Haftanın Ortası. Güncel konularla her hafta. 16 Mart Türkiye hızla yol ayırımına ilerliyor

Transkript

1 Haftanın Ortası Güncel konularla her hafta Hollanda seçim sonuçlarından ilk yansıyan Türkiye ile yaşanan krizin radikal sağ Wilders a ancak marjinal bir fayda sağlayabildiği. Bu çerçevede, Hollanda seçimi öncesinde yaratılan gerginliğin Türkiye de daha bir ay sonra yapılacak referandumda Cumhurbaşkanı Erdoğan a partili başkanlığı getirip getiremeyeceği de meçhul. Kısa vadeli bakışla AB ile ilişkilerde bozulmanın geldiği bu yeni aşamanın Türkiye adına orta ve uzun vadede yaratacağı kayıplar ise şimdilik göz ardı edilmekte. Türkiye nin geleceği açısından en önemli belirleyici faktör referanduma ya da referandum sonrası olası bir erken seçim sonucuna bağlı olarak Türkiye nin yeniden kutuplaşan dünyada yerini ABD-AB ekseninden NATO dışına ve Rusya ya doğru kaydırıp kaydırmayacağı. Beklendiği üzere Fed dün gece faiz artırdı ve bugün gözler fonlama faizi %11 e dayanmış TCMB de. Parasal sıkılaştırma trenine yakında AMB de binecek ve sular çekildiğinde Türkiye ekonomisindeki yarıklar apaçık ortaya çıkarak çıplak gözle görülür hale gelecek sonunda da Fed faizinin %3 e dayanacağı, AMB nin tapering döneminde olacağı bilindiğine göre; ekonomide bir sonraki krizin engellenebilmesi için 2018 den öteye zaman kalmıyor. Türkiye hızla yol ayırımına ilerliyor Bu aralar yazı yazmaya oturunca bir nerden başlasam, nasıl anlatsam hissi geliyor insana. Sanki kontrolden çıkmış bir dönme dolabın içinde yukarı-aşağı savrulurken tek yapabildiğimiz olanı biteni hayretler içinde izlemek. Hafta sonu Hollanda-Türkiye arasında hiç yoktan patlak veren krizi, her iki tarafın da bilinen diplomasi normlarının çok ötesine taşarak tırmandırmaya yönelik davranışları ve söylemleri; büyük olasılıkla Türkiye-AB ilişkilerini ölümcül noktaya biraz daha yaklaştırdı. Hollanda seçim sonuçlarından ilk yansıyan Türkiye ile yaşanan krizin daha tazeyken bile radikal sağ Wilders a ancak marjinal bir fayda sağlayabildiği. Bu çerçevede, Hollanda seçimi öncesinde yaratılan gerginliğin Türkiye de daha bir ay sonra yapılacak referandumda Cumhurbaşkanı Erdoğan a partili başkanlığı getirip getiremeyeceği de meçhul. %14-18 civarında seyrettiği belirtilen kararsızlar grubu kütlesel büyüklüğünü korurken, anketlerden henüz Hollanda sonrası durum yansımış değil. Şubat başından geçtiğimiz haftaya kadar yayınlanan anketler ise kararsızlar dağıtıldığında 1

2 5 e karşı 3 oranında HAYIR oylarının önde gittiğine işaret ediyor. Üstelik sıklıkla vurgulandığı üzere, kampanyalar ve anketlerin OHAL koşulları içinde yapılması büyük olasılıkla HAYIR oylarının tamamının kapsanmasına da engel teşkil edebiliyor. Kısa vadeli bakışla AB ile ilişkilerde bozulmanın geldiği bu yeni aşamanın Türkiye adına orta ve uzun vadede yaratacağı kayıplar ise şimdilik göz ardı edilmekte. Hollanda ile patlak veren krizin Avrupa daki yansımaları, günlük oy hesaplarının ötesinde Türkiye ekonomisi için çok ciddi sonuçları olabilecek bir kopuşa varma potansiyeli taşıyor. Doğrudan yatırımlar, özel sektörün Avrupalı bankalarla kredi ilişkileri, turizm, dış ticaret Hollanda-Avrupa sıkıntısının devam etmesi halinde darbe alacak öncelikli alanlar. Bu durumun Türkiye halkına ekonomik durgunluk, Şekil 1: 16 Nisan Referandum Anketleri Evet Hayır Anket Tarihi Anketi Yapan 3 Mart - 9 Mart 2017 Avrasya 42,3 57,7 25 Şubat-2 Mart 2017 MAK 58,9 41, Şubat 2017 THEMİS 42,4 57,6 21.Şub.17 AKAM 43,6 56,4 14.Şub.17 Gezici 48,9 51,1 11.Şub.17 Konsensus 52,0 48,0 9.Şub.17 Sonar 51,8 48,2 Şub.17 Gezici 41,8 58,2 26 Ocak - 1 Şubat 2017 Mak 52,0 48, Ocak 2017 Genar 55,0 45, Ocak 2017 ORC 62,0 38,0 6.Oca.17 Genar 55,0 40, Ocak 2017 Optimar 53,6 46,4 Oca.17 Akam 42,4 57,6 Oca.17 MAK 48,3 52,8 27.Ara.16 Gezici 42,0 58, Aralık 2016 Sonar 48,7 51, Kasım 2016 A&G 52,4 47, Ekim 2016 ORC 55,9 44,0 * Kararsızlar ve cevap vermeyenler dağıtılarak Kaynak: Çeşitli, Egeli & Co. düşen gelir, hızla artan işsizlik, daha da zayıf TL ve yükselen enflasyon oranı olarak yansıyacağını eklemeye de gerek yok herhalde. AB içindeki radikal sağın dikkat çekici güçlenişinin AB nin geleceği üzerinde yarattığı tartışmalar bir kenarda dursun. Dursun çünkü ekonomik toparlanışı hızlanan AB içinde sağ popülist damarın gücünü uzun soluklu koruma olasılığı da giderek düşmekte. Konu Türkiye-AB ilişkilerinde bozulmanın ekonominin dışındaki etkilerine geldiğinde, demokrasi ve insan hakları konusunda Türkiye nin 2

3 iyice yerinden oynamış olan AB çıpasının kopması, referandum ve ötesinde zorlu bir dönemin başlangıcı anlamına gelebilecek bir durum. Ekonomiden Sorumlu Başbakan Yardımcısı Şimşek in Hollanda da yaşananlar ile ekonomik ilişikleri ayırmak için sarf ettiği sözler önemli. Fakat Sayın Cumhurbaşkanı nın referandum geri sayımı boyunca Hollanda ile yaşananları aynı suçlamalarla gündemde tutabilme olasılığı, Türkiye-AB ilişkilerindeki gerilimin seçimler sonrasında da devam edebileceğine işaret ediyor. Özellikle Suriye kanadında da yaşanan hayal kırıklıkları resme eklendiğinde. Çünkü IŞİD e son darbeyi vurması beklenen Rakka Operasyonu nu Suriyeli Kürtlerle yapacağını açıklayan ABD her ne kadar operasyonun başlaması için iktidarın 16 Nisan ın geçirilmesi isteğine razı olmuş görünse de; Türkiye nin himayesindeki ÖSO yerine YPG yi seçmesi aslında ağır bir darbe iktidarın Suriye politikası açısından. YPG nin Menbiç te özerklik ilanı ise şimdilik duymazdan gelinse de, önümüzdeki aylarda yüzleşilmesi gereken de facto bir durum olarak beklemekte iktidarı. Dün gece tamamlanan Hollanda seçimlerinin ardından 16 Nisan Türkiye de referandum, Nisan sonlarına doğru Fransa ilk tur başkanlık seçimleri, Eylül de Almanya seçimleri; ve referandumdan HAYIR çıkması halinde MHP-HDP siz-fetö süz bir meclis için Cumhurbaşkanının erken seçim kapısını da aralık bırakmış oluşu; yılın geri kalan aylarında önemli dönemeçlere işaret ediyor. Çünkü konu itibarıyla AB-Türkiye gerginliğinin Hıristiyan-İslam eksenine çekilmesi seçimler silsilesi içinde mevcut gerginliğin kullanışlı kalmaya devam edebileceğine delalet. Türkiye nin geleceği açısından en önemli belirleyici faktör ve tabi esas izlenmesi gereken aslında, referandum sonucuna- referandum sonrası olası bir erken seçim sonucuna bağlı olarak Türkiye nin yeniden kutuplaşan dünyada yerini ABD-AB ekseninden NATO dışına ve Rusya ya doğru kaydırıp kaydırmayacağı. Erdoğan ın daha geçen haftaki Moskova ziyaretinde fikir birliğine varıldığı şekliyle, Türkiye'nin Rus yapımı S-400 füze sistemlerini satın alma irade beyanının varacağı nokta Türkiye nin ABD-NATO ilişkilerinin geleceği açısından önemli bir sinyal olarak izlenmeli. 3

4 Bu arada ekonomide işler iyi gitmiyor Beklendiği üzere Fed dün gece 25 baz puanla 2008 den bu yana üçüncü kez faiz artırdı ve gecelik borç verme faizini %0,75-%1,0 aralığına yükseltti. Fed Başkanı Yellen son birkaç hafta içinde öylesi açıklamalar yapmıştı ki, bu hareketin küresel piyasalarda etkisi neredeyse sınırlı oldu. Üstelik Kurul, yılın geri kalanında da iki kez daha faiz artıracağı sinyalini vererek beklenti yönetimini olabilecek en net şekle büründürdü. Fed in açık açık ifade ettiği üzere 2017 ve 2018 de artışlar %3 e kadar devam edecek; bu durum artık kimse için sürprizli değil. Ötesi ise gelecek verilerle bağlantılı. Fakat tabi bugünkü Fed faiz artışına fazla tepki vermeyen Şekil 2: Fed Tahminleri (%) Kaynak: BI, Egeli & Co. 4

5 piyasalarda, Fed faizi yükseldikçe de hassasiyet artmaya başlayacak. Bu sene içinde sürprizli haberler ise, Avrupa ekonomisinin büyük olasılıkla beklenenin üzerinde bir performansla büyümesine paralel Avrupa Merkez Bankası ndan gelecek. Şimdi gözler Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası nda. Bilindiği üzere Merkez Bankası Ocak tan bu yana dolambaçlı yoldan; yani adını faiz artışı olarak koymadan faiz artırmış durumda. TL nin günlük değerine göre likidite miktarını azaltıp geç likidite penceresi üzerinden borç vermeyi yoğunlaştırarak faizi son bir buçuk aydır çoktan artırmış olan Banka nın, bugünkü aylık toplantısında da içine girdiği dolambaçlı yolda ilerlemeyi tercih etmesi, büyük olasılık. Hele hele referandum öncesinde açık açık faiz artırmak politik açıdan istenebilecek son durumken mevcut ortamda. Şekil 3: TCBM Aslında Faiz Yükseltti Kaynak: TDM, Egeli & Co. 5

6 Dolayısıyla Banka nın Ocak ortasından bu yana genel teamüllere aykırı da olsa uygulamayı seçtiği yolda; geç likidite penceresi faiziyle gecelik borç verme faizinin borç verilen miktarlarla ağırlıklandırılmış ortalaması %11 e dayanmış oldu. Şu durumda Banka, bugünkü toplantısında büyük olasılıkla, geç likidite penceresi faizi üst limitini %11 den yukarı taşıyacak. Faiz seviyesini açık açık yansıtan politika faizini elleme izni olmadığına göre makul olan aslında geç likidite faizini en az 200 baz puan kadar yükseltmesi. Fakat makul olan, her zaman gerçekleşmiyor. Dolayısıyla şimdilik %11 civarının yeterli olacağını düşünerek merkez bankası faiz artılını pas da geçebilir. Fakat Fed faiz artışları devam edeceği bilindiğine ve enflasyon çoktan çift haneye ulaştığına göre referandum sonrası mutlaka faizi yükseltmek zorunda kalacak. İşin gerçeği, ya da doğrusu, hem enflasyonu kesmek hem de TL yi sakinleştirmenin yolunun aslında %8 olan politika faizini %15 civarına çekmekten geçtiği. Fakat bu yola girmeyecektir Merkez Bankası. Ancak, geç likidite penceresi üzerinden de gitse bu sefer de %11 yerine varması gereken nokta yine %15 ler civarı esasında hem enflasyonu hem de TL yi dizginleyebilmek için. Yoksa faiz seviyesinden bağımsız, bozulan beklentilerle büyüme zaten zayıflamaya mahkûm orta vadede. Politika faizini ortalama fonlama maliyetinin ne kadar altında tutarsa tutsun, ortalama fonlama faizine göre evrilen ekonomik aktivite açısından; ekonomiyi oluşturan mikro birimler açısından faiz artışı, nakit sıkıntısı ve yavaşlayan çark son derece elle tutulur halde uzunca bir zamandır. Avrupa daki hareketlenme ihracata olumlu yansısa da ivmenin güçlenerek devamı çok kolay değil. Emlak piyasası, beyaz eşya ve mobilya referandum öncesi son bir gayretle vergiler üzerinden cazip kılınıp talep yaratılsa da, referandum sonrasına yayılabilecek talep öne çekilmiş oldu sadece. Mevcut gidişat içinde ekonominin ufku pek aydınlık görülmüyor. Rakamlara daha yakından bakınca zaten durum çok açık. Hemen dün açıklanan işsizlik verilerinden devam edilebilir daki dış kaynaklı şokla hızla % 14 ün üzerine çıkan ve ardından Fed in yarattığı devasa likiditenin kısmen gelişmekte olan piyasalara yönelmesiyle hızla tek hanelere gerileyen işsizlik oranı 2016 sonu itibarıyla %12,7 olarak açıklandı. Yılda ortalama bir milyon yeni işgücü katılımı olan Türkiye 6

7 ekonomisinde büyüme %5 seviyesinin altına indikçe işsizlik artışının hızlandığı bir sır değil. Düz matematik hesabı. Şekil 4: İşsizlik Oranı Sert Yükselişine Devam Edecek (%) Kaynak: TDM, Egeli & Co. Peki, bugünkü politik çalkantı sona erdiği varsayımıyla dahi büyüme açısından ufka doğru bakınca görünen ne? Büyümede Fed faiz artışı öncesi arasındaki parasal bolluk ve buna bağlı olarak yoğun ve ucuz borçlanma ile gelişmekte olan ekonomilerde izlenen rekor büyüme yılları daha uzun yıllar geri gelmeyecek. Gerçek bu. Türkiye iç politik çalkantılar, hesaplar üzerinden verimlilik artışı ve modern eğitimi ilgilendiren reformları erteledikçe önümüzdeki beş yılda en iyi olasılıkla ortalama %2,5-7

8 Tarım dışı işgücü ve istihdam (bin kişi) Tarım dışı işsizlik oranı 3 hızla büyüdüğünde de; işsizlik bu sefer kalıcı olarak %14 ler seviyesine oturmuş olacak örneğinde olduğu gibi hızla düşme alanını da kolay kolay bulamayacak. Bu seviyede işsizliğin sosyal etkileri, genç işsizliğin şimdiden %24 te oluşu ise üzerine kafa yormaya gerek olan çok önemli bir başka konu zaten. Hemen bugünlerde yaşananlarla bağlantı kurarsak, AB-Türkiye gerginliğinin bir ileri seviyeye yükselmesi halinde işsizlik oranının varabileceği seviyeleri düşünmek oldukça korkutucu. Şekil 5: Mevsim Etkilerinden Arındırılmış Tarım Dışı İşgücü, İstihdam Ve İşsizlik Oranı Tarım dışı işgücü Tarım dışı istihdam Tarım dışı işsizlik oranı Kaynak: BETAM, Egeli & Co. Diğer yandan Türkiye nin yumuşak karnı artık kamu borcu değil; özel sektörün dış borcu dan bu yana uzunca bir zamandır hem de. Bu nedenle de bundan sonra Türkiye ekonomisinde oluşacak ilk kriz; daha öncekilerde deneyimlendiği gibi tepeden aşağıya doğru değil; aşağıdan yukarı doğru oluşacak. Yöneticilerin bu durumun ciddiyetini; bu durumun yapısal olarak bir sonraki krizi öncekilere göre çok daha uzun soluklu kılacağını kavrayıp kavramadıkları ise, ekonomiyi yönetim biçimlerinden pek anlaşılmıyor. Bu da tabi Türkiye ekonomisi için, hepimiz için giderek büyüyen bir risk halini alıyor. Bu hafta açıklanan ödemeler dengesi verilerinde bu konuda tedirgin edici rakamlar bulmak mümkün. İhracat Avrupa daki hareketlenme ile güçlenirken, ithalat tarafındaki hareketler artan 8

9 petrol fiyatlarının ötesinde iç piyasadaki durgunluğu teyit ediyor. TL nin değer kaybı, ekonomik yavaşlık, turizm sektöründe şimdi de AB ile olanlar sonucunda kan kaybının devam edeceği beklentisi hep cari açık/gsmh oranının geçen seneye kıyasla bu sene artacağına işaret. Fakat neyse ki, petrol fiyatında varil başına dolardan öteye kalıcı hareketler ufukta şimdilik yok. Şekil 6: Enerji İthalatında Artış Fiyattan Kaynaklanıyor Diğer yandan, tam da Fed in Kaynak: TDM, Egeli & Co. üçüncü kez faiz artırdığı gün yeniden hatırlatmakta fayda var. Bu trene yakında AMB de binecek ve parasal genişleme dönemi tam anlamıyla sona erdiğinde, başka bir ifadeyle sular çekildiğinde Türkiye ekonomisindeki yarıklar apaçık ortaya çıkarak çıplak gözle görülür hale gelecek. Bu resim içinde yatırım çekmekte zorlanma, turizmin kötü gidişatı, merkez bankası rezervlerindeki zayıflık, bankaların belki de yurtdışında borç çevirme oranlarının ortalamada %100 altına düşebilme olasılığı gibi faktörler risk primini de belirleyici hale gelecek. Türkiye nin yatırım yapılabilir notunu da kaybederek bu dönemece girdiğini eklemek gerek. Bu gidişatı engelleyici ilk önlemler Merkez Bankası ndan; referandum ardından da hükümet kanadından gelmek zorunda. Referandum sonrası bir olası erken seçim hali ise, kan kaybının devamı anlamına gelerek; yapılması tüm gerekenlerin 2018 yılına yığılmasını gerektirecek sonunda da Fed faizinin %3 e dayanacağı, AMB nin tapering döneminde olacağı bilindiğine göre; ekonomide bir sonraki krizin engellenebilmesi için 2018 den öteye zaman kalmıyor. İçinde bulunduğumuz 2017 yi de politik çekişmelerle harcama yolunda ilerlerken, ekonominin geldiği noktanın dayattığı bu gerçekler hakkında da uyanık olmakta fayda var önlem alabilmek adına. 9

10 Şekil 7: Ödemeler Dengesi: Doğrudan Yatırımların Düşüklüğü Dikkat Çekici Kaynak: TDM, Egeli & Co. İletişim: Güldem Atabay Şanlı Direktör, Araştırma ve Strateji Bu doküman Egeli & Co. Aile Ofisi Yönetim Danışmanlık ve Destek Hizmetleri A.Ş. ( Egeli & Co. Aile Ofisi Mersis No: ) tarafından hazırlanmıştır. Egeli & Co. Aile Ofisi ailelere, varlıklarının sürdürülebilirliği için aile üyeleri ile koordineli oluşturduğu yatırım felsefesi ve hedefler doğrultusunda farklı alanlardaki uzmanların koordinasyonunu sağlayan; objektif ve profesyonel yaklaşımla tek bir merkezden servet yönetimi, ilişki yönetimi ve varlık optimizasyonu hizmetleri veren ve aile içindeki tüm nesiller ve paydaşlar için yol gösterici olan bağımsız ve butik bir danışmanlık şirketidir. YASAL UYARI: Bu rapor ve yorumlardaki yazılar, bilgiler ve grafikler, ulaşılabilen kaynaklardan iyi niyetle ve doğruluğu, geçerliliği, etkinliği velhasıl her ne şekil, suret ve nam altında olursa olsun herhangi bir karara dayanak oluşturması hususunda herhangi bir teminat, garanti oluşturmadan, yalnızca bilgi edinilmesi amacıyla derlenmiştir. Bu belgedeki bilgilerin doğruluğu, güvenirliliği ve güncelliği hakkında gerekli özeni göstermekle birlikte bu bilgilerin güvenirliliği, doğruluğu, güncelliği ve eksiksizliği hakkında hiçbir garanti vermemektedir. (Varsa) Yürürlükteki herhangi bir yasa veya düzenleme ile sorumluluğun sınırlandırması ölçüde tasarruf olarak, Egeli & Co., yöneticileri, çalışanları, temsilcileri ve ajansları bu belgenin içeriği, hatası veya eksiklerinden ya da bu bilgilere dayanılarak yapılan işlemlerden doğacak her türlü maddi/manevi zararlardan (ihmal olup olmadığı ya da başka bir şekilde olursa da) ve her ne şekilde olursa olsun üçüncü kişilerin uğrayabileceği her türlü zararlardan dolayı sorumlu tutulamaz. Herhangi bir şirket, sektör, hisse veya yatırım için detaylı ve tam bir analiz değildir. Egeli & Co. her an, hiçbir şekil ve surette ön ihbara ve/veya ihtara gerek kalmaksızın söz konusu bilgileri, tavsiyeleri değiştirebilir ve/veya ortadan kaldırabilir. İşbu araştırma raporu, ticari iletişim ve ticari elektronik ileti olmayıp sadece ekonomik konjonktür ile ilgili bilgilendirme amacıyla hazırlanmıştır. Bu rapor hangi amaçla olursa olsun çoğaltılamaz, dağıtılamaz ve yayınlanamaz. 10