11 MART 2011 BÜYÜK DOĞU JAPONYA TSUNAMİSİNİN ARDINDAN HASAR GÖRMÜŞ KIYI BÖLGELERİNDE ALAN ÇALIŞMASI

Transkript

1 7. Kıyı Mühendisliği Sempozyumu MART 2011 BÜYÜK DOĞU JAPONYA TSUNAMİSİNİN ARDINDAN HASAR GÖRMÜŞ KIYI BÖLGELERİNDE ALAN ÇALIŞMASI Ahmet Cevdet YALCİNER 1, Anawat SUPPASRİ 2, Erick MAS 2, Nikos KALLİGERİS 3, Ocal NECMİOGLU 4, Fumihiko IMAMURA 2, Ceren OZER 1, Andrey ZAYTSEV 5, Nurcan M. OZEL 5, Costas SYNOLAKİS 6 1 Orta Doğu Teknik Üniversitesi, İnşaat Mühendisliği Bölümü, Deniz Mühendisliği Araştırma Merkezi, Ankara, Türkiye yalciner@metu.edu.tr, cozer@metu.edu.tr 2 Tohoku Universitesi Afet Kontrolü Araştırma Merkezi, Sendai, Japonya, anawat@tsunami2.civil.tohoku.ac.jp, erick@tsunami2.civil.tohoku.ac.jp, imamura@tsunami2.civil.tohoku.ac.jp 3 Girit Üniversitesi, Çevre Mühendisliği Bölümü, Girit, Yunanistan, nkalligeris@gmail.com 4 Boğaziçi Üniversitesi, Kandilli Rasathanesi Deprem Araştırma Enstitüsü, İstanbul, Türkiye, ocal.necmioglu@boun.edu.tr, ozeln@boun. edu.tr 5 Deniz Araştırmaları Otomasyonu Özel Bürosu, Yuzhno-Sakhalinsk, Rusya aizaytsev@mail.ru 6 Helenik Deniz Araştırma Merkezi, Atina, Yunanistan ve Güney Kaliforniya Üniversitesi, ABD, costas@usc.edu Özet 11 Mart 2011 Büyük Doğu Japonya Tsunamisinden sonra, etkilenmiş olan bölgelerde alan çalışması gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmada, Sendai Havali-manı, Yuriage, Natori, Sendai limanı, Taro, Miyako, Yamada, Kamaishi, Rikuzentakata, Ofunato ve Kesennuma da yapılan incelemelerden elde edilen bulgular sunulmaktadır. Ayrıca, tsunami baskın simülasyonları ve kıyı yakı-nındaki tsunami parametreleri ile gelen tsunaminin farklı özelliklerinin hesaplanması sunulmaktadır. Kıyı yapılarının (tsunami duvarları, dalga-kıranlar, liman yapıları, rıhtımlar ve savunma yapıları) performanslarının, karşı önlemlerin, bina hasarının, ve bina hasarının olası nedenlerinin bir değerlendirmesi sunulmaktadır. Çalışmada ayrıca tsunaminin etkisi, bina tepkisi ile tsunamiyle mücadele stratejileri tartışılmaktadır. FIELD SURVEY ON THE COASTAL IMPACTS OF MARCH 11, 2011 GREAT EAST JAPAN TSUNAMI Abstract A field survey has been performed in the tsunami hit areas of Great East Japan Tsunami. We report our findings from Sendai Airport, Yuriage, Natori, Sendai port, Taro, Miyako, Yamada, Kamaishi, Rikuzentakata, Ofunato and Kesennuma. We also present simulations of tsunami

2 Kıyı Mühendisliği Sempozyumu inundation and compute nearshore tsunami parameters and different characteristics of the incoming tsunami. We present an assessment of the performance of coastal structures (tsunami walls, breakwaters, port structures, quays and defense structures), countermeasures, building damage, possible reasons of building damage. Furthermore, the tsunami impact, building response and tsunami mitigation strategies are discussed. Anahtar Kelimeler: Tsunami, deprem, baskın, 11 Mart 2011 Japonya tsunamisi, tsunami hasarı, kıyı yapıları Giriş Büyük Doğu Japonya Depremi 11 Mart, 2011 tarihinde 9.0 büyüklüğünde saat 05:46:23 UTC de meydana geldi. Merkezi K, D ve odak derinliği 32 km (USGS, 2011) olarak tahmin edildi. Sarsıntı bir tsunami tetikledi ve Japonya nın kuzey doğu kıyısında büyük hasara yol açtı. Taro, Miyako, Yamada, Kamaishi, Rikuzentakata, Kesennuma ve Ofunato da, tsunaminin enerjisi dar koylara sokularak odaklandı ve sular yüksek akıntılarla tsunami duvarlarını aşarak nehir ağzındaki limanlardan girdi. Dalgalar nehirler boyunca hızlanarak iç bölgelerde ve alçak kıyı yerleşim bölgelerinde geniş çaplı hasar yarattı. Can kaybı mertebelerinde tahmin edilmektedir. Oluşan tsunaminin sonrasında, tsunami etkisinin önceden kestirilebilir olup olmadığı konusunda tartışmalar sürdü. Her ne kadar tsunami modellemesi bir bölgedeki hasar için belirleyici olsa da; modelleme süreci, tsunami kaynak parametrelerini tahmin etmedeki belirsizlikler ve dolayısıyla tsunaminin kıyı bölgelerine etki düzeyini tahmin etmede zorluklar olması kaçınılmazdır. Kaynak depremin büyüklüğü, yeri ve ilk dalgayı oluşturacak fay parametreleri doğru tahmin edilmezse, tsunami etkisini kıyılarda yeterli güvenirlikte öngörmek ve de tüm olası senaryolara yönelik mücadele ve önlemler planlamak mümkün olmamaktadır. Tsunaminin sular altında bıraktığı bölgede hasar düzeyini belirleyen başlıca parametreler; tsunaminin büyüklüğü, akım derinliği, akım hızı ve bundan doğan Froude sayısıdır. Etki düzeylerinin daha iyi anlaşılması ve sınıflan-dırılması, ancak bu parametrelerin yer ve zamana bağlı değişiminin tsunami kaynak parametreleriyle ilintili olarak saptanmasıyla mümkün olabilmektedir. Bir olaydan sonra gözlemlenen baskın ve etkiyi model öngörüleriyle korele etmek, örnek model tespit etme ve kısıtlarını belirlemede önem arzetmektedir (Synolakis v. d., 2008). Bu çalışma, 11 Mart, 2011 Japonya tsunamisinin çok yönlü etkilerini yerinde doğrudan incelemelere bağlı olarak anlatmakta olup, farklı tip ve özelliklerdeki yapılar üzerinde oluşan farklı hasarlara dair bulguları ve bu olaydan edinilen deneyimleri aktarılmaktdır. Yöntem Bu çalışma kapsamında 11 Mart 2011 tarihinde Doğu Japonya açıklarında meydana gelen tsunaminin tüm yönleri araştırılırken, aşağıda anlatılan, tarihsel bilgiler, aletsel veriler, yerinde incelemeler, gözlemler, sayısal işlem araçları ve modelleme gibi yöntemler kullanılmıştır. Bölgede Tarihsel Tsunamiler Japonya nın Sanriku kıyıları kuzeye doğru Sendai den Aomori ye kadar uzanır. Kıyı uzunluğu 600 km den fazladır. Geçmişte bu bölgede üç il bulunması nedeniyle Sanriku adı üç ( San ) ve toprak ( Riku ) sözcüklerinden oluşmuştur. Sanriku kıyısı boyunca birçok körfez ve koy vardır ve bunlar ne yazık ki yüksekliği yer yer 10 m. yi aşan tsunamilerin lokal olarak güçlenmesine zemin hazırlamışlardır. Sanriku kıyısı tarihte ilk olarak 869 da olmak üzere, 1611 (M~8.1), 1896 (M~8.5) ve 1933 (M~8.1) yıllarında bir dizi tsunami yaşamıştır. Bunlardan 1896 da meydan gelen Meiji-Sanriku Tsunamisinin tirmanma yüksekliğinin 38.2 metreye ulaştığı ve den fazla kişinin ölümüne sebep olduğu bilinmektedir. Son tsunamiden önce 7.5 ile 8.0 büyüklüğünde olası bir Miyagi-oki depreminin 30 yıl içinde meydana gelme ihtimalinin %99 olduğu tahmin edilmişti, ve bu da Japonya da bugüne kadar öngörülen en büyük deprem riskini oluşturmaktaydı. Tsunami riskinin yüksek olacağı öngörülen bu kıyı bölgesi boyunca, tsunami

3 7. Kıyı Mühendisliği Sempozyumu araştırmaları derinlemesine yapıldı ve tsunamiye karşı pekçok önlem geliştirildi (Abe ve Imamura, 2010). Sendai ovası nın, Sanriku kıyıları ile karşılaştırıldığında, daha az tsunami riskine açık olduğu varsayılmaktaydı. Örneğin, 1933 Showa-Sanriku tsuna-misi nin en büyük dalga yüksekliği 28 metreyken, Yamamoto tsunamisinde ise sadece 3.9 metreydi da Ofunato da kaydedilen en büyük dalga yüksek-liği 38.2 metreyken, Sendai de bu yükseklik 5 metrenin altındaydı (Sawai ve diğerleri, 2008) büyüklüğündeki Miyagi-oki depremini temel alan tsunami önlemleri, 2011 de meydana gelen Büyük Doğu Japonya Depremi (Mw=9.0) karşısında yetersiz kalmıştır. Büyük Doğu Japonya Tsunamisi Modellemesi Büyük Doğu Japonya Depremi, 1960 Şili (M~9.5), 1964 Alaska (Mw=9.2), 2004 Sumatra (Mw=9.3) ve 1952 Kamçatka (Mw=9.0) depremlerinden sonra, dünyada kaydedilmiş olan en büyük beşinci deprem olarak kabul edilmek-tedir. Bu depremle oluşan tsunaminin kıyılarda yaptığı en yüksek tırmanma değeri 40.5 metre (yaklaşık 13 katlı bir bina yüksekliği) ölçülmüştür (KMK, 2011). Sular altında kalan alan 507 km 2 dir (Suppasri ve diğ., 2011b). Fujii ve diğ. (2011) ve Imamura (2011) tarafından geliştirilen Büyük Doğu Japonya depremine ait iki farklı tsunami kaynak tanımlama modeli Şekil 1 de gösterilmektedir. Tsunami kaynak modellerinin doğrulanması ve ölçümlerle karşılaştırılması için kullanılan NAMI DANCE modeli (NAMI DANCE, 2011) sonuçları Şekil 2 de gösterilmektedir. Kamaishi nin 24 km açığına yerleştirilen ve Japonya Liman ve Havalimanı Araştırma Enstitüsü (PARI) tarafından çalıştırılan bir GPS dalga ölçüm şaman-dırası, tsunamiyi Şekil 3 te gösterildiği gibi kaydetmiştir. Ölçüm verilerine göre Kamaishi körfezi açıklarına, ilk olarak depremden 26 dakika sonra dalga ulaşmıştır. Bu dalganın Kamaishi nin 24 km açığında ölçülen yüksekliği 6.7 metredir. Ölçüm kayıtlarına göre derin denizdeki birinci dalga çok dik ve yüksektir. Birinci ve üçüncü dalgaların arası düzensizdir. Tsunami peryodu-nun 55 dakika olduğu anlaşılmaktadır. Ölçüm kaydına göre ortalama deniz seviyesindeki yükselme 55 santimdir. Şekil 2 de gösterilen tsunami kaynakları, GEBCO 30 san. çözünürlüklü bati-metri ve topoğrafya verileri kullanarak NAMI DANCE kodu ile modellenmiş, uygulamalarda Fujii-Satake modeli ve Imamura modeli ayrı ayrı girdi olarak kullanılmış ve Kamaishi nin 24 km açığında su yükseklikleri hesaplanmıştır. Sonuçlar ölçüm kayıtları ile karşılaştırılmıştır (Şekil 3). Bu karşılaştırma her iki modelin de Kamaishi açıklarındaki ölçüme uyumlu olan ilk dalga özellikleri seçtiğini göstermektedir. Ancak Imamura modeli, Kuzey Doğu Japonya kıyıla-rında gözlemlere daha uyumlu sonuçlar çıkartırken, Hokkaido kıyılarında ise gözlemlerden daha yüksek sonuçlar vermektedir. Şekil 1: 2011 Büyük Doğu Japonya Depremi için kaynak modeller. Solda, Fujii-Satake tsunami Kaynağı (Fujii ve diğerleri, 2011); Sağda, Tohoku Üniversitesi-Imamura tsunami Kaynağı (Imamura, 2011).

4 Kıyı Mühendisliği Sempozyumu Şekil 2: Şekil 1 de gösterilen kaynaklar kullanılarak Büyük Doğu Japonya Tsunamisi için hesaplanan başlangıç su yüzeyleri ODTÜ de NAMI DANCE tsunami sayısal modelleme kodu kullanılarak dalgaların Pasifik boyunca ilerlemeleri modellenmiş ve sonuçlar Şekil 4 te gösterilmiştir (NAMI DANCE, 2011). Doğu Japonya kıyısı boyunca ölçülen tsu-nami dalga yüksekliği ve baskın yüksekliğinin dağılımı ile ilgili benzetim so-nuçlarına Şekil 5 te yer verilmektedir. Şekilde ayrıca, Imamura kaynağına göre hesaplanan maksimum su düzeyi yüksekliklerinin dağılımı gösterilmektedir. Şekil 3: (solda) Kamaishi nin 24 km açığında PARI Japonya tarafından elde edilen deprem sonrası dalga kayıtları, (sağda) Fujii-Satake ve Imamura kaynakları kullanılarak ölçülen ve hesaplanan verilerin karşılaştırılması Şekil 4: Pasifik üzerindeki Büyük Doğu Japonya Tsunamisi nin ilerlemesini gösterir sayısal modelleme çalışması Kıyılarda gözlemlenen tsunami geliş zamanı ve bazı bölgelerdeki en büyük dalga yükseklikleri Tablo 1 de verilmektedir.

5 7. Kıyı Mühendisliği Sempozyumu Şekil 5: (solda) Japon KMK tarafından verilen tsunami maksimum dalga yükseklikleri (mavi) ve baskın yüksekliğinin ve Imamura kaynağı ile hesaplanan kıyı yakınlarında maksimum dalga yüksekliğinin dağılımı, (sağda) Başlangıç durumu olarak Imamura kaynağına göre yapılan hesaplama boyunca maksimum su yüksekliğinin dağılımı. Tablo 1: Gözlemlenen Tsunami Geliş Zamanı, yüksekliği (Japonya Meteoroloji Ajansı ndan [JMA, 2011] elde edilen veriler) ve alan araştırması sırasında bulunan ve tsunaminin geldiği zamanda durmuş olan saatler (Suppasri ve diğerleri, 2011a). Yer İstasyon Nemuro 15: Hokkaido Tokachi 15: Urakawa 16: Aomori Mutsu 18: Iwate Alan çalışmasında En büyük tsunami bulunan ve tsunaminin vurduğu zamanı gösterir saatler Zaman* Yükseklik (m) Bölge Zaman* Miyako 15: Miyako 15:27 Kamaishi 15: Otsuchi 15:25 Ofunato 15: Onagawa 15:25 Ishinomaki 15: Ishinomaki 15:58 Miyagi Tagajo 15:55 Sendai 15:56 Natori 16:00 Fukushima Soma 15: Shinchi 15:51 Ibaraki Oarai 16: * Yerel Zaman (standart Japonya zamanı) Tsunamiden Etkilenmiş Bölgelerde Alan Çalışması Alan çalışması, 29 Mayıs - 4 Haziran 2011 tarihleri arasında yapılmıştır. Araş-tırma ekibi, Prof. Dr. Ahmet Cevdet Yalçıner in başkanlığında Dr. Anawat Suppasri, Erick Mas, Nikos Kalligeris ve Öcal Necmioğlu tarafından gerçekleş-tirilmiştir. Prof. Dr. Costas Synolakis bölgeye ekipten daha önce gitmiştir. Şekil 6 da alan çalışmasının haritası görülmektedir. Çalışma iki ayrı bölgede yapılmıştır. Bunlar; I. Sendai bölgesi, II. Kuzeyde Taro kentinden güneyde Kesennuma kentine kadar olan Iwate

6 Kıyı Mühendisliği Sempozyumu bölgesi kıyılarıdır. Sendai bölgesi içinde; Sendai Havalimanı, Arahama, Natori, Yuriage ve Sendai Liman ında hasarlı bölgelerde gözlem yapılmıştır. Araştırmanın ikinci bölgesi olan Iwate-Miyagi Sanriku da ise; Taro, Miyako, Yamada, Otsuchi, Kamaishi, Ofunato, Rikuzentakata ve Kesennuma da inceleme yapılmıştır. Tsunamiden hasar gören bu bölgelerdeki önemli bazı gözlemler aşağıda verilmektedir. Şekil 6: Alan çalışmasının haritası: (sol) Sendai bölgesi ve (sağ) Iwate bölgesi Sendai Bölgesi Sendai bölgesindeki tarihsel verilere bakıldığında, imparator Meiji döneminden sonra çok büyük kuvvette birçok deprem meydana gelmiştir (1896 Meiji Sanri-ku depremi, 1933 Showa Sanriku depremi, 1938 Fukushima depremi, 1952 Tokachi depremi, 1962 Kuzey Miyagi depremi ve 1968 Tokachi depremi). Fakat, 1978 Miyagi depremi dışında, Miyagi de hiçbir hasar kaydedilmemiştir. Sadece 1901 tsunamisinde ekili bir sahada bir miktar hasar tespit edilmiştir. Öte yandan tsunami, Sanriku bölgesi dahil bazı yerlerde büyük hasara yol açmıştır. Sendai de ise 1896 Meiji Sanriku, 1933 Showa Sanriku ve 1960 Şili tsunamileri gibi büyük tsunamiler fazla hasar vermemiştir. Sendai bölgesi düz ve alçak olduğu için, 2011 tsunamisinden en fazla etkilenen yerlerden biri olmuştur. Bölgede belirgin hasar gören yerlerden biri de Natori şehrinde bulunan ve tüm kıyı boyunca uzanan kontrol ormanı (Çam ağaçları) ile korunan Sendai havaalanı ve yakınlarındaki Arahama kentidir. Şehirde sahil şeridi boyunca yolların ve güvenlik raylarının tahribatı Şekil 7 de sol resimde gösterilmektedir. Fotoğraflar aynı zamanda binaların temelinin büyük ölçüde oyulduğunu göstermektedir. Tsunaminin Arahama da bir ilko-kul binasına verdiği hasar Şekil 7 de sağ resimde görülmektedir. Resimlerde de görüldüğü gibi, tsunami dalgaları küçük bir gösteri salonunun bulunduğu giriş katdan içinden girmiştir. Tüm sahne çamur ve moloz ile kaplanmış ve güçlü dalga akıntıları iki tane arabayı binanın içine sürüklemiştir. Şekil 7: (solda) Arahama, Sendai; (sağda) Arahama da bir ilkokul, Sendai

7 7. Kıyı Mühendisliği Sempozyumu Iwate Bölgesi Taro Şehri Taro şehri, 1611, 1896 (15 metre dalga yüksekliği) ve 1933 (10 metre dalga yüksekliği) yıllarında tsunamilerin en yıkıcı olarak vurduğu bölgedir senesinde, şehirde toplam 2.4 km uzunluğunda 10 ar metrelik iki ayrı kıyı seti yapımı başlatılmıştır de artan nüfusa yetebilmek için 10 metrelik iki kıyı seti daha inşa edilmiştir (Bkz Şekil 7) tsunamisi bu iki hatlık kıyı setlerinin üzerinden aşmış ve bakımsızlıktan kötü durumda olan yeni kıyı setlerinin doğu kesimini yıkmıştır (Bkz Şekil 8). Şekil 7: Taro şehri - tsunami duvarı Şekil 8: Taro şehri köprünün (sol üst) ve kıyıya yakın bir binanın (sağ üst) aldığı hasar. Arkasında 1896 (15 m) ve 1933 (10 m) tsunamilerinin en yüksek dalga boylarını (sağ alt) ve1933 tsunamisinde baskının nereye kadar ulaştığını (sol alt) hatırlatan levhalar görülmektedir. Miyako Şehri Miyako, Hei Irmağı nın Pasifik Okyanusu na döküldüğü kıyı boyunca uyanır. Şehirde bir liman vardır fakat gemi trafiğinin çoğunu sahil şeridi boyunca bulunan diğer şehirler çeker. Iwate bölgesindeki sahil şehirleri arasında en yüksek nüfus, ile Miyako şehrindedir. Miyako şehri hafızalarımızda, şehrin tsunami duvarının hemen arkasındaki bir binanın üst katlarından çekilen ve Japon ANN televizyonu tarafından yayınlanan bir video ile yer etmiştir. Çok üzücü görüntülerin olduğu bu videoda tsunami, kıyı setini büyük bir hızla aşmakta, büyük bir tekne önce sürüklenmekte, sonra köprünün altında sıkışarak kağıttan bir oyuncak gibi bükülmektedir. Araştırma ekibi, bu görüntünün çekildiği belediye binasının ikinci katındaki balkona gitmiştir. Şekil 9 da bahsedilen videodan enstan-teneler ve aynı noktadan araştırma

8 Kıyı Mühendisliği Sempozyumu ekibinin çektiği fotoğraflar görünmektedir. Tsunami dalga yüksekliği köprünün hemen altında 9.4 metre olarak ölçül-müştür. Bu ölçümler standart tsunami araştırma protokolleri kullanılarak yapılmıştır (Synolakis ve Okal, 2005). Şekil 9: Miyako şehri Otsuchi Şehri Otsuchi Koyunun dar ve uzun bir girişi vardır. Bu da tsunaminin içeriye doğru sokulurken karaya baskın yapmadan önce şiddetlenmesine sebep olur tsunamisinde en fazla zarar gören şehirlerden biri Otsuchi dir. Şekil 10 daki fotoğraflar bu hasarın derecesini gözler önüne sermektedir. Limanın çevresindeki tsunami duvarı da burada görülmektedir. Dalgalar tsunami duvarının bir kısmına zarar vermiş, duvarın arkasındaki yerleşim bölgesini aşarak, burayı sular altında bırakmıştır. Kurtarma çalışmalarının diğer yerlerden daha yavaş olduğu Otsuchi de, belediye başkanı, belediye binasında hayatını kaybetmiştir. Şehir bürosunda bulunan durmuş saatler tsunaminin geliş zamanının 15:25 olduğunu göstermektedir. Şekil 10 da çok şaşırtıcı bir de görüntü var: bir feribot dalgalar tarafından sürüklenerek, karanın içlerine doğru taşınmış ve iki katlı bir binanın çatısına oturmuştur. Araştırmanın sonucunda bu binanın ayakta kalan tek bina olduğu ortaya çıkmıştır. Şekil 10: Otsuchi kıyı duvarlarının tsunamiden sonraki hasar durumu ve şehirde kalan tek beton binanın üzerindeki feribotun görünümü Sonuç ve Öneriler: Tsunami Etkisinin Değerlendirilmesi ve Tsunamiye Karşı Önlemler 2004 Hint Okyanusu tsunamisinin tersine (Geist ve diğerleri, 2006), 11 Mart 2011 olayı talihsiz bir fırsat sunmuştur: bu olay, üst sınıf bir uyarı sistemi çalışır durumdayken meydana gelmiş ve tsunamiye karşı hazırlıklı olmak anlamında dünyanın muhtemelen en gelişmiş ülkesinde tsunaminin etkileri teknolojinin tüm imkanlarından yararlanılarak gözlemlenmiştir.

9 7. Kıyı Mühendisliği Sempozyumu Tsunami dalgaları dar ve uzun koylardan içeriye sokulmuş, ve odaklanmış enerji sığ bölgelerdeki yerleşim alanlarının önünde tsunamği baskınının daha da şiddetlenmesine neden olmuştur. Dalgalar tsunami duvarını aşıp, çok güçlü akım yaratarak büyük hasara sebep olmuş, ve nehirler boyunca ilerleyerek tahribat bölgesini daha geniş bir alana yaymıştır. Su baskını Sendai Ovasında karadan 5 km içerilere kadar ilerlemiştir Sumatra tsunamisinden sonra, birçok ülkede düşünülen sakınma yöntemlerinden birisi, kıyı boyunca ağaçlandırmadır. Bu amaçla, Rikuzenta-kata şehrinde yerleşim bölgesi ve deniz arasına 4000 adetçam ağacı dikilmiş-tir. Ancak tsunami sonrası bu ağaçlardan sadece bir tanesi sağlam kalabilmiş-tir. Bu şehirdeki can kaybı, toplam nüfusun %20 si mertebesinde olup diğer şehirlere göre en yüksek düzeydedir. Ağaçlandırmanın, bu düzeyde bir tsuna-mi için etkili bir sakınma yöntemi olamayacağı görülmektedir. Japonya da tsunami dalgalarından korunmak amacıyla kıyıdan açıklara tsunami dalgakıranları ve kıyılara tsunami duvarları inşa edilmiştir. Tsunami dalgakıranlarından en önemlileri sırası ile 62 ve 22 metre derinliklerde inşa edilen Kamaishi ve Ofunato körfezlerinin açık deniz girişlerinde büyük dalga-kıranlar yapılmıştır. Bu dalgakıranların ikisi de tsunaminin şiddetine dayana-mamış ve yıkılmıştır. Dolayısı ile korunmaya çalışılan yerleşim bölgeleri, tsunami etkisine maruz kalmış ve büyük hasara uğramıştır. Bu durum tsunamiye karşı inşa edilen dalgakıranların tasarım şartnamelerinde yeni düzenlemeler yapılmasına neden olacaktır Büyük Meiji ve1933 Büyük Sanriku tsunamilerinden sonra, tsunami baskınını önlemek için, Fudai, Taro, Miyako, Yamada ve Otsuchi kıyı şeridine tsunami duvarları inşa edilmiştir. Bu duvarlar, yükseklikleri 5-15 m arasında değişen beton yapılardır. Sadece Fudai deki 15 mt lik duvar, yerleşim bölgesini korumuş ve can kaybını önlemiştir. Taro, Otsuchi ve Yamada kentlerindeki kıyı duvarları yıkılmıştır. Miyako kentinde ise tsunami, kıyı duvarını aşarak, arkadaki yerleşim bölgelerini basmıştır. Otsuchi ve Rikuzentakata nın aksine, Miyako ve Kamaishi de çok sayıda beton yapı vardır. Üç katlıdan daha yüksek beton yapılar tsunami kaynaklı şiddete birçok yerde yeteri kadar karşı koymuş ve yıkılmamıştır. Fakat akım debisinin fazla olduğu birçok yerde, bu binaların ilk iki katı sular altında kalmıştır. Beton yapılar dikey tahliye amaçlı kullanılmıştır, fakat bazı durumlarda dikey tahliye yeri olarak uygun tayin edilmiş binalar yeterince yüksek olmadığı için insanlar boğulmuştur. Birkaç olayda hava, tavan, kapı ve pencere çerçeveleri arasında sıkışarak yapıların yüzebilirliğini arttırmıştır. Yapılar yerinden kaymış, yanal hareket etmiş veya ters dönmüştür. Kıyı şeridine olan mesafe kısaldıkça hasar artmıştır. Bunun örnekleri Rikuzentakata ve Otsuchi kentlerinde köprülerin aldığı ciddi seviyedeki hasarda görülmektedir. Beton binaların çevresinde, bazen binaları ters çevirecek kadar güçlü ve uzun süren akımlar sebebiyle, geniş çapta oyulmalar meydana gelmiştir. Sumer, (2007) de anlatılan oyulma mertebeleri bu olayda açık olarak görülmüştür. Ahşap yapıların hemen hepsi ya moloz etkisiyle yıkılmış ya da güçlü akıntılarla sürüklenmiştir- binlerce yapıdan sadece birkaç tanesi ayakta kalmıştır. Otsuchi ve Rikuzentakata, ahşap evlerin ciddi olarak hasar gördüğü veya yıkıldığı yerlere örnek olarak verilebilir tsunamisinde ahşap yapılar ve sağlamlaştırılmış beton binalar arasındaki tsunamiden sağlam çıkma oranlarında çarpıcı derecede fark gözlenmiştir. Tsunami sonrası saha araştırmamızda, iç kısımlardaki tsunami yüksekliğinin, 1896 Büyük Meiji Tsunamisi ndekinin neredeyse iki katı olduğu tesbit edilmiştir tsunamisinde can kaybının düzeyinde olduğu belirtilmektedir tsunamisinde ise ölü sayısının den az olduğu saptanmıştır. Öncekine göre çok daha büyük bir tsunami, çok daha fazla nüfus yaşayan bölgelerde yıkım yapmış olmasına rağmen, can kaybının benzer düzeyde kalması, tsunamiye karşı, hazırlık, uyarı, farkındalık, sakınma gibi yöntemlerin can kaybında azaltmada etkili olduğunu göstermektedir. Taziye Yazarlar Büyük Doğu Japon depreminde hayatlarını kaybedenlerin ailelerine en içten taziyelerini sunarlar, ve Japon halkının bu büyük felaketin yaralarının en iyi biçimde saracağına inançlarını vurgularlar.

10 Kıyı Mühendisliği Sempozyumu TEŞEKKÜR Araştırmacılar, Profesör Nobuo Shuto ya, dünya çapında tsunami çalışmaları alanındaki liderliğinden ve bu çalışmaya yaptığı çok değerli katkılardan dolayı teşekkürlerini sunarlar. Bu alan çalışması TMMOB Türkiye İnşaat Mühendisleri Odası, Yüksel Proje Uluslarrası Şti., Kiska Komandit Şti, Dolsar Ltd. Şti, Cesas Ltd. Şti tarafından desteklenmiştir. TUBİTAK (Türkiye), RFBR (Rusya) Ortak Araştırma hibe projesi (TUBITAK 108Y227 nolu MORAT Projesi) ve DPT2010K Projesi, ODTÜ ve Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi Deprem Araştırma Enstitüsü, HCMR Yunanistan, Tohoku Üniversitesi Japonya, ABD Ulusal Bilim Vakfı RAPID Programı destek sağlamıştır. Yazarlar ayrıca, IOC/UNESCO dan katkıda bulunanlara,dr. Masahiro Yamamoto, Dr. Laura Kong, Prof. Shunichi Koshimura, Aykut Ayça ve PARI ye yardımları için teşekkür ederler. Kaynakça: Abe and Imamura (2010), ITFS The 3rd International Tsunami Field Symposium Guidebook for Sanriku field trip (12-13 April, 2010), itfs2010/sanriku.html Fujii Y., Satake K., Sakai S., Shinohara M. and Kanazawa T: (2011), Tsunami source of the 2011 off the Pacific coast of Tohoku, Japan earthquake, Submitted to EPS (Letter to the Editor) Geist EL, Titov VV, Synolakis CE (2006), Tsunami: Wave of change, Scientific American, 294( 1), Imamura F. (2011), Tohoku University Source Model version 1.0 of Great East Japan Tsunami. (Due on June 06, 2011) JMA (2011), Japan Meteorlogical Agency, _Earthquake. html KMK (Kıyı Mühendisliği Komitesi - Coastal Engineering Committee), Japonya (2011), Tsunami height distribution %E7%B5%90%E6%9E%9C NAMIDANCE, (2011), Manual of Numerical Code NAMI DANCE, edu.tr Sawai, Y., Fujii, Y., Fujiwara, O., Kamataki, T., Komatsubara, J., Okamura, Y., Satake, K. and Shishikura, M. (2008) Marine incursi ons of the past 1500 years and evidence of tsunamis at Suijin-numa, a coastal lake facing the Japan Trench, The Holocene 18, 4, Suppasri, A., Imamura, F. and Koshimura, S. (2011a) The 2011 East Japan Earthquake and Tsunami Damage, in: Proceedings of the 4th National Convention on Water Resource Engineering, Thailand (WRECON2011), Invited paper, 18 August Suppasri, A., Muhari, A. and Imamura, F. (2011b) JST-JICA and RISTEK Indonesia: Guide book of the 2011 tsunami field trip in Sendai, 12 p. Sumer, B.M., Ansai, A. Cetin, K.O., Damgaard. J., Gunbar, A.R., Ottesen, N.E., Sawicki, E., Synolakis, C.E.,, Yalciner, A.C., Yuksel, Y., Zen, K, (2007) Earthquake-Induced Liquefaction around Marine Structures, Journal of Waterway, Port Coastal and Ocean Eng., 133, Synolakis, C.E., and E.A. Okal, : Perspective on a decade of post-tsunami surveys, in: Tsunamis: Case studies and recent developments, Adv. Natur. Technol. Hazards, 23, pp. 1-30, Synolakis CE, Bernard EN, Titov VV, et al. (2008) Validation and Verification of Tsunami Numerical Models Pure and Applied Geophysics, 165 (11-12), USGS, (2011).