript

1 AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ ZİRAAT FAKÜLTESİ DERGİSİ, 2005, 18(3), PACLOBUTRAZOLUN LOLIUM PERENNE OVATION VE CYNODON DACTYLON X CYNODON TRANSVAALENSIS TIFWAY ÇİM ÇEŞİTLERİNİN BÜYÜME ÖZELLİKLERİNE ETKİSİ Oğuz Harun BAYSAL 1 Osman KARAGÜZEL 2 1 Robinson Golf Club Nobilis, Belek, Antalya 2 Akdeniz Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Peyzaj Mimarlığı Bölümü, Antalya Özet Bu çalışma, dozlarının Antalya yöresindeki golf sahalarında yoğun olarak kullanılan Lolium perenne Ovation ve Cynodon dactylon x Cynodon transvaalensis Tifway çim çeşitlerinin büyüme özelliklerine etkilerini belirlemek amacıyla gerçekleştirilmiştir. Çalışma iklimsel koşullar ve çeşitlerin özellikleri dikkate alınarak farklı dönemlerde iki ayrı deneme şeklinde yürütülmüş ve her iki çeşide topraktan ve yapraktan olmak üzere 0 (Kontrol), 50 ve 100 g da -1 dozunda paclobutrazol uygulanmıştır. Sonuçlar, paclobutrazolun L. prenne Ovation da uygulama yöntemleri arasında önemli farklılık olmaksızın bitki boyu, boğum arası uzunluğu, yaprak boyu ve eni ve kök uzunluğu değerlerini doz artışına bağlı olarak önemli ölçüde azalttığını, renk sıkala değerleri üzerinde etkili olmadığını, kardeşlenmede ise yapraktan yapılan uygulamalarda sürgün sayının doza bağlı olarak arttığını ortaya koymuştur. C. dactylon x C. transvaalensis Tifway çeşidinde ise bitki boyu, boğum arası uzunluğu, yaprak boyu ve kök uzunluğu değerleri genelde paclobutrazol doz artışına bağlı olarak azalmış, buna karşın yaprak eni, renk sıkala değeri ve stolon boğum arası uzunluğunun dozlarından önemli düzeyde etkilenmediği saptanmıştır Anahtar Kelimeler: Paclobutrazol, Büyüme Engelleyici, Lolium perenne Ovation, Cynodon dactylon x Cynodon transvaalensis Tifway, Büyüme Özellikleri. Effects of Paclobutrazol on growth characteristics of Lolium perenne Ovation and Cynodon dactylon x Cynodon transvaalensis Tifway Abstract This study was carried out to determine the effects of application methods and doses of paclobutrazol on growth characteristics of Lolium perenne Ovation and Cynodon dactylon x Cynodon transvaalensis Tifway which have been used extensively for golf courses in Antalya (Mediterranean coastal part of Turkey). The study was constructed in two separated experiments in different seasons with considering climatic conditions and culture requirements of cultivars and doses of paclobutrazol at 0 (control), 500 and 1000 g ha -1 were applied to plants as soil drench or foliar spray. In L. perenne Ovation, paclobutrazol significantly reduced plant height, internode length, leaf length and width and root length with increased doses, without significant differences between application methods. Tiller numbers per plant increased when doses were applied as foliar spray and paclobutrazol had no effect on scale values of visual above-ground color. In C. dactylon x C. transvaalensis Tifway, plant height, internod length, and leaf and root length decreased with increased doses of paclobutrazol, while there were no significant differences originated application methods or doses in leaf width, scale values of visual above-ground color and internode lengths on stolons. Keywords: Paclobutrazol, growth retardant, Lolium perenne Ovation, Cynodon dactylon x Cynodon transvaalensis Tifway, growth characteristics 1. Giriş Akdeniz Bölgesi nde çim bitkilerinin kullanımı, turizm alanları ile kentsel yerleşimler ve buna bağlı olarak kentsel yeşil alanların artması ve özellikle son on yılda sayıları artış eğilimi gösteren golf sahaları ile daha da artmıştır. Antalya ve çevresinin Türk turizminin önemli sahalarından biri olduğu düşünülürse, turizm tesislerindeki yeşil alanlarda kullanılan çim bitkilerinin bakımlarında da hem görsel, hem de işlevsel açılardan farklı açılımlara ihtiyaç duyulmaktadır. Biçim, çim alanların bakımında, sulama, gübreleme ve ilaçlama kadar maliyet getiren bir işlemdir. Antalya Belek bölgesinde 18 delikli bir golf sahasında sadece yıllık biçim işleminin maliyeti (makine amortismanı ve makine bakımı 355

2 Paclobutrazolun Lolium perenne Ovation ve Cynodon dactylon X Cynodon transvaalensis Tifway Çim Çeşitlerinin Büyüme Özelliklerine Etkisi hariç) bin ABD doları arasında değişmektedir (Quast ve Otto, 2004). Biçim maliyetinin bu denli yüksek olmasının yanı sıra, biçim sıklığı ve zamanlaması konusunda da bazı sınırlama ve kısıtlamalar söz konusu olabilmektedir (Perris ve Evans, 1996). Örneğin golf sahalarında, oyuncu ile biçim işleminin çakışması veya otellerde, müşteri dinlenme zamanları ile bahçe bakım çalışmalarının karşılıklı etkileşimi görülebilmektedir (Unruh ve Elliott, 1999). Çim alanların sürdürülmesinde en önemli işlemlerden biri olan biçim işleminin azaltılabilmesi, hem maliyeti düşürmekte, hem de işletmenin bahçe bakım işlemlerinde esneklik sağlayabilmektedir. Bölgenin ekolojik koşullarında yüksek performans gösteren çim türlerinde ıslah yoluyla biçme işleminin azaltılması temel ve en ekonomik yaklaşımlardan biri olmasına karşın, günümüze kadar bu ihtiyaca tümüyle cevap verebilen çeşitlerin geliştirilmesi mümkün olmamış ve çim biçme işlemi özellikle golf alanları için önemli bir maliyet unsuru olma özelliğini sürdürmüştür (Witteveen ve Bavier, 1998). Bunun yanında Akdeniz Bölgesi iklim özellikleri nedeniyle sıcak iklim çimlerinin kış, serin iklim çim türlerinin ise yaz aylarında uyum sorunları yaşadığı ve bu nedenle özellikle golf alanları gibi çim kalitesinin çok önemli olduğu sahalarda kışlık ara ekim (overseeding) yapma ihtiyacının sıkça yaşandığı ve buna bağlı olarak çim alan bakım maliyetlerinin yükseldiği bir bölgedir (Vengris ve Torello, 1982; Skerman ve Riveros, 1989). Yine ıslah çalışmalarıyla bu sorun aşılmaya çalışılmakta olmasına karşın bu bağlamdaki sorunlar tümüyle çözülebilmiş değildir. Bitki büyüme düzenleyicileri, ilk olarak Amerika Birleşik Devletleri nde, otoyol ve havaalanları kenarlarında, golf sahaları çevresindeki çim ve yabancı otların büyümesinin yavaşlatılması, tohuma kalkmanın engellenmesi ile bakım masraflarında önemli miktarlarda tasarrufa gidilmesi amacı ile kullanılmıştır. Son yıllarda ise yeni tip bitki büyüme düzenleyiciler, artık çok titiz bakım gerektiren çim alanlarda da kullanılmaya başlanmıştır (Schott ve Walter, 1991). Çim alanlardaki gelişmenin kontrol edilmesinin dışında, bazı bitki büyüme düzenleyicileri çevresel stres (kuraklık, tuzluluk, düşük sıcaklık gibi) etmenlerine dayanımın arttırılması için de kullanılabilmektedir (Crouch, 1990). Örneğin, imazameth sadece az bakım gerektiren refüj, havaalanlarında kullanılırken, paclobutrazol ve trinexapacethyl etkili maddeli düzenleyiciler golf sahalarında bile kullanılabilmektedir (Ervin ve Koski, 1998). Bir triazole türevi büyüme engelleyici olan paclobutrazol, giberelin biyosentezini durdurarak bir çok bitki türünde büyümeyi düşük dozlarda bile kontrol edebilen kimyasallardan biridir (Larson, 1985; Davis ve ark., 1988; Birişçi ve Hatipoğlu, 1992a; Birişçi ve Hatipoğlu, 1992b; Karagüzel, 1999). Ayrıca uygulama yöntemi ve uygulama yerine göre etkinliği değişebilmekte bir çok bitki türünde çiçeklenme gibi generatif özellikler üzerinde de etkili olabilmekte ve etkinliği tür ve çeşitlere göre önemli farklılıklar gösterebilmektedir (Davis ve Andersen, 1989; Wilkilson ve Richards, 1991; Karagüzel ve Ortaçeşme, 2003). Paclobutazolun diğer bir özelliği ise bazı bitki türlerinde düşük sıcaklık, susuzluk, ışık ve besin elementi noksanlığı gibi farklı kökenli çevresel stres etmenlerine karşı bitkilerde kısmi bir dayanıklılık sağlamasıdır (Halevy 1986; Sankhla ve ark., 1986; Miller ve Armitage, 2002). Çim tür ve çeşitlerinde paclobutrazolun kullanımına ilişkin çok sayıda çalışma bulunmasına karşın, bu çalışmaların büyük bir bölümünde tohum verimi üzerinde durulmuş (Hampton ve Hebblethwaite, 1985; Young ve ark., 1996), Cynodon dactylon ve Lolium perenne dahil olmak üzere birçok çim tür ve çeşidinde bu kimyasalın büyümeyi engellediği ve biçme sayısını azaltabildiği saptanmıştır (Johnson, 1990a; Johnson, 1990b; Johnson, 1990c; Razmjoo ve ark., 1994; Branham, 1997). Ancak uygulama zamanı, ekolojik koşullar ve çeşit karşılıklı etkileşimlerinin bu kimyasalın etkinliğini önemli ölçüde değiştirebilmesi (Jhonson 1990a) paclobutrazolun yaygın kullanımı olan çim çeşitlerinde bitki büyüme özelliklerine etkisinin Antalya koşullarında araştırılmasını gerekli kılmaktadır. Bu çalışmada, 356

3 O. H. BAYSAL, O. KARAGÜZEL dozlarının Antalya yöresindeki golf sahalarında yoğun olarak kullanılan Lolium perenne Ovation ve Cynodon dactylon x Cynodon transvaalensis Tifway çim çeşitlerinin büyüme özelliklerine etkisi araştırılmıştır. 2. Materyal ve Yöntem Bu çalışmada Akdeniz Bölgesi golf sahalarında yaygın olarak kullanılan İngiliz çimi (Lolium prenne) nin Ovation çeşidi ile Bermuda çimi (Cynodon dactylon x Cynodon. transvaalansis) in Tifway çeşidi bitki materyali olarak kullanılmıştır. Çalışma, Antalya Belek-Acısu Mevkii nde gerçekleştirilmiş ve iklimsel özellikler ile bitki materyali olarak seçilen çeşitlerin temel istekleri ve aktif büyüme dönemleri dikkate alınarak iki ayrı dönemde iki ayrı deneme şeklinde yürütülmüştür Paclobutrazolun Lolium perenne Ovation in Büyüme Özelliklerine Etkisinin Saptanması Bu amaçla gerçekleştirilen denemede, 30x30x25 cm ebatlarında plastik saksılar ve İngiliz çimi (L. perenne) türüne ait Ovation çeşidinin yerli üretim tohumları kullanılmıştır. 18 adet saksıya %50 yıkanmış-elenmiş 0-3 mm çapında kum ve %50 fümige edilmiş-elenmiş torf karışımından oluşan yetiştirme ortamı doldurulmuş ve taban gübresi olarak 150 g m -3 dozunda kompoze gübre verilmiştir. 6 Mart 2004 tarihinde, her bir saksıya 100 adet Ovation tohumu ekilmiş, üzerine torf ile kapak malzemesi serilmiştir. Çimler ilk olarak 27 Mart 2004 tarihinde 30 mm yükseklikten biçilmiş ve 31 Mart 2004 tarihinde paclobutrazol uygulamaları yapılmıştır. Denemede, paclobutrazolun 0 (Kontrol), 50 ve 100 g aktif madde/dekar (g da -1 ) dan oluşan 3 farklı dozu topraktan ve yapraktan olmak üzere iki farklı uygulama yöntemiyle bitkilere verilmiştir. Uygulanan dozlar, saksıların alanları temel alınarak litresi 250 g aktif madde içeren paclobutrazol solüsyonunun seyreltilmesiyle elde edilmiştir. Deneme, 2 uygulama yöntemi ve 3 paclobutrazol dozundan oluşan 3 yinelemeli iki faktörlü tesadüf parselleri deneme desenine göre kurulmuş her bir yineleme 3 saksıdan oluşmuştur. Yaprak uygulamalarında hesaplanan aktif madde miktarı uygun miktarda suyla yapraklara püskürtülmüş, topraktan yapılan uygulamalar için ise saksılara verilen paclobutazol 3 litre su verilmek suretiyle tümüyle yetiştirme ortamına (bitki kök bölgesine) indirilmiştir. Her iki uygulama şeklinde de kontrol bitkilerine aynı miktarda normal su verilmiştir. Paclobutrazol uygulaması yapıldıktan sonra, 25 Nisan 2004 tarihinde, çimler son kez 30 mm yükseklikte biçilmiş ve çimler hakkındaki veriler toplanıncaya kadar biçim yapılmamıştır. 26 Mayıs 2004 tarihinde, her bir saksıdaki çimlerden 5 adet bitki sökülmüş, bu bitkiler üzerinde, bitki boyu (toprak yüzeyi ile en uzun sürgünün ucu ölçülerek), boğum arası uzunluğu (alttan 2. yaprağın üzerindeki boğum aralarının uzunluğu ölçülerek), yaprak boyu (2. yaprağın en alt ve üst noktaları arasında digital kompas ile ölçüm yapılarak), yaprak eni (2. yaprağın en geniş noktasından digital kompas ile ölçüm yapılarak), görsel renk sıkala değeri (Quiroga-Garza ve Picchioni (2003) e göre 1 en açık ve 9 en koyu yeşil renk olmak üzere 1-9 arası sıkala değerleri verilerek), kardeşlenme (her bitkinin oluşturduğu kardeş sayısı saptanarak) ve kök uzunluğu (sökülen bitkilerde gövde başlangıç noktası ile en uzun kökün ucu arası ölçülerek) belirlenmiştir Paclobutrazolun Cynodon dactylon x Cynodon transvaalensis Tifway in Büyüme Özelliklerine Etkisinin Saptanması 4 Haziran 2004 tarihinde Bölüm 2.1 de tanımlanan biçimde hazırlanan saksıların her birine bir adet boğum içeren dört adet Tifway stolonu dikilmiş, dikimden sonra tüm saksılara 30 g m -2 dozunda (N.P.K) Anderson Starter gübresi verilmiştir. Dikilen stolonlar ilk kökleri çıkana kadar günde üç kere sulanmış, dikimden bir hafta sonra Captan (250 g da -1 ) + Benomyl (75 g da -1 ) ile 357

4 Paclobutrazolun Lolium perenne Ovation ve Cynodon dactylon X Cynodon transvaalensis Tifway Çim Çeşitlerinin Büyüme Özelliklerine Etkisi ilaçlanmıştır. Stolonların kök atıp, saksıları kapatmasını takip eden 4. hafta sonu olan 07 Temmuz 2004 tarihinde paclobutrazol uygulamaları yapılmıştır. Uygulamalar Bölüm 2.1 de tanımlan yöntem ve deneme desenine göre gerçekleştirilmiştir. Paclobutrazol uygulamasından 15 gün sonra, 23 Temmuz 2004 tarihinde, her saksıdan 5 adet bitkide; bitki boyu, boğum arası uzunluğu, yaprak boyu, yaprak eni, görsel renk sıkala değeri ve kök uzunluğu Bölüm 2.1. de tanımlandığı şekilde saptanmış, ve ayrıca stolon boğum arası uzunluğu (ana gövdeye en yakın 2. stolon boğum arası uzunlukları ölçülerek) belirlenmiştir. Her iki denemede de denemenin gerçekleştirildiği döneme ilişkin önemli iklimsel veriler ölçülmüş, incelenen büyüme ve gelişme özelliklerine ilişkin verilere TARİST 4.01 programı kullanılarak varyans analizi uygulanmış ve ortalamalar %5 önem düzeyinde Duncan testine göre karşılaştırılmıştır. 3. Bulgular ve Tartışma 3.1. İklimsel Veriler Denemelerin yapıldığı Belek-Acısu Mevkii nde, Mart 2004 ve Temmuz 2004 ayları arasında tutulan aylık ortalama en yüksek sıcaklık, en düşük sıcaklık, bağıl nem ve evapotransprasyon (ET) değerleri değişimleri Şekil 1 de sunulmuştur. Denemeler süresince 34,6ºC ile en yüksek ortalama maksimum sıcaklık Temmuz ayında, 6,2ºC ile en düşük minimum sıcaklık ortalaması ise Mart ayında gerçekleşmiştir. Aynı dönem içinde en yüksek ortalama bağıl nem (%83,5) Mayıs ayında, en düşük ortalama bağıl nem (%75,7) ise Mart ayında ölçülmüştür. Evapotransprasyon (ET) değerlerinde en yüksek ölçüm 44,69 mm/hafta ile Temmuz, en düşük ölçüm ise 18,24 mm/hafta ile Mart ayında yapılmıştır Paclobutrazolun Lolium perenne Ovation in Büyüme Özelliklerine Etkisi Paclobutrazolun L. perenne Ovation in büyüme özellikleri üzerine etkilerine ilişkin veriler ve istatistiksel değerlendirmeleri Çizelge 1 de sunulmuştur. Sonuçlar, paclobutrazol uygulama yöntemleri ile uygulama yöntemi x doz karşılıklı etkileşiminin bitki boyu üzerindeki etkisinin istatistiksel anlamda önemli olmadığını, buna karşın paclobutrazol dozlarının bitki boylarında önemli (P<0,001) farlılıklar yarattığını ortaya koymuştur. Çizelge 1 de görüldüğü gibi topraktan ve yapraktan yapılan uygulamalarda doz artışına bağlı olarak bitki boyları önemli ölçüde kısalmış, kontrol bitkilerinde 12,7 ve 12,1 cm olan boy değerleri, 100 g da -1 dozunda paclobutrazol uygulanan bitkilerde 7,4 ve 8,2 cm ye inmiş ve bitki boyları Sıcaklık (ºC) Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Bağıl Nem (%) Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Evapotranspirasyon (mm/hafta) Maksimum Minimum Bağıl Nem Evapotranspirasyon Şekil 1. Deneme Süresince (Mart 2004-Temmuz 2004) Gerçekleşen Aylık Ortalama Sıcaklık, Bağıl Nem ve Evapotranspirasyon (ET) Değerleri. 358

5 O. H. BAYSAL, O. KARAGÜZEL ortalama %37,0 oranında kısalmıştır. Boğumarası uzunlukları paclobutrazol uygulama yöntemi ve dozlarından bitki boyuna benzer biçimde etkilenmiş ve her iki uygulama yönteminde de doz artışına bağlı olarak boğumarası uzunlukları azalmıştır. En uzun boğum arası uzunluk değerleri (4,9 ve 5,5 cm) kontrol bitkilerinde, en kısa boğum arası uzunluk değerleri (1,9 ve 2,5 cm) ise topraktan veya yapraktan 100 g da -1 dozunda paclobutrazol uygulanan bitkilerde saptanmıştır (Çizelge 1). Buna karşın çim kalitesi açısından önemli ölçütlerden biri olan yaprak boyları uygulama yöntemine bağlı olarak önemli (P<0,05) farklılık göstermiş ve topraktan yapılan uygulamaların yaprak boyunu daha etkin biçimde kısalttığı saptanmıştır (Çizelge 1). Diğer özelliklerde olduğu gibi yaprak boyları, her iki yöntemde de doz artışına bağlı olarak önemli düzeyde (P<0,001) azalma göstermiş, en yüksek yaprak uzunlukları kontrol bitkilerinde, en düşük yaprak uzunluk değerleri ise 100 g da -1 dozunda paclobutrazol uygulanan bitkilerde ölçülmüştür (Çizelge 1). Çizelge 1 de görüldüğü gibi yaprak eni değerleri paclobutrazol dozuna bağlı olarak önemli (P<0,01) farklılıklar göstermiş, buna karşın bu özellik üzerinde uygulama yöntemi ve uygulama yöntemi x doz karşılıklı etkileşimi etkisinin istatistiksel anlamda önem olmadığı belirlenmiştir. Bunun sonucu olarak her iki uygulama yönteminde de en yüksek yaprak eni değerleri (1,8 ve 2 mm) kontrol bitkilerinde, en düşük yaprak eni değerleri (1,0 ve 1,2 mm) ise 100 g da -1 paclobutrazol uygulanan bitkilerde saptanmıştır. Çim kalitesiyle ilgili diğer önemli bir özellik olan renk sıkala değerlerinde her iki uygulama yönteminde de doz artışına bağlı hafif bir azalma saptanmış olmasına karşın bu farklılıklar istatistiksel anlamda önemli bulunmamış ve deneme koşullarında renk sıkala değerlerinin 5,5 ile 7,0 arasında değişim gösterdiği gözlenmiştir (Çizelge 1). L. perenne türünün yapısı nedeniyle alan örtme yeteneğinin birincil ölçütlerinden olan kardeşlenme sayısı üzerine paclobutrazolun etkisi, diğer özelliklere etkisinden önemli farklılıklar göstermiştir. Sonuçlar, kardeşlenme sayısında topraktan yapılan uygulamalarda doz artışına bağlı olarak azalma olduğu, ancak bu azalışın istatistiksel anlamda önemli olmadığını, buna karşın yapraktan yapılan uygulamalarda doz arttıkça kardeşlenme sayının önemli artışlar gösterdiğini ortaya koymuştur. Çizelge 1 de görüldüğü gibi topraktan yapılan uygulamalarda aralarında istatistiksel anlamda fark olmaksızın kardeşlenme sayısı kontrol bitkilerinde 9,7 sürgün/bitki, 50 ve 100 g da -1 paclobutrazol uygulanan bitkilerde ise sırasıyla 8,6 ve 7,7 sürgün/ bitki olarak saptanmıştır. Bunun aksine yapraktan yapılan uygulamalarda doz artışına bağlı olarak kardeşlenme sayısı artmış, kontrol bitkilerinde 9,4 sürgün/bitki olan bu sayı, 50 g da -1 paclobutrazol uygulanan bitkilerde 10,7 sürgün/bitki ye, 100 g da -1 paclobutrazol uygulanan bitkilerde ise 12,9 bitki ye yükselmiş, kısacası yapraktan yapılan uygulamaların kardeşlenmeyi teşvik ettiği belirlenmiştir (Çizelge 1). Kök uzunluğu üzerine paclobutrazol uygulama yöntemi ve dozlarının etkilerine ilişkin veriler, bu özellik üzerinde dozların önemli düzeyde (P<0,001) etkili olduğunu göstermektedir (Çizelge 1). Her iki uygulama yönteminde de paclobutrazol dozu arttıkça kök uzunluğu azalmış, bunun sonucunda en yüksek kök uzunluğu değerleri (8,7 ve 8,9 cm) kontrol bitkilerinde ölçülürken, bu değerin 50 ve 100 g da -1 dozları arasında istatistiksel anlamda fark olmaksızın paclobutrazol uygulanan bitkilerde 5,3 cm ile 6,5 cm arasında değiştiği saptanmıştır Paclobutrazolun Cynodon dactylon x Cynodon transvaalensis Tifway in Büyüme Özelliklerine Etkisi Paclobutrazolun C. dactylon x C. transvaalensis Tifway in büyüme özelliklerine etkilerine ilişkin veriler ve istatistiksel değerlendirmeleri Çizelge 2 de verilmiştir. Sonuçlar, bitki boy değerleri üzerinde doz artışlarının istatistiksel anlamda etkili olduğunu ve iki uygulama yönteminde de paclobutrazol dozları arttıkça bitki boylarının azaldığını göstermiştir. Bunun sonucunda en yüksek bitki boy değerleri (10,3 cm) kontrol bitkilerinde, en 359

6 Paclobutrazolun Lolium perenne Ovation ve Cynodon dactylon X Cynodon transvaalensis Tifway Çim Çeşitlerinin Büyüme Özelliklerine Etkisi Çizelge 1. Paclobutrazol Uygulama Yöntemi ve Dozlarının Lolium perenne Ovation in Büyüme Özelliklerine Etkisi. Boğum Uygulama Yöntemi Doz (g da -1 ) Bitki Boyu Arası (mm) Yaprak Boyu Yaprak Eni (mm) Renk Sıkala Değeri Kerdeşlenme (sürgün/bitki) Kök Topraktan 0 (Kontrol) 12,7 a z 4,9 a 10,2 a 2,0 a 6,7 a 9,7 a 8,9 a 50 8,6 ab 3,2 ab 7,7 ab 1,3 ab 5,7 a 8,6 a 5,4 b 100 7,4 b 2,5 b 6,2 b 1,2 b 5,5 a 7,7 a 5,3 b Yapraktan 0 (Kontrol) 12,1 a 5,5 a 10,7 a 1,8 a 7,0 a 9,4 a 8,7 a 50 8,9 ab 3,1 ab 8,9 ab 1,5 ab 5,7 a 10,7 ab 6,5 b 100 8,2 b 1,9 b 7,6 b 1,0 b 5,7 a 12,9 b 5,9 b Önemlilik Yöntem (Y): Ö.D. Ö.D. * Ö.D. Ö.D. *** Ö.D. Doz (D): *** *** *** ** Ö.D. Ö.D. *** Y x D: Ö.D. Ö.D. Ö.D. Ö.D. Ö.D. ** Ö.D. Z : Sütunlarda, her uygulama yöntemi altında Duncan testine göre %5 önem düzeyinde farklı ortalamalar ayrı harflerle gösterilmiştir. Ö.D., *, **, ***: Önemli değil ve sırasıyla %5, %1 ve %0,1 alfa düzeyinde önemli. düşük boy değerleri (6,2 ve 6,7 cm) ise 100 g da -1 dozunda paclobutrazol uygulanan bitkilerde saptanmış (Çizelge 2), bu dozdaki paclobutrazol uygulamalarının topraktan yapıldığında biraz daha etkin olmak üzere bitki boylarını ortalama %37,4 azalttığı belirlenmiştir. Bu çeşitte boğum arası uzunlukları üzerinde paclobutrazol dozları (P<0,001) ile uygulama yöntemi x doz karşılıklı etkileşiminin (P<0,05) etkili olduğu ve topraktan yapılan uygulamalarda daha yüksek oranlarda olmak üzere her iki uygulama yönteminde de doz artışına bağlı olarak boğum arası uzunluklarının azaldığı saptanmıştır. Bunun sonucunda en yüksek boğum arası uzunluğu (1,6 ve 1,7 mm) kontrol bitkilerinde, en düşük boğum arası uzunluğu (0,7 mm) ise 100 g da -1 paclobutrazol dozunun topraktan uygulandığı bitkilerde ölçülmüştür (Çizelge 2). Çizelge 2 de görüldüğü gibi, yaprak boyu değerlerinde ortaya çıkan farklılıklar, uygulama yöntemi (P<0,05) ve dozlar (P<0,001) düzeyinde istatistiksel anlamda önemli bulunmuş, topraktan yapılan uygulamalarda daha yüksek oranda olmak üzere doz arttıkça yaprak boylarının belirgin bir düzeyde azaldığı saptanmıştır. En yüksek yaprak boyu değerleri (2,7 ve 2,9 cm) kontrol bitkilerinde, en düşük yaprak boyu değerleri (1,8 cm) ise 100 g da -1 dozunda paclobutrazolun topraktan uygulandığı bitkilerde ölçülmüştür (Çizelge 2). L. prenne Ovation in aksine bu çeşitte dozlarının yaprak enini istatistiksel anlamda etkilemediği ve yaprak en değerlerinin 1,2 mm ile 1,6 mm arasında değiştiği saptanmıştır (Çizelge 2). Bu çeşidin renk sıkala değerleri açısından paclobutrazol uygulama yöntemi ve dozlarına tepkisi, L. prenne Ovation ile benzerlik göstermiş, uygulamaların renk sıkala değeri üzerindeki etkilerinin istatistiksel anlamda etkili olmadığı belirlenmiş, renk sıkala değerleri 5,3 ile 6,7 arasında değişmiştir (Çizelge 2). Yapısal özellikleri nedeniyle C. dactylon x C. transvaalensis Tifway çeşidinin alan örtmesini sağlayan stolonlarda boğum arası uzunlukları üzerine dozlarının istatistiksel anlamda etkili olamadığı saptanmış, stolon boğum arası uzunluklarının 4,4 cm ile 5,1 cm arasında değiştiği belirlenmiştir (Çizelge 2). Bu çeşidin kök uzunluğu açısından dozlarına verdiği tepki L. prenne Ovation ile benzerlik göstermiş ve kök uzunlukları 360

7 O. H. BAYSAL, O. KARAGÜZEL üzerinde yalnızca dozların istatistiksel anlamda etkili olduğu saptanmıştır. Topraktan yapılan uygulamalarda biraz daha etkin olmak üzere her iki uygulama yönteminde de doz artışına bağlı olarak kök uzunlukları azalmış, en yüksek kök uzunluk değerleri (11,2 ve 11,7 cm) kontrol bitkilerinde, en düşük kök uzunluk değerleri (6,4 ve 7,6 cm) ise topraktan veya yapraktan 100 g da -1 dozunda paclobutrazol uygulanan bitkilerde ölçülmüştür (Çizelge 2). Denemelerden elde edilen sonuçlar toplu olarak değerlendirildiğinde paclobutrazolun L. prenne Ovation da bitki boyu, boğum arası uzunluğu, yaprak boyu ve eni ve kök uzunluğu değerlerini doz artışına bağlı olarak önemli ölçüde azalttığı, renk sıkala değerleri üzerinde istatistiksel anlamda etkili olmadığı, kardeşlenmede ise yapraktan yapılan uygulamalarda sürgün sayının doza bağlı olarak arttığı görülmektedir (Çizelge 1). C. dactylon x C. transvaalensis Tifway çeşidinde ise bitki boyu, boğum arası uzunluğu, yaprak boyu ve kök uzunluğu değerleri genelde paclobutrazol doz artışına bağlı olarak azalmış, buna karşın yaprak eni, renk sıkala değeri ve stolon boğum arası uzunluğunun dozlarından istatistiksel anlamda önemli düzeyde etkilemediği saptanmıştır (Çizelge 2). Her iki çeşitte de paclobutrazolun bitki boyu ve boğum arası uzunluğuna etkisine ilişkin sonuçlar, bir çok otsu ve odunsu süs bitkisi türünden elde edilen sonuçlarla benzerlik göstermektedir. Örneğin Karagüzel (1999) Bougainvillea glabra, Karaguzel ve ark. (2004) Lupinus varius türlerinde benzer sonuçlar elde etmişlerdir. C. dactylon ve L. perenne dahil olmak üzere birçok çim tür ve çeşidinde de paclobutrazolun büyümeyi engellediği ve biçme sayısını azaltabildiği saptanmıştır (Jhonson, 1990a; Jhonson, 1990b; Jhonson, 1990c; Razmjoo ve ark., 1994; Branham, 1997). Önceki çalışmalar bitki türlerinin yaprak boyutları açısından paclobutrozola verdiği tepkilerin türlere göre farklılık gösterdiğini bildirmektedir. Örneğin paclobutrazol uygulamaları Syngonium podophyllum türünde yaprak boyunu etkilememekte (Wang ve Blessington, 1990), buna karşın benzer uygulamalar Poa pratensis de yaprak ayasının ve hatta yaprak kınının büyümesini engelleyebilmektedir (Diesburg ve Christians, 1989). Bu bilgiler ışığında, yaprak boyutlarına ilişkin sonuçlar, etkinlik ve türlere göre değişkenlik açısından önceki çalışmalardan elde edilen sonuçlarla benzerlik göstermektedir. Her iki çeşitte de paclobutrazol uygulamalarının görsel renk sıkala değeri üzerinde etkili olmadığı saptanmıştır. Halbuki birçok bitki türünde yeşil aksam Çizelge 2. Paclobutrazol Uygulama Yöntemi ve Dozlarının Cynodon dactylon x Cynodon transvaalensis Tifway in Büyüme Özelliklerine Etkisi. Uygulama Yöntemi Doz (g da -1 ) Bitki Boyu Boğum Arası (mm) Yaprak Boyu Yaprak Eni (mm) Renk Sıkala Değeri Stolon Boğum Arası Kök Topraktan 0 (Kontrol) 10,3 a z 1,6 a 2,7 a 1,4 a 5,3 a 5,0 a 11,7 a 50 9,0 ab 1,3 b 2,3 ab 1,3 a 6,0 a 5,0 a 7,1 b 100 6,2 b 0,7 c 1,8 b 1,2 a 5,7 a 4,7 a 6,4 b Yapraktan 0 (Kontrol) 10,3 a 1,7 a 2,9 a 1,6 a 6,3 a 5,1 a 11,2 a 50 9,9 ab 1,3 b 2,6 ab 1,4 a 6,7 a 4,5 a 8,4 b 100 6,7 b 1,0 c 2,4 b 1,5 a 5,7 a 4,4 a 7,6 b Önemlilik Yöntem (Y): Ö.D. Ö.D. * Ö.D. Ö.D. Ö.D. Ö.D. Doz (D): *** *** *** Ö.D. Ö.D. Ö.D. *** Y x D: Ö.D. * Ö.D. Ö.D. Ö.D. Ö.D. Ö.D. Z : Sütunlarda, her uygulama yöntemi altında Duncan testine göre %5 önem düzeyinde farklı ortalamalar ayrı harflerle gösterilmiştir. Ö.D., *, ***: Önemli değil ve sırasıyla %5 ve %0,1 alfa düzeyinde önemli. 361

8 Paclobutrazolun Lolium perenne Ovation ve Cynodon dactylon X Cynodon transvaalensis Tifway Çim Çeşitlerinin Büyüme Özelliklerine Etkisi rengini koyulaştırmaktadır (Halevy, 1986; Birişçi ve Hatipoğlu, 1992b). Buna karşın, çalışmalar bazı bitki türlerinde bu etkinin ortaya çıkmadığını ortaya koymuştur (Banon ve ark., 2002, Karagüzel ve Ortaçeşme, 2003). Ancak bu uygulamaların çim çeşitlerinde bu özelliği çim kalitesini düşürecek düzeyde etkilememesi uygulamaların pratiğe aktarılma şansını artırmaktadır. Yapraktan yapılan paclobutrazol uygulamalarının L. prenne Ovation da kardeşlenmeyi teşvik ettiği doğrultusundaki bulgular, paclobutrazolun bu çeşitte uygulanma şansını artırmakta ve birçok bitki türünde saptanan sonuçlarla benzerlik göstermektedir. Örneğin Bougainvillea spectabilis te yapraktan yapılan paclobutrazol uygulamalarının sürgün sayısını artırdığı saptanmıştır (Karagüzel, 1999). Buna karşın Davis ve ark. (1988), paclobutrazolun bazı bitki türlerinde sürgün sayısı üzerinde etkisi olmadığını, bazı bitki türlerinde ise özellikle topraktan uygulandığında sürgün oluşumunu kesin bir biçimde engellediğini bildirmektedirler. Ancak Erwin ve Koski (1998), paclobutrazol benzeri bir etki mekanizmasına sahip olan trinexapac-ethyl in L. prenne de kardeşlenmeyi artırdığını saptamışlardır. C. dactylon x C. transvaalensis Tifway de paclobutrazol uygulamalarının stolon boğum arası uzunluğu üzerinde etkili olmaması, bu çeşidin alan örtme yeteneğinde bu uygulamalar sonucu bir azalma olmadığı anlamına gelmekte ve avantaj oluşturmaktadır. Benzer sonuçlar, Brede (1984) in C. dactylon üzerinde yaptığı araştırmadan elde edilmiş ve 56 g da -1 paclobutrazol dozunun stolon boğum arası mesafesinde bir farklılık yaratmadığı belirlenmiştir. Paclobutrazol uygulamalarının her iki çeşitte de kök uzunluğunu azaltmış olması, özellikle C. dactylon x C. transvaalensis Tifway de var olan kurağa dayanıklılık özelliği üzerinde olumsuz bir etki olarak algılanabileceğini akla getirmektedir. Ancak bu kimyasalın bitkilerin susuzluk stresi dahil olmak üzere olumsuz çevre koşullarına dayanımlarını artırdığı doğrultusundaki bildirişler (Grzesik, 1989) dikkate alındığında, böyle bir olumsuz etki ihtimali azalmaktadır. Bu çalışmada, L. prenne Ovation ve C. dactylon x C. transvaalensis Tifway in dozlarına temel büyüme ve bazı kalite özellikleri açısından tepkileri saptanmış ve elde edilen sonuçlar, bu kimyasalın her iki çeşitte de yayılma ve çim kalite özelliklerinde önemli bir değişim olmadan güvenle kullanılabileceğini ve Festuca arundinacea da olduğu gibi (Johnson, 1989) biçim sayısının azaltılabileceğini ortaya koymuştur. Teşekkür Bu çalışmanın gerçekleştirilmesinde büyük katkıları olan Robinson Golf Club Nobilis yetkilileri ve çalışanlarına teşekkür ederiz.. Kaynaklar Banon, S., Gonzalez, A., Cano, E.A., Franco, J.A. and Fernandez, J.A., Growth, development and color response of potted Dianthus caryophyllus cv. Mondriaan to paclobutrazol treatment. Scientia Horticulturae 94: Branham, B., Plant growth regulators for fine turf use. Illinois Turfgrass Foundation, Nr.2 Brede, A.D., Plant growth regulators on bermudagrass turf. Proceeding, Southern Weed Science Society, 37th annual meeting. 1984, 271. Brişçi, T. ve Hatipoğlu, A., 1992a. Bazı Dış Mekan Bitkilerinin Büyüme Engelleyici Kimyasal Maddeler ve Işıklandırma ile Bodur Saksılı Bitki Olarak Yetiştirilmesi. Türkiye I. Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi Cilt II: Brişçi, T. ve Hatipoğlu, A., 1992b. Chrysanthemum indicum ve Euphorbia pulcherrima nın Serada Saksıda Bodur Formda Yetiştirilmesi Üzerinde Araştırmalar. Türkiye I. Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi Cilt II: Crouch, I.J The effect of seaweed concentrate on plant growth. Dissertation for doctor of philosophy. Dept.Botany Univ.Natal, Pietermeritzorg, S.Africa. Davis, D.T., Steffens, G.L. and Sankhla, N., Triazole plant growth regulators, p In: J. Janick. Hort. Rev. Vol. 10, Timber Press, Portland, Oregon. Davis, T.D. and Andersen, A.S., Growth retardants as aids in adapting new floricultural crops to pot culture. Acta Hotic.252, Diesburg, K.L. and Cristians, N.E., Seasonal applications of ethephon, flurprimidol, mefluidide, paclobutrazol, and amidochlor as 362

9 O. H. BAYSAL, O. KARAGÜZEL they affect Kentucky bluegrass shoot morphogenesis. Crop Science 29(4): Ervin, E.H. and Koski, A.J., Growth responses of Lolium perenne L. to triexapac-ethyl. HortScience 33(7): Grzesik, M., Frost resistance of four ornamental shrubs treated with gibberellins and paclobutrazol. Horticultural Abstracts CAB. Halevy, A.H., Recent advances in the use of growth substances in ornamental horticulture. Plant Growth Substances 1985, Heidelberg, Berlin, Hampton, J.G. and Hebblethwaite, P.D., A comparison of seed harvesting methods for perennial rygrass treated with the growth retardant paclobutrazol. Grass and Forage Science 40(3): Johnson, B.J., Response of tall fescue (Festuca arundinacea) to plant growth regulators and mowing frequency. Weed Technology 3(1): Johnson, B.J., 1990a. Response of bermudagrass cultivars to multiple plant growth regulators treatments. Weed Technology 4(3): Johnson, B.J., 1990b. Influence of plant growth regulators on transition of a bermuda-grass golf gren overseeded with perennial ryegrass. Research-Report-Georgia Agricultural Experiment Stations. No:580, 10pp. Johnson, B.J., 1990c. Tifway bermudagrass responses to plant growth regulator application dates. HortScience 25(4): Karagüzel, O., Büyüme Engelleyici Paclobutrazolun Kırmızı Gelin Duvağı (Bougainvillea spectabilis WİLLD.)'nın Büyüme ve Çiçeklenmesine Etkileri. Turkish Journal of Agriculture and Forestry 23 (Supplement 2): Karagüzel, O. ve Ortaçeşme, V., Time Duration Effects of Paclobutrazol on the Growth and Flowering of Bougainvillea spectabilis Willd. 2 nd International Conference on the Horticultural Science, September 2002, Kafr El-Sheikh, Egypt, Journal of Agricultural Research Tanta University 28 (3/IV): Karaguzel, O., Baktir, I., Cakmakci, S. and Ortacesme, V., Growth and flowering responses of Lupinus varius L. to paclobutrazol. HortScience 39(7): Larson, R.A., Growth regulators in floriculture. In: J. Janick (Editor), Hortcultural Reviews Vol. 7, Miller, A. and Armitage, A.M., Temperature, irradiance, photoperiod and growth retardants influence greenhouse production of Angelonia angustifolia Benth. Angel Mist Series. HortScience 37: Perris, J. and Evans, R.D.C., The Care of the Golf Course. Sports Turf Research Institute, 340 p., West Yorkshire Razmjoo, K., Imada, T., Miyairi, A., Sugiura, J. and Kaneko, S., Effect of paclobutrazol growth regulator on growth and quality of coolseason-turfgrasses. J.Sports Turf Res.Inst. 70: Sankhla, N., Davis, D., Jolley, V.D. and Upadhyaya, A Effects of paclobutrazol on the development of iron chlorosis in soybeens. Journal of Plant Nutrition 9(3-7): Schott, P.E. and Walter, H., Bioregulators; present and future Field of application. Plant H.W. Gausman (eds.) biochemical Regulators. Marcel Dekker Inc. New York Skerman, P.J. and Riveros, F., Tropical Grasses. FAO, Roma. 758 p. Quast, D.H. and Otto, W., Golf Course Turf Management. RR Donnelley, 520 p., New York. Quiroga-Garza, H.M. and Picchioni,G.A., Potoperiod effects upon shoot growth and color of Bermudagrass fertilized with slow-release nitrogen sources. HortScience 38(7): Unruh, J.B. and Elliott, M.L., Best Management Practices for Florida Golf Courses. University of Florida, 226 p., Gainesville Vengris, J. and Torello, W.A., Lawns, Basic Factors, Contruction and Maintenance of Fine Turf Areas. Thomson Publications, California, USA. 195 p. Wang, Y.T. and Blessington, T.M., Growth of four tropical foliage species treated with paclobutrazol or uniconazole. HortScience 25(2): Witteveen, G. and Bavier, M., Practical Golf Course Maintenance. Ann Arbor Press, 262 p., Michigan Young, W.C. III, Chilcote, D.O. and Youngberg, H.W., Seed yield response of perennial ryegrass to low rates of paclobutrazol. Agronomy Journal 88(6):