TÜRKĐYE DE MESLEK EĞĐTĐMĐ. SORUNU ve ÇÖZÜM ÖNERĐSĐ. Sami NOGAY. Ankara Yayın No: 3. Meslekî ve Teknik Öğretim Derneği Genel Merkezi 5

Transkript

1 TÜRKĐYE DE MESLEK EĞĐTĐMĐ SORUNU ve ÇÖZÜM ÖNERĐSĐ Sami NOGAY Ankara 2007 Yayın No: 3 Meslekî ve Teknik Öğretim Derneği Genel Merkezi 5

2 Sunuş Bu kitapçık, Derneğimiz Genel Başkanı eğitimciyazar Sayın Sami NOGAY tarafından hazırlanmıştır. Đlk hazırlandığında konferans metni olup, 2006 yılında bazı dergilerde yayımlanmıştır yılı başında yeniden gözden geçirilerek ilgililerin ve dernek üyelerinin bilgisine arz edilmiştir. Meslekî ve Teknik Eğitimle ilgisi olanların ve yetkili kişilerin çalışmalarında yararlı olacağını ümit ve temenni ettiğimiz bu kitapçığın derneğimiz adına hazırlanmasında ve çoğaltılmasında emeği geçen dostlarımıza minnet ve şükranlarımızı sunarız. Saygılarımızla. YÖNETĐM KURULU 6 Meslekî ve Teknik Öğretim Derneği Genel Merkezi

3 TÜRKĐYE DE MESLEKÎ VE TEKNĐK EĞĐTĐM SORUNU ve ÇÖZÜM ÖNERĐSĐ GĐRĐŞ Teknolojinin hızla geliştiği günümüz şartlarında, Mesleki ve Teknik Ortaöğretim Kurumlarımızın ülke ihtiyaçlarını karşılayacak boyutta olduğunu düşünmek mümkün değildir. Çünkü gerek program ve mevzuat yönünden, gerekse ders kitapları ve teşkilatlanma yönünden okullarımız sanayinin çok gerisinde kalmıştır. Cumhuriyetimizin ilk yıllarında meslek okulları sanayiye rehberlik edecek durumda iken bugün sanayinin rehberliğine muhtaç vaziyettedir. Buna en bariz örnek; Çankaya Köşkünün kalorifer tesisatının yapımı sırasında çalışan ustalara rehberlik ettikleri için Atatürk'ün Ankara Yapı Usta Okulu (Yapı Meslek Lisesi) yönetici, öğretmen ve öğrencilerine teşekkür mesajını gösterebiliriz. 1 Ülkemizde yıllardır eğitim kurumlarımıza zarar veren kişilere değil de, o kişilerin çalıştığı kurumlara ceza verilmektedir. Kaza yapan otomobilin şoförüne değil de otomobile ceza vermek ne kadar yanlış ise, suçlu kişilere değil de kurumlara ceza vermek de o kadar yanlıştır. Geçen 60 yıl boyunca suçlulara değil de kurumlara ceza vererek eğitimimize verdiğimiz zararları bir hatırlayalım. 1950'Ii yıllarda köy enstitüleri, işlendiği belirtilen birtakım 1 Çankaya Köşkünün kalorifer tesisatı yapılırken Ankara Yapı Meslek Lisesi (Yapı Usta Okulu) Öğretmen ve öğrencileri çalışmış olup. Atatürk bu okulun yönetici, öğretmen ve öğrencilerine teşekkür etmiş ve plaket vermiştir. (Ankara Yapı Meslek Lisesi Arşivi) Meslekî ve Teknik Öğretim Derneği Genel Merkezi 7

4 suçlardan dolayı kapatılmış, böylece ceza kuruma verilmiş, suçlu olduğu belirtilen kişiler de öğretmen okullarında göreve devam etmişlerdir. 1970'Ii yıllarda Yüksek Öğretmen Okulları aynı gerekçelerle kapatılmış, suçlu olduğu belirtilen kişiler başka okullarda görevlerine devam etmişlerdir. Bu örnekleri çoğaltmak mümkündür. Sonuç olarak, bu kurumların yerine yenilerinin yapılamaması, esas suçluların serbestçe dolaşıp faaliyetlerine devam etmesi ve diğer faktörler yüzünden eğitimimiz çok büyük zarara uğramıştır. Bundan birkaç yıl önce ise öğretmen yetiştiren kurumlarımızın yetersizliği yüzünden binlerce ziraat mühendisini ilkokul öğretmeni yaptık. Đleri Avrupa ülkelerinin tamamında temel eğitim kesintili olarak verilirken, ülkemizde1998 den bu yana mesleki eğitimi çökerten 8 yıllık kesintisiz temel eğitim uygulanmaktadır. Hiç kimse temel eğitim 8 yıl olmasın demiyor, hatta 11 yıl olsun. Ama ileri bati ülkeleri nasıl uyguluyorsa bizde öyle yapalım. Şimdi 8 yıllık kesintisiz temel eğitim hangi ülkelerde uygulandığını hatırlayalım. 8 yıllık kesintisiz zorunlu eğitim 298 ülke içinde sadece 20'sinde uygulanıyor. Bunlar da; EI Salvador, Seysel Adaları, Ruand, Kenya, Bolize, Şili, Bolivya, Afganistan, Yemen, Arnavutluk, Polonya, Bulgaristan, Virjin Adaları, Dominik Cumhuriyeti, Solomon Adalari, Portoriko gibi geri kalmış ülkelerdir. (UNESCO verilerine göre) 8 Meslekî ve Teknik Öğretim Derneği Genel Merkezi

5 Ülkemizde 8 yıllık kesintisiz zorunlu eğitim uygulamasından sonra gençlerimizin mesleğe yönlendirilmesi 15 yaşından sonraya kaldığından çıraklık eğitimine yeterli öğrenci bulunamamakta ve sanayide çalışacak eleman açığı her yıl artmaktadır. Esas konumuza girmeden önce ülkemizdeki Mesleki ve Teknik Öğretimin tarihi gelişimini özetleyelim. MESLEKĐ VE TEKNĐK EĞĐTĐMĐN TARĐHĐ GELĐŞĐMĐ Türkiye'de mesleki ve teknik öğretim, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemleri olmak üzere iki bölümde incelenebilir. Bu iki dönem birbirini tamamlayıcı nitelikte olup, bu günkü Türk Mesleki-Teknik Öğretim sisteminin temelini oluşturmaktadır. Osmanlı Döneminde Mesleki Teknik Öğretimin Tarihi Gelişimi Ülkemizde 12. yüzyıldan 18. yüzyıla kadar mesleki eğitim; geleneksel usullere dayalı bir sistem içerisinde esnaf, sanatkâr teşkilatlarınca yürütülmüştür. Selçuklular döneminde Ahilik adıyla kurulmuş bulunan esnaf-sanatkâr teşkilatı; Osmanlılar döneminde de Lonca ve Gedik adları altında devam etmiştir. Ahilik Teşkilatında; mesleğe giriş, mesleki yeterliğin kontrolü, kalfalık ve ustalığa yükselisin esasları, bir sistem bütünlüğü içerisinde yürütülmüştür. Osmanlılarda bu kurumlar; esnaf ve sanatkârları disipline ederek, toplumda is ve ticaret ahlakini korumakla bir- Meslekî ve Teknik Öğretim Derneği Genel Merkezi 9

6 likte, usta yetiştirilmesi ve yetiştirilenlerin istihdamını sağlamıştır. 16. yüzyılda yurdumuzdaki; teknik elemanlar tarafından yapılan her türlü askeri malzeme ve silahlar, gemi inşaatı, dokumacılık, çuhacılık gibi sanayi kolları, diğer ülkelere göre daha ileri durumdaydı. Bu durum 18. yüzyıl sonuna kadar kısmen devam etti. 19. yüzyılın başında dünyada teknolojinin diğer bilim dalları ile birlikte ilerlemesi ve bunların makine sanayinde kullanılması sosyal hayatta önemli değişmelere sebep olmuştur. Batıda büyük endüstrinin kurulmasını sağlayan "Makine inkılâbı nın Ülkemizdeki etkisi sonucunda "Lonca Teşkilatı" içinde bulunan sanat ve ticaret, kurallarını bozmuş, o zamana kadar loncalar içinde devam etmekte olan mesleki eğitim hizmetlerinin okul disiplini içinde yürütülmesinin zorunlu hale gelmesine sebep olmuştur. 2 Batı ülkelerinde endüstri hareketinin başlaması Osmanlı imparatorluğu nun gerileme ve zayıflama devirlerine rastlar. Bu zamanlarda; devletin askeri, mali ve ekonomik durumu sarsılmış, yerli sanatlar da giderek çökmeye başlamıştır. Devletçe "Mühendishane-i Bahri-i Hümayun", "Mühendishane-i Berri-i Hümayun" 3 gibi bati örneğine uygun ilk teknik okullar açılmış ve yerli sanayi korumak için bazı teşebbüslere girişilmiş ise de bu teşebbüslerde istenilen sonuçlar alınamamıştır. 2 Alkan, Cevat Doğan, Hıfzı Sezgin, Đlhan. Meslekî ve Teknik Eğitim Prensipleri Ankara 1976 Sayfa: Koçer. Hasan Ali. Türkiye'de Modern Eğitimin Doğuşu ve Gelişmesi. Milli Eğitim Basımevi. Đstanbul 1974 Sayfa: Meslekî ve Teknik Öğretim Derneği Genel Merkezi

7 Bugünkü Erkek Teknik Öğretim okullarının çekirdeğini oluşturan kurumlar 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren açılmaya başlanmıştır yılından itibaren sanat okullarında eskiye oranla daha kararlı bir çalışmaya girilmiş, yönetmelik ve programları da yapılarak daha disiplinli bir duruma getirilmiştir. Her il kendi sanat okulu için ayrı bir öğretim programı uyguladığından, okullar arasında birlik sağlanamamış olmasına rağmen bu uygulama ile çevrenin ihtiyaçlarına cevap verebilecek insan gücünü yetiştirmiştir. 1. Dünya Savaşı esnasında ve bunu takip eden yıllarda, bu okullardan bir kısmı bakımsız kalmış ve kapanmıştır yılına kadar faaliyetlerine devam edebilen ve idareleri Maarif Vekâletine intikal eden 9 okul kalmıştır. Bunların adları ve açılış tarihleri aşağıda gösterilmiştir. (Tablo 1) Cumhuriyet Döneminde Mesleki Teknik Öğretimin Tarihi Gelişimi Osmanlı döneminden kalan öğretim yılında faaliyette bulunan Edirne, Đstanbul, Adana, Ankara, Bursa, Sivas, Kastamonu, Konya ve Bolu sanat okulları ile kapanmak üzere bulunan diğer birkaç okul Cumhuriyet devrine intikal etti. Özellikle Sultan II. Abdülhamit Döneminde açılan meslek okulları dikkati çekmektedir. (Tablo 1) Cumhuriyetin ilk yıllarında çeşitli okullar ve kurslar, değişik Bakanlık ve daireler tarafından dağınık bir şekilde yönetilmiştir. Bu dönemlerde, Milli Eğitim Bakanlığı merkez teşkilatında mesleki ve teknik öğretim konularıyla ilgilenen bir daire kurulamamıştır. Bu sebeple 1926 yılında Meslekî ve Teknik Öğretim Derneği Genel Merkezi 11

8 mesleki ve teknik öğretim, önce ilköğretim Dairesi, daha sonra da Yüksek Öğretim Dairesi bünyesinde yer almıştır. 1927'de de "Yüksek ve Mesleki Öğretim Genel Müdürlüğü" haline getirilmiştir. 4 TABLO: 1 Sıra No Okul Adı Açıldığı Yıl 1 Bursa Erkek Sanat Okulu Đstanbul Erkek Sanat Okulu Đzmir Erkek Sanat Okulu Kastamonu Erkek Sanat Okulu Diyarbakır Erkek Sanat Okulu Edirne Erkek Sanat Okulu Konya Erkek Sanat Okulu Ankara Erkek Sanat Okulu Aydın Erkek Sanat Okulu 1924 KAYNAK: MEB Erkek Teknik Öğretim Genel Müdürlüğü verileri 1931 Yılında; 1867 Sayılı Kanunla iller 9 bölgeye ayrılmış ve her bölgede; mali ve yönetimi bölgeye dahil illerce karşılanmak üzere, birer sanat okulu faaliyete geçirilmiştir. Böylece, sanat okulları "Bölge Sanat Okulları" haline getirilmiştir. Đlk iş olarak mevcut 9 Erkek Sanat Okulunun öğretim programlarında birlik sağlanarak öğretim süreleri 5 yıla çıkarılmıştır. Ankara'da Yapı Usta Okulu ile Ankara, Bursa ve Đstanbul da "Aksam Erkek Sanat Okulları" açılmıştır. Mevcut meslek okullarında eğitim ve öğretimin daha nitelikli hale getirilebilmesi için; mesleki öğretmen okulu açılıncaya kadar bir taraftan yabancı memleketlere öğrenci gönderilirken, diğer taraftan da bazı meslek şubelerindeki 4 Özalp, Reşat Türkiye de Yüz Yıllık Mesleki ve Teknik Öğretim. Mesleki ve Teknik Öğretim Dergisi Sayı: 104 Ankaral961 Sayfa: Meslekî ve Teknik Öğretim Derneği Genel Merkezi

9 öğretmen boşluğunu doldurmak amacıyla yabancı uzman öğretmenler getirilmeye başlanmıştır yılında 4303 sayılı Kanunla girişilen planlı çalışmalar, 1950 yılında 5642 sayılı Kanunla devam ettirilerek Mesleki ve Teknik Öğretim Kurumları büyük bir gelişme devresine girmiştir. Bu dönemde yapılan islerin bazıları şunlardır: 1- Đstanbul Yüksek Mühendis Okulu 1944 yılında 4615 sayılı Kanunla, Teknik Üniversite haline getirilmiştir Öğretim Yılında Erkek Teknik Yüksek Öğretmen Okulu açılmıştır. Gelişen teşkilat yapısının artan ihtiyaçlarını karşılamada Genel Müdürlük merkez ve taşra kadroları yetersiz kalınca, Mesleki ve Teknik Öğretim alanındaki işlerin, daha sistemli ve etkili bir şekilde başarılabilmesi için tarihinde 4113 sayılı Kanunla Mesleki ve Teknik Öğretim Genel Müdürlüğü, "Mesleki ve Teknik Öğretim Müsteşarlığı" haline getirilmiştir. 5 Bu Kanunla meslek okullarının; Talim ve Terbiye ile teftiş işleri hariç, bütün hizmetleri bu Müsteşarlık sorumluğuna verilmiştir. Müsteşarlık; Erkek Teknik, Kız Teknik ve Ticaret Öğretim Müdürlükleri ile Teknik Büro, Yapı işleri Müdürlükleri ve Muamelat Şefliği gibi dairelerden oluşmuştur. Erkek Sanat Okulları öğretim yılından itibaren Erkek Sanat Enstitüsü haline getirilmiştir Tarih ve 4\\3 Numaralı Maarif Vekaleti Merkez Teşkilatı ve Vazifeleri Hakkındaki 2287 Numaralı Kanun Meslekî ve Teknik Öğretim Derneği Genel Merkezi 13

10 Öğretim Yılından itibaren teknik öğretim kurumları, mühendis seviyesinin altında üç ayrı seviye ve nitelikte operatör, isçi, yarı becerili isçi, usta ve teknisyen gibi üretici teknik personeli yetiştirebilecek üç ayrı okul tipi halinde toplanmıştır. a. Pratik sanat okulları, b. Sanat enstitüleri, c. Teknisyen okulları. Pratik sanat okullarında, tornacı, frezeci, kaynakçı, boyacı, bobinajcı, döşemeci, oto elektrikçisi, oto tamir ve bakımcısı gibi belirli ve dar kapsamlı mesleklerde operatör ve becerili isçiler yetiştirilmektedir. Sanat enstitüleri, geniş bir meslek dalı içindeki becerileri kazandıran ve bu becerileri; destekleyen mesleki ve teknik bilgiler yanında gerekli ve yeteri kadar fen kültürü veren ve Tesviyecilik (Tornacılık, Frezecilik, planyacılık), Metal isleri, Ağaç isleri, Elektrik, Elektronik, Motorculuk ve Yapı mesleklerine elaman yetiştiren kurumlardır öğretim yılında, mühendis ile becerili isçi ve usta arasındaki yardımcı teknik personeli yetiştirmek amacıyla teknisyen okulları açılmıştır. 6 I. Beş Yıllık Kalkınma Planı hedefleri ve IX. Milli Eğitim Şurası kararları doğrultusunda öğretim yılında; teknisyen okulları, teknik liselere, sanat enstitüleri ise endüstri meslek liseleri haline dönüştürülmüştür Yılı MEB Erkek Teknik Öğretim Genel Müdürlüğü Ankara Tebliğler Dergisi "IX. Milli Eğitim Şurası Kararları" Cilt: 37. Sayı: Milli Eğitim Basımevi. Đstanbul Meslekî ve Teknik Öğretim Derneği Genel Merkezi

11 12 Eylül 1980'den sonra Milli Eğitim Bakanlığı, merkez ve taşra teşkilatı yeniden düzenlenmiş 27 Şubat 1982 tarih ve 8/4334 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Mesleki ve Teknik Öğretim Müsteşarlığı kaldırılarak bütün birimler tek bir müsteşarlığa bağlanmıştır. Yabancı dil bilen teknik insan gücünü yetiştirmek amacıyla öğretim yılından itibaren Anadolu meslek liseleri, öğretim yılından itibaren de Anadolu teknik liseleri açılmıştır sayılı Kanun ile 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanuna eklenen ek madde 1 ile Öğretim Yılından itibaren öncelikle küçük yerleşim birimlerinden başlamak üzere, mesleki ve teknik eğitim alanında orta öğretim diplomasi, sertifika ve belge veren programların uygulandığı mesleki ve teknik eğitim merkezleri açılmıştır. Ülkemizde, Cumhuriyet döneminden itibaren sanayileşmeye önem ve ağırlık verilmesi sonucu, mesleki ve teknik alanlarında eğitim görmüş insan gücü ihtiyacı da sorunları da artmıştır. Đncelendiğinde görülmektedir ki, tarihi gelişimi itibariyle Türk, Mesleki ve Teknik Öğretimi altı temel döneme de ayrılabilir: 1) Osmanlı Devleti' idaresindeki birinci dönem esas itibariyle Lonca örgütlerinin hakim olduğu dönemdir. Bu dönemde mesleki ve teknik öğretim alanında ulusal bir sistem geliştirme ve endüstriyel kalkınma gayretleri olmuş, ancak istenilen sonuca ulaşamamıştır. Meslekî ve Teknik Öğretim Derneği Genel Merkezi 15

12 2) 1923 ile ikinci Dünya savaşı arasındaki dönem ulusal bir mesleki eğitim sisteminin kuruluş dönemini oluşturmaktadır. 3) Đkinci Dünya savaşından 1960 yıllına kadar olan dönem, hızlı bir yayılma ve sistemli bir gelişme dönemidir. 4) 1960'dan 1980'e kadar olan dönem, bu gelişen sisteme ulusal bir nitelik kazandırma gayretlerinin görüldüğü bir dönemdir. Bu dönemde temel sorun Mesleki ve Teknik Öğretim örgütüne eğitimin bütünü içerisinde gereken önemi kazandırmak, ülkenin değişen ve gelişen ekonomisine ve sosyal koşullarına göre yeniden organize etmek olmuştur. 5) 1980'den 1998'e kadar olan döneme durgunluğun ve gelişmenin durakladığı bir dönem veya fetret dönemi diyebiliriz. 6) 1998'den günümüze kadar olan dönem ise mezunlarının issiz kaldığı; üniversite kapılarının yüzlerine kapandığı, milyonlarca gencimizin eğitim gördüğü sorunlar yumağı olan mesleki eğitim kurumlarına sahip bir dönem. Bu kısa tarihçeden ve değerlendirmeden sonra ülkemizdeki meslek eğitimi sorununu Milli Eğitim Bakanlığı verilerine dayanarak ortaya koyabiliriz. TÜRKĐYE DE MESLEK EĞĐTĐMĐ SORUNU Türkiye'deki mesleki ve teknik ortaöğretim kurumlarını eldeki sayısal verilerle değerlendirdiğimizde, pahalı bir eğitim tarzı olan bu kurumların hedefinden saptığını ve ülke ihtiyaçlarını karşılayamaz durumda olduğu görülür. Şimdi dönem dönem sayısal verileri değerlendirelim: 16 Meslekî ve Teknik Öğretim Derneği Genel Merkezi

13 öğretim yılında Osmanlı döneminden devraldığımız lise sayısı 43, lise öğrencilerinin toplam sayısı dur. Bu lise sayısının 23 tanesi genel lise, 20 tanesi meslek lisesidir. Genel lisenin öğrenci sayısı iken meslek lisesi öğrencilerinin sayısı dır. Bu rakamları yüzde ile değerlendirdiğimizde toplam lise sayısının % 53 ü genel lise, % 47 si meslek lisesidir. Öğrenci sayılarına baktığımızda öğrencilerin % 33 ü genel lise, % 67 si meslek lisesi öğrencisidir öğretim yılında ülkemizdeki okullaşma artmış, ancak ikinci dünya savaşının olumsuzlukları etkisini göstermiş istenilen seviyeye ulaşamamıştır. Ancak bu günkü durumla karşılaştırdığımızda çok iyi durumdadır. Bu dönem de toplam lise sayısının % 65i genel lise, % 35 i meslek lisesidir. Öğrenci sayılarına baktığımızda öğrencilerin % 56 si genel lise, % 44 ü meslek lisesi öğrencisidir.(t ABLO: 2) 1964 ile 1984 arasındaki dönemi incelediğimizde meslek liselerinde hem okul sayısının ve hem de öğrenci sayısının arttığı dönemdir. Söyle ki öğretim yılında toplam lise sayısının % 47 si genel lise, % 53 ü meslek lisesidir. Öğrenci sayılarına baktığımızda öğrencilerin % 60 i genel lise, % 40 i meslek lisesi öğrencisidir.(t ABLO: 2) Bu dönemde meslek liselerindeki öğrenci sayısı 1964 yılında % 28 iken 1984 yılında % 40 a çıkmıştır. TABLO: 2 ÖĞRETĐM YILI O K G Okul Meslekî ve Teknik Öğretim Derneği Genel Merkezi 17

14 MESLEKĐ VE TEKNĐK LĐSE TOPLAM Sayısı Toplam Đçinde Payı % Öğrenci Sayısı Toplam Đçinde Payı % Okul Sayısı Toplam Đçinde Payı % Öğrenci Sayısı Toplam Đçinde Payı % Okul Sayısı Öğrenci Sayısı ile 1998 arasındaki dönemi incelediğimizde de yine meslek liselerinde hem okul sayısının ve hem de öğrenci sayısının arttığı dönemdir. Şöyle ki öğretim yılında toplam lise sayısının % 43 ü genel lise, % 57 si meslek lisesidir. Öğrenci sayılarına baktığımızda öğrencilerin % 58 i genel lise, % 42 si meslek lisesi öğrencisidir. (TABLO: 2) Bu dönemde meslek liselerindeki öğrenci sayısı 1984 yılında % 40 iken 1998 yılında % 42 ye çıkmıştır. TABLO: 3 Okul Türü E n d ü s Öğretim Yılı Başvuran Öğrenci Sayısı Sınav Sonucu Kabul Edilen Öğrenci Sayısı Meslekî ve Teknik Öğretim Derneği Genel Merkezi

15 KAYNAK: XII. Millî Eğitim Şurası Dokümanlarından faydalanarak hazırlanmıştır 1998 ile 2007 arasındaki dönemi incelediğimizde de ise meslek liselerinde hem okul sayısının ve hem de öğrenci sayısının fazla artmadığı bir dönemdir. Şöyle ki öğretim yılında toplam lise sayısının % 46,6 sı genel lise, % 53.4 ü meslek lisesidir. Öğrenci sayılarına baktığımızda öğrencilerin % 63,3 ü genel lise, % 36,7 si meslek lisesi öğrencisidir.(tablo: 2) Bu dönemde meslek liselerindeki öğrenci sayısı 1998 yılında % 42 iken 2007 yılında % 36,7 ye inmiştir. Bu durumda meslek liselerine ilginin azaldığı görülmektedir. Son yıllarda öğrenciler meslek liselerine yönelmemektedir. Bundan yirmi yıl önce sınavla öğrenci kaydı yapılırken son yıllarda sınav yapılmadığı halde (büyük şehirlerdeki birkaç okulun dışında) bütün meslek liseleri kapasitelerinin altında eğitim yapmaktadır. (TABLO: 3 Ülkemizdeki meslek eğitiminin sorunlarını maddeler halinde sıraladığımızda acilen çözülmesi gereken sorunlar olduğu, konunun ülkede yaşayanların tamamını ilgilendirdiği gerçeği görülecektir. Şimdi kısaca meslek eğitiminin sorunlarını maddeler halinde sıralayalım: Meslekî ve Teknik Öğretim Derneği Genel Merkezi 19

16 1) Mesleki ve Teknik Öğretim Atatürk döneminde planlanmış ancak 1941 yılında uygulamaya başlanmış "Mesleki ve Teknik Öğretim Müsteşarlığı" olarak teşkilatlanmıştı. Müsteşarlık olarak çok iyi hizmetler verilmişti. Ancak 12 Eylül 1980'den sonra Milli Eğitim Bakanlığı, merkez ve taşra teşkilatı yeniden düzenlenmiş 27 Şubat 1982 tarih ve 8/4334 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Mesleki ve Teknik Öğretim Müsteşarlığı kaldırılarak Mesleki ve Teknik Öğretim 1941 yılındaki şartlara dönüştürülmüştür. Müsteşarlık kaldırıldıktan sonra teknik öğretimde koordinasyon sağlanamamış, alınan kararlar teknik eğitimle ilgili olmayanların etkisinde kalmıştır. 2) Mesleki ve Teknik Ortaöğretim Kurumlarının öğretim programları ve mevzuatı Talim ve Terbiye Kurulunda meslekten olmayan fizikçi; tarihçi ve benzeri elemanlarca incelemekte veyahut incelenmeden onaylanmasına sebep olunmaktadır. Talim ve Terbiye Kurulunda ne üye olarak, nede uzman olarak yeterli teknik eğitimci bulunmamaktadır. Buda mesleği öğretecek programlar yerine meslekle ilgili ansiklopedik bilgi veren programların uygulamaya konmasına sebep olmaktadır. Basit bir örnek verecek olursak, dünyanın her yerinde meslek eğitimi veren kurumlarda iş güvenliği eğitimi zorunlu iken ayrıca işyerlerinde iş güvenliği eğitimi almamış hiçbir işçiyi, ustayı ve teknik elemanı çalıştırmazken bugün bizim okullarımızda bu ders kaldırılmış veya başka bir dersin konuları içinde küçük bir parça haline getirilmiştir. 3) Pek çok yetkili meslek liseleri için ara eleman yetiştiren kurumlar olarak nitelendirirken yanlış bir değerlen- 20 Meslekî ve Teknik Öğretim Derneği Genel Merkezi

17 dirme yaptığının farkında değildir. Yukarıda açıklandığı gibi öğretim yılından itibaren mühendis ile becerili isçi ve usta arasındaki yardımcı teknik personel olarak değerlendirilmiş, 1992 yılında çıkarılan 3975 sayılı kanunla da teknisyen unvanı verilmiştir. Bu okulların programlarına göre eğitilen kişiler mahiyetindeki ustaların imalat resmine göre üretim yapıp yapmadığını kontrol eden elemanlardır. O halde ara eleman Mesleki Eğitim Merkezlerinde çıraklık eğitimi görerek kalfa ve usta olan kişilerdir. Bu yanlış bakıştan dolayı mezunlar iş bulmakta sıkıntı çekmektedir. 4) 1980 öncesi meslek lisesi mezunları üniversite sınavlarında kendi bölümleriyle ilgili fakülte ve yüksek okullara, kendi gördükleri derslerden sınava girerek (ayrılan kontenjanlara) fakülte ve yüksek okullara kayıt olurken, sonraları genel lise konularından yani hiç görmediği konulardan sınava girerek gidebiliyorsan tip fakültesine git anlayışıyla hareket edilmiş, meslek lisesi bölümleriyle ilgili ayrılan kontenjanlar kaldırılmıştır. Şimdi ise durum daha vahimdir. Şöyle ki: Türkiye'de üniversite sınavları yapılıyor sınavlarda yüz otuz beş çeşit Endüstri Meslek Lisesi, kırk yedi çeşit Kız Meslek Lisesi, yirmi iki çeşit Ticaret Meslek Lisesi olmak üzere iki yüz çeşitten fazla lise programı uygulanmaktadır. 8 Ama iki çeşit lise programına göre sınav yapılmaktadır. Đki yüz den fazla lise programı yok sayılmakta- 8 Bu program çeşidi öğretim yılı verilerine göredir. Meslekî ve Teknik Öğretim Derneği Genel Merkezi 21

18 dır. Yani bu okullarda okuyan öğrencilerimiz görmediği konulardan sınav olmaktadır. Çarpıklığın bir değişik şekli de, ülkemizde altı bin sekiz yüz civarında lise vardır. Bunun üç bin sekiz yüz civarındaki kısmını meslek liseleri oluşturmaktadır. Bu her yıl meslek liselerin de okuyan bir milyondan fazla kişi üniversite sınavlarında mağdurdur. Üniversite tercih kılavuzunda deniliyor ki; kendi alanında tercih yapacaksa ağırlıklı ortaöğretim başarı puanları 0,8 ile çarpılır. Kendi alanında olmayan programlarda tercih yapacaksa 0,3 ile çarpılır. Tercih kılavuzunda verilen ölçü bu. Bir örnek verelim. Endüstri Meslek lisesinin elektrik bölümü mezunu bir öğrenci, kendi alanı ile ilgili olan Elektrik Mühendisliği bölümünü tercih edememektedir. Tercih ederse başarı puanı 0,3 ile çarpılmaktadır. Buda meslek liselerinden mezun olanların kendi alanlarıyla ilgili fakültelere girmelerine engel teşkil etmektedir. 5) Çıraklık eğitimi veren Mesleki Eğitim Merkezlerinin yeterince yaygınlaştırılamaması ara eleman sıkıntısına sebep olmaktadır. Ayrıca 8 yıllık kesintisiz eğitim uygulaması öğrencilerin küçük yasta mesleğe yönelmesine engel teşkil etmektedir. Pek çok Avrupa ülkesinde mesleğe yönelme 4 veya 5 inci sınıftan sonradır. SEKĐZ YILLIK KESĐNTĐSĐZ EĞĐTĐMĐN DEĞERLENDĐRĐLMESĐ Sonuç ve önerilerden önce 8 yıllık kesintisiz temel eğitim uygulaması hakkında kısa bir değerlendirme yapalım. 8 yıllık kesintisiz eğitim uygulaması sadece Đmam Hatip Liselerine zarar vermemiş, küçük sanayicilere de darbe 22 Meslekî ve Teknik Öğretim Derneği Genel Merkezi

19 vurduğu, bunun ise büyük sanayicilerin küçük sanayicileri yok etmesine sebep olduğu gerçeğini görmek gerekir. Şimdi hangi şartlarda 8 yıllık kesintisiz zorunlu eğitimi kabul ettiğimizi hatırlayalım: Bugün dünyanın en iyileri bile eğitimle ilgili sorunlarını tartışmaktadır. Bu tartışmalar; daha kazançlı, ferdi ön plana alan ve daha çok getirisi olan eğitim modellerine yönelmektedir. Bu tartışmalar sonucu gelişen teknoloji, eğitime yeni bakış açıları kazandırmıştır. Özellikle teknolojinin sunduğu imkânlar yüzünden, bireyselleşen eğitim arttıkça, okul un fonksiyonları ve yeri tartışılmaktadır. "Öğretmenlik" mesleğinin statüsü yeniden gözden geçirilmektedir. Öğretim programlarının bilgisayarlarda yapılması tartışılmakta, bilgi bir iş olarak ele alınmakta, eğitim yönetimi, eğitim finansmanı, sanayieğitim ilişkileri de yeni boyutlar kazanmaktadır. Fen ve matematikte büyük bir yarış cereyan etmektedir. Đnsanların, bilgi çağının gereği olan değişimlerde önde olmanın metotlarını tartışırken, olası çevresel zararlar da göz ardı edilmemektedir. Daha da ötesi, bilgiyi pazarlayanların nutuklarına değil, yaptıklarına; yani, araştırmalarına para vermektedir. Mesleki ve teknik eğitim olmazsa olmaz yaklaşımı içinde ele alınmaktadır. Bütün bu tartışmalar dünyanın ileri ülkelerinde yapılmaktadır. Ne yazık ki, bütün bu tartışmalar "Türkiye"de yapılamamaktadır. Bu tartışmalar toplumunun üniversite mezunu oranı yüzde 42 olan Japonya'da; yüzde 38 olan Amerika'da ve diğer Avrupa ülkelerinde yapılmaktadır. Bu tartışmalar, araştırmalara bütçelerinin GSMH' ye göre yüzde 2,58'ini ayıran Almanya'da, yüzde 2,78'ini ayıran ABD'de, yüzde 2,42'sini ayıran Fransa'da yapılmaktadır. Ve yine bu Meslekî ve Teknik Öğretim Derneği Genel Merkezi 23

20 tartışmalar, bir dersliğinde öğrencisini okutan ABD, Almanya, Fransa ve Đngiltere de yapılmaktadır. (OECD 1992) Đleri ülkelerdeki bu durumdan sonra Türkiye'mize bakalım.8 yıllık kesintisiz zorunlu eğitimi uygulamasına hangi şartlarda geçtik? Toplumumuzun üniversite mezunu oranı yüzde 7, araştırma ve geliştirme (AR-GE) faaliyetlerine GSMH'den ayırdığı payı yüzde 0,5 (OECD, 1992); bir dersliğinde ortalama 50 öğrenci okutan; ilkokullarında, ortaokullarında ve liselerinde sabahçı-öğleci olarak ikili öğretimin halen yapıldığı, normal eğitime geçilebilmesi için ise binlerce yeni okula ihtiyaç duyulduğu şartlarda 8 yıllık kesintisiz zorunlu eğitim uygulamasına geçtik. Ben burada, eğitimde "kalite" denilen mefhumun bir kenara itilerek yapılan, imam-hatip Liselerinin orta kısmı neden kapandı veya bu okullar neden kapanma ile karşı karşıya konusuna girmeyeceğim. Çünkü bu konuyu (eğitimcilerin dışında) herkes dile getiriyor. 1986'da 50 yıl ihmal edilmiş olan Mesleki ve Teknik Öğretim için 3308 sayılı Kanun çıkarıldı. Bu kanun bir eğitim reformu niteliğindedir. Çünkü yarım asır ihmal edilmiş olan çıraklık eğitimini yeniden düzenlemiştir. Geçen 20 yıl içinde ülkemizde 350 ye yakin Mesleki Eğitim Merkezi (Çıraklık Eğitim Merkezi) açılmış, trilyonlarca para harcanmıştır. Bu yıl Mesleki Eğitim Merkezi sayısı 300 e düşmüştür.(tablo:4) TABLO: 4 Mesleki Eğitim Merkezlerinde Yönlendirmenin Yaşında Yapıldığı Yıllar ile Yaşında Yapıldığı Yıllardaki Sayısal Durumu Öğretim Yılı Merkez Sayısı Öğretmen Sayısı Eğitime alınan Kursiyer Sayısı 24 Meslekî ve Teknik Öğretim Derneği Genel Merkezi

21 KAYNAK: 16. ve 17. Şûraların Hazırlık Dokümanlarından Faydalanarak Hazırlanmıştır. TABLO: 5 Mesleki Eğitim Merkezlerinde Yönlendirmenin Yaşında Yapıldığı Yıllar ile Yaşında Yapıldığı Yıllardaki Çıraklık Eğitimi Verileri ÖĞRETĐM YILI EĞĐTĐM YOLUYLA KALFALIK BELGESĐ ALANLAR (Türkiye Geneli) EĞĐTĐM YOLUYLA USTALIK BELGESĐ ALANLAR (Türkiye Geneli) KAYNAK: MEB Araştırma Planlama ve Koordinasyon Kurulu Başkanlığı verilerinden faydalanarak hazırlandı. 8 yıllık kesintisiz eğitim uygulamasından sonra Mesleki Eğitim Merkezlerine öğrenci bulmak zorlaşmış, çırak bulamadığı için küçük sanayicinin isleri altüst olmuştur. Çünkü 15 yaşındaki delikanlının çıraklık eğitimine alınması psikolojik, sosyolojik yönden mümkün olamamıştır. Bu durumda ülkemizde kalfa ve usta yetiştirilmesi zorlaşmıştır.(tablo: 5) Şurasını açıklıkla ifade edelim ki, eğitimle ilgisi olmayanlar Milli Eğitimden ellerini çekmelidir. Eğitim meselelerini eğitimle ilgisi olmayanlar değil, eğitimin liyakatli elemanları tartışmalı, sonucu Yüce Meclise arz etmelidir. Geçen çeyrek asırlık dönemde eğitim bürokratları liyakat esasına göre değil, siyasi desteğe göre atanmışlardır. Bu ise, mevcut eğitim mevzuatlarının sık sık ihlal edilmesine, sık sık sistem değişikliği nedeniyle eğitimin başarısızlığına ne- Meslekî ve Teknik Öğretim Derneği Genel Merkezi 25

22 den olmaktadır. Eğitim kurumlarımız meyve verecek seviyeye gelmeden imha edilen bahçeye benzemektedir. Ayrıca, 8 yıllık kesintisiz eğitim uygulamasından sonra; yabancı dille eğitim gören, kaliteli eğitim veren Anadolu ve Fen Liselerinin orta kısmı kapanmış, eğitimin kalitesi düşmüştür. Bundan yüz binlerce gencimiz zarar görmüştür. SONUÇ VE ÖNERĐLER 1) Mesleki ve Teknik Öğretimde daha verimli hizmet verilebilmesi için yeniden "Mesleki ve Teknik Öğretim Müsteşarlığı" oluşturulmalı, Mesleki ve Teknik Öğretim başsızlıktan kurtarılmalıdır. Yeniden müsteşarlık mümkün değilse Meslekî ve Teknik Eğitim Kurumu adıyla bütün ilgili kurumları bir arda toplayan özel kanunu olan bir yapılanma olmalıdır. Böylece Mesleki ve Teknik Öğretim ile ilgili koordinasyon, sağlanmış, alınan kararlar teknik eğitimciler tarafından alınmış olacaktır. 2) Mesleki ve Teknik Ortaöğretim Kurumlarının öğretim programları ve ilgili mevzuatının iyileştirilebilmesi için Talim ve Terbiye Kurulunda meslekten olan yeterli uzman ve üye bulunmalı, programlar hazırlanırken değiştirmeyi değil geliştirme hedef alınmalıdır. Programların ve ilgili mevzuatın en iyi şekilde düzenlenmesi için Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı bünyesinde mutlaka en az DAĐRE BAŞKANLIĞI seviyesinde bir birim oluşturulmalıdır. 3) Pek çok yetkilinin de ifade ettiği meslek liseleri ara eleman yetiştiren kurumlardır. yanlış değerlendirmesinden vazgeçilmeli, mühendis ile becerili isçi ve usta arasındaki yardımcı teknik personel olduğu kabul edil- 26 Meslekî ve Teknik Öğretim Derneği Genel Merkezi

23 meli, 1992 yılından beri çıkarılmayan teknisyenlerin yetki ve sorumluluklarına dair yönetmelik çıkarılmalıdır. Đhtiyacı karşılayacak teknik insan gücünün yetiştirilmesi için meslek liselerinin tamamı Mesleki Eğitim Merkezi haline getirilmeli, çıraklık eğitimi de teknisyen eğitimi de aynı merkezlerde verilmelidir. Böylece 300 civarında olan mesleki eğitim merkezi 4000 e çıkarılmış olacaktır. TABLO: 6 Üç Ayrı Avrupa Ülkesindeki Mesleki Yönlendirme Çalışmalarının Karşılaştırılması Ülke Yönetim Şekli Zorunlu Eğitim Süresi Zorunlu Eğitim Yaş Kümesi Yönlendirmenin Başladığı Yaş ve Sınıflar Yönlendirme Kuruluşları ALMANYA FRANSA ĐNGĐLTERE Yerel 12 yıl 6 18 Merkezi 10 yıl Yaş (5, 6 sınıflar yönlendirme sınıfları) yaş (5, 6. sınıflarda yönlendirme sınıfları) Merkezi 11 yıl yaş (5.sınıf) - Ortaöğretim kurumları - Eğitimsel yönlendirme servisleri - Merkezi Eyalet Ofisleri - Bölgesel Yönetim Ofisleri - Yerel Yönlendirme Ofisleri - Üniversiteler - Ortaöğretim kurumları - Bilgi sağlama ve yönlendirme servisi - Özel Sektör Kuruluşları - Üniversiteler - Ortaöğretim kurumları - Kariyer Servisleri - Özel Sektör Kuruluşları - Bağımsız Okulların Kariyer Organizasyonları - Merkez Rehberlik ve Gençlere Đş Bulma Kurumu Meslekî ve Teknik Öğretim Derneği Genel Merkezi 27

24 TÜRKĐYE Merkezi 8 yıl yaş (8.sınıf 2.yarı) - Ortaöğretim kurumları - Okul Rehberlik Hizmetleri - Dershaneler 4) Üniversite sınavlarındaki sınav adaletsizliği giderilmeli, 1980 öncesinde olduğu gibi meslek lisesi mezunları üniversite sınavlarında kendi bölümleriyle ilgili fakülte ve yüksek okullara, kendi gördükleri derslerden sınava alınmalı, fakülte ve yüksek okullarda meslek lisesi mezunlarına yeterli kontenjan ayrılmalıdır. Artık suç isleyenlerin yerine kurumlara ceza verme hastalığından kurtulmalıyız. 5) Çıraklık ve teknisyen eğitimine yeterli öğrenci bulunabilmesi için ilköğretim 4 ve 5 inci sınıflardan sonra mutlaka mesleki yönlendirme yapılmalı, bunun için de ileri Avrupa ülkeleri örnek alınmalıdır. 6) Sorunların ve çözümün daha iyi tespiti için ilgili ilim adamlarının da katılacağı Türkiye de Meslek Eğitimi ve Sorunları Sempozyumu düzenlenmelidir. 28 Meslekî ve Teknik Öğretim Derneği Genel Merkezi

25 KAYNAKLAR 1) Aklan, Cevat-Doğan, Hıfzı-Sezgin, Đlhan, Mesleki ve Teknik Eğitim Prensipleri Ankara, ) Doğan, Hıfzı, Türk Ortaöğretim Sisteminin Değerlendirilmesi, MEB. Talim ve Terbiye Dairesi Yayınları No: 17 Ankara ) Koçer, Hasan Ali. Türkiye'de Modern Eğitimin Doğuşu ye Gelişmesi, Milli Eğitim Basımevi, Đstanbul ) Mesleki ve Teknik Öğretim Dergisi Sayı: i04 Ankara ) Ortaöğretim Programlarındaki Yönelmeler, MEB Talim ve Terbiye Dairesi Yayınları No: 16 Ankara ) Tebliğler Dergisi "IX. Milli Eğitim Şurası Kararları" Cilt: 37, Sayı: 1797, Milli Eğitim Basımevi, Đstanbul ) Werren, Hug.(Çev. Yusuf Önertoy), 10 Avrupa Ülkesinde Mesleki ve Teknik Öğretim, Matbaacılık Sanat Enstitüsü, Đstanbul ) 2002 Yılı Basında Milli Eğitim, MEB Araştırma, Planlama ve Koordinasyon Kurulu Başkanlığı, Ankara Aralık ) XII. Milli Eğitim Şurası Hazırlık Dokümanı, Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı, Ankara ) 16. Milli Eğitim Şurası Hazırlık Dokümanı, Milli Eğitim Bakanlığı, Ankara ) Milli Eğitim Đstatistikleri, MEB Araştırma, Planlama ve Koordinasyon Kurulu Başkanlığı, Ankara ) Milli Eğitim Đstatistikleri, MEB Araştırma, Planlama ve Koordinasyon Kurulu Başkanlığı, Ankara 2006 Meslekî ve Teknik Öğretim Derneği Genel Merkezi 29

26 Meslekî ve Teknik Eğitim Derneği Genel Merkezi b i l g m e t e d. o r g. t r w w w. m e t e d. o r g. t r Necatibey Mahallesi Şan Sokak No: 10/307 Ulus/ANKARA Tel & Faks: Meslekî ve Teknik Öğretim Derneği Genel Merkezi

27 TÜRKĐYE DE MESLEK EĞĐTĐMĐ SORUNU ve ÇÖZÜM ÖNERĐSĐ Sami NOGAY Ankara 2007 Yayın No: 3 Meslekî ve Teknik Öğretim Derneği Genel Merkezi 5

28 Sunuş Bu kitapçık, Derneğimiz Genel Başkanı eğitimciyazar Sayın Sami NOGAY tarafından hazırlanmıştır. Đlk hazırlandığında konferans metni olup, 2006 yılında bazı dergilerde yayımlanmıştır yılı başında yeniden gözden geçirilerek ilgililerin ve dernek üyelerinin bilgisine arz edilmiştir. Meslekî ve Teknik Eğitimle ilgisi olanların ve yetkili kişilerin çalışmalarında yararlı olacağını ümit ve temenni ettiğimiz bu kitapçığın derneğimiz adına hazırlanmasında ve çoğaltılmasında emeği geçen dostlarımıza minnet ve şükranlarımızı sunarız. Saygılarımızla. YÖNETĐM KURULU 6 Meslekî ve Teknik Öğretim Derneği Genel Merkezi

29 TÜRKĐYE DE MESLEKÎ VE TEKNĐK EĞĐTĐM SORUNU ve ÇÖZÜM ÖNERĐSĐ GĐRĐŞ Teknolojinin hızla geliştiği günümüz şartlarında, Mesleki ve Teknik Ortaöğretim Kurumlarımızın ülke ihtiyaçlarını karşılayacak boyutta olduğunu düşünmek mümkün değildir. Çünkü gerek program ve mevzuat yönünden, gerekse ders kitapları ve teşkilatlanma yönünden okullarımız sanayinin çok gerisinde kalmıştır. Cumhuriyetimizin ilk yıllarında meslek okulları sanayiye rehberlik edecek durumda iken bugün sanayinin rehberliğine muhtaç vaziyettedir. Buna en bariz örnek; Çankaya Köşkünün kalorifer tesisatının yapımı sırasında çalışan ustalara rehberlik ettikleri için Atatürk'ün Ankara Yapı Usta Okulu (Yapı Meslek Lisesi) yönetici, öğretmen ve öğrencilerine teşekkür mesajını gösterebiliriz. 1 Ülkemizde yıllardır eğitim kurumlarımıza zarar veren kişilere değil de, o kişilerin çalıştığı kurumlara ceza verilmektedir. Kaza yapan otomobilin şoförüne değil de otomobile ceza vermek ne kadar yanlış ise, suçlu kişilere değil de kurumlara ceza vermek de o kadar yanlıştır. Geçen 60 yıl boyunca suçlulara değil de kurumlara ceza vererek eğitimimize verdiğimiz zararları bir hatırlayalım. 1950'Ii yıllarda köy enstitüleri, işlendiği belirtilen birtakım 1 Çankaya Köşkünün kalorifer tesisatı yapılırken Ankara Yapı Meslek Lisesi (Yapı Usta Okulu) Öğretmen ve öğrencileri çalışmış olup. Atatürk bu okulun yönetici, öğretmen ve öğrencilerine teşekkür etmiş ve plaket vermiştir. (Ankara Yapı Meslek Lisesi Arşivi) Meslekî ve Teknik Öğretim Derneği Genel Merkezi 7

30 suçlardan dolayı kapatılmış, böylece ceza kuruma verilmiş, suçlu olduğu belirtilen kişiler de öğretmen okullarında göreve devam etmişlerdir. 1970'Ii yıllarda Yüksek Öğretmen Okulları aynı gerekçelerle kapatılmış, suçlu olduğu belirtilen kişiler başka okullarda görevlerine devam etmişlerdir. Bu örnekleri çoğaltmak mümkündür. Sonuç olarak, bu kurumların yerine yenilerinin yapılamaması, esas suçluların serbestçe dolaşıp faaliyetlerine devam etmesi ve diğer faktörler yüzünden eğitimimiz çok büyük zarara uğramıştır. Bundan birkaç yıl önce ise öğretmen yetiştiren kurumlarımızın yetersizliği yüzünden binlerce ziraat mühendisini ilkokul öğretmeni yaptık. Đleri Avrupa ülkelerinin tamamında temel eğitim kesintili olarak verilirken, ülkemizde1998 den bu yana mesleki eğitimi çökerten 8 yıllık kesintisiz temel eğitim uygulanmaktadır. Hiç kimse temel eğitim 8 yıl olmasın demiyor, hatta 11 yıl olsun. Ama ileri bati ülkeleri nasıl uyguluyorsa bizde öyle yapalım. Şimdi 8 yıllık kesintisiz temel eğitim hangi ülkelerde uygulandığını hatırlayalım. 8 yıllık kesintisiz zorunlu eğitim 298 ülke içinde sadece 20'sinde uygulanıyor. Bunlar da; EI Salvador, Seysel Adaları, Ruand, Kenya, Bolize, Şili, Bolivya, Afganistan, Yemen, Arnavutluk, Polonya, Bulgaristan, Virjin Adaları, Dominik Cumhuriyeti, Solomon Adalari, Portoriko gibi geri kalmış ülkelerdir. (UNESCO verilerine göre) 8 Meslekî ve Teknik Öğretim Derneği Genel Merkezi

31 Ülkemizde 8 yıllık kesintisiz zorunlu eğitim uygulamasından sonra gençlerimizin mesleğe yönlendirilmesi 15 yaşından sonraya kaldığından çıraklık eğitimine yeterli öğrenci bulunamamakta ve sanayide çalışacak eleman açığı her yıl artmaktadır. Esas konumuza girmeden önce ülkemizdeki Mesleki ve Teknik Öğretimin tarihi gelişimini özetleyelim. MESLEKĐ VE TEKNĐK EĞĐTĐMĐN TARĐHĐ GELĐŞĐMĐ Türkiye'de mesleki ve teknik öğretim, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemleri olmak üzere iki bölümde incelenebilir. Bu iki dönem birbirini tamamlayıcı nitelikte olup, bu günkü Türk Mesleki-Teknik Öğretim sisteminin temelini oluşturmaktadır. Osmanlı Döneminde Mesleki Teknik Öğretimin Tarihi Gelişimi Ülkemizde 12. yüzyıldan 18. yüzyıla kadar mesleki eğitim; geleneksel usullere dayalı bir sistem içerisinde esnaf, sanatkâr teşkilatlarınca yürütülmüştür. Selçuklular döneminde Ahilik adıyla kurulmuş bulunan esnaf-sanatkâr teşkilatı; Osmanlılar döneminde de Lonca ve Gedik adları altında devam etmiştir. Ahilik Teşkilatında; mesleğe giriş, mesleki yeterliğin kontrolü, kalfalık ve ustalığa yükselisin esasları, bir sistem bütünlüğü içerisinde yürütülmüştür. Osmanlılarda bu kurumlar; esnaf ve sanatkârları disipline ederek, toplumda is ve ticaret ahlakini korumakla bir- Meslekî ve Teknik Öğretim Derneği Genel Merkezi 9

32 likte, usta yetiştirilmesi ve yetiştirilenlerin istihdamını sağlamıştır. 16. yüzyılda yurdumuzdaki; teknik elemanlar tarafından yapılan her türlü askeri malzeme ve silahlar, gemi inşaatı, dokumacılık, çuhacılık gibi sanayi kolları, diğer ülkelere göre daha ileri durumdaydı. Bu durum 18. yüzyıl sonuna kadar kısmen devam etti. 19. yüzyılın başında dünyada teknolojinin diğer bilim dalları ile birlikte ilerlemesi ve bunların makine sanayinde kullanılması sosyal hayatta önemli değişmelere sebep olmuştur. Batıda büyük endüstrinin kurulmasını sağlayan "Makine inkılâbı nın Ülkemizdeki etkisi sonucunda "Lonca Teşkilatı" içinde bulunan sanat ve ticaret, kurallarını bozmuş, o zamana kadar loncalar içinde devam etmekte olan mesleki eğitim hizmetlerinin okul disiplini içinde yürütülmesinin zorunlu hale gelmesine sebep olmuştur. 2 Batı ülkelerinde endüstri hareketinin başlaması Osmanlı imparatorluğu nun gerileme ve zayıflama devirlerine rastlar. Bu zamanlarda; devletin askeri, mali ve ekonomik durumu sarsılmış, yerli sanatlar da giderek çökmeye başlamıştır. Devletçe "Mühendishane-i Bahri-i Hümayun", "Mühendishane-i Berri-i Hümayun" 3 gibi bati örneğine uygun ilk teknik okullar açılmış ve yerli sanayi korumak için bazı teşebbüslere girişilmiş ise de bu teşebbüslerde istenilen sonuçlar alınamamıştır. 2 Alkan, Cevat Doğan, Hıfzı Sezgin, Đlhan. Meslekî ve Teknik Eğitim Prensipleri Ankara 1976 Sayfa: Koçer. Hasan Ali. Türkiye'de Modern Eğitimin Doğuşu ve Gelişmesi. Milli Eğitim Basımevi. Đstanbul 1974 Sayfa: Meslekî ve Teknik Öğretim Derneği Genel Merkezi

33 Bugünkü Erkek Teknik Öğretim okullarının çekirdeğini oluşturan kurumlar 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren açılmaya başlanmıştır yılından itibaren sanat okullarında eskiye oranla daha kararlı bir çalışmaya girilmiş, yönetmelik ve programları da yapılarak daha disiplinli bir duruma getirilmiştir. Her il kendi sanat okulu için ayrı bir öğretim programı uyguladığından, okullar arasında birlik sağlanamamış olmasına rağmen bu uygulama ile çevrenin ihtiyaçlarına cevap verebilecek insan gücünü yetiştirmiştir. 1. Dünya Savaşı esnasında ve bunu takip eden yıllarda, bu okullardan bir kısmı bakımsız kalmış ve kapanmıştır yılına kadar faaliyetlerine devam edebilen ve idareleri Maarif Vekâletine intikal eden 9 okul kalmıştır. Bunların adları ve açılış tarihleri aşağıda gösterilmiştir. (Tablo 1) Cumhuriyet Döneminde Mesleki Teknik Öğretimin Tarihi Gelişimi Osmanlı döneminden kalan öğretim yılında faaliyette bulunan Edirne, Đstanbul, Adana, Ankara, Bursa, Sivas, Kastamonu, Konya ve Bolu sanat okulları ile kapanmak üzere bulunan diğer birkaç okul Cumhuriyet devrine intikal etti. Özellikle Sultan II. Abdülhamit Döneminde açılan meslek okulları dikkati çekmektedir. (Tablo 1) Cumhuriyetin ilk yıllarında çeşitli okullar ve kurslar, değişik Bakanlık ve daireler tarafından dağınık bir şekilde yönetilmiştir. Bu dönemlerde, Milli Eğitim Bakanlığı merkez teşkilatında mesleki ve teknik öğretim konularıyla ilgilenen bir daire kurulamamıştır. Bu sebeple 1926 yılında Meslekî ve Teknik Öğretim Derneği Genel Merkezi 11

34 mesleki ve teknik öğretim, önce ilköğretim Dairesi, daha sonra da Yüksek Öğretim Dairesi bünyesinde yer almıştır. 1927'de de "Yüksek ve Mesleki Öğretim Genel Müdürlüğü" haline getirilmiştir. 4 TABLO: 1 Sıra No Okul Adı Açıldığı Yıl 1 Bursa Erkek Sanat Okulu Đstanbul Erkek Sanat Okulu Đzmir Erkek Sanat Okulu Kastamonu Erkek Sanat Okulu Diyarbakır Erkek Sanat Okulu Edirne Erkek Sanat Okulu Konya Erkek Sanat Okulu Ankara Erkek Sanat Okulu Aydın Erkek Sanat Okulu 1924 KAYNAK: MEB Erkek Teknik Öğretim Genel Müdürlüğü verileri 1931 Yılında; 1867 Sayılı Kanunla iller 9 bölgeye ayrılmış ve her bölgede; mali ve yönetimi bölgeye dahil illerce karşılanmak üzere, birer sanat okulu faaliyete geçirilmiştir. Böylece, sanat okulları "Bölge Sanat Okulları" haline getirilmiştir. Đlk iş olarak mevcut 9 Erkek Sanat Okulunun öğretim programlarında birlik sağlanarak öğretim süreleri 5 yıla çıkarılmıştır. Ankara'da Yapı Usta Okulu ile Ankara, Bursa ve Đstanbul da "Aksam Erkek Sanat Okulları" açılmıştır. Mevcut meslek okullarında eğitim ve öğretimin daha nitelikli hale getirilebilmesi için; mesleki öğretmen okulu açılıncaya kadar bir taraftan yabancı memleketlere öğrenci gönderilirken, diğer taraftan da bazı meslek şubelerindeki 4 Özalp, Reşat Türkiye de Yüz Yıllık Mesleki ve Teknik Öğretim. Mesleki ve Teknik Öğretim Dergisi Sayı: 104 Ankaral961 Sayfa: Meslekî ve Teknik Öğretim Derneği Genel Merkezi

35 öğretmen boşluğunu doldurmak amacıyla yabancı uzman öğretmenler getirilmeye başlanmıştır yılında 4303 sayılı Kanunla girişilen planlı çalışmalar, 1950 yılında 5642 sayılı Kanunla devam ettirilerek Mesleki ve Teknik Öğretim Kurumları büyük bir gelişme devresine girmiştir. Bu dönemde yapılan islerin bazıları şunlardır: 1- Đstanbul Yüksek Mühendis Okulu 1944 yılında 4615 sayılı Kanunla, Teknik Üniversite haline getirilmiştir Öğretim Yılında Erkek Teknik Yüksek Öğretmen Okulu açılmıştır. Gelişen teşkilat yapısının artan ihtiyaçlarını karşılamada Genel Müdürlük merkez ve taşra kadroları yetersiz kalınca, Mesleki ve Teknik Öğretim alanındaki işlerin, daha sistemli ve etkili bir şekilde başarılabilmesi için tarihinde 4113 sayılı Kanunla Mesleki ve Teknik Öğretim Genel Müdürlüğü, "Mesleki ve Teknik Öğretim Müsteşarlığı" haline getirilmiştir. 5 Bu Kanunla meslek okullarının; Talim ve Terbiye ile teftiş işleri hariç, bütün hizmetleri bu Müsteşarlık sorumluğuna verilmiştir. Müsteşarlık; Erkek Teknik, Kız Teknik ve Ticaret Öğretim Müdürlükleri ile Teknik Büro, Yapı işleri Müdürlükleri ve Muamelat Şefliği gibi dairelerden oluşmuştur. Erkek Sanat Okulları öğretim yılından itibaren Erkek Sanat Enstitüsü haline getirilmiştir Tarih ve 4\\3 Numaralı Maarif Vekaleti Merkez Teşkilatı ve Vazifeleri Hakkındaki 2287 Numaralı Kanun Meslekî ve Teknik Öğretim Derneği Genel Merkezi 13

36 Öğretim Yılından itibaren teknik öğretim kurumları, mühendis seviyesinin altında üç ayrı seviye ve nitelikte operatör, isçi, yarı becerili isçi, usta ve teknisyen gibi üretici teknik personeli yetiştirebilecek üç ayrı okul tipi halinde toplanmıştır. a. Pratik sanat okulları, b. Sanat enstitüleri, c. Teknisyen okulları. Pratik sanat okullarında, tornacı, frezeci, kaynakçı, boyacı, bobinajcı, döşemeci, oto elektrikçisi, oto tamir ve bakımcısı gibi belirli ve dar kapsamlı mesleklerde operatör ve becerili isçiler yetiştirilmektedir. Sanat enstitüleri, geniş bir meslek dalı içindeki becerileri kazandıran ve bu becerileri; destekleyen mesleki ve teknik bilgiler yanında gerekli ve yeteri kadar fen kültürü veren ve Tesviyecilik (Tornacılık, Frezecilik, planyacılık), Metal isleri, Ağaç isleri, Elektrik, Elektronik, Motorculuk ve Yapı mesleklerine elaman yetiştiren kurumlardır öğretim yılında, mühendis ile becerili isçi ve usta arasındaki yardımcı teknik personeli yetiştirmek amacıyla teknisyen okulları açılmıştır. 6 I. Beş Yıllık Kalkınma Planı hedefleri ve IX. Milli Eğitim Şurası kararları doğrultusunda öğretim yılında; teknisyen okulları, teknik liselere, sanat enstitüleri ise endüstri meslek liseleri haline dönüştürülmüştür Yılı MEB Erkek Teknik Öğretim Genel Müdürlüğü Ankara Tebliğler Dergisi "IX. Milli Eğitim Şurası Kararları" Cilt: 37. Sayı: Milli Eğitim Basımevi. Đstanbul Meslekî ve Teknik Öğretim Derneği Genel Merkezi

37 12 Eylül 1980'den sonra Milli Eğitim Bakanlığı, merkez ve taşra teşkilatı yeniden düzenlenmiş 27 Şubat 1982 tarih ve 8/4334 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Mesleki ve Teknik Öğretim Müsteşarlığı kaldırılarak bütün birimler tek bir müsteşarlığa bağlanmıştır. Yabancı dil bilen teknik insan gücünü yetiştirmek amacıyla öğretim yılından itibaren Anadolu meslek liseleri, öğretim yılından itibaren de Anadolu teknik liseleri açılmıştır sayılı Kanun ile 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanuna eklenen ek madde 1 ile Öğretim Yılından itibaren öncelikle küçük yerleşim birimlerinden başlamak üzere, mesleki ve teknik eğitim alanında orta öğretim diplomasi, sertifika ve belge veren programların uygulandığı mesleki ve teknik eğitim merkezleri açılmıştır. Ülkemizde, Cumhuriyet döneminden itibaren sanayileşmeye önem ve ağırlık verilmesi sonucu, mesleki ve teknik alanlarında eğitim görmüş insan gücü ihtiyacı da sorunları da artmıştır. Đncelendiğinde görülmektedir ki, tarihi gelişimi itibariyle Türk, Mesleki ve Teknik Öğretimi altı temel döneme de ayrılabilir: 1) Osmanlı Devleti' idaresindeki birinci dönem esas itibariyle Lonca örgütlerinin hakim olduğu dönemdir. Bu dönemde mesleki ve teknik öğretim alanında ulusal bir sistem geliştirme ve endüstriyel kalkınma gayretleri olmuş, ancak istenilen sonuca ulaşamamıştır. Meslekî ve Teknik Öğretim Derneği Genel Merkezi 15

38 2) 1923 ile ikinci Dünya savaşı arasındaki dönem ulusal bir mesleki eğitim sisteminin kuruluş dönemini oluşturmaktadır. 3) Đkinci Dünya savaşından 1960 yıllına kadar olan dönem, hızlı bir yayılma ve sistemli bir gelişme dönemidir. 4) 1960'dan 1980'e kadar olan dönem, bu gelişen sisteme ulusal bir nitelik kazandırma gayretlerinin görüldüğü bir dönemdir. Bu dönemde temel sorun Mesleki ve Teknik Öğretim örgütüne eğitimin bütünü içerisinde gereken önemi kazandırmak, ülkenin değişen ve gelişen ekonomisine ve sosyal koşullarına göre yeniden organize etmek olmuştur. 5) 1980'den 1998'e kadar olan döneme durgunluğun ve gelişmenin durakladığı bir dönem veya fetret dönemi diyebiliriz. 6) 1998'den günümüze kadar olan dönem ise mezunlarının issiz kaldığı; üniversite kapılarının yüzlerine kapandığı, milyonlarca gencimizin eğitim gördüğü sorunlar yumağı olan mesleki eğitim kurumlarına sahip bir dönem. Bu kısa tarihçeden ve değerlendirmeden sonra ülkemizdeki meslek eğitimi sorununu Milli Eğitim Bakanlığı verilerine dayanarak ortaya koyabiliriz. TÜRKĐYE DE MESLEK EĞĐTĐMĐ SORUNU Türkiye'deki mesleki ve teknik ortaöğretim kurumlarını eldeki sayısal verilerle değerlendirdiğimizde, pahalı bir eğitim tarzı olan bu kurumların hedefinden saptığını ve ülke ihtiyaçlarını karşılayamaz durumda olduğu görülür. Şimdi dönem dönem sayısal verileri değerlendirelim: 16 Meslekî ve Teknik Öğretim Derneği Genel Merkezi

39 öğretim yılında Osmanlı döneminden devraldığımız lise sayısı 43, lise öğrencilerinin toplam sayısı dur. Bu lise sayısının 23 tanesi genel lise, 20 tanesi meslek lisesidir. Genel lisenin öğrenci sayısı iken meslek lisesi öğrencilerinin sayısı dır. Bu rakamları yüzde ile değerlendirdiğimizde toplam lise sayısının % 53 ü genel lise, % 47 si meslek lisesidir. Öğrenci sayılarına baktığımızda öğrencilerin % 33 ü genel lise, % 67 si meslek lisesi öğrencisidir öğretim yılında ülkemizdeki okullaşma artmış, ancak ikinci dünya savaşının olumsuzlukları etkisini göstermiş istenilen seviyeye ulaşamamıştır. Ancak bu günkü durumla karşılaştırdığımızda çok iyi durumdadır. Bu dönem de toplam lise sayısının % 65i genel lise, % 35 i meslek lisesidir. Öğrenci sayılarına baktığımızda öğrencilerin % 56 si genel lise, % 44 ü meslek lisesi öğrencisidir.(t ABLO: 2) 1964 ile 1984 arasındaki dönemi incelediğimizde meslek liselerinde hem okul sayısının ve hem de öğrenci sayısının arttığı dönemdir. Söyle ki öğretim yılında toplam lise sayısının % 47 si genel lise, % 53 ü meslek lisesidir. Öğrenci sayılarına baktığımızda öğrencilerin % 60 i genel lise, % 40 i meslek lisesi öğrencisidir.(t ABLO: 2) Bu dönemde meslek liselerindeki öğrenci sayısı 1964 yılında % 28 iken 1984 yılında % 40 a çıkmıştır. Meslekî ve Teknik Öğretim Derneği Genel Merkezi 17