5. SOSYO-DEMOGRAFĐK YAPI

Transkript

1 5. SOSYO-DEMOGRAFĐK YAPI Ankara nın Cumhuriyetin ilanı sürecinde üstlendiği rol ve Başkentlik işlevini üstlenmesi ardından yüklendiği görev ve sorumluluklar, süre içinde metropoliten nitelik gösteren bir merkez oluşumunu hazırlamıştır. Đç Anadolu bölgesinin en büyük kenti ve ülkenin nüfusu en yüksek ikinci kenti haline gelen Başkentte, il sınırlarındaki nüfusun çok önemli bir yoğunluğu, metropoliten kent olarak adlandırılabilecek çekirdek bölgede yaşamaktadır. Önemli bir nüfus odağı olan Ankara daki demografik değerler 3 farklı düzeyde değerlendirilmiştir Sayılı Kanun un yürürlüğe girmesinden önce Ankara Büyükşehir Belediye Sınırını oluşturan 8 ilçe (Altındağ, Çankaya, Etimesgut, Gölbaşı, Keçiören, Mamak, Sincan, Yenimahalle), metropoliten kent olarak tanımlanmış olup, bu çekirdek 1. düzeyi tanımlamaktadır tarihinde onaylanmış metropoliten alan sınırı ile önemli ölçüde çakışan Ankara Büyükşehir Belediyesinin 5216 Sayılı Kanun un yürürlüğe girmesi ile oluşan sınırındaki nüfus ise, metropoliten alan olarak tanımlanabilecek ikinci kategoriyi oluşturmaktadır. Üçüncü kategori ise, istatistiki verilerin önemli bir bölümünün toplandığı ve NUTS-2 düzeyi olarak da tanımlanan Ankara il sınırlarındaki nüfustan oluşmaktadır. 223 Başkent Ankara Nazım Đmar Planı, bu üç düzeye ilişkin demografik verileri ayrı ayrı derlemekle birlikte, Büyükşehir belediye sınırlarının içindeki nüfus olarak değerlendirilebilecek 2. düzeyde yoğunlaşmıştır. Ancak, 2 yılı nüfus sayımı verilerin belediye sınırı olarak tanımladığı alan olan 1. düzey ve il sınırı olan 3. düzeyde derlenmiş verilerin bir kısmı bulunduğu haliyle değerlendirilirken, bir bölümü de, düzey 2 kapsamında çözümlenebilecek biçimde yeniden düzenlenmiştir ÜLKE VE BÖLGE ĐÇĐNDE ANKARA NÜFUSUNUN GELĐŞĐMĐ Ankara ilinin nüfus gelişimi irdelendiğinde, Cumhuriyetin kuruluşundan bu yana, ülke ortalamasının üzerinde bir nüfus artış hızı yakalandığı görülmektedir. Ankara ilinin, döneminde yıllık nüfus artış hızı 34.7 iken döneminde yıllık nüfus artış hızı 21.4 olarak tespit edilmiştir döneminde Ankara ilinin nüfusu sürekli artış göstermektedir. Hızlı bir nüfus artışının gözlendiği döneminde Ankara ilinin nüfusu yaklaşık 6 kat artış göstermiştir. Şekil 5.1. : Türkiye ve Ankara Nüfus Artış Hızları YILLARI TÜRKĐYE VE ANKARA NÜFUS ARTIŞ HIZLARI Ankara Türkiye Đlin nüfusunun sürekli arttığı yaklaşık 75 yıllık periyotta, nüfus artış hızı daha değişken bir yapı göstermiştir ve dönemlerinde bir önceki döneme göre düşüş gösteren nüfus 179

2 artış hızı, 198 li yıllardan itibaren daha durağan bir hal almıştır yılında Ankara dan ayrılarak il statüsü kazanan Kırıkkale, dönemindeki azalan nüfus artış hızının açıklaması olarak ön plana çıkmaktadır. Şekil 5.2. : Đller ve Türkiye Ortalaması Đtibariyle Nüfus Artış Hızları 5 4 YILLIK ORTALAMA NÜFUS ARTIŞ HIZI (BĐNDE) ANTALYA ĐSTANBUL HAKKARĐ BURSA BATMAN ĐÇEL MUĞLA ĐZMĐR YALOVA ANKARA ADIYAMAN AĞRI AKSARAY ADANA ISPARTA BĐTLĐS AYDIN DÜZCE KÜTAHYA KARAMAN KAYSERĐ UŞAK SAKARYA ERZURUM ESKĐŞEHĐR KIRIKKALE ÇANKIRI ÇANAKKALE NEVŞEHĐR ERZĐNCAN GĐRESUN BOLU AMASYA EDĐRNE SĐVAS ZONGULDAK KARS ARTVĐN KASTAMONU SĐNOP TUNCELĐ Türkiye geneli ve Đç Anadolu Bölgesi nüfus artışı, Ankara nüfus artışı ile birlikte irdelendiğinde; Đç Anadolu bölgesinin ülke nüfusundan aldığı payın 1975 yılına kadar artmakla birlikte, bu tarihten sonra sistematik bir düşüş içinde olduğu görülmektedir. Ülkede kıyısallaşma hareketleri ile kıyı bölgelerinde artan ve Đstanbul çevresinde kümelenen nüfusun, Đç Anadolu bölgesindeki nüfusun payını da azalttığı bu dönemde, Ankara nın ülke ve bölge nüfusundan aldığı pay ise daha değişken bir nitelik göstermektedir. Ankara nın ülke nüfusundan aldığı pay döneminde en yüksek noktasına ulaşmış, bu dönemde Ankara-Đstanbul arasındaki denge de, sıra-büyüklük kuralının tanımladığı orana yaklaşmıştır. Ancak 1985 sonrasında bu dengenin Đstanbul lehine bozulduğu ve Ankara nın ülke nüfusundan aldığı paydaki azalmaya koşut, Đstanbul kent bölgesindeki yoğunlaşmanın arttığı görülmektedir. Tablo 5.1 Nüfus Büyüklüğü Değişimleri (196-2) Yıllar Türkiye Nüfusu Đç Anadolu Bölgesi Nüfusu Đç Anadolu /Türkiye (%) Ankara Đl Nüfusu Ankara / Türkiye (%) Ankara / Đç Anadolu (%) , ,76 25, , ,24 27, , ,73 3, , ,41 33, , ,38 34, , ,53 35, , ,73 32, , ,91 34,48 Kaynak : 18

3 Şekil 5.3. : Türkiye, Đç Anadolu Bölgesi ve Đlleri Nüfus Artış Hızları,2 TÜRKĐYE, ĐÇ ANADOLU BÖLGESĐ VE ĐLLERĐ NÜFUS ARTIŞ HIZLARI Đller Türkiye -5 Đç Anadolu Ankara Çankırı Eskişehir Kayseri Kırşehir Konya Nevşehir Niğde Sivas Yozgat Aksaray Karaman Kırıkkale Kaynak: Die 2 Genel Nüfus Sayımı,Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri Đç Anadolu Bölgesi içindeki nüfus artış hızları irdelendiğinde ise, Ankara nın nüfus artış hızının Türkiye ve Đç Anadolu nüfus artış hızlarının üzerinde olduğu görülmektedir. Ancak Ankara, Đç Anadolu Bölgesinde, nüfus artış hızı bakımından Konya dan sonra 2. sırada görülmektedir. 2 yılı itibariyle kırsal alanı geniş Konya nın gösterdiği nüfus artış hızına benzer bir çerçevenin Aksaray da da gözlendiği anlaşılmaktadır. Buna karşın son dönemin bölge içinde yükselen kentlerinden Kayseri ise, ülke BÖLGE ADI Bir önceki yıla göre nüfus artış hızı (%o) Đstanbul 28,23 Bursa 24,57 Đzmir 19,1 Konya 19 Ankara 18,6 Aksaray 14,84 Adana 14,47 Yozgat 13,29 Niğde 1,93 Kayseri 8 Eskişehir 5,72 Kırıkkale 5,5 Çankırı 3,94 Nevşehir 2,4 Kırşehir -8,26 Sivas -8,53 Çorum -9,7 ortalamasına yakın bir nüfus artış hızına sahiptir. Ankara nın döneminde, 2 düzeyine oturan nüfus artışı, kentsel nüfusun artışı ve doğum oranlarındaki azalma yanında, kente gelen göç oranının da, 1985 öncesine göre azalıyor oluşu ile açıklanabilir. Tablo 5.2. : Seçilmiş Bazı Ankara nüfusunun kır-kent oranları Türkiye ortalaması ve iç Đllerde Nüfus Artış Hızları, Anadolu bölgesi ile kıyaslandığında; 2 yılı itibariyle ülkenin %65 24 dolaylarında bir kent nüfusuna ulaştığını, bu oranın bölgede %7 düzeyine yaklaştığını, bölgenin en kentleşmiş merkezi olan Ankara da ise, %9 a yaklaşıldığı tespit edilmektedir. Ülke içinde Đstanbul dan sonra en 181

4 kentleşmiş ilin Ankara olduğunu da gösteren bu oran, aynı zamanda Eskişehir, Kırıkkale ve Kayseri nin de bu ortalamanın üzerinde olduğunu, diğer bölge kentlerinin ise, ülke kentlerine oranının altında kaldığını göstermektedir. Bu durumda Ankara, bölgenin temel çekim unsuru olarak da ön plana çıkmaktadır. Şekil 5.4. : Türkiye, Đç Anadolu Bölgesi ve Đlleri Kır-Kent Oranları,2 TÜRKĐYE, ĐÇ ANADOLU VE ĐLLERĐ KIR - KENT ORANLARI 1,% 9,% 8,% 7,% 6,% 5,% 4,% 3,% 2,% 1,%,% Türkiye Đç Anadolu Ankara Çankırı Eskişehir Kayseri Kırşehir Kent Konya Kır Nevşehir Niğde Sivas Yozgat Aksaray Karaman Kırıkkale Kaynak: Die 2 Genel Nüfus Sayımı,Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri Ankara da kent nüfusu olarak nitelenen nüfusun 2 yılı itibariyle %9 a yaklaştığı görülmekle birlikte, 24 yılında yürürlüğe giren 5216 Sayılı Kanun un genişleyen belediye sınırları içinde orman köyleri hariç köy tüzel kişiliklerini kaldırararak, belediye sınırı içine mahalle olarak bağlaması kararı ile, kentleşme oranları, Đstanbul ve Kocaeli nde %1 e, Ankara da da %93 düzeyine yaklaşmış biçimde görünmektedir. Ancak, bu Kanun dan kaynaklı artış, gerçek bir kentleşmeyi göstermemekte olup, belediye sınırı içinde kırsal nitelikli yerleşmeler oluşumunu beraberinde getirmiştir. Tablo 5.3. : Seçilmiş Bazı Đllerde Kır-Kent Nüfusları BÖLGE ADI Toplam nüfus Şehir nüfusu Köy nüfusu Şehir nüfusunun toplam nüfus içindeki oranı (%) Köy nüfusunun toplam nüfus içindeki oranı (%) Đstanbul ,69 9,31 Ankara ,34 11,66 Đzmir ,7 18,93 Eskişehir ,9 21,1 Bursa ,75 23,25 Adana ,58 24,42 Kırıkkale ,39 25,61 Kayseri ,6 3,94 Konya ,7 4,93 Kırşehir ,21 41,79 Sivas ,86 44,14 Çorum ,24 47,76 Çankırı ,22 47,78 Aksaray ,55 49,45 Yozgat ,15 53,85 Nevşehir ,5 55,95 Niğde ,43 63,57 182

5 Şekil 5.5. : Ankara Đli Nüfus Gelişimi ANKARA ĐLĐ NÜFUS GELĐŞĐMĐ Kaynak: Die 2 Genel Nüfus Sayımı,Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri ANKARA KENTĐ NÜFUSUNUN GELĐŞĐMĐ 2 yılı nüfus sayımına göre Ankara Büyükşehir Belediye Sınırını oluşturan 8 ilçenin, il nüfusunun yaklaşık %83 ünü oluşturduğu görülmektedir. Đl alanının yaklaşık 1/6 sını oluşturan alanda nüfusun %83 üne yakın bir bölümü yaşarken geri kalan alanda dağılmış nüfusun ilçe merkezleri dışında daha kırsal ve yarı kırsal nitelik taşıdığı ifade edilebilir. Metropoliten kent olarak tanımlanan bu çekirdekte yoğunlaşan kentsel hizmetler ve nüfus, kentsel nüfusun gelişiminin de özellikle irdelenmesini gerekli hale getirmektedir. Ankara kenti nüfusu, Cumhuriyetin ilanından sonra ve Başkent seçilmesiyle çok hızlı bir şekilde artmıştır. 192 lerden 2 e kadar geçen süreçte, ülkesel ölçekte merkezi karar ve kontrol işlevlerini yüklenmesiyle kamu ve hizmet sektöründeki hızlı gelişmelerle kentin nüfusu 1 kattan fazla artmış, toplumsal ve mekansal yapı da, bu işlevler ve nüfus artışına koşut hızla değişmiştir yılında Ankara yaklaşık 3. kişinin yaşadığı küçük bir Orta Anadolu kentiyken 1927 de nüfusu e, 199 da e, 2 DĐE nüfus sayımı sonuçlarına göre ye yükselmiştir. 24 yılında yürürlüğe giren 5216 sayılı Kanun ile belediye sınırlarının genişlemesi ile 2 yılı verilerine göre yeni belediye sınırı içinde kişi yaşamaktadır (Tablo 5.4.). Tablo 5.4. : Türkiye ve Ankara Kenti Nüfusunun Gelişimi YILLAR TÜRKĐYE NÜFUSU (bin) TÜRKĐYE KENTSEL NÜFUSU 1, ÜSTÜ YERLEŞMELER (bin) ANKARA KENTĐ NÜFUSU TÜRKĐYE KENTLĐ NÜFUS ORANI (%) ANKARA'NIN KENTLĐ NÜFUS ĐÇĐNDEKĐ ORANLARI (%) ANKARA KENTĐNĐN TOPLAM ĐÇĐNDEKĐ ORANI (%) ,648 2,223 74,553 16,28 3,35, ,158 2, ,72 16,84 4,51, ,821 3, ,242 16,85 4,89, ,79 3, ,712 18,44 6,54 1, ,947 3, ,536 18,73 7,35 1, ,65 5, ,241 22,54 8,32 1, ,755 7,2 65,67 25,94 9,3 2, ,391 9,343 95,66 29,76 9,69 2, ,65 12,724 1,236,152 35,74 9,72 3, ,347 16,77 1,71,4 41,41 1,18 4, ,736 2,33 1,877,755 45,44 9,24 4, ,664 26,418 2,34,166 52,14 8,72 4, ,473 31,84 2,584,594 56,32 8,13 4, ,83 41,84 3,356,877 61,655 8,3 4,94 -Ankara kenti, 2 yılı itibariyle Büyükşehir Belediye Sınırları içindeki Altındağ, Çankaya, Etimesgut, Gölbaşı, Keçiören, Mamak, Sincan ve Yenimahalle ilçelerini kapsamaktadır nüfusu, 199 nüfus sayımı günündeki idari bölünüşe göre yeniden düzenlenmiştir. Kaynak: DĐE, 2, Genel Nüfus Sayımı Đdari Bölünüş 183

6 Ankara Başkent seçildikten sonra yarım yüzyıl boyunca bir büyüme odağı olarak Türkiye de nüfus çekim merkezi işlevi görmüş, daha sonra çekim merkezi olma niteliği zayıflamıştır. Ankara nın döneminde sürekli ve kararlı bir büyüme gösterdiği, bu büyüme eğiliminin 198 den sonra yavaşladığı görülmektedir döneminde, Ankara nüfusunun toplam Türkiye içindeki payı %.55 den % 4.22 ye, Türkiye kentsel nüfusu içindeki payı % 3.35 den % 1.18 ler düzeyine yükselmiştir sonrasında ise Ankara nın hem toplam nüfus içindeki, hem kentli nüfus içindeki payının artmasının durakladığı görülmektedir (Şekil 5.5.). Şekil 5.6. : Türkiye ve Ankara Kenti Nüfusunun Gelişimi TÜRKĐYE VE ANKARA KENTĐ NÜFUS GELĐŞĐMĐ % ANKARA'NI N KENTLĐ NÜFUS ĐÇĐNDEKĐ ORANLARI (%) ANKARA KENTĐNĐN TOPLAM ĐÇĐNDEKĐ ORANI (%) Şekil 5.6., 1975 yılına kadar ülkedeki kentleşme hızının çok daha üzerinde bir kentleşme hızına sahip görünen Ankara da, bu tarihten sonra ülke ortalamasına yaklaşan bir durağanlaşma olduğunu ifade etmektedir. Bu durum, Başkente olan göçün görece azalması ve ülkede yeni çekim unsuru olabilecek yerleşimlerin ön plana çıkmasıyla açıklanabileceği gibi, Ankara ili içindeki ilçelerin bir bölümünün de bazı Sosyo-ekonomik gelişmelere sahne olmasıyla açıklanabilir. Tablo 5.5.: Ankara-Türkiye Toplam ve Kentsel Gelişim Endeksi YILLAR TÜRKĐYE TOPLAM NÜFUSU TÜRKĐYE KENTSEL NÜFUSU ANKARA KENTĐ NÜFUSU Kentsel büyüme endeksleri (1927 yılı nüfusları 1 kabul edilerek, sonraki dönem nüfus değerlerinin bu bazda ifadesi) açısından Ankara, her dönemde Türkiye geneli ile Türkiye kentsel nüfus büyüme oranlarının devamlı üzerinde seyretmiştir. Ülke nüfusu 2 yılında 1927 yılı nüfusunun yaklaşık 5 katına, Türkiye kentsel nüfusu 2 katına ulaşırken aynı dönemde Ankara nüfusu ise yaklaşık 45 katına ulaşmıştır. Ankara 2 nüfus endeksi, Türkiye genel nüfus endeksinin 8 katını aşmış, Türkiye kentsel nüfus endeksinin yaklaşık 2.5 katı bir sayıya erişmiştir (Tablo 5.5., Şekil 5.7.). 184

7 Şekil 5.7. : Ankara-Türkiye Toplam ve Kentsel Gelişim Endeksi ANKARA - TÜRKĐYE TOPLAM VE KENTSEL NÜFUS GELĐŞĐMĐ TÜRKĐYE NÜFUSU (bin) TÜRKĐYE KENTSEL NÜFUSU ANKARA KENTĐ NÜFUSU Ankara nın geçirdiği büyümeyi Türkiye toplam nüfus artışı ve kentsel nüfus artışı ile daha ayrıntılı olarak karşılaştırabilmek için, her nüfus sayımı dönemindeki yıllık artış hızlarını gösteren Tablo 5.6. hazırlanmıştır. Buna göre, yılları arasında, Ankara nın Türkiye ortalamasının ve nüfusu 1. kişiyi aşan yerleşmelerin nüfus artış hızından daha yüksek bir nüfus artışı yaşadığını göstermektedir dönemine kadar, nüfusu 1. i aşan yerleşmelerin nüfus artış hızından daha yüksek bir nüfus artışına sahip olan Ankara, bu dönemden sonra 199 a kadar ülke kentlerinden daha yavaş bir nüfus artışı yaşamış, döneminde ise Ankara, tekrar ülke kentleri ortalamasının üzerine çıkmıştır. Bunda, Ankara nın gerçekleştirdiği bir sıçramadan çok ülke kentlerindeki nüfus artışının daha önceki dönemlere göre azalarak, Ankara ve Türkiye değerlerine yaklaşması etkili olmuş görünmektedir. Tablo 5.6. : Türkiye ve Ankara Kentinin Yıllık Nüfus Artış Hızları YILLAR TÜRKĐYE NÜFUS ARTIŞ HIZI 1+ NÜFUS ARTIŞ HIZI ANKARA NÜFUS ARTIŞ HIZI ,1 19,59 1,59 21,73 27,75 28,53 24,62 25,19 25, 2,65 24,88 21,71 18,3 25,27 33,43 14,97 24,82 64,78 56,61 52,11 61,77 54,47 39,25 52,39 37, ,3 49,58 73,18 48,69 88,98 73,1 66,32 62,22 63,84 19,77 4,93 22,97 21,4 Nüfus gelişimi açısından Ankara nın büyüme süreci 4 dönemde incelenebilir Dönemi: Bu dönemde Türkiye de kentleşme hızı genel nüfus artış hızının biraz üstündedir. Oysa Ankara yeni Başkent olmasının getirdiği ivme ile Türkiye deki kentleşme hızının iki katından fazla bir hızla büyümektedir Dönemi: Bu dönemin temel farkı, Türkiye nin hem nüfus artış hızının artması, hem de kentleşme hızının tüm Türkiye de bir önceki dönemin Ankara sının büyüme hızına yükselmiş olmasından kaynaklanmaktadır. Bu dönemde Ankara, Türkiye nin kentleşme hızı ortalamasının üstünde kalan bir büyümeyi sürdürebilmiştir Dönemi: Bu dönemde, Türkiye kentsel nüfusu (1, üstü yerleşmeler) artış hızı ve Ankara nüfus artış hızlarında belirgin bir düşüş gözlenmektedir den bugüne kente kırdan ve diğer illerden gelen göçte gözlenen düşüşün yanısıra doğal nüfus artış oranlarında da bir azalma vardır. Yine bu dönemde Ankara nüfus artış hızının Türkiye kentsel büyüme hızının altına düştüğü görülmektedir. 185

8 199-2 Dönemi: Bu dönemde, yıllık nüfus artış hızı yaklaşık binde 21 olup Büyükşehir sınırları içindeki alanda yıllık nüfus artış hızı ile yakındır. Ülke nüfus artış hızı ve kentsel yerler nüfus artış hızının 199 öncesindeki ivmesini yitirdiği bu dönemde Ankara, mevcut nüfus artışını korumakla birlikte, ülke içinde nüfusu en hızlı artan 1. ya da 2. odak olarak sürdürdüğü gelişiminden uzaklaşarak bir doygunluğa ulaşmıştır. 199 lı yıllara kadar metropoliten kent odaklı yoğunlaşan nüfus, metropoliten kentin çeperindeki ilçe ve beldelere sıçramış ve kentin desantralizasyon stratejisine koşut bir nüfus yayılması da başlamış görünmektedir. Şekil 5.8. : Yıllık Nüfus Artış Hızları YILLIK NÜFUS ARTIŞ HIZLARI TÜRKĐYE NÜFUS ARTIŞ HIZI (binde) TÜRKĐYE KENTLĐ NÜFUS ARTIŞ HIZI (binde) ANKARA NÜFUS ARTIŞ HIZI (binde) Ankara ili nüfusu döneminde Türkiye'deki kentleşme hızının yaklaşık 1.5 katı bir hızla büyümüştür döneminde sürekli bir büyüme gösteren Ankara'nın nüfusu, 1975'den sonra düşme eğilimine girmiştir döneminde ise, Kırıkkale nin de ayrılmasıyla Ankara Đli nüfus artış hızı düşerek olmuştur (Tablo 5.7.). Buna paralel olarak kentli nüfus artış hızı da 7.11 olmuştur (Şekil 5.8.). Tablo 5.7. : Yıllık Nüfus Artış Hızları (Binde) YILLAR TÜRKĐYE NÜFUS ARTIŞ HIZI TÜRKĐYE KENTLĐ NÜFUS ARTIŞ HIZI TÜRKĐYE KIRSAL NÜFUS ARTIŞ HIZI ANKARA ĐLĐ NÜFUS ARTIŞ HIZI ANKARA KENTLĐ NÜFUS ARTIŞ HIZI ANKARA KIRSAL NÜFUS ARTIŞ HIZI ,1 25,27 2,28 34,7 54,8 27, ,59 33,43 16,67 24,28 42,4 16, ,59 14,97 9,61 28,56 78,86, ,73 24,82 21,3 32,85 44,16 24, ,75 64,78 18,15 62,59 91,72 37, ,53 56,61 19,56 32,92 7,36-11, ,62 52,11 14,2 43,73 62,19 13, ,19 61,77 7,42 43,29 63,2 -, , 54,47 6,53 47,22 61,74 4, ,65 39,25 6,38 19,82 22,78 9, ,88 52,39-1,32 29,38 4,18-15, ,71 37,11 3,46-4,28 7,11-7, ,3 2, 21,4 Türkiye nin nüfus artışı içerisinde (sayısal artan nüfus) Ankara kentinin payı döneminde genelde düzenli bir artış göstererek % 9.8 e ulaşmıştır döneminde, ülkede yaşanılan siyasi ve ekonomik krizin etkisiyle de büyük kentlere olan göçün ve kentleşme 186

9 oranının göreli düşüşüyle birlikte, Ankara kenti nüfus artışının ülke nüfus artışına oranı yarı yarıya düşmüştür. Ancak, döneminde tekrar artma eğilimine girmiş, % 6.2 ye ulaşmıştır. Bu eğilimin döneminde de küçük bir artışla bir önceki dönem özelliklerine benzer bir seyir taşıdığı ifade edilebilir (Tablo 5.8.). Tablo 5.8. : Sayısal Nüfus Artışında Ankara nın Payı YILLAR TÜRKĐYE NÜFUS ARTIŞI ANKARA KENTLĐ NÜFUS ARTIŞI ANKARA'NIN PAYI (%) ,85% ,8% ,17% ,87% ,25% ,39% ,3% ,84% ,8% ,3% ,3% ,2% ,2% GÖÇ Kentsel gelişme sürecinde kentin nüfus yapısının oluşumunda göç çok önemli bir unsur olarak ortaya çıkmaktadır. Ankara'nın Cumhuriyetin Başkenti olması, ülke ve ulaşım ağlarının kesişme noktasında bulunması, tüm bölgelerle direkt ulaşımının sağlanması, altyapı ve sosyal donatı alanlarının göç edilen diğer illere oranla daha yüksek olması göç alma sebeplerinin en temel nedenlerindendir. Bölgelerin net göç oranları dikkate alındığında, Marmara Bölgesi ve özellikle Đstanbul un, ülke içi nüfus hareketleri için çok büyük bir çekim noktası oluşturduğu görülmektedir. Bunu Ege ve Akdeniz Bölgeleri izlemektedir. Bu, kıyısallaşma biçiminde açıklanabilecek kıyı bölgelerine doğru yoğunlaşan bir hareketlenmeyi işaret etmektedir. Nüfus alan bu 3 bölge dışındaki bölgeler içinde net göç oranı eksi olmakla birlikte Ankara, görece kıyı bölgelerine yakındır. Tablo 5.9. : Bölgeler Đtibariyle Göç Oranları NET GÖÇ BÖLGELER NÜFUSU NÜFUSU ĐÇ GÖÇ DIŞ GÖÇ NET GÖÇ ORANI (Binde) AKDENĐZ B D.ANADOLU B EGE B G.ANADOLU B ĐÇ ANADOLU B KARADENĐZ B MARMARA B TÜRKĐYE Đç Anadolu Bölgesi genel yapı itibariyle göç veren bir bölgedir, Fakat Ankara, bölge içinde göç alan önemli bir odak olması yanısıra, bölgedeki illerden de önemli oranda göç almaktadır. Ankara, iç Anadolu bölgesinin en önemli nüfus odağı olarak, bölgenin göç hareketliliğinin 187

10 yaklaşık yarısına sahip görünmektedir. Aldığı göç, yıllar itibariyle hep verdiği göçten daha fazla olan Ankara, bu yoğun hareketliliğini son 2 yılda önceki dönemlere göre daha durağan bir döneme bıraksa da, 2 yılı itibariyle, halen bölgenin en önemli göç hareketliliği yaşanan merkezi ve net göç oranı en fazla olan merkezidir. Bölgede, Ankara dan başka, aldığı göç verdiğinden fazla olan tek il, Eskişehir dir. Diğer illerden Konya ve Kayseri de de önemli hareketlilikler görülmekle birlikte, verilen göçün, alınandan daha fazla olduğu görülmektedir. (Şekil 5.9.). Şekil 5.9. : Đç Anadolu Bölgesi Đllerinde Göç (2) ĐÇ ANADOLU BÖLGESĐ ĐLLERĐNĐN ĐÇ VE DIŞ GÖÇ KARŞILAŞTIRMASI Aldığı Göç Verdiği Göç Đç Anadolu Ankara Çankırı Eskişehir Kayseri Kırşehir Konya Nevşehir Niğde Sivas Yozgat Aksaray Karaman Kırıkkale Đç Anadolu bölgesinin temel nüfus çekim merkezi olan Ankara ise, 199 yılı itibariyle 326,31 kişi göç almış, 256,79 kişi ise göç vermiştir. Kentin aldığı ve verdiği göç yılları arasındaki dönemde hareketlenmiş görünmektedir. Net göç oranı açısından bakıldığında, bölgenin tamamen dışa göç veren yapısını dengeleyen merkezin Ankara olduğu görülmektedir. Şekil 5.1. : Ankara da Göç (199-2) ANKARA GÖÇ DURUMU Aldığı Göç Verdiği Göç Net Göç 193 lu yıllarda kent nüfusunun artışında doğal artışın payı %15 düzeyindeyken, artışın %85 i net göç nedeniyledir yılına kadar göç önemini korumuştur. Bu yıllarda yaklaşık olarak doğal artış Ankara kentinin nüfus artışının %3 unu, net göç %7 ini karşılıyordu. Net göç hareketinin büyük bir bölümünü 35 yaş oluşturmakta olup, bu yaştan sonra net göçün önemi azalmaktadır. Bu azalma erkeklerde daha belirgindir. 35 yaş sonrasındaki göçler kadınlarda göreli olarak yüksektir. 188

11 15 yaşından küçük nüfusun toplam göçlerdeki payı yıllar itibariyle sürekli bir artış göstermektedir. Bu, Ankara ya olan göçlerde aileler halinde göçün öneminin artmasıyla açıklanabilir. Erkek nüfusun göçleri yaş grubunda büyük bir yığılma göstermektedir. Bu yığılmanın önemi de zaman içinde azalmaktadır. Bu yaş grubunda yığılmanın değişik nedenleri vardır. Bunlar; üniversite eğitimi için gelenler, askerlik için gelenler,iş aramak ve mevsimlik işler için gelenleri kapsamaktadır. Ankara da işleri bitince geldikleri yerlere döndüklerinden yaş grubunda erkeklerin göç miktarı büyük bir eksi değer almaktadır. Kadın nüfusunda da net göçte yığılma yaş grubundadır. Ama bunu izleyen yaş grubunda, erkeklerde olduğu gibi büyük bir negatif değer yoktur. Bu, yaş grubu kadın net göçü içinde evlenme nedenli göçlerin okuma nedenli göçlere göre çok daha önemli olması yüzündendir. Şekil : Ankara Đlinin Aldığı Göç (199) ANKARA ĐLĐNĐN ALDIĞI GÖÇ (199) Kentten Kente Kırdan Kente Kırdan Kıra Kentten Kıra Kentten Kıra Kırdan Kıra Kırdan Kente Kentten Kente Kadın Erkek Ankara nın diğer illerden aldığı göçün büyük bir kısmı kentten kente ve kırdan kente şeklinde gerçekleşmektedir. Ankara da en yoğun biçimde ilçe merkezlerinden il merkezine göç yaşanmaktadır. Bunun sebebi, metropoliten kentteki çalışma alanlarının fazlalığı ve daha yüksek yaşam kalitesi-standartı yakalayabilme umudu olarak açıklanabilir. Şekil : Ankara Đlinin Verdiği Göç (199) ANKARA ĐLĐNĐN VERDĐĞĐ GÖÇ (199) Kentten Kente Kırdan Kente Kırdan Kıra Kentten Kıra Kentten Kıra Kırdan Kıra Kırdan Kente Kentten Kente Kadın Erkek Ankara nın aldığı göçlere bakıldığında, kentten kente göçün temel unsur olduğu görülmektedir. Bu durum, bölge içinde önemli bir çekim merkezi olan Ankara nın Đç Anadolu bölgesi illerinden aldığı göçlerle açıklanabilir. Ankara nın verdiği göçler ilendiğinde ise, özellikle erkek nüfusun 189

12 kentten kente göç etmekte olduğu görülebilir. Bu, çalışma amaçlı göç hareketlerinin ağırlıklı olduğu biçiminde yorumlanabilir. Bunun yanında, kentten kıra da, önemli bir göç eğiliminin başladığı da görülmektedir. Ülkede nüfus çeken kıyı bölgelerinin Ankara dan önemli bir nüfus aldığı da ifade edilebilir. Şekil : Ankara Đli Đçinde Yaşanan Göçler (199) ANKARA ĐLĐ ĐÇĐ GÖÇ HAREKETLERĐ (199) Köylerden Đlçe Merkezlerine Köylerden Đl Merkezine Đlçe Merkezlerinden Köylere Đlçe Merkezlerinden Đl Merkezine Đl Merkezinden Köylere Đl Merkezinde Đlçe Merkezlerine Đl Merkezinde Đlçe Đl Merkezinde n Köylere Đlçe Merkezlerin den Đl Đlçe Köylerden Đl Merkezlerin Merkezine den Köylere Köylerden Đlçe Merkezlerin Kadın Erkek Ankara ili içinde yaşanan göç hareketleri irdelendiğinde, ilçe merkezinden il merkezine olan göçlerin en önemli unsur olduğu görülmektedir. Bunu, köylerden il merkezine olan göç hareketleri izlemekte, il merkezinden köylere ve ilçe merkezine olan göç hareketlerinde de son dönemde önemli bir hareketlenme görülmektedir. Ankara nüfusunun doğum yerine göre dağılımı incelendiğinde, Ankara doğumluların, toplam nüfusun %52 sine ulaştığı görülmektedir. Đlin yoğun göç aldığı 198 li yılların ortalarına kadar, il dışında doğanların oranının daha fazla olduğu bilinirken, göç sonrası ikinci kuşak nüfusun Ankara da doğması, toplam nüfus içinde Ankara doğumluların sayısını arttırmaktadır. Göç hızının azaldığı 199 sonrasında bu oranın atmasını beklemek yanlış olmaz. Şekil : Ankara Đli Nüfusun Doğum Yerine Göre Tasnifi (2) ANKARA ĐLĐNDE DOĞUM YERĐNE GÖRE NÜFUS ORANI 1% 47% 52% ANKARA DĐĞER ĐLLER YURTDIŞI 19

13 Tablo 5.1. : Ankara Đlinin Diğer Đllerden ve Yurtdışından Aldığı Verdiği Göç SIRA NO ĐLLER ALDIĞI GÖÇ VERDĐĞĐ GÖÇ NET GÖÇ T E K T E K T E K 1 Adana , Adıyaman , Afyon , Ağrı , Amasya , Ankara, 48 7 Antalya , Artvin , Aydın , Balıkesir , Bilecik , Bingöl , Bitlis , Bolu , Burdur , Bursa , Çanakkale , Çankırı , Çorum , Denizli , Diyarbakır , Edirne , Elazığ , Erzincan , Erzurum , Eskişehir , Gaziantep , Giresun , Gümüşhane , Hakkari , Hatay , Isparta , Đçel , Đstanbul , Đzmir , Kars , Kastamonu , Kayseri , Kırklareli , Kırşehir , Kocaeli , Konya , Kütahya , Malatya , Manisa , Kahramanmaraş , Mardin , Muğla , Muş , Nevşehir , Niğde , Ordu , Rize , Sakarya , Samsun , Siirt , Sinop , Sivas , Tekirdağ , Tokat , Trabzon , Tunceli , Şanlıurfa , Uşak , Van , Yozgat , Zonguldak , Aksaray , Bayburt , Karaman , Kırıkkale , Batman , Şırnak ,41 61 YURTDIŞI TOPLAM , Doğum yerine göre nüfus, göçün yorumlanmasında kullanılan göstergelerden biridir. Göç alan illerde, doğduğu ilde yaşayanların payı azalmakta, göç almayan illerde ise doğduğu ilde yaşayanların payı zaman içinde önemli bir değişim göstermemektedir yılında Ankara ilindeki nüfusun % 8 i bu ilde doğmuştur. Ankara ilinde doğanların oranı günümüze kadar sürekli azalmıştır. 2 yılında Ankara nüfusunun % 53 ü bu ilde doğanlardan oluşmaktadır. 191 ORAN ( %) GÖÇ SIRA NO

14 Ankara ili dışındaki illerde doğanlar içinde en yüksek paya Çorum ili doğumlular sahiptir. 2 yılında Ankara ilindeki nüfusun % 4,3 ü Çorum ilinde doğmuş kişilerden oluşmaktadır. Bunun yanında Yozgat, Çankırı ve Kırşehir doğumlu olanlarda önemli bir paya sahiptir. Şekil : Ankara Đli Doğum Yerine Göre Nüfus (1935-2) ANKARA DOĞUM YERĐNE GÖRE NÜFUS 1, 8, % 6, 4, 2,, ANKARA ĐLĐNDE DOĞANLAR BAŞKA ĐLDE VEYA YURT DIŞINDA DOĞANLAR Ankara nın aldığı göçün illere göre dağılımı incelendiğinde, Ankara'ya en yoğun göçün çevre illerden (Đç Anadolu Bölgesinden) geldiği görülmektedir. Đç Anadolu da olmamakla birlikte, Ankara çevresindeki illerden Çorum ili % 24.38'lik oranla, Ankara'ya olan toplam net göç içinde en yüksek orana sahiptir. Yozgat (% 2.46), Kırşehir (% 14.81) illeri, Çorumu takip etmektedir. En az göç eden nüfusa sahip iller sırasıyla Uşak (%.2), Bitlis (%.11), Burdur (%.12) olarak sıralanabilir. Ankara nın aldığı göç itibariyle diğer ağırlıklı bölgeler Doğu Anadolu ve Karadeniz Bölgesi olmakla birlikte, tüm bölgelerden dengeli göç aldığı ifade edilebilir. Ankara'nın göç verdiği illerin en başında Đstanbul (% 3.14) gelmektedir. Đstanbul'u, % ile Antalya ve % ile Đzmir izlemektedir METROPOLĐTEN KENT ĐÇĐNDE NÜFUSUN DAĞILIMI yılları arasında Ankara nın kentsel nüfus gelişimi irdelendiğinde, 195 ye kadar merkez ilçe adıyla diğer ilçelerden ayrılan metropoliten kent nüfusunun, bu tarihte Çankaya ilçesinin kurulmasıyla, 1955 de bu ilçeye Altındağ, 196 da da Yenimahalle ilçelerinin eklenmesiyle 198 yılına dek merkez, Çankaya, Altındağ ve Yenimahalle olmak üzere 4 ilçe ile sürmüştür. Bu tarihten sonra merkez ilçe örgütlenmesine son verilmiş, 1983 yılından sonra 33 sayılı Yasanın yürürlüğe girmesiyle, bu ilçelere Keçiören ve Mamak ilçeleri eklenmiş, 198 li yılların sonundan itibaren, Sincan, Etimesgut ve Gölbaşı ilçelerinin katılımıyla 8 ilçeli bir metropoliten kent oluşmuştur. 24 yılında bu 8 ilçeye 5 km.lik yarıçap içinde kalan 7 ilçe daha eklense de, bu ilçelerin kırsal ve yarı kırsal yapıları ve kentsel sistemle ilişkileri, Büyükşehir belediye sınırının tamamının metropoliten kent olarak yorumlanmamasına yol açmıştır. Ankara ilinin yıllık nüfus artış hızı yaklaşık 26.25, metropoliten alan olarak adlandırılan Büyükşehir belediye sınırı için yıllık nüfus artış hızı % 29.3, metropoliten kent olarak adlandırılan 2 yılı itibariyle belediye sınırını oluşturan 8 ilçenin yıllık nüfus artış hızı ortalaması ise % dir. Đlin yıllık nüfus artış hızı en yüksek olan ilçesi 18 ile Sincan iken, en az olan ilçesi 4.3 ile Altındağ dır. Ankara nın il merkezinin şehir nüfus artış hızı ise 15.3 tür. Nüfus artış hızı bağlamında Sincan ı izleyen Etimesgut, Yenimahalle ve Akyurt u, Gölbaşı, Çubuk, Kazan ve Keçiören, Ankara ortalamasının üzerinde bir hıza sahip olarak izlemektedir. Bu ilçeleri Mamak, Beypazarı, Elmadağ ve Kalecik izlemekte, ilde nüfusu azalan tek ilçe olan Altındağ ise, tarihi kent merkezi ve önemli gecekondu alanları ile özel bir ilgiye muhtaç görünmektedir (Şekil 5.16). 192

15 Şekil : Ankara Đli ve Đlçeleri Bazında Nüfus Artış Hızları (2) 12 2 YILI ANKARA ĐLĐ ĐLÇELERĐ NÜFUS ARTIŞ HIZLARI Đlçeler Ankara Altındağ Çankaya Etimesgut Gölbaşı Keçiören Mamak Sincan Yenimahalle Akyurt Ayaş Bala Beypazarı Çubuk Elmadağ Kalecik Kazan Kızılcahamam Metropolitan Kent Büyükşehir Bel. Ankara Đli Ankara kenti nüfusunun ilçelere göre dağılımını gösteren Tablo 5.1., ilçelerin, Ankara Büyükşehir Belediyesine (Ankara kent bütününe) dahil edildikleri yıldan sonraki nüfusları kapsamaktadır. 2 yılı itibariyle, Ankara Büyükşehir Belediye Sınırları içinde, Çankaya ilçesi nüfus ile toplam nüfusun % 27.6'lık payını oluşturarak en büyük ilçesi olurken, Gölbaşı ilçesi nüfus ve % 1'lik payla en küçük ilçedir. Tablo : Ankara Kenti Nüfusu Gelişiminin Đlçelere Göre Dağılımı YILLAR ANKARA TOPLAM MERKEZ ÇANKAYA ALTINDAĞ YENĐMAHALE KEÇĐÖREN MAMAK SĐNCAN ETĐMESGUT GÖLBAŞI Ankara kenti nüfusunun ilçelere göre nüfus artış hızları Tablo 5.1.'da verilmektedir. Bu tablodaki gelişim, kentin gelişim süreci ve batı koridorunda büyüyen ilçeleri belgelemektedir döneminde Yenimahalle ilçesinin nüfus artış hızında gözlenen düşüş de, bu ilçeden ayrılan Etimesgut ilçesi ile açıklanabilir. Fakat yılları arasında Yenimahalle ilçesinin nüfus artış hızı, Batıkent ve Çayyolu gelişimleri ile tekrar artışa geçmiştir. Aynı dönemde Altındağ ilçesinin nüfus artış hızı düşmektedir. Bu dönemde, Çankaya ilçesi nüfus artış hızı aynı kalırken, Altındağ ilçesinin nüfus artış hızında bir düşüş, Gölbaşı, Etimesgut ve Sincan'da ise çok hızlı bir artış görülmektedir. Yıllık nüfus artış hızı en yüksek olan ilçe merkezi binde 18 ile Sincan iken, en az olan ilçe merkezi binde -4.3 ile Altındağ dır. Kentin batı koridoruna açılımı sürecinde hızla büyüyen ve önemli toplu konut alanlarını kapsayan Sincan ve Etimesgut ilçelerinin yüksek nüfus artışını, Yenimahalle ve Gölbaşı ilçeleri izlemekte, bunların ardından Keçiören, Çankaya ve Mamak ilçeleri gelmektedir. Yerleşik alanı oluşturan bu ilçelerden Keçiören in yaşadığı hızlı dönüşümün henüz Mamak ve Altındağ da kendini yeni göstermeye başladığı söylenebilir. 193

16 Tablo : Đlçelere Göre Yıllık Nüfus Artış Hızları (Binde) ÇANKAYA 112,5 13,77 87,28 65,66 62,96 5,92 13,66 13,71 7,42 ALTINDAĞ - -38,79 77,32 85,56 84,93 34,44 13,54 6,69-3,75 YENĐMAHALLE ,56 87,21 79,71 61,39 52, ,38 KEÇĐÖREN ,72 37,7 22,72 MAMAK ,62 14,93 4,81 ETĐMESGUT ,6 88,33 SĐNCAN ,36 15,26 GÖLBAŞI ,79 36,34 Şekil : Đl, Büyükşehir Belediyesi, Metropoliten Kent ve Đlçelerin Nüfus Gelişimi (199-2) DÖNEMĐNDE ĐL, BÜYÜKŞEHĐR BELEDĐYE TOPLAMI, METROPOLĐTEN KENT VE 45 ĐLÇE NÜFUSLARI Altındağ Çankaya Etimesgut Gölbaşı Keçiören Mamak Sincan Yenimahalle Akyurt Ayaş Bala Beypazarı Çubuk Elmadağ Kalecik Kazan Kızılcahamam Metroplitan Kent Ankara B.şehir Ankara Đli Ankara iline bağlı ilçelerin kent nüfusları incelendiğinde kent nüfusu en fazla olan ilçenin Etimesgut, en az olan ilçenin ise Bala ilçesi olduğu görülmektedir. Ankara ilindeki ilçelerin çoğunluğunun kır oranları kent oranlarından fazladır; fakat metropoliten kent içindeki ilçelerde bu oran %9 ın üzerinde seyretmektedir. Metropoliten kent içinde kalan ilçelerden Gölbaşı ise, diğer 7 ilçenin sahip olduğu kent nüfusundan uzak görünmekte, Beypazarı, Çubuk gibi metropoliten kent dışındaki ilçelerden de geride bir kentsel nüfus yüklenmektedir. Bunda, çok geniş bir alana yayılan ve köy sayısı çok fazla olan Gölbaşı ilçe merkezinin Özel Çevre Koruma Bölgesi içinde kalıp, yoğunlaşmaması da etkendir. Đlde kırsal nüfusu, kentten fazla olan ilçeler olarak Bala yı, Ayaş, Akyurt, Kızılcahamam ve Kalecik izlemektedir. 199 sonrası, Ankara kenti nüfusunda yukarıda ifade edilen desantralizasyon sürecinin okunabilmesi anlamında, il, Ankara Büyükşehir ve metropoliten kent ile ilçe nüfuslarının artış hızları irdelenmiştir. Bu gelişim özellikle 199 Nazım Planı nın batı koridoruna desantralizasyon kararı ile ön plana çıkan Sincan, Etimesgut ilçelerinden okunmaktadır. Bu ilçeleri izleyen Yenimahalle de batı koridoruna açılımın Çayyolu ve Batıkent ile sağlandığı ilçelerden birisi olarak görünmektedir. Bu sürecin bir benzeri de Gölbaşı nda okunmaktadır. Az yoğun konut gelişimi ile önemli bir nüfus yüklenmemesine karşın önemli bir yayılma gösteren bu ilçeye, metropoliten kentin çeperindeki Kazan, Çubuk ve Elmadağ ın eklendiği ifade edilebilir. Akyurt da da benzer bir hareketlenme göze çarpmaktadır. Ancak, bu ilçelerde çalışma alanları olarak ana yol güzergahları boyunca yoğunlaşan işlevlerin önemli bir kısmı, halen metropoliten kent ile iş-iskan 194

17 ilişkisi kurmakta, anılan ilçelerde nüfus artış hızı, ilçelerdeki yatırım bazlı gelişmelere görece daha yavaş bir gelişim göstermektedir. Bununla birlikte, kent içindeki yoğunlaşma ve dönüşüm sürecinin en temel göstergesi olarak Keçiören ilçesinin dönemindeki nüfus artışı gösterilebilir. Đlçedeki gecekondu alanlarının diğer ilçelerden daha hızlı bir dönüşüm geçirerek yoğunlaştığı bu ilçeyi büyük ölçüde doygunluğa ulaşmış Çankaya ilçesi ile, henüz büyük ölçüde dönüşümün gerçekleşmediği Mamak ilçeleri izlemektedir. Ana Çanak adı verilen metropoliten kentin çekirdeğinde Altındağ ve Mamak ilçelerinde yaşanacak dönüşümler ile yeni bir yoğunlaşma yaşanması beklenebilir (Şekil 5.18.). Şekil : Ankara Đli ve Đlçeleri Bazında Kır-Kent Oranları (2) 12,% KIR - KENT ORANLARI 1,% 8,% 6,% 4,% 2,%,% Altındağ Çankaya Etimesgut Gölbaşı Keçiören Mamak Sincan Yenimahalle Kent Akyurt Ayaş Kır Bala Beypazarı Çubuk Elmadağ Kalecik Kazan Kızılcahamam Metropolitan Kent Ankara Büyükşehir Ankara Đli Yoğunluk Ankara ilinde nüfus yoğunluğu ortalaması 163 kişi/km 2 dir. Đlçelere göre 16 kişi/ km 2 ile 3541 kişi/ km 2 arasında değişmektedir.nüfus yoğunluklarının ilçelere göre dağılımı yapıldığında en yüksek yoğunluğun Keçiören ilçesinde, en düşük yoğunluğun Gölbaşı ilçesinde olduğu görülmektedir. Đlin en düşük yoğunluklu ilçeleri; Bala, Kalecik, Ayaş, Kızılcahamam olarak göze çarpmaktadır. Metropoliten kenti oluşturan 8 ilçe ise, ilin en yoğun ilçeleridir. Bu ilçeler içinde geniş alanı ile Gölbaşı diğer 7 ilçeden ayrılan kırsal nitelikli nüfus yoğunluğuyla il ortalamasının altındadır. Metropoliten kentin ana çanak içinde yerleşmiş temel yoğunlaşma alanları olarak Çankaya ve Altındağ ilçeleri, km 2 ye 28 e ulaşan yoğunluklara sahiptir. Bu ilçelere yaklaşan bir yoğunluk da Yenimahalle ilçesinde göze çarpmaktadır. Ancak, Keçiören ilçesi, gecekondu alanları hızla ıslah planları doğrultusunda apartmanlara dönüşen ve yoğunluğu, merkezi iş alanlarını barındıran Altındağ ve Çankaya yı da açık ara geçen niteliğiyle önemli bir sorun alanı olarak göze çarpmaktadır. Bu ilçeyi sınırlı bir ilçe alanına sahip ancak yoğun toplu konut alanlarını barındıran Etimesgut ilçesi izlemektedir. Keçiören de 3541 kişi/km 2 olan yoğunluk, Etimesgut ta 3496 kişi/km 2 dir. Etimesgut a benzer bir gelişim sürecine sahip Sincan ilçesi ise geniş yüzölçümü ile düşük bir yoğunluğa sahip görünmektedir. Mamak ilçesi de, yoğun gecekondu alanları ile çevrili olmasına karşın henüz dönüşüm sürecini yaşamamasından kaynaklı olarak düşük bir yoğunluğa sahiptir. Đlçelerin yüzölçümü üzerinden yapılan gros yoğunluk değerleri yanıltıcı olabilmektedir. Bu nedenle, planlama bölgeleri ve mahalleler bazında yoğunluk tespitleri yapılmasında yarar görülmüştür. Bu konudaki tespitler 9. bölümde ifadesini bulmaktadır. Nüfus yoğunluğunun çalışma ve yaşam alanlarının bütünlüğüne sahip bir biçimde oluşabilmesi önem taşımaktadır. 195

18 Tablo : Đlçelere Göre Nüfus Yoğunlukları (Kişi / Km2) Metropoliten kent adı verilen ilçelerin oluşturduğu yoğunluk ortalamasının genişleyen Büyükşehir belediyesi sınırları söz konusu olduğunda, il ortalamasına yaklaşması, büyükşehire yeni bağlanan ilçelerin il genelindeki kırsal, yarı kırsal yapıyla daha uyumlu bir demografik yapıya sahip olduğunu göstermektedir. Şekil : Ankara Đli ve Đlçeleri Bazında Kır-Kent Oranları (2) 5 ANKARA ĐLĐ VE ĐLÇELERĐN NÜFUS YOĞUNLUĞU (kişi/km2) kişi/ km Altındağ i TOPLAM NÜFUS YÜZÖLÇÜMÜ NÜFUS YOĞUNLUĞU (KĐŞĐ/ KM 2 ) ĐL TOPLAMI ALTINDAĞ ÇANKAYA ETĐMESGUT GÖLBAŞI KEÇĐÖREN MAMAK SĐNCAN YENĐMAHALLE AKYURT AYAŞ BALA BEYPAZARI ÇUBUK ELMADAĞ KALECĐK KAZAN KIZILCAHAMAM METROPOLĐTAN KENT ,826 ANKARA BÜYÜKŞEHĐR Çankaya Etimesgut Gölbaşı Keçiören Mamak Sincan Yenimahalle Akyurt Ayaş Bala Ankara Beypazarı Çubuk Elmadağ Kalecik Kazan Kızılcahamam Metropolitan Kent Büyükşehir Bel NÜFUSUN SOSYO-DEMOGRAFĐK NĐTELĐKLERĐ YAŞ GRUPLARI VE CĐNSĐYET 196

19 Ankara kenti nüfusu büyürken bu nüfusun yaş ve cinsiyet kompozisyonunun nasıl bir değişim gösterdiğini inceleyebilmek için Tablo hazırlanmıştır. Bu tabloda döneminde her nüfus sayımındaki toplam nüfus 1 alınarak -14, 15-64, 65+ yaş gruplarındaki erkek ve kadın nüfus oranları hesap edilmiştir. Tablo : Ankara Nüfusunun Yaş ve Cinsiyet Dağılımı E K T E K T E K T E K T , 1,4 22,4 12,9 12,2 25,1 12,1 11,5 23, ,6 22,5 76, 47,3 25,6 72,9 47,6 26,7 74,3 65+,6,9 1,6,8 1,2 2,8 1,3 2,1 TOPLAM 66,2 33,8 1, 6,9 39,1 1, 6,5 39,5 1, E K T E K T E K T E K T ,4 12,8 26,2 13,4 12,8 26,2 16,4 15, 31,4 17,6 16,4 34, ,8 27,6 71,4 43,8 27,6 71,4 4,3 25,9 66,2 36,8 26,6 63,4 65+,9 1,5 2,4,9 1,5 2,4,9 1,5 2,4 7, 1,6 2,6 TOPLAM 58,1 41,9 1, 58,1 41,9 1, 57,6 42,4 1, 55,4 44,6 1, E K T E K T E K T E K T ,3 16,4 34,7 18,8 16,6 35,4 18,1 16,8 34,9 17,2 16,2 33, ,6 27,7 62,3 33,7 28, 61,7 32,6 29,6 62,2 32,8 3,4 63, ,2 1,8 3, 1,1 1,8 2,9 1,2 1,7 2,9 1,5 1,9 3,4 TOPLAM 54,1 45,9 1, 53,6 46,4 1, 51,9 48,1 1, 51,5 48,5 1, E K T E K T ,6 15,5 3, , 12, 25, ,1 34,2 66, , 35, 7, 65+ 2, 1,6 3, ,3 2,7 5, TOPLAM 48,7 51,3 1, TOPLAM 5,3 49,7 1, 1927 yılında Ankara'da dengesiz bir yaş ve cinsiyet dağılımı vardır. Ankara'nın yeni başkent olması dolayısıyla, çalışma yaşında olan erkek nüfusun aşırı bir yığılması vardır. En büyük dengesizlik yaşları arasındaki kadın nüfusunun azlığında kendisini göstermektedir. Kadın nüfusun azlığı beraberinde çocuk nüfus oranlarındaki azlığı da getirmektedir. 2 yılına kadar yapılan her nüfus sayımında bu dengesizliğin biraz daha ortadan kalktığı görülmektedir yaş grubundaki erkek ve kadın nüfus oranlarının 2 yılında eşitlendiği görülmektedir. 2 yılında Ankara nüfusunun 3 ana yaş grubu içinde, -14 yaş grubunun toplam nüfusun yaklaşık % 25'ini oluşturduğu olduğu görülmektedir. Bu oran Türkiye ortalamasının (% 3) altında yer almaktadır. Bu da, doğal nüfus artış hızının Türkiye standardının altında artış hızının olması ve göçle gelen nüfusun ağırlıkla çalışma çağı nüfus grubunda yer alması ve aileler halinde göçün öneminin artmasıyla açıklanabilir. Çalışma yaş grubu olan yaş grubu toplam içinde % 7 ile Türkiye ortalamasının (% 64) üzerinde yer almaktadır. Ankara'nın mevcut gelişme potansiyeli ve bir çekim merkezi olması nedeniyle yoğun bir şekilde göç alması bu yaş grubunun payının yüksek olmasını sağlamaktadır. 65 ve daha yukarı yaş grubu ise toplam içinde % 5 ile Türkiye ortalamasının (% 5,7) altında bir değere sahiptir. Ankara'da 1.4 olan potansiyel bağımlılık oranı (-14 yaş grubuyla 65+ (bilinmeyen dahil) yaş grubunun toplamının yaş grubuna oranı) Türkiye ortalamasının (1.6) altında bulunmaktadır. Bu durum nüfusun yaş yapısı ile çok yakından ilgilidir. Ankara'da yaş grubu payının Türkiye genelinin üzerinde bir ağırlığa sahip olması, çalışma çağı dışındaki nüfusun çalışma çağındaki bu nüfusa oranını gösteren bağımlılık oranının Türkiye ortalamasından düşük çıkmasını sağlamaktadır. 197

20 Şekil 5.2. : Ankara Đli Nüfus Piramidi,1955 ANKARA ĐLĐ NÜFUS PĐRAMĐDĐ, Erkek Kadın Ankara da nüfusun yaş grupları ve cinsiyete göre dağılımındaki değişimi irdeleyebilmek için, ilin 1995 ve 2 yılları itibariyle nüfus piramitleri çıkarılmıştır. Đlk bakışta 1995 yılında erkek ağırlıklı ve doğurganlığı, genç nüfusu yüksek bir göç kentinin nüfus yapısı görülürken, 2 yılına gelindiğinde, kadın nüfusu dengelenmiş, yaşlı nüfus artmış bir kent profili görünmektedir. Ankara ilinin 1955 yılı nüfus piramidinin en önemli özelliği, çocuk yaştaki ( -9 yaş ) nüfusun fazla olmasıdır. Bu durum doğurganlık düzeyinin yüksek olduğunu göstermektedir. Yaşlı kuşaklardaki nüfus, her iki cinsiyet için de ölüm hızının bu yaşlarda yüksek olması nedeniyle hızla azalmaktadır. Kadın yaşam süresinin erkeklere göre daha fazla olması, ilerleyen yaşlarda kadın nüfusun erkek nüfustan daha fazla olmasını hazırlamaktadır yılı nüfus piramidi doğurganlık ve ölümlülüğün yüksek olduğu yaş yapısını yansıtmaktadır yılı nüfus piramidinin bir diğer özelliği de, Cumhuriyet öncesi savaş döneminde doğan ve 1955 yılında yaş grubunu oluşturan kuşağın, kendisinden daha genç ve yaşlı kuşaklardan daha az nüfusa sahip olmasıdır. Bu durum, savaş döneminde doğurganlık düzeyinin düşük olmasından kaynaklanmaktadır. Şekil : Ankara Đli Nüfus Piramidi,2 ANKARA ĐLĐ NÜFUS PĐRAMĐDĐ, Erkek Kadın ,% -1,% -5,%,% 5,% 1,% 15,% Ankara ilinin 2 yılındaki nüfus piramidi ise, 1955 yılının piramidine göre çok farklı bir yapı sergilemektedir. 2 yılındaki piramidin en önemli özelliği, 15 yaşından kuşaklarda yaş 198

21 küçüldükçe o kuşakların nüfusunun azalmasıdır. Bu tip nüfus piramidi, doğum sayısının azaldığı durumlarda görülmektedir. 2 yılındaki nüfus piramidinin bir diğer önemli özelliği de, ölüm oranındaki azalmaya bağlı olarak 2 yılında ileri yaşların nüfusundaki azalmanın 1955 yılındakinden daha yavaş olmasıdır. Genel olarak, 2 yılındaki nüfus piramidi gelişmiş ülkelerin piramidine benzer bir yapı göstermektedir. Ankara Metropoliten Kentinin nüfus piramidi de, Ankara iliyle benzer bir yapı göstermektedir. Cinsiyet Oranı açısından irdelendiğinde ise; her 1 kadın için erkek sayısı olarak adlandırılan cinsiyet oranı açısından Ankara, 195 li yıllardan bu yana cinsiyet dengesini kurmaya başlamıştır. Şekil 5.22 : Ankara da Cinsiyet Oranının Değişimi (1927-2) ANKARA ĐLĐ CĐNSĐYET ORANI % Ankara da yılları arasında bu oran birbirine yakın seyretmiştir. Fakat 1945 yılında II. Dünya Savaşıyla birlikte başkent olmasından dolayı yığılan erkek nüfus ve 195 lerde yaşanan yoğun göç hareketleri, erkek nüfusun fazla olmasına neden olmuştur. Bu dönemde her 1 kadına 117 erkek düşerken göç hareketlerinin azalmasıyla birlikte 2 yılında bu miktar 12 olmuştur. Ankara da erkek nüfusun fazla olmasının diğer bir sebebi de, asker nüfusunun fazlalığı ile açıklanabilir DOĞURGANLIK Nüfusun doğurganlık düzeyi irdelendiğinde, Ankara nın ülkedeki genel doğurganlık ortalamasının altında bulunduğu ve ülke illeri içinde doğurganlık hızı en düşük 8. il olduğu görülmektedir. Ülke ortalaması olan 3 ün çok altında bir değer olan 1,9 doğurganlık hızına sahip Ankara, bu oran ile Đstanbul dan ilerde, Đzmir in ise daha gerisinde görünmektedir. Şekil : Türkiye-Ankara Doğurganlık Hızı Değişimi (198-2) TÜRKĐYE, ANKARA DOĞURGANLIK HIZI ,83 4,3 2,4 3 2,7 2,7 1, ,6 ANKARA TÜRKĐYE 199

22 Şekil : Türkiye Đlleri Doğurganlık Hızı,2 8 DOĞURGANLIK HIZI ŞIRNAK VAN ORDU MARDĐN DĐYARBAKIR GAZĐANTEP BĐNGÖL ERZURUM KONYA OSMANĐYE YOZGAT SĐVAS KAYSERĐ SAMSUN SĐNOP ĐÇEL ÇANKIRI DENĐZLĐ UŞAK KOCAELĐ BARTIN KARABÜK ĐSTANBUL ANTALYA YALOVA TEKĐRDAĞ KIRKLARELĐ Doğurganlık hızı ülke ortalamasının altında olan Ankara, nüfusun doğurganlık düzeyi açısından irdelendiğinde, ilçe merkezlerinde ve köylerde doğurganlığın daha yüksek olduğu anlaşılmaktadır. Kırsal alandaki yaş grubundaki kadınların büyükşehirde bulunan aynı yaş grubundaki kadınlardan daha fazla doğurganlığı olduğu görülmektedir. Bu durum, özellikle köyde ve ilçe merkezlerindeki 2-24 ve yaş gruplarındaki kadınların, büyükşehirde aynı yaş grubundaki kadınlara göre daha yüksek doğurganlık düzeyine sahip olmasından kaynaklanmaktadır. Büyükşehir de yaş grubundaki bir kadın ortalama 1.79 çocuk doğururken, ilçe merkezlerinde aynı yaş grubundaki bir kadın ortalama 2.26 çocuk, köylerde ise 2.52 çocuk doğurmaktadır. Đl genelinde bu değer 1.9 dur. Đlde ve özellikle kent merkezinde doğurganlık oranının yıllar itibariyle düşme eğiliminde olduğu görülmektedir. Ancak ilin kırsal kesiminde metropoliten kentin ortalamasını yükselten yüksek doğurganlık hızları göze çarpmaktadır. Bu haliyle ilin kırsal kesimine yönelik özel program alanları belirlenmesi gerekli görünmektedir. Tablo : 3 Büyük Đlde, Doğurganlık, Bebek ve Çocuk Ölüm Hızları,2 YIL BÖLGE ADI Toplam doğurganlık hızı (çocuk sayısı) Bebek ölüm hızı (1q) (%) Beş yaş altı ölüm hızı (4q) (%) 2 Đstanbul 1, Đzmir 1, Ankara 1, Not: Bebek ölüm ve beş yaş altı ölüm hızı için değerler sayım tarihinden üç yıl önceki düzeyi yansıtmaktadır. Bebek ve çocuk ölüm hızları açısından bakıldığında, Başkent Ankara nın ülkenin bir çok ilinden daha yüksek bir bebek ölüm oranına sahip olduğu görülmektedir. Her ne kadar ülke ortalamasının altında olsa da, Başkent için olması gereken değerden daha yüksek bir bebek ölüm oranı göze çarpmaktadır. Bu da, doğurganlığın yüksek olduğu ilin kırsal kesimindeki yapıyla ilişkilendirilebilir. 2

23 Đl bazında uzun dönemde doğurganlık düzeyinde gerçekleşen değişim çocuk-kadın oranına (doğurgan çağdaki her 1 kadın için 4 yaş grubundaki çocuk sayısı) göre incelenmiştir. Ankara ilinde doğurgan çağdaki kadın başına düşen ortalama çocuk sayısı 196 yılına kadar yükselirken bu yıldan sonra azalma göstermektedir. Kadın başına düşen çocuk sayısı ise son 4 yıl içinde yaklaşık %58 oranında azalma göstermiştir. Bebek ve 5 yaş altı çocuk ölüm hızı açısından irdelendiğinde, Ankara; Đstanbul ve Đzmir den daha gelişmiş değerlere sahip olmakla birlikte, bu değerlerin ülkenin en gelişmiş değerleri olabilmesi yönünde özel sosyal programlar gerçekleştirilmelidir. Şekil : Türkiye Đlleri Bebek Ölüm Oranları,2 9 8 BEBEK ÖLÜM ORANI (%) ARDAHAN KARS VAN AĞRI SĐNOP MUŞ BĐTLĐS ÇORUM BATMAN SAMSUN KARAMAN AMASYA AFYON TOKAT ZONGULDAK GAZĐANTEP BAYBURT MARDĐN YALOVA BĐLECĐK KOCAELĐ UŞAK BALIKESĐR ESKĐŞEHĐR KÜTAHYA BURSA ELAZIĞ TEKĐRDAĞ EDĐRNE HATAY ÇANKIRI K.MARAŞ Ş.URFA TUNCELĐ KIRŞEHĐR MALATYA ÇANAKKALE KIRIKKALE ANTALYA ISPARTA TRABZON Şekil : Ankara Çocuk-Kadın Oranı Değişimi (1945-2) ANKARA ĐLĐ ÇOCUK - KADIN ORANI Şekil :Türkiye-Ankara Bebek Ölüm Hızı Değişimi (197-2) TÜRKĐYE, ANKARA BEBEK ÖLÜM HIZI ankara türkiye

24 MEDYAN YAŞ Nüfusu oluşturan bireylerin yaşlarını en küçükten en büyüğe doğru sıralayınca tam ortadaki yaş medyan yaşı göstermektedir. Medyan yaş düşünce nüfusun gençleştiği, yükselince de yaşlandığı görülür. Avrupa daki medyan yaş en son belirlemelerde 35 lerde seyretmektedir. Türkiye nin medyan yaşı 21 olarak hesaplanmıştır. Ankara Đlinde ise medyan yaş erkeklerde 26.13, kadınlarda ise olup Türkiye ortalamasının üstündedir. Ankara ilinde yılları arasında ortalama 21 olan medyan yaş, nüfusun genç bir nüfus olduğunu göstermektedir. Bunun nedeni de Ankara nın aldığı göç ve üniversitelerdir. 197 yılı ve sonrasında medyan yaş sürekli artma eğilimi göstermiştir. 2 yılında Ankara ilindeki erkeklerin yarısı 26 yaşından, kadınların yarısı 27 yaşından küçüktür. Kadınların ortalama ömrü erkeklerinkinden uzun olduğu için, kadınların medyan yaşı erkeklerden yüksektir. Metropoliten kent için 27 yaş düzeyine yaklaşan yaş ortalaması, Büyükşehir belediye sınırı içindeki metropoliten alanda 24 düzeyine inmektedir. Bu da, metropoliten kentin çeperindeki yerleşmelerde genç nüfusun yoğunlaşmakta olduğunu göstermektedir. Şekil : Ankara Medyan Yaş Değişimi (1935-2) ANKARA ĐLĐ MEDYAN YAŞ 25 kadın erkek HANE HALKI BÜYÜKLÜĞÜ Nüfusun sosyo-demografik nitelikleri açısından hanehalkı büyüklüğü de önemli bir ölçüttür. Ankara, hanehalkı büyüklüğü açısından ülke ortalaması olan 5,1 değerinin çok altındadır. Şekil : Türkiye de Đller Đtibariyle Hane Halkı Büyüklükleri (2) 9 8 HANEHALKI BÜYÜKLÜĞÜ ŞIRNAK HAKKARĐ MARDĐN BATMAN SĐĐRT DĐYARBAKIR ADIYAMAN KARS ERZURUM YOZGAT K.MARAŞ MALATYA AKSARAY GAZĐANTEP ELAZIĞ ÇANKIRI KĐLĐS AFYON KONYA KIRIKKALE SAMSUN KIRŞEHĐR ADANA KAYSERĐ ARTVĐN AMASYA SAKARYA ISPARTA KASTAMONU KARAMAN KOCAELĐ KARABÜK BURSA ĐSTANBUL ANKARA YALOVA EDĐRNE ESKĐŞEHĐR BURDUR BALIKESĐR ÇANAKKALE 22

25 Türkiye genelinde Ankara yıllık ortalama nüfus artış hızı bakımından 19. sırada ve Türkiye ortalamasının altındadır. 199 yılı itibariyle 4,23 olan Ankara daki hanehalkı büyüklüğü, 2 yılı itibariyle 3,82 ye gerileyerek, önemli bir aşama kat etmiştir. Son 1 yıldaki bu değişim, Ankara yı Đstanbul un önüne geçirirken, Đzmir e yaklaştırmıştır (Tablo 1.1a, ve 1.1.b). Đç Anadolu Bölgesinin hanehalkı büyüklüğü, Türkiye ortalamasının altında olup, Ankara ili de, Đç Anadolu bölgesinden daha düşük bir hanehalkı büyüklüğüne sahiptir. Đl ortalaması 3,87 olan Büyükşehir de toplam hane halkı sayısı olup, ortalama hane halkı büyüklüğü Büyükşehir ortalamasında 3.69 a, metropoliten kent olan 8 ilçede ise, 3,68 e gerilemektedir. Tablo : Toplam Hanehalkı Nüfusu ve Büyüklüğünün Đlçelere Göre Dağılımı, (2) BÖLGE ADI Toplam nüfus Toplam hanehalkı nüfusu Toplam hanehalkı sayısı Toplam nüfusa göre Ortalama hanehalkı büyüklüğü Toplam hanehalkı nüfusuna göre ortalama hanehalkı büyüklüğü Altındağ ,2 4,1 Çankaya ,5 3,25 Etimesgut ,52 Gölbaşı ,87 4,56 Keçiören ,9 3,9 Mamak ,4 3,97 Sincan ,99 4 Yenimahalle ,72 3,65 Akyurt ,76 4,54 Ayaş ,87 4,68 Bala ,66 5,74 Beypazarı ,11 4,12 Çamlıdere ,92 4,65 Çubuk ,39 4,25 Elmadağ ,8 4,2 Evren ,95 5,31 Güdül ,5 4,71 Haymana ,54 5,74 Kalecik ,91 4,98 Kazan ,4 4,3 Kızılcahamam ,94 3,82 Nallıhan ,79 3,75 Polatlı ,19 4,15 Şereflikoçhisar ,8 4,88 Ankara içinde, metropoliten kente indikçe düşen hanehalkı büyüklüğü ortalaması, metropoliten kent içindeki 8 ilçede de önemli değişimler göstermektedir. 199 dan 2 e gelindiğinde tüm ilçelerin hanehalkı büyüklüğünde önemli düşüşler olmakla birlikte, Gölbaşı, Sincan, Mamak ve Altındağ ilçeleri Ankara ortalamasının üzerinde hanehalkı büyüklüklerine sahiptir. Çankaya, Etimesgut, Yenimahalle ve Keçiören ise, ortalamanın altındadır. Büyükşehir belediyesi sınırına yeni katılan Bala, Ayaş, Kalecik, Kazan, Akyurt ise, il ortalamasının üzerinde bir hanehalkı büyüklüğüne sahiptir. Bu ölçütte, Elmadağ ve Çubuk ise, il ortalamasından düşük değerleriyle dikkat çekmektedirler.yıllar itibariyle düşme eğilimindeki hanehalkı büyüklüğü, planlama çalışmalarında konut sunumu ve sosyal yapı çözümlemeleri açısından büyük önem taşımaktadır. 23

26 Şekil 5.3. : Ankara da Đlçeler Đtibariyle Hane Halkı Büyüklükleri (2) 6 ANKARA HANEHALKI BÜYÜKLÜKLERĐ HANEHALKI SAYISI ALTINDAĞ ÇANKAYA ETĐMESGUT GÖLBAŞI KEÇĐÖREN MAMAK SĐNCAN YENĐMAHALLE AKYURT AYAŞ BALA ANKARA TOPLAM YAŞ BAĞIMLILIK ORANI ÇUBUK ELMADAĞ KALECĐK KAZAN BEYPAZARI KIZILCAHAMAM METROPOLĐTAN KENT ANKARA B.ŞEHĐR Çalışabilir yaş grubu olarak kabul edilen, yaş grubundaki nüfusun her 1 kişisine karşın, çalışamaz yaş olarak kabul edilen 14 ve 65 üzeri yaş gruplarındaki kişi sayısının oranlanması ile bulunan yaş bağımlılık oranı, kentsel ekonominin güçlülüğü ile de önemli bir ilişki kurmaktadır. Yaş bağımlılık ve işgücünün ĐÇ ANADOLU Tablo : Türkiye de Yaş Bağımlılık Oranının Gelişimi niteliklerine ilişkin veriler, işgücü bölümünde daha detaylı olarak ele alınacak olup, bu bölümde nüfusun Sosyo-ekonomik yapısı bağlamında kısaca değinilmiştir. Ailede çalışanların tüm aile büyüklüğüne oranı olan bağımlılık oranının büyük ya da küçük oluşunun planlama açısından küçük aile, bekar, göçmen, işçi, mevsimlik göç, işgücü ve oturmamış sosyal yapı gibi farklı yorumları vardır. Türkiye de yaş bağımlılık oranı 64,68 dir. Bu orana göre Ankara nın yaş bağımlılık oranı 43,76 ile Türkiye ortalamasının altındadır. Bu durum Ankara da çalışabilir durumda olan nüfusun bakmakla yükümlü olduğu nüfusa oranının Türkiye ortalamasının altında olduğunu gösterir. Buradan da çalışabilir nüfusun Türkiye ortalamasının üstünde olduğu görülmektedir. Şekil : Türkiye ve Ankara da Yaş Bağımlılık Oranı (1935-2) TÜRKĐYE - ANKARA YAŞ BAĞIMLILIK ORANI ANKARA TOPLAM YAŞ BAĞIMLILIK ORANI ANKARA YAŞLI BAĞIMLILIK ORANI ANKARA GENÇ BAĞIMLILIK ORANI TÜRKĐYE TOPLAM YAŞ BAĞIMLILIK ORANI

27 1935 yılından bu yana yaş bağımlılık oranı azalma eğilimi gösterirken, 1965 sonrası gerek ülkenin gerekse Ankara nın yaş bağımlılık oranındaki düzenli azalma, ülkede ekonomik yaşama katılan nüfusun artışı ile ilişkilidir. Özellikle kadın nüfusun ekonomik yaşama daha aktif olarak katılması bu oranı düşürürken, daha güçlü bir ekonomi ortaya çıkarmaktadır. Ankara da da bu eğilimin süreceği ve bunun kentsel yaşama etki edeceği düşünülmektedir. Tablo : Đlçelere Göre Yaş Bağımlılık Oranları BÖLGE ADI -14 yaş grubu nüfus yaş grubu nüfus 65 yaş ve üzeri nüfus Toplam yaş bağımlılık oranı Yaşlı bağımlılık oranı (65+ yaş) Genç bağımlılık oranı (-14 yaş) Altındağ ,54 7,9 41,45 Çankaya ,94 9,31 24,62 Etimesgut ,35 3,94 32,41 Gölbaşı ,64 6,7 41,57 Keçiören ,25 6,35 38,91 Mamak ,8 6,52 4,28 Sincan ,85 4,16 45,69 Yenimahalle ,44 6,33 32,11 Akyurt ,4 8,36 49,4 Ayaş ,84 14,9 4,74 Bala ,4 9,27 48,76 Beypazarı ,3 13,1 39,29 Çamlıdere ,42 16,22 36,2 Çubuk ,73 9,36 47,37 Elmadağ ,45 7,75 43,7 Evren ,15 13,81 35,34 Güdül ,48 15,4 36,44 Haymana ,1 9,59 53,42 Kalecik , ,65 Kazan ,84 8,8 44,75 Kızılcahamam ,32 2,4 36,92 Nallıhan ,4 16,68 33,35 Polatlı ,57 8,24 43,33 Şereflikoçhisar ,69 9,9 42,6 Ankara Toplamı ,76 7,49 36,27 Çalışabilir nüfusa ilişkin diğer ekonomik nitelik ve değişimler Đşgücü bölümünde irdelenecektir ÖZÜRLÜLÜK ORANI Özürlülük durumuna göre nüfus incelendiğinde 2 yılı itibariyle Ankara da nüfusun %1.61 inin (6471 kişi) özürlü olduğu görülmektedir. Özürlü nüfusun % 58,2 sini ise, erkekler oluşturmaktadır. Ülke ve Đç Anadolu Bölgesi ortalamasından çok daha düşük bir özürlü oranına sahip görünen Ankara da, bu oranlara yansımamış daha yüksek bir özürlü oranı olabileceği sanılmaktadır. 2 yılı DĐE verilerine göre, Ankara daki özürlülerin içinde, konuşma özürlüler %4 lık pay ile ilk sırada yer almaktadır. Zihinsel özürlüler %14, görme özürlüler %11, işitme özürlüler %8 lik bir paya sahiptir. Şekil : Türkiye, Đç Anadolu ve Ankara da Özürlü Oranları (2) 2 TÜRKĐYE, ĐÇ ANADOLU, ANKARA ÖZÜRLÜ ORANLARI KARŞILAŞTIRMASI % ,29 12,52 1,61 TÜRKĐYE ĐÇ ANADOLU ANKARA 25

28 Şekil : Ankara da Özürlü Nüfusun Özürlülük Türüne Göre Dağılımı (2) 2 ANKARA ÖZÜRLÜLÜK TÜRÜNE GÖRE NÜFUS ORANI GÖRME 8% 9% 7% 11% 3% 14% KONUŞMA ZĐHĐNSEL ĐŞĐTME FĐZĐKSEL 8% BĐRDEN ÇOK 4% DĐĞER BĐLĐNMEYEN EĞĐTĐM, OKUL ÇAĞINDAKĐ NÜFUS Ankara da yıllar içinde okuma ve yazma bilenlerin oranı hızla artmaktadır yılında erkeklerin %36.2 si, kadınların %13.6 sı okuma yazma bilirken, bu oran 2 yılında erkeklerde %97.12e, kadınlarda %89.3 e yükselmiştir. En az ilköğretim mezunu olanların oranı 1975 yılında erkeklerde %32.5, kadınlarda ise %19.6 iken, bu oran 2 yılında erkeklerde %59.6 ya, kadınlarda ise %43.72ye yükselmiştir yılları arasında ortaöğrenim ve üniversite mezunları sürekli artış göstermektedir yılında 25 ve daha yukarı yaştaki erkeklerin %49 u, kadınların %31.1 i ilkokul mezunu iken, 2 yılında erkeklerin %39.32ü, kadınların ise %43.2 si ilkokul mezunudur.2 yılında ortaokul veya lise mezunu olan erkeklerin oranı kadınların oranından daha fazladır. Şekil : Üniversite Bitiren Nüfusun 22 Yaş Üzeri Nüfusa Oranı (2) ÜNĐVERSĐTE BĐTĐREN NÜFUSUN 22- YAŞ NÜFUSUNA ORANI ANKARA ĐZMĐR EDĐRNE TRABZON BARTIN ELAZIĞ TUNCELĐ DENĐZLĐ ERZURUM ERZĐNCAN SAMSUN ARTVĐN ZONGULDAK NEVŞEHĐR HAKKARĐ BĐLECĐK KARS GĐRESUN ÇANKIRI KĐLĐS BĐTLĐS SĐĐRT KÜTAHYA VAN YOZGAT KASTAMONU MARDĐN döneminde, ilkokuldan sonraki eğitim düzeylerini bitiren nüfus oranında önemli gelişmeler olmuştur yılında eğitim çağını tamamlayan erkeklerin yaklaşık %28 i ilkokuldan sonraki eğitim düzeylerinden birini tamamlarken, 2 yılında erkeklerin yaklaşık %55.2 si ilkokuldan sonraki eğitim düzeylerinden birini tamamlamıştır yılında kadınların yaklaşık%15.1 i, 2 yılında ise %35.62 sı ilkokuldan sonraki eğitim düzeylerinden birini tamamlamıştır. Eğitim düzeyinde özellikle lise ve yükseköğretim mezunlarında önemli gelişme olmuştur yılında erkeklerin %1 u, kadınların %7.3 ü lise mezunu iken, 2 yılında erkeklerin %21.8 i, kadınların %15.1 i lise mezunudur. Yüksek öğretim mezunu olan nüfus oranı 26

29 kadınlarda daha fazla artış göstermiştir yılında erkeklerin %1.5 i, kadınların %3 ü yükseköğretim mezunu iken, 2 yılında bu eğitim düzeyinden mezun olan erkeklerin oranı %19.8 e, kadınların oranı %13.2 ye yükselmiştir. Ülkenin en eğitimli kenti Başkent Ankara da, üniversite mezunlarının tüm nüfusa oranı, %11,7, 22 yaş üzeri nüfusa oranı ise %17 dolaylarındadır. Bu haliyle ülke ortalamasının yaklaşık 3 kat üzerinde yükseköğrenim görmüş nüfusa sahip olan Ankara, Đstanbul ve Đzmir den de yaklaşık 1,5 kat daha önde görünmektedir. Ankara kenti için çok önemli bir açılım noktası olan bu eğitimli nüfus yapısı, okuma-yazma oranları bağlamında ise, bazı kırılganlıkları beraberinde getirmektedir. Özellikle, kırsal alanında önemli bir eğitim sorunu olan Ankara ilinde okuma yazma bilmeyen nüfusun kadın nüfus başta olmak üzere ihmal edilemeyecek bir oranı olduğu görülmektedir. Şekil : Okur Yazar Nüfusun Gelişimi (1935-2) OKUMA YAZMA BĐLEN NÜFUS % 1, 9, 8, 7, 6, 5, 4, 3, 2, 1,, ANKARA TÜRKĐYE Şekil : Okur Yazar Kadın Nüfusun Toplam Kadın Nüfusa Oranı (2) OKUR YAZAR KADIN NÜFUSU ORANININ TOPLAM KADIN NÜFUSUNA ORANI (%) ĐSTANBUL ESKĐŞEHĐR MUĞLA ANTALYA ISPARTA KARAMAN ĐÇEL DENĐZLĐ BALIKESĐR ÇANKIRI TRABZON ZONGULDAK ADANA SAMSUN RĐZE OSMANĐYE GÜMÜŞHANE MALATYA ÇORUM GAZĐANTEP ERZURUM ELAZIĞ ADIYAMAN BĐNGÖL MARDĐN AĞRI HAKKARĐ Tablo : Ankara Đlinde Okur Yazarlık Oranı YILLAR ANKARA OKUMA YAZMA BĐLEN ANKARA OKUMA YAZMA BĐLMEYEN

30 8 yıllık eğitimin tamamlanabileceği en küçük yaş 14 tür. Bu nedenle, en az ilköğretim mezunu olanların oranındaki değişim incelenirken 14 ve daha yukarı yaş grubundaki nüfus dikkate alınmıştır. Ankara ilinde en az ilköğretim mezunu olanların oranı döneminde her iki cinsiyet için de sürekli artış göstermiştir. En az ilköğretim mezunu olanların oranı 1975 yılında erkeklerde % 32.5i kadınlarda % 19.6 iken, bu oran 2 yılında erkeklerde %59.6 ya, kadınlarda ise %43.7 ye yükselmiştir. Şekil :En Az Đlköğretim Mezunu Olan Kadın Nüfusun Gelişimi (1975-2) 5,% 45,% 4,% 35,% 3,% 25,% 2,% 15,% 1,% 5,%,% EN AZ ĐLKÖĞRETĐM MEZUNU OLAN NÜFUS (KADIN 14+) OKUMA YAZMA BĐLMEYEN OKUMA YAZMA BĐLEN FAKAT BĐR OKUL BĐTĐRMEYEN ĐLKOKUL EN AZ ĐLKÖĞRETĐM MEZUNU OLAN Üniversite mezunlarının sayısı açısından ülkenin en eğitimli kenti olan Ankara nın okuryazarlık açısından kırsal kesiminden ve kadın nüfusundan başlayan önemli bir kırılganlığa sahip olduğu görülmektedir. Özellikle, 1975 sonrası bu kırılganlığın giderilebilmesi anlamında önemli ilerlemeler sağlanmasına karşın, kadın nüfusun Haymana, Bala gibi ilçelerden başlayarak eğitime ve sosyal yaşama katılmalarında önemli sorunlar görülmektedir. Ülkenin eğitim göstergeleri açısından en önde gelen ili Ankara da, ilçeler arası eşitsizlikleri giderecek eğitim politika ve program alanlarının belirlenerek hayata geçirilmesi gerekmektedir. Özellikle, Bala, Kalecik, Akyurt, Ayaş ve bu ilçelere bağlı kırsal nitelikli yerleşmelerden başlayarak mekansal ve mekansal olmayan eğitim politikaları geliştirilerek ilgili kurumlarla işbirliği halinde hayata geçirilmelidir. Eğitim kenti Ankara nın eğitime ilişkin diğer özellikleri 7. bölümde irdelenmektedir. 28

31 Şekil :Eğitim Durumuna Göre Kadın Nüfusun Gelişimi (1975-2) Şekil :Eğitim Durumuna Göre Erkek Nüfusun Gelişimi (1975-2) EĞĐTĐM DURUMUNA GÖRE NÜFUS (KADIN 25+) EĞĐTĐM DURUMUNA GÖRE NÜFUS (ERKEK 25+) % ĐLKOKUL ORTAOKUL LĐSE YÜKSEKÖĞRETĐM % ĐLKOKUL ORTAOKUL LĐSE YÜKSEKÖĞRETĐM 25 yılı itibariyle Türkiye de 3 büyük ilin eğitime ilişkin karşılaştırmalı verileri aşağıdaki tabloda gösterilmektedir. Tablo 5.2. : 3 Büyük Đlde 25 Yılı Đtibariyle Eğitim Göstergeleri BÖLGE ADI Topl am Okul Sayı sı Topla m Öğret men Sayısı Top. Öğrenci Sayısı Topla m Öğre nci / Okul Top. Öğrenc i / Öğretm en Okul öncesi Okul Sayısı Okul öncesi Öğretm en Sayısı Okul önce si Öğre nci sayıs ı Okul Önce si Öğre nci / Öğret men Đ.öğret im Okul sayısı Đ.öğreti m Öğretm en Sayısı Đlköğre tim Öğrenci Sayısı Đlköğre tim Öğrenci / Okul Đlköğre tim Öğrenci / Öğretm en Genel ortaöğre tim Okul Sayısı Genel ortaöğre tim Öğretme n Sayısı Genel ortaöğre tim Öğrenci Sayısı Genel ortaöğre tim Öğrenci / Okul Genel ortaöğre tim Öğrenci / Öğretme n Meslek i ve teknik o.öğret im Okul sayısı Mesleki ve teknik o.öğretim Öğretmen Sayısı Mesleki ve teknik o.öğretim Öğrenci Sayısı Meslek i o.öğre tim Öğren ci / Okul Mesleki o.öğreti m Öğrenci / Öğretm en Ankara , ,21 18, ,96 1,22 Đstanbul , ,79 22, ,28 21,3 Đzmir , ,6 17, ,51 7, Tüm okul öncesi öğretmenleri kapsar. Kadrolu öğretmenleri kapsar. Açık ilköğretim ve açık lise bilgileri kapsanmıştır eğitim yılı 25 olarak verilmiştir. 29

32 BÖLGE ADI Tablo : Đlçelere Göre Eğitim Göstergeleri Toplam nüfus Erkek nüfus Kadın nüfus Okuma yazma bilmeyen Toplam Nüfus % Okuma yazma bilmeyen Kadın Nüfus % Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen Toplam Nüfus % Altındağ , , , , , , , ,53 91,1 5,5 Çankaya , , , , , , , ,28 96,1 24,3 Etimesgut , , , , , , , ,4 95,6 15,4 Gölbaşı , , , , , , , ,87 93,1 6,9 Keçiören , , , , , , , ,18 93,7 8,2 Mamak , , , , , , , , ,3 Sincan , , , , , , , , ,6 Yenimahalle , , , , , , , ,58 95,2 15,6 Akyurt , , , , , , , ,33 89,5 2,3 Ayaş , , , , , , , ,8 92,2 4,8 Bala , , , , , , , ,95 85,2 1,9 Beypazarı , , , , , , , , ,6 Çamlıdere , , , , , , , ,19 82,9 3,2 Çubuk , , , , , , , ,16 88,2 3,2 Elmadağ , , , , , , , , ,7 Evren , , , , , , , ,94 84,5 2,9 Güdül , , , , , , , ,34 9,5 3,3 Haymana , , , , , , , ,82 85,7 1,8 Kalecik , , , , , , , ,49 88,2 2,5 Kazan , , , , , , , , ,3 Kızılcahamam , , , , , , , ,46 85,2 3,5 Nallıhan , , , , , , , ,33 9,5 3,3 Polatlı , , , , , , , ,8 91,4 4,8 Şereflikoçhisar , , , , , , , ,27 87,6 3,3 Đlkokul bitiren Toplam nüfus % Đlköğret im bitiren Toplam Nüfus % Ortaokul veya ortaokul dengi meslek okulu bitiren Toplam Nüfus % Lise veya lise dengi meslek okulu bitiren Toplam Nüfus Toplam , , , , , , , ,14 % Yüksek öğretim bitiren Toplam Nüfus % Okuma yazma bilen oranı (%) Yüksek öğretim mezunl arının oranı (%) 21

33 SAĞLIK Ülke içinde bir sağlık kenti olarak öne çıkan Başkent Ankara, sunduğu sağlık hizmetlerinin nitelik ve niceliği ile, yalnız kente ve çevresine değil, Đç Anadolu Bölgesine ve hatta ülkeye hizmet vermektedir. Ankara da kişi başına düşen yatak ve hekim sayıları açısından yapılan karşılaştırmalar, Ankara nın sağlık sektöründeki üstünlüklerini de ortaya koymaktadır. Şekil 5.4. : Türkiye de Đller Đtibariyle On Bin Kişiye Düşen Hekim Sayısı (2) 1 BĐN KĐŞĐYE DÜŞEN HEKĐM SAYISI ANKARA ĐSTANBUL ESKĐŞEHĐR ADANA SAMSUN AYDIN BURSA KAYSERĐ MUĞLA YALOVA KOCAELĐ BOLU BURDUR MANĐSA TEKĐRDAĞ BARTIN KARAMAN KIRŞEHĐR NEVŞEHĐR UŞAK AKSARAY SĐNOP ĐÇEL AFYON ÇORUM AMASYA RĐZE DĐYARBAKIR ERZĐNCAN K.MARAŞ OSMANĐYE ARDAHAN GĐRESUN ORDU YOZGAT KARS SĐĐRT BATMAN HAKKARĐ MARDĐN AĞRI Şekil : Türkiye de Đller Đtibariyle On Bin Kişiye Düşen Yatak Sayısı (2) 1 BĐN KĐŞĐYE DÜŞEN YATAK SAYISI ISPARTA ESKĐŞEHĐR KASTAMONU ĐSTANBUL EDĐRNE SĐVAS ZONGULDAK SAMSUN TRABZON SĐNOP BALIKESĐR KAYSERĐ MANĐSA DĐYARBAKIR ÇANAKKALE KIRŞEHĐR ERZĐNCAN MUĞLA KÜTAHYA ÇANKIRI NĐĞDE AYDIN ĐÇEL DÜZCE TEKĐRDAĞ KĐLĐS ANTALYA MALATYA KONYA VAN YOZGAT ARDAHAN KARAMAN KARS BĐTLĐS K.MARAŞ Ş.URFA OSMANĐYE HAKKARĐ IĞDIR BATMAN 211

34 On bin kişiye düşen hekim sayısında Ankara, ülkenin en gelişmiş kenti olurken, yatak sayısında da, 6. sıradadır. Yoğun nüfusa karşın Ankara nın yatak sayısında da ülke sırlamasının üstlerindeki yerinin pekiştirilmesi gerekmektedir. Sağlıkla ilgili detaylı parametreler, 7. Bölümde irdelenmekte olup, bu bölümde nüfusun sağlık ölçütleri açısından da, ülkenin gelişmiş kentleri içinde yer aldığını göstermek noktasında düğümlenmektedir.gelişmişlik göstergeleri açısından Ankara yı ülkenin üst sıralarına yerleştiren eğitim ve sağlık göstergeleri, kent içinde önemli oranda sorun ve eşitsizliklere sahiptir. Özellikle sağlık güvencesi ve hizmetlerinden yararlanmak anlamında gelir gruplarına ve yerleşim bölgelerine göre önemli eşitsizlikler olduğu bilinmektedir. Özellikle alt gelir grubu yerleşimleri ve gecekondu alanlarında hem 1. kademe sağlık tesislerinin sayısı, hem de bu tesislerden vatandaşların yararlanabilmesi anlamında önemli sorunlar olduğu gözlenmektedir. Bu nedenle, sağlık ve eğitimle ilgili özel program alanları ve uygulamaları geliştirilmesinde yarar görülmektedir GELĐR DAĞILIMI VE TÜKETĐM Sosyal donatı alanları ve hizmetleri olan eğitim ve sağlık yanında, ilin gelişmişlik ölçütleri bağlamında değerlendirildiği 1. Bölümde, değerlendirilmeyen, nüfusun içsel yapısındaki eşitsizlikleri daha net ortaya çıkaracak bazı ölçütler bu başlık altında değerlendirilmiştir. Tablo : Ulusal Gelirlerin Bazı Ülkelerde Paylaşım Oranları-Gini Endeksleri (2) Tablo : Ulusal Gelirlerin Bazı Ülkelerde Paylaşım Oranları-Gini Endeksleri (2) Ülkelerin en zengin ve en fakir nüfusun ülke gelirinden aldığı paylara oranlanması ile bulunan Gini Endeksi değerlerine göre Ülkemiz, 2 yılı itibariyle, 4 katsayı ile gelir dağılımının eşitsiz paylaşıldığı ülkelere yakın bir sosyo-ekonomik yapıya sahip görünmektedir. Đsveç, Norveç gibi ülkelerde 25 düzeyinde olan bu oran, Guetemala da 6 düzeyine ulaşmaktadır. Bu değerin ülkemizde de düşürülmesi yönünde çalışmalar yapılmalıdır. Aynı endeksin ülkemiz kentleri içindeki değerleri irdelendiğinde, gelir dağılımının dengeli olduğu ifade edilen Ankara nın 41 oranı ile, eşitsiz gelir dağılımına sahip kentler içinde değerlendirilebileceği görülmektedir. Đstanbul un 43 ile Ankara dan daha dengesiz bir gelir dağılımın sahip olduğu ülkemizde, Đzmir ise 39 oranı ile Ankara dan daha dengeli görünmektedir. Gaziantep te 31 düzeyine inen gini endeksinin Ankara da da düşürülmesi yönünde sosyal programlar yürütülmesi kaçınılmaz görünmektedir. 212

35 Gelir dağılımındaki bu eşitsizlik yoksulluğu da beraberinde getirmektedir. Hane halkı gelirleri bazında kentsel alanda düştüğü görülen yoksulluk verileri ise, kentsel yapılar için sağlıklı sonuçlar üretmemektedir. Ankara da, kentsel yoksulluğun bölge bölge belirlenerek giderilebilmesine yönelik çalışmalar yapılmasını kaçınılmaz kılan gelir dağılımı eşitsizlikleri, sosyal güvence sorunu, kentsel sosyal ve teknik altyapı yoksunlukları gibi bir çok sorun alanında özgün müdahale biçimlerinin geliştirilmesi kaçınılmaz bir zorunluluk olarak Ankara nın önünde durmaktadır. Tablo : Hane ve Fert Bazında Kırsal ve Kentsel Yoksulluk Oranları Gelire göre sıralı % 2 lik grupların tüketim harcamalarını karşılaştıran DĐE verileri, yılları arasında hem Türkiye, hem de Ankara özelinde önemli değişimler yaşandığını göstermektedir. Buna göre; 1994 yılından 24 e gelindiğinde ülke genelinde hanehalkı gelirinin barınma ve ulaşım gereksinimlerine olan harcamalarında artış olmuştur. Benzer durumun eğlence ve diğer tüketim hizmetlerinde de kendisini gösterdiği görülmektedir. Perakende sektörü ve tüketim alışkanlıklarındaki eğişimler yanında kentsel yaşamın barınma ve ulaşım harcamalarını yükselten durumu, gıda, giyim, mobilya gibi harcamalarda zorunlu kesinti yapılmasını gündeme getirmiş görünmektedir. Ankara da da, nüfusun en yoksul ilk üç %2 lik dilimlerinde toplam tüketim harcamalarının 1994 ten 24 e kadar düşüş gösterdiği anlaşılmaktadır. Bu Ankara da gelir dağılımının eşitsizleşme eğilimini göstermekte ve en zengin %2 lik dilimin gelir ve tüketimden aldığı payın artmakta olduğuna işaret etmektedir. Ankara da nüfusun özellikle ilk 2 %2 lik diliminde zorunlu yaşam harcamaları gıda ve barınma gereksinimleri temel tüketimi karşılarken, 3. dilimden itibaren, ulaştırma, eğlence hizmetlerinde bir artış göze çarpmaktadır. Şekil : Türkiye de Gelire Göre Tüketim Harcamaları Karşılaştırması ( ) 35,% 3,% GELĐRE GÖRE SIRALI %2'LĐK GRUPLARA GÖRE TÜKETĐM HARCAMALARI KARŞILAŞTIRMASI ,% 2,% ,% 1,% 5,%,% 1. Gıda ve alkolsüz içecekler 3. Giyim ve ayakkabı 4. Konut, su, elektrik, gaz ve diğer yakıtlar 5. Mobilya, ev aletleri ve ev bakım hizmetleri 6. Sağlık 7. Ulaştırma 9. Eğlence ve kültür 1.Eğitim hizmetleri 11.Lokanta, 12.Çeşitli mal ve yemek hizmetleri hizmetler ve oteller 213

36 Şekil : Ankara da Toplam Gelirin %2 lik Gruplara Göre Dağılımı ( ) 5,% 45,% 4,% 35,% 3,% 25,% 2,% 15,% 1,% 5,%,% ANKARA ĐLĐ TOPLAM GELĐRĐN %2'LĐK GRUPLARA DAĞILIMI %2 2. %2 3. %2 4. %2 5. %2 Şekil : Ankara da Gelire Göre Sıralı %2 li Grupların Tüketim Harcamaları (24) ANKARA GELĐRE GÖRE SIRALI %2'LĐK GRUPLAR ĐTĐBARĐYLE TÜKETĐM HARCAMASI TÜRLERĐ (DĐKEY) Gıda, Đçki, Tütün 8,% 7,% Konut ve Kira 6,% 5,% Sağlık 4,% 3,% 2,% 1,%,% 1. %2 2. %2 3. %2 4. %2 5. %2 Ulaştırma Eğlence ve Kültür Eğitim Bu dilim için barınma gereksiniminin gıdanın da üzerine çıkması ilginçtir. Đlk 3 dilim için son sıralardaki eğitim, sağlık ve eğlence harcamalarının 4. ve 5. dilimlerde en önemli harcama kalemleri haline gelmesi, gelir dağılımındaki eşitsizliğe işaret etmektedir. Kamu hizmetlerinin merkezi ve özellikle gelir dağılımı açısından diğer büyükkentlerden daha iyi durumda olduğu görülen Ankara içinde de önemli kentsel yoksulluk yaşanan alanlar bulunduğu ve bu alanlara ilişkin özel araştırma ve uygulamalar yapılması gerekliliği görünmektedir.ankara için nüfusun sosyo-demografik yapısındaki eşitsizlikleri onarıp, dengeleyecek özel programlar ve uygulamalar gerçekleştirilmesi, bu amaçla özel çalışmalar yapılması gerekmektedir NÜFUS YAPISINA ĐLĐŞKĐN ÖNGÖRÜLER NÜFUS PROJEKSĐYONLARI Yıllar itibariyle Ankara kenti yıllık nüfus artış hızı değerlendirilerek Ankara kentinin 223 planlama hedef yılı için nüfus projeksiyonları yapılmıştır. Bu projeksiyonlar kentin nüfus artış eğilimleri doğrultusunda biçimlendiği için, kentsel nüfusun oluşumunda tek başına kabul edilebilir veriler olarak görülmemektedir. Bunun yerine, nüfus projeksiyonları ve işgücü verileri üzerinden yapılan projeksiyonlar, planlama bölgeleri bazında özgün nüfus ve işgücü değerleri, olası kamu yatırımları, onaylı planlar ve bu planlara yapılan müdahaleler bazında kentin ve planlama bölgelerinin nüfus ve işgücü projeksiyonları sonuçlandırılacaktır. Nüfus projeksiyonları için döneminde Gazi Üniversitesi Şehir ve Bölge Planlama Bölümü 4. Sınıf stüdyosunda yapılan projeksiyonlardan yararlanılmış olup 2,aşağıda Ankara ili ve 5216 sayılı Kanun sonrası oluşan Ankara Büyükşehir Belediyesi sınırları için nüfus projeksiyonlarının sonuçları verilmektedir. 2 Gazi Üniversitesi Şehir ve Bölge Planlama Bölümü Yılı 4. Sınıf Ankara Stüdyosu Analitik Etüdlerinden yararlanılmıştır. 214

37 Şekil : Ankara Đli 223 Nüfus Projeksiyonları ANKARA ĐLĐ 223 NÜFUS PROJEKSĐYONLARI EN KÜÇÜK KARELER YÖNTEMĐ ARĐTMETĐK ARTIŞ YÖNTEMĐ BĐLEŞĐK FAĐZ YÖNTEMĐ ÜSSEL YÖNTEM 1 4 ÜSSEL YÖNTEM 2 2 ÜSSEL YÖNTEM ÜSSEL YÖNTEM 4 Şekil : Ankara Büyükşehir Belediyesi 223 Nüfus Projeksiyonları ANKARA B.ŞEHĐR BEL. SINIRI 223 NÜFUS PROJEKSĐYONLARI EN KÜÇÜK KARELER YÖNTEMĐ ARĐTMETĐK ARTIŞ YÖNTEMĐ BĐLEŞĐK FAĐZ YÖNTEMĐ ÜSSEL YÖNTEM 1 ÜSSEL YÖNTEM 2 ÜSSEL YÖNTEM 3 ÜSSEL YÖNTEM 4 Yukarıdaki tablolar irdelendiğinde, Ankara ili için en küçük nüfus projeksiyonu , en yüksek nüfus projeksiyonu ise, kişidir. Tüm nüfus projeksiyonlarının karşılaştırılması yönündeki karşılaştırmalı yöntem ise, Ankara ili için 223 yılı itibariyle kişilik bir projeksiyon tespit etmektedir. Ankara Büyükşehir Belediyesi sınırları için ise, en küçük nüfus projeksiyonu kişidir. En yüksek nüfus projeksiyonu ise, il nüfusunu da geçerek kişinin Ankara Büyükşehir Belediyesi içinde yaşayacağını öngörmektedir. Ancak Büyükşehir içindeki nüfusun yoğunluğu ve artış hızıyla sınırlanan projeksiyonların abartılı sonuçlar verdiği görülmektedir. Karşılaştırmalı yöntem ile yapılan nüfus projeksiyonu ise, 223 yılı itibariyle kişilik bir kent oluşacağını öngörmektedir. Bu projeksiyonlar, planlama bölgeleri bazındaki tespit, müdahale ve karar ile işgücü verileri sonuçları da göz önünde bulundurularak sonuçlandırılacaktır. 215

38 Tablo Ankara Đli 223 Yılı Nüfus Projeksiyonu Özet Tablosu Model Adı En Küçük Kareler Aritmetik Artış Bileşik Faiz Üssel Yöntem 1 Üssel Yöntem 2 Üssel Yöntem 3 Üssel Yöntem 4 Üssel Yöntem 5 Projeksiyon Formülü - P t = P tl + b ort*nt Pt = Karşılaştırmalı Yöntem Po x (1+r) t P t = P o x e rt P t = P o x e rt P t = P o x e rt P t = P o x e rt P t = P o x e rt - r - - r=,3348 r=,3348 r=.2137 r=.2681 r=.1828 r= Ankara Kenti Ankara Kenti Ankara Kenti Türkiye Kentsel Türkiye Toplam Ankara Kenti r Değeri Açıklaması (1965 2) (1965 2) (199 2) (199 2) (1985 2) (1975 2) Tablo Ankara Büyükşehir Belediye Sınırı 223 Yılı Nüfus Projeksiyonu Özet Tablosu Model Adı En Küçük Kareler Aritmetik Artış Bileşik Faiz Üssel Yöntem 1 Üssel Yöntem 2 Üssel Yöntem 3 Üssel Yöntem 4 Üssel Yöntem 5 Projeksiyon Formülü - Pt = Ptl + bort*nt Pt = Po x (1+r)t Pt = Po x ert Pt = Po x ert Pt = Po x ert Pt = Po x ert Pt = Po x ert r - - r=,3348 r=,3348 r=.2137 r=.2681 r=.1828 r= r Değeri Açıklaması - - Ankara Kenti (1965 2) Ankara Kenti (1965 2) Ankara Kenti (199 2) Türkiye Kentsel (199 2) Türkiye Toplam (1985 2) Ankara Kenti (1975 2) Karşılaştırmalı Yöntem

39 YILI ÖNGÖRÜLERĐ o o o o o o o Nüfus artış hızındaki son 2 yıldaki düşme eğiliminin süreceği ve Anadolu da oluşan çekim odaklarının Ankara ya olan göç hareketlerini azaltabileceği kabulüyle, Cumhuriyetin 1. yılında %,175 düzeyinde bir nüfus artış düzeyi oluşabileceği, bunun da Ankara kentini yaklaşık 6.. kişi düzeyinde tutabileceği öngörülmektedir. Ülkenin, bölgenin ve Ankara nın kentsel nüfus oranındaki artış oranının artarak süreceği ve Büyükşehir belediyesi sınırları içindeki yarı kırsal alanların da istatistiki verilerde kentsel alan sayıldığı noktasından hareketle, Ankara ili nüfusunun kentsel nüfus oranının %95 i geçeceği tahmin edilmektedir. Ankara kenti nüfusunun ülke nüfusundan aldığı payın % 6,2 ila % 6,5 arasında gerçekleşeceği ve kentin aldığı göç hızının süreceği noktasından hareketle, net göçün artıda kalacağı, iç Anadolu illerinden alınan göçün Eskişehir, Kayseri, Konya, Çorum odaklarındaki gelişimlere paralel olarak azalacağı, kente gelen göçün metropoliten alanda oluşan odaklara yönlenme eğiliminin süreceği öngörülmektedir. Ankara nın iç ve dış göç hareketlerinde, kentten, kırsal alana ve ilçe merkezlere doğru yönlenen göç etme eğilimlerinin hızlanacağı, bu çerçevede, yarı kırsal ve kırsal nitelikli yerleşmelerin özel önem kazanacağı eğilimi gözlenmektedir. Metropoliten kent içindeki nüfusun batı koridoru bazındaki artış eğilimi yanısıra, güneybatı yönünde da gelişeceği, ilçe merkezlerindeki odaklanmaların özendirilmesi halinde önemli çekim unsurları olabileceği gibi, metropoliten kentin dağılıp yayılması yerine odaklar tanımlayarak gelişebilmesini sağlayabileceği öngörülmektedir. Nüfus yoğunluğunun kent ortalamasından düşük olduğu merkez ilçelerden Altındağ, Mamak ve Sincan da yoğunluğun artacağı özellikle Altındağ ve Mamak da gecekondu alanlarının dönüşümü sürecinde önemli yoğunlaşmalar yaşanabileceği noktasından hareketle, bu sorunları giderebilecek planlama müdahalelerinin gerekli olduğu, büyük ölçüde doygunluğa ulaşmış Keçiören ve Çankaya da yaşam kalitesini arttıracak meskun doku müdahale biçim ve programlarının gerçekleştirilmesi gerektiği, güneybatı ve güney koridorlarındaki kentsel yayılmanın yarattığı makroforma müdahale edilerek düşük yoğunluklu ancak belirli odaklanmalar yaratan bir gelişimin özendirilmesi gerektiği tespit edilmektedir. Nüfusun Sosyo-demografik niteliklerinde gelişimler sağlanacağı, kadın nüfustaki artışın devam edeceği, kadınların kentsel ve ekonomik yaşama katılma ve eğitim düzeylerinin artacağı, medyan yaşın 3 düzeyine ulaşabileceği, ilk ve ortaöğretim okullaşma oranlarının %1 düzeyinde gerçekleşeceği, doğurganlık hızının 1,5 e, bebek ölüm hızının binde 3 düzeyine ineceği öngörülmektedir. o Hanehalkı büyüklüğünün 3,1 ila 3,4 aralığında gerçekleşebileceği, yaş bağımlılık oranının 36 ortalamasından 3 civarına inebileceği, üniversite mezunu nüfus oranındaki artışın pekişerek süreceği, okuryazarlık oranının %97 düzeyine yükseltilmesinin hedeflenebileceği, bunun için özellikle kırsal ve yarı kırsal alanda özel sosyal programlar geliştirilip uygulanması gerektiği tespit edilmektedir. o o Gelir dağılımı eşitsizliklerini giderebilecek ulusal ve kentsel ölçekte programlar uygulanarak Gini endeksinin Ankara kenti ölçeğinde 35 e indirilmesi hedeflenmelidir. Kentsel yoksulluk için ise özel program alanları belirlenerek sosyal ve ekonomik program ve uygulamalar geliştirilmeli, uygulanmalıdır. Eğitim ve sağlıktaki eşitsizlikleri giderebilecek sosyal programlara ilaveten, gelir dağılımındaki eşitsizliklerin derinleşebileceği ve kentsel yoksulluğun artabileceği öngörüsüyle, gecikmeksizin çok amaçlı ve özel sosyal program alanları ve uygulamaların araştırılarak, sistematik olarak hayata geçirilmesi gerektiği görülmektedir. 217

40 5.2. ĐŞGÜCÜ Bu bölümde Ankara da işgücünün tarihsel süreç içindeki gelişimi hem Türkiye genelinde hem de kentsel yerler ortalamasıyla ilişkilendirilerek incelenmiştir. Đl bazına yönelik incelemeler 197 yılı başlangıç alınarak nüfus sayımı verilerine göre hazırlanan Nüfusun Sosyal ve Ekonomik özellikleriyle ilişkili istatistiklerden derlenmiştir. Kent bazında ise söz konusu istatistiklerin 198 yılından sonra yapılması nedeniyle 198 yılı başlangıç kabul edilmiştir AKTĐF YAŞTAKĐ NÜFUSUN ĐKTĐSADEN FAAL OLMA DURUMU 12 yaş üzeri nüfusun çalışabilir kabul edildiği Türkiye de tarihsel gelişim süreci içinde iktisaden faal nüfusun aktif nüfusa oranı bir azalma eğilimi göstermiştir yılları arasında ülkede yaşanan gelişimlere koşut olarak artan işsiz nüfus Ankara da daha da yüksek bir oranla kendisini göstermektedir. 12 yaş üzeri nüfusun içindeki iktisaden faal nüfusun azalmasında en büyük etken eğitim düzeyinin yükselmesi, artan öğrenci sayısı yanında özellikle kentlerde kentleşme ve göçle hızla artan nüfusla aynı oranda artmayan iş olanakları ve emekli sayısının artması sayılabilir. D.Đ.E. tarafından yapılan Nüfusun Sosyo-Ekonomik Nitelikleri ile ilgili istatistiki verilerden çıkan sonuçlara göre; 2 yılı itibariyle Türkiye de olan aktif nüfusun (12 yaş üzeri nüfus) %55,2 si iktisaden faaldir. Đktisaden faal olan kişinin % 8,9 u işsiz ya da iş arayan bir konumdadır. 2 yılı itibariyle Ankara ilinde aktif yaştaki nüfusun % sı iktisaden faal iken, faal nüfusun %89 u çalışır durumda olup, %11 i ü ise işsiz-iş arayan kişilerden oluşmaktadır. Ankara büyükşehir belediyesini oluşturan metropoliten kent sınırları içinde ise, iktisaden faaliyet durumu %44,67 ye düşmekte, işsizlik ise %12,81 e yükselmektedir. Ankara ilindeki iktisaden faal olma göstergeleri Türkiye nin dönemindeki gerilemesine paralel, işsiz nüfusun arttığı bir yapı sunmaktadır. Aktif nüfustaki düşüş de ülke ortalamasından farklılaşmaktadır. Đlde aktif nüfus oranı 199 dönemine benzer bir değerde gerçekleşirken, belediye sınırları içinde Türkiye de 5 puan düşen faal aktif nüfusa karşın yaklaşık yarım puan artmıştır (Tablo 5.27). Tablo : Yıllar Đtibari Đle Đktisaden Faal Nüfus ĐKTĐSADEN FAAL NÜFUS YILLAR AKTĐF NÜFUS(12+) TOPLAM ĐŞSĐZ-ĐŞ ARAYAN NÜF. ÇALIŞAN NÜFUS SAYI FAAL/AKTĐF SAYI % SAYI % TÜRKĐYE GENELĐ , , , , , , , , , , , , , , ,8 ANKARA ĐLĐ , , , , , , , , ,36 199* , , , , ,5 ANKARA BÜYÜKŞEHĐR TOPLAMI 198** , , , , , , , , , , , ,18 *Delice-Sulakyurt-Keskin ve Kırıkkale ilçelerinin 1989 yılında Ankara dan ayrılarak kurulan Kırıkkale Đline bağlanması sonucu 199 yılında 1985 e göre işsiz nüfus değerinde bir azalma ortaya çıkmıştır. **198 yılında Ankara Belediyesini oluşturan ilçeler dikkate alınmıştır. Kaynak: D.Đ.E., , Nüfusun Sosyal-Ekonomik Nitelikleri 218

41 199 yılı itibariyle, Türkiye de faal olmayan nüfusun içinde öğrenci oranının % 26.79, emekli oranının %8.9, ev hanımı oranının % olduğu 199 verilerine göre Ankara ili bazında aynı oranlar sırasıyla % 3.83, % 9.16 ve % olarak gerçekleşmiştir. 2 yılına gelindiğinde ise, ilde faal olmayan nüfus içindeki öğrenci oranı %28,8 e ev kadını oranı %5,5 e gerilerken, emekli oranı %14,2 ye çıkmıştır. Büyükşehir Belediyesi kapsamındaki ilçeler toplamı göz önüne alındığında ise 199 yılı itibariyle, faal olmayan nüfusun içinde öğrenci oranının % 31.16, emekli oranının % 9.61 ev hanımı oranının % olduğu belirlenmiştir. 2 yılı itibariyle ise,öğrenci oranı %28,7, ev kadını oranı %5,7, emekli oranı ise %15 e yükselmiştir. Öğrenci ve ev kadını oranındaki düşüşe karşın emekli oranındaki artış, yükselen işsizlik verisi ile birlikte yorumlandığında, görece yaşlanan, ekonomisini güçlendirecek gelişmeler konusunda sınırlı ve kırılgan bir kentsel işgücü yapısı oluştuğunu göstermektedir. Ankara, ev hanımlarının oranı açısından Türkiye ortalamasının üzerindedir. Üstelik ildeki ev hanımı oranı büyükşehir belediye sınırı içinde daha da yükselmektedir. Bu durum kadın nüfusun kentsel ve ekonomik yaşama katılımın açısından Ankara da önemli bir sorun olduğunu da göstermektedir. Bu durumun bütünleri olarak emekli nüfusun, ülkedeki artışından çok daha fazla Ankara da artmış olması da göz ardı edilmemelidir. 199 yılı itibariyle ülkede emekli nüfusu iktisaden faal nüfusa oranı %8,9 iken Ankara da bu oran %9,61 dir. 2 yılına gelindiğinde ülkede %12,4 e ulaşan emekli nüfus oranı Ankara da ise %15 i bulmuştur. Tüm bunlar kentsel ekonomik yapı ve işgücünün kentsel ekonomiye katılımı anlamında önemli bir kısıt olduğu biçiminde yorumlanabilir. Ankara da iktisaden faal nüfusun aktif nüfusa oranının ülke genelinden düşük olması, yüksek kentleşme hızı ve göç yanında öğrenci ve emekli nüfusunun yüksekliği ile ev hanımı nüfusunun yüksekliğine bağlanabilir. Ankara Büyükşehir Belediyesi kapsamındaki ilçeler incelendiğinde aktif nüfusun % sının faal, bunun da % 8.79 nun işsiz ya da iş arıyor konumda olduğu gözlemlenebilir. Tüm bu sonuçlar, kentleştikçe işsizlik oranının arttığını ve iktisaden faal olma oranının azaldığını göstermektedir. Bunu da yüksek kentleşme hızı, yoğun göç ve işsizlik ile tarım dışı faaliyetlerde yoğunlaşma nedenlerine bağlamak olasıdır. Tablo : Yıllar Đtibari Đle Đktisaden Faal Olmayan Nüfus ĐKTĐSADEN FAAL OLMAYAN NÜFUS YILLAR TOPLAM EMEKLĐ ÖĞRENCĐ EVHANIMI SAYI % SAYI % SAYI % TÜRKĐYE GENELĐ , , , , , , , , , , , , , ,1 ANKARA ĐLĐ , , , , , , , , ,32 199* , , , , , ,5 ANKARA BÜYÜKŞEHĐR TOPLAMI 198** , , , , , , , , , , ,7 *Delice-Sulakyurt-Keskin ve Kırıkkale ilçelerinin 1989 yılında Ankara dan ayrılarak kurulan Kırıkkale Đline bağlanması sonucu 199 yılında 1985 e göre işsiz nüfus değerinde bir azalma ortaya çıkmıştır. **198 yılında Ankara Belediyesini oluşturan ilçeler dikkate alınmıştır. Kaynak: D.Đ.E., , Nüfusun Sosyal-Ekonomik Nitelikleri Çalışan nüfusun çalışabilir yaştaki nüfusa oranı incelendiğinde; yılları arasında gerek ülke genelinde gerekse Ankara da bir azalma eğilimi gözlenmektedir (Tablo 5.29.). Aynı eğilim 219

42 döneminde Büyükşehir toplamında da kendini gösterirken döneminde bir artış olduğu saptanmıştır. Bu artış döneminde dengelenmiş görünmektedir. Bu durumun kentte artan işsizlik oranı ile ilgisi olduğu söylenebilir. Tablo : Yıllara Göre Çalışan Nüfusun Çalışabilir Yaştaki Nüfusa Oranı(%) YILLAR TÜRKĐYE ANKARA BÜYÜKŞEHĐR ,45 52,25 * 198 6,65 48,34 42, ,17 44,98 38, ,33 44,67 4,29 2 5,26 42,9 38,9 * Söz konusu istatistikler 1975 yılı için yapılmamıştır. Kaynak: D.Đ.E., , Nüfusun Sosyal-Ekonomik Nitelikleri ÇALIŞAN NÜFUSTAKĐ DEĞĐŞĐMLER Tarihsel gelişim süreci içinde nüfus artışı ile birlikte çalışan nüfusun toplam nüfusa oranı (reel aktivite) Đstanbul ve Türkiye geneline benzer biçimde dalgalanmalı bir seyir göstermiştir. (Tablo 5.3.) (Şekil 5.47.) 197 yılında Ankara da % 35.9 olan reel aktivite oranı 1975 yılında % 37.6 a yükselmesine karşın 1975 ten itibaren bir düşüş eğilimi göstererek, 198 de % 34.5 ye, 1985 te % 33. e inmiş, 199 yılında ise bir miktar yükselerek % 34.1 a ulaşmıştır. 2 yılı itibariyle bu oran %34,8 dir. Ülkedeki artışa paralel bir reel aktivite oranı gözlenen son 2 yıllık periyotta, Đstanbul, 1985 yılı itibariyle %32 ile Ankara nın gerisinde iken, 2 yılı itibariyle %35,34 e ulaşarak Ankara yı yaklaşık yarım puan aşmıştır. Bu artış, Ankara kenti ekonomisinin Đstanbul a kıyasla küçüldüğü ya da yeterince büyümediği biçiminde yorumlanabilir. Tablo 5.3. : Yıllara Göre Ankara Đstanbul ve Türkiye de Reel Aktivite Oranları Y IL L A R T Ü R K ĐY E A N K A R A ĐS T A N B U L ,5 3 5,9 3 6, , 3 7,6 3 6, , 3 4,5 3 3, ,6 3 3, 3 2, ,4 3 4,1 3 4, , 9 3 4,8 3 5,3 4 Şekil : Y ıllara G öre T ürkiye, A nkara ve Đstanbul'd a R eel A ktivite O ranları REEL AKTĐVĐTE ORANI 5, 4, 3, 2, 1,, T Ü R KĐY E A N K A R A ĐS T A N B U L Y IL L A R Ankara Đli nde işgücüne katılma oranı yılında azalma gösterirken, 199 yılından sonra önemli bir değişim göstermemiştir. Erkek nüfusun işgücüne katılma oranı, kadın nüfusun işgücüne katılma oranından daha yüksek olmakla birlikte, cinsiyetler arası farkın 2 yılında azaldığı görülmektedir. Đşgücünün Genel Dinamikleri Erkek ve kadınların işgücüne katılma oranındaki değişim incelendiğinde, özellikle döneminde, erkeklerde işgücüne katılma oranının azaldığı, kadınlarda ise arttığı görülmektedir. 199 yılında erkeklerin işgücüne katılma oranı %72.4 iken, 2 yılında bu oran % 69.1 e düşmüştür. Buna karşılık, kadınlarda işgücüne katılma oranı % 22.8 den % 27 ye yükselmiştir. Bunun nedenlerinden birisi, özellikle hizmetler ve perakende sektöründe ücretli olarak istihdam edilen kadınların sayısındaki artış gösterilebilir. 22

43 2 yılında Ankara Đli nde yaş gruplarına göre işgücüne katılma oranı yaş grubunda her iki cinsiyet için de benzer düzeyde iken, bu oran yaş grubundan itibaren farklılaşmaktadır. Đşgücüne katılma oranında cinsiyetler arası farklılık tüm sayım yıllarında benzer bir biçimde görülmekle birlikte, özellikle 2 yılında tüm yaş gruplarındaki erkek ve kadın arasındaki işgücüne katılma oranı farkı, diğer sayım yıllarına göre azalmıştır. 2 yılında işgücüne katılma oranında yaş grubunda gerek erkekler, gerekse kadınlarda önemli bir azalmanın olması, 8 yıllık zorunlu temel eğitimle ilişkilendirilebilir döneminde erkeklerin işgücüne katılma oranı, 2-44 yaş grubunda aynı düzeyde seyretmekte iken 45 yaşından büyük erkeklerin işgücüne katılım oranındaki düşüş, keskin görünmektedir. Bu da, emekli nüfusun artışı ile ilişkilidir. Kadınların yaşa göre işgücüne katılma oranı, döneminde benzer bir yapı gösterirken 2 döneminde kadınların işgücüne katılma oranı özellikle 2-54 yaş gruplarında artış göstermiştir. Ankara Đli nde 12 ve daha yukarı yaştaki nüfus içinde işgücüne katılma oranı %48 olup cinsiyete göre önemli farklılıklar göstermektedir. Đşgücüne katılma oranı erkek nüfus için %69, kadın nüfus için % 27 dir.erkek nüfusun işgücüne katılma oranı köyde %85 iken, metropoliten kent olarak tanımlanabilecek büyükşehir sınırlarında %67, ilçe merkezlerinde % 64 tür. Büyükşehire bağlı ilçe merkezleri arasında işgücüne katılma oranı ise, Etimesgut Đlçesi nde %77 ile en yüksek, Çankaya ve Keçiören Đlçeleri nde ise % 65 ile en düşüktür. Đşgücüne katılma oranı kadın nüfus için yerleşim yerine göre büyük farklılık göstermektedir. Köydeki her 1 kadından 75 i işgücündeyken bu oran Büyükşehir Belediyesi toplamında 27, ilçe merkezlerinde ise 17 dir. Đlçelere göre kadın nüfusta işgücüne katılma oranı en yüksek olan ilçe merkezi %3 ile Çankaya dır. Erkek nüfus genç yaşlarda, düşük düzeyde işgücüne katılırken, yaşları arasında en üst düzeyde işgücüne katılmakta ve 44 yaşından sonra işgücünden ayrılmaktadır. Yerleşim yerlerine göre, erkek nüfusun işgücüne katılma oranı yaş grubunda önemli farklılık göstermemektedir. Büyükşehir ve ilçe merkezlerinde, 45 yaşından sonra işgücüne katılma oranı düşerken köylerdeki erkek nüfusu 65 yaşına kadar genç yaşlardaki gibi yüksek düzeyde işgücüne katılma oranını korumaktadır. Kadın nüfusun yaşa göre işgücüne katılma oranı, hem şehirde hem de köyde erkek nüfusun işgücüne katılma oranından düşüktür. Kadın nüfus, yerleşim yerlerine göre de farklı işgücüne katılım yapısı göstermektedir. Đlçe merkezlerindeki kadın nüfusun işgücüne katılma oranı, Büyükşehirlerdeki işgücüne katılma oranından tüm yaşlarda daha düşüktür. Köydeki kadın nüfus, şehirdeki kadın nüfustan oldukça yüksek oranda işgücüne katılmaktadır. Ankara Đli nde sayım yılları itibariyle 12 ve daha yukarı yaştaki nüfusun toplam nüfus içindeki oranı sürekli artış göstermektedir. 198 yılında, 12 ve daha yukarı yaştaki nüfusun toplam nüfus içindeki oranı %71 iken, 2 yılında bu oran %8 e yükselmiştir. 12 ve daha yukarı yaştaki nüfus oranında yükselme her iki cinsiyette de görülmektedir. Đşsizlik Durumu Genel nüfus sayımlarında 2 yılına kadar farklı işsizlik tanımları kullanıldığından sadece 2 yılının sonuçları yorumlanmıştır Buna göre Ankara Đli nde işsizlik oranı %11 dir. Bu oran, işgücündeki her 1 kişiden 11 inin işsiz olduğunu göstermektedir. Ankara Đli nde işgücüne dahil olmayan nüfusun oranı döneminde erkeklerde artma eğilimi gösterirken kadınlarda önemli bir değişim göstermemektedir. 2 yılında işgücüne dahil olmayan nüfusun yaklaşık % 7 ini kadın nüfus oluşturmaktadır. Sayımdan önceki bir hafta içinde çalışmayan ve bir işle de bağlantısı olmayanlardan, iş arayan ve son üç ayda iş aramak için bir girişimde bulunanların, toplam işgücü içindeki oranı, bir başka 221

44 deyişle işsizlik oranı %11 dir. Bu oran erkek nüfusta %9,6 iken, kadın nüfusta % 14,4 tür. Đşsizlik oranı ilçe merkezlerinde büyükşehire göre daha yüksektir. Đşsizlik oranı ilçe merkezlerinde % 16, büyükşehirde %12,8, köylerde ise % 1,8 dir. Büyükşehir ve ilçe merkezlerinde kadınların işsizlik oranı, erkeklerin işsizlik oranından daha yüksek iken, köylerde işsizlik oranı erkeklerde daha yüksektir. Büyükşehirde işsizlik oranı kadınlarda %2, erkeklerde %1,5 tir. Köylerde ise işsizlik oranı kadınlarda % 1,1, erkeklerde % 2,4 tür. Đşsiz nüfusun büyük çoğunluğunu genç nüfus oluşturmaktadır. Đşsiz nüfusun % 62 si 3 yaşından küçüktür. Ancak, TÜĐK-25 yılı verilerine göre, işsizlik oranında önemli bir artış olduğu görülmektedir. 2 yılı itibariyle % 11 olduğu belirtilen işsizlik oranının Ankara için %14,2 olarak tespit edilmesi, tarım dışı işsizliğin ise, %15,1 e ulaştığının anlaşılması, Ankara kentinin ekonomisinin üretimden uzaklaşan yapısını ve işgücü potansiyelinin ekonomiye katılamayan yapısını göstermektedir. Tablo : 3 Büyük Đlde 25 Yılı Đstihdam Değerleri BÖLGE ADI Kurumsal olmayan sivil nüfus (1) 15 ve daha yukarı yaştaki nüfus (1) Đşgücü (1) Đstihdam (1) Đşsiz (1) Đşgücüne dahil olmayan nüfus (1) Đşgücüne katılma oranı (%) Đşsizlik oranı (%) Tarım dışı işsizlik oranı (%) Đstanbul ,8 11,4 11,5 Đzmir ,1 13,1 15,2 Ankara ,5 14,2 15,1 Kaynak : TÜĐK, 25 ( Đstihdam Ankara Đli nde istihdam edilenlerin sayısında artış görülmektedir döneminde, tarım sektöründe istihdam edilenlerin oranında azalma eğilimi, hizmet sektöründe çalışanların oranında ise artma eğilimi görülmektedir. Tarım sektöründe istihdam edilenlerin toplam istihdam içinde payı, tüm sayım yıllarında hizmet sektöründe istihdam edilenlerden sonra 2. sırada yer almaktadır. Aynı dönemde hizmet sektöründe istihdam edilenlerin oranı % 52 den % 64 e yükselirken, tarım sektöründe istihdam edilenlerin oranı %28 den %16 ya düşmüştür döneminde sanayi ve inşaat sektörlerinde istihdam edilenlerin oranında önemli bir değişim görülmemekle birlikte, dönemi karşılaştırıldığında, toplam istihdam içinde hem inşaat hem de sanayi sektöründe çalışanların oranı azalmıştır döneminde istihdam edilenlerin sektörel dağılımı cinsiyete göre farklılık göstermektedir. Her iki cinsiyette de tarım sektörünün payında sürekli azalma görülürken bu azalma kadınlarda daha fazladır. 2 yılında istihdam edilen kadınların %34,2 si, erkeklerin ise %9,7 si tarım sektöründe çalışmaktadır. Đstihdam edilen nüfusun işgücü nüfusu içindeki oranı erkek nüfus için %9, kadın nüfus için yaklaşık %86 dır. Đstihdam edilen nüfusun ekonomik faaliyete göre yapısı, yerleşim yerlerine ve cinsiyete göre değişmektedir. Đstihdamdaki erkek nüfusun %66 sı hizmet sektöründe olup büyükşehirde bu oran % 74 lere yükselmektedir. Tarım sektöründe istihdam edilen erkek nüfusun oranı %1 olmasına karşın, köyde bu oran %56 dır. Đstihdam edilen kadın nüfusun ekonomik faaliyete göre dağılımı erkek nüfustan farklı bir yapı göstermektedir. Hizmet sektöründe istihdam edilen kadın nüfusun oranı %59, büyükşehirde ise bu oran yaklaşık %89 dur. Tarım sektöründe istihdam edilen kadın nüfusun oranı %34 iken, kırsal alanda bu oran %95 lere yükselmektedir. 222

45 ÇALIŞAN NÜFUSUN YAPISI VE KOMPOZĐSYONU Ankara Đlinde çalışan nüfusun yapısı incelendiğinde ülke ve Đç Anadolu Bölgesine göre farklı bir nitelik taşıdığı anlaşılmaktadır. Çalışanların faaliyetlere göre dağılımı açısından tarihsel gelişim süreci içerisinde kentleşme hızının artmasıyla birlikte 197 yılında çalışanların %67.7 sinin istihdam edildiği tarım sektörü 199 yılında %53,7 ye düşmesine karşın ülkenin en baskın iktisadi faaliyeti konumunu sürdürmektedir. Bu oran aynı dönemde Đç Anadolu Bölgesinde % 5,8, Ankara Đli bazında % 18,2, Ankara Büyükşehir Belediyesi kapsamındaki ilçeler toplamında da % 1.14 olarak gerçekleşmiştir. Tablo : Türkiye Yıllara Göre Sektörel Dağılım SEKTÖRLER ÇALIŞAN NÜF. % ÇALIŞAN NÜF. % ÇALIŞAN NÜF. % ÇALIŞAN NÜF. % ÇALIŞAN NÜF. % ÇALIŞAN NÜF. % ZĐRAAT ,3 ĐSTĐHRAÇ ,36 ĐMALAT ,6 ELEKTRĐK ĐNŞAAT ,6 TĐCARET ,66 ULAŞTIRMA MALĐ KURUMLAR ,1 TOPLUM HĐZMET ,48 ĐYĐ TANIMLANMA ,1 TOPLAM Kaynak: DĐE, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri. 2 yılına gelindiğinde de, tarımın ülke genelinde istihdamdan aldığı payın düşüşüne paralel, Ankara da da tarımın istihdamdan aldığı pay azalmakta, buna karşın sanayi sektörü daha durağan bir nitelik göstermekte, kente temel karakteristiğini veren hizmetler sektörü ise artış eğilimini sürdürmektedir. Tablo : Đşgücünün Sektörel Dağılımı (199-2) 199 NÜFUS TARIM SANAYĐ HĐZMETLER TOPLAM ANKARA TÜRKĐYE Ankara da Çalışanların Türkiye Đçindeki Oranı (%) 1,1,9 4,1 4,7 Ankara da Toplam Çalışanların Sektörel Dağılımı (%) 18,1 14,3 67,6 2 NÜFUS TARIM SANAYĐ HĐZMETLER TOPLAM ANKARA TÜRKĐYE Ankara da Çalışanların Türkiye de Toplam Çalışanlar Đçindeki Oranı 1,,9 4,5 5,3 Ankara da Toplam Çalışanların Sektörel Dağılımı (%) 16,2 13,4 7,4 Kaynak: DĐE, 2 Genel Nüfus Sayımı, 25 Ankara da imalat sanayinde çalışanların oranı, hizmetler sektörü kadar baskın olmasa da sektörel dağılım içinde Türkiye ortalamasının üzerindedir. 197 yılında imalat sanayinde çalışanların oranı Türkiye de % 8,5, Ankara da %1,5 olarak gerçekleşmiştir. 199 yılına kadar ulaşan gelişim süreci içinde ülkedeki gelişime paralel olarak Ankara imalat sanayinde de düzenli sayılabilecek bir artış gözlenmektedir.199 yılında ise çalışan nüfusun % 18.9 u, Đç Anadolu 223

46 Bölgesinde, %1.22 si Ankara Đlinde, %13 ü, Ankara Büyükşehir Belediyesi kapsamındaki Đlçeler toplamında da % u imalat sanayinde istihdam edilmektedir. 2 yılında ise, imalat sanayinin Ankara ilinde %12,2 oranına gerilemesine karşın büyükşehir kapsamındaki ilçelerde %13,58 e çıktığı görülmektedir. Şekil : Ankara'da Đşgücünün Temel Sektörlere Dağılımı (198-2) TARIM SANAYĐ HĐZMETLER Oran (%) Tablo : Ankara Đli Yıllara Göre Sektörel Dağılım SEKTÖRLER ÇALIŞAN % ÇALIŞAN % ÇALIŞAN % ÇALIŞAN % ÇALIŞAN % ÇALIŞAN % NÜF. NÜF. NÜF. NÜF. NÜF. NÜF. ZĐRAAT ,2 ĐSTĐHRAÇ ,35 ĐMALAT ,2 ELEKTRĐK ,1 ĐNŞAAT ,3 TĐCARET ,8 ULAŞTIRMA ,2 MALĐ KURUMLAR ,7 TOPLUM HĐZMET ,8 ĐYĐ TANIMLANMA ,26 TOPLAM Kaynak: DĐE, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri Đmalat sanayindeki bu sınırlı büyüme eğiliminin, TÜĐK 25 yılı verilerine göre, inşaat sektörünün hizmetler içinde tasnif edilmesinden vazgeçilerek bu sektörün sanayi sektörü içine dahil edilmesiyle de ilgili olarak bir değişiklik yaşadığı söylenebilir. 2 yılı itibariyle toplam istihdamın %4,6 sını karşılayan inşaat sektörünün hizmetler içinden alınıp, sanayi sektörüne dahil edilmesi, sanayi sektörünün 2 yılı verileri uyarınca, yaklaşık 17,3 lük bir istihdam değeri olabileceğini göstermektedir. Oysa TÜĐK tarafından açıklanan 25 yılı istihdam verileri sanayi sektörü için Ankara da %23,5 lik bir işgücü olduğunu göstermektedir (1 bölümde Tablo 1.6 da detayı verilmektedir). Bu durumda, 2 yılından 25 e ulaşılıncaya kadar sanayi sektörünün yaklaşık 6,2 puan büyüdüğü söylenebilir. Bu büyümenin ise, 22 yılı sonrası ülkesel politikalar ile büyük bir ivme kazanan inşaat sektörü öncülüğünde gerçekleştiği ifade edilebilir. bunun dışında madencilik ve istihraç sektörü ile imalat sanayinde de büyümeler olduğu gözden kaçırılmamalıdır. Đstihdamın, iktisadi faaliyet kollarına göre dağılımına bakıldığında da, yıllar itibariyle, toplum hizmetlerindeki sürekli artış dikkat çekmektedir. Kente temel karakterini veren başkentlik işlevlerini de kapsayan toplumsal hizmetler, ildeki en yoğun istihdam kaynağıdır. Đstihdam kaynağı olarak diğer büyük faaliyet kolu olan ziraatın ise istihdamdan sürekli azalan bir pay aldığı, buna karşın ticaret ve mali kurumlar alt kollarında önemli bir yükselme eğilimi olduğu görülmektedir. 224

47 Şekil 5.49.: Ankara Đli Yıllara Göre Sektörel Dağılım ÇALIŞAN SAYISI ZĐRAAT ĐSTĐHRAÇ ĐMALAT ELEKTRĐK ĐNŞAAT SEKTÖRLER TĐCARET ULAŞTIRMA MALĐ KURUMLAR TOPLUM HĐZMETLERĐ ĐYĐ TANIMLANMAMIŞ Tablo : Büyükşehir Belediyesi Kapsamındaki Đlçelerde 2 Yılı Sektörel Dağılımı ĐKTĐSADĐ FAALĐYET KOLLARI ÇALIŞAN SAYISI % ZĐRAAT,AVCILIK, ORMANCILIK VE BALIKÇILIK 4773,4 MADENCĐLĐK VE TAŞ OCAKÇILIĞI 2596,25 ĐMALAT SANAYĐ ,58 ELEKTRĐK, GAZ VE SU ,14 ĐNŞAAT ,89 TOPTAN VE PAREKENDE TĐC., LOKANTA VE OTELLER ,6 ULAŞTIRMA, HABERLEŞME VE DEPOLAMA ,1 MALĐ KURUMLAR, YARDIMCI ĐŞ HĐZMETLERĐ ,18 TOPLUM HĐZMETLERĐ SOSYAL VE KĐŞĐSEL HĐZM ,42 ĐYĐ TANIMLANMAMIŞ FAALĐYETLER TOPLAM Kaynak: DĐE, 2, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri Đşgücünün büyükşehir belediyesi sınırları içindeki dağılımı ise il bazındakinden farklılaşmaktadır. Büyükşehir sınırları içinde (2 yılı itibariyle 8 ilçeden oluşan metropoliten kent), ziraatın %,4 lük bir pay aldığı, buna karşın, toplum hizmetlerinin %43,5 e yaklaştığı görülmektedir. Kentsel ölçekte mali kurumlar ve ticaret ile ulaştırma sektörlerinde de istihdam artmakta, imalat sanayi ise daha küçük bir artış göstermektedir. Ankara metropoliten kenti için 199 ve 2 yılı sektörel dağılımları irdelendiğinde ise en dikkat çekici unsur, inşaat ve imalat sanayi sektörlerinde azalan istihdama karşın, toplum hizmetleri, ticaret ve mali kurumlar başta olmak üzere, elektrik ve madencilik sektörlerindeki büyümelerdir. Kentin üretim unsurları olan imalat sanayi dışında gelişiyor görünen ekonomisi, büyük ölçüde ticaret ve hizmetler sektörü alt kollarında uzmanlaşmalar hazırlamaktadır. Ülkenin genel ekonomik yapısının aksine Ankara hizmetler sektöründe uzmanlaşmıştır. 197 yılında Türkiye deki % 21.2 lik hizmetler sektörü payına karşın Ankara % 49.1 ile ülkenin hizmetler sektöründe en yoğun kentlerinden biridir. 199 yılına kadar olan süreçte düzenli bir artış eğilimi gösteren hizmetler sektörü Türkiye de % 33.2, Đç Anadolu Bölgesinde % 38.4 oranına yükselirken Ankara % 68.1 oranı ile ülkenin hizmetler sektöründe en yoğun çalışanının bulunduğu şehri konumuna gelmiştir. Hizmetler sektörü alt kolları bazında irdelendiğinde Ankara nın ülke başkenti ve idari merkezi olması nedeniyle Toplumsal Hizmetler de önemli bir yoğunlaşma gösterdiği gözlenmektedir. 225

48 Türkiye ekonomik açıdan tarımsal bir karaktere sahiptir. Ankara da Toplum Hizmetleri sektörel dağılım içerisinde 2 yılı itibariyle % 35,8 ile en baskın faaliyet koludur. Şekil 5.5.a: Büyükşehir Belediyesi Kapsamındaki Đlçelerde 199 Yılı Sektörel Dağılımı 199 YILI SEKTÖREL DAĞILIM 42,74% ZĐRAAT,AVCILIK, ORMANCILIK VE BALIKÇILIK MADENCĐLĐK VE TAŞ OCAKÇILIĞI 1,23%,32% 1,14%,6% ĐMALAT SANAYĐ ELEKTRĐK, GAZ VE SU ĐNŞAAT 6,32% 6 15,39% TOPTAN VE PAREKENDE TĐC., LOKANTA VE OTELLER ULAŞTIRMA, HABERLEŞME VE DEPOLAMA 14,73% 8,9% 1,% MALĐ KURUMLAR, YARDIMCI ĐŞ HĐZMETLERĐ TOPLUM HĐZMETLERĐ SOSYAL VE KĐŞĐSEL HĐZM. ĐYĐ TANIMLANMAMIŞ FAALĐYETLER Şekil 5.5.b: Büyükşehir Belediyesi Kapsamındaki Đlçelerde 2 Yılı Sektörel Dağılımı 2 YILI SEKTÖREL DAĞILIM 43,65% ZĐRAAT,AVCILIK, ORMANCILIK VE BALIKÇILIK MADENCĐLĐK VE TAŞ OCAKÇILIĞI ĐMALAT SANAYĐ,33% ELEKTRĐK, GAZ VE SU 11,24%,4% ĐNŞAAT 6,4% 16,69% 1,15% 6,93% 13,65%,25% TOPTAN VE PAREKENDE TĐC., LOKANTA VE OTELLER ULAŞTIRMA, HABERLEŞME VE DEPOLAMA MALĐ KURUMLAR, YARDIMCI ĐŞ HĐZMETLERĐ TOPLUM HĐZMETLERĐ SOSYAL VE KĐŞĐSEL HĐZM. ĐYĐ TANIMLANMAMIŞ FAALĐYETLER Bunu ülke başkenti olan Ankara da yoğunlaşan kamu kuruluşlarına bağlamak olasıdır. 197 yılında toplum hizmetleri Türkiye de % 1.3 oranına sahip iken düzenli bir artışla 199 yılında % 14.3 e ulaşmıştır. Ankara Büyükşehir Belediyesi kapsamındaki Đlçeler bazında 199 da % (Şekil 5.5.a.) olan bu oran Ankara Đli nde 197 yılında % 28.4 iken 199 da % 34.6 ya yükselmiştir. 199 yılı itibarıyla Đç Anadolu Bölgesinde söz konusu oranın % 18.7 olduğu göz önüne alınırsa Ankara nın toplum hizmetleri açısından ülke ve bölgesi içindeki önemi daha net anlaşılabilir. 2 yılı verileri de bu gelişmenin pekiştiğini göstermektedir. Đşgücünün Đlçelere Dağılımı 199 yılı DĐE verilerine göre, Ankara Büyükşehir Belediyesi kapsamındaki ilçeler Ankara Đlindeki işgücünün % 72,6 sına sahiptir. 2 yılı verileri ise, bu oranın %73,1 e yükseldiğini göstermektedir. Tarım dışı faaliyetler olan sanayi ve hizmetlerdeki istihdam açısından 226

49 bakıldığında ise, 2 yılı itibariyle metropoliten kent, ildeki istihdamın %86,8 ini karşılamaktadır. Bu tespit, ildeki ekonomik yapı ve etkinliklerin yoğunlaştığı metropoliten kentte, tarım dışı işgücünün de yoğun biçimde yer aldığını ortaya koymaktadır. Şekil : Tarım Sektörü Đstihdamının Đlçelere Göre Dağılımı (2) Şekil : Sanayi Sektörü Đstihdamının Đlçelere Göre Dağılımı (2) Şekil : Hizmetler Sektörü Đstihdamının Đlçelere Göre Dağılımı (2) Altındağ Çankaya Etimesgut Gölbaşı Keçiören Mamak Sincan Yenimahalle Akyurt Ayaş Bala Beypazarı Çamlıdere Çubuk Elmadağ Evren Güdül Haymana Kalecik Kazan Kızılcahamam Nallıhan Polatlı Şereflikoçhisar Altındağ Çankaya Etimesgut Gölbaşı Keçiören Mamak Sincan Yenimahalle Akyurt Ayaş Bala Beypazarı Çamlıdere Çubuk Elmadağ Evren Güdül Haymana Kalecik Kazan Kızılcahamam Nallıhan Polatlı Şereflikoçhisar Altındağ Çankaya Etimesgut Gölbaşı Keçiören Mamak Sincan Yenimahalle Akyurt Ayaş Bala Beypazarı Çamlıdere Çubuk Elmadağ Evren Güdül Haymana Kalecik Kazan Kızılcahamam Nallıhan Polatlı Şereflikoçhisar Đlçeler itibariyle, işgücü ve istihdam durumu irdelendiğinde; metropoliten kent içindeki ilçelerdeki işgücü ve istihdam oranlarının diğer ilçelerden daha kabul edilebilir düzeyde olduğu, kırsal alana gidildikçe işsizliğin arttığı görülmektedir. Metropoliten kent dışındaki ilçelerde ziraat en temel istihdam kaynağı olarak göze çarpmaktadır. Bu ilçeler içinde, Kazan, Elmadağ ve Akyurt da sanayi istihdamının yükselmekte olduğu görülmektedir ancak, metropoliten kent dışındaki tüm ilçelerde hizmetler sektöründe bir sıçrama oluşmamaktadır. Metropoliten kent, hizmetlerin de odağı ve temel yoğunlaşma noktası olma karakterini pekiştirerek sürdürmektedir. Büyükşehir kapsamındaki Đlçelerin işgücünden aldığı pay incelendiğinde ise, istihdamın sayısı açısından metropoliten kent içindeki Altındağ ve Sincan ın en fazla sanayi çalışanına sahip olduğu görülmekle birlikte, istihdamın ilçe bütünündeki toplam çalışanlara oranı açısından bir değerlendirme yapıldığında, küçük nüfuslu ve önemli sanayi tesislerinin bulunduğu ilçelere olan, Elmadağ, Akyurt ve Kazan ın öne çıktığı görülmektedir. Sanayi sektöründe çalışanların ilçe 227

50 sektörel dağılımından aldığı pay açısından bakıldığında; Elmadağ, Akyurt, Kazan, Çubuk, Altındağ, Sincan, Beypazarı ve Gölbaşı sıralaması oluşmaktadır. Metropoliten kent içinde tasnif edilen ilçelerden sadece Altındağ, Sincan ve Gölbaşı nın bulunduğu bu sırlama, sanayinin güçlü ulaşım bağlantıları üzerindeki ilçelerle iş-iskan ilişkisi kurduğunu, yer seçimine bağlı bu eğilimin büyükşehir içinde de görece çeperdeki ilçelerde işlerlik kazandığını göstermektedir. Büyükşehir içindeki ilçelerden Sincan Organize Sanayi Bölgesine komşu ilçe olması nedeniyle, önemli bir sanayi istihdamına sahip olup, bu oranın günümüze dek arttığı tahmin edilmektedir. Altındağ ise, kentin merkezine sıkışan küçük sanayi alanlarını kapsayan yapısıyla öne çıkmaktadır. Ancak, 24 sonrası Kazıkiçi bölgesindeki küçük sanayi işyerlerinin boşaltılması sonucu bu oranın da azalmış olabileceği öngörülmektedir. Tablo : 2 Yılı Đtibariyle Ankara Đli Đşgücünün Đlçelere Göre Dağılımı Ankara Đşgücü Toplam Nüfus 12 ve üzeri nüfus Oran (%) Đşgücü Oran (%) Đstihdam Oran (%) Đşsiz Oran (%) Đşgücünde Olamayan Oran (%) Toplam , , ,7 Altındağ , , ,7 Çankaya , , ,3 Etimesgut , , , , ,2 Gölbaşı , , , , ,7 Keçiören , , , , ,8 Mamak , , , , ,2 Sincan , , , , ,4 Yenimahalle , , , , ,7 Akyurt , , , , ,2 Ayaş , , , ,4 Bala , , ,8 Beypazarı , , , , ,6 Çamlıdere , ,4 Çubuk , , ,2 Elmadağ , , , , ,9 Evren , , , ,8 Güdül , , , , ,4 Haymana , , , ,6 Kalecik , Kazan , , , ,5 Kızılcahamam , , , Polatlı , , , , ,8 Şereflikoçhisar , , Kaynak: Genel Nüfus Sayımı Ankara, DĐE, 25 Hizmetler sektörü açısından ise, metropoliten kent içindeki Çankaya, Etimesgut, Yenimahalle ve Keçiören ilçeleri temel istihdam kaynağı olarak öne çıkmaktadır. Gölbaşı, Altındağ, Mamak ve Sincan ise görece daha az hizmet işgücüne sahiptir. Tablo : Đstihdamın Metropoliten Kentte Dağılımı Tarım Sanayi Hizmetler Altındağ,6 25,2 74,2 Çankaya,3 8,8 9,9 Etimesgut,4 11,7 87,9 Gölbaşı 1,3 19,3 79,4 Keçiören,5 15,6 84, Mamak,4 18, 81,6 Sincan,8 21,4 77,8 Yenimahalle,5 14,2 85,3 228

51 ĐŞGÜCÜ VE GAYRI SAFĐ YURT ĐÇĐ HASILA (GSYĐH) 2 Yılında gayri safi yurtiçi hasıla Türkiye de milyon iken, Đç Anadolu da milyon ve Ankara ilinde milyon TL civarındadır. Ülkede gayrisafi yurt içi hasılanın hizmetler ve sanayi sektörlerindeki gelişimine karşın, Ankara da büyük ölçüde hizmetler sektörü lokomotifliğinde arttığı görülmektedir. Şekil : Ankara da Yıllara ve Sektörlere Göre GSYĐH (Cari Fiyatlarla) TARIM SANAYĐ HĐZMETLER Kaynak :GSYĐH nın Đllere Göre Dağılımı(199-2), DĐE Yılları arasında Ankara da GSYĐH nın en fazla üretildiği sektör ticarettir. Bunu ulaştırma ve haberleşme, izlemektedir yıllarında sektörel dağılıma bakıldığında; Ankara da tarım sektörünün GSYĐH daki payı, 199 yılında %5,3 iken, 2 yılında %4,7 oranına düşmüştür. Sanayi ise, %12,3 ile ancak 3. sırada yer alabilmektedir. Đnşaat, devlet hizmetleri, mali kuruluşlar ile bunu bütünleyen mali iş kollarının da önemli bir gayrisafi hasıla ürettikleri görülmektedir. Bu veriler de Ankara nın işgücü ve ekonomik yapısı ile ilgili verileri bütünleyen nitelikleri ile anlam kazanmaktadır. Tablo : Ankara da Yıllara ve GSYĐH nın Alt Sektörler Bazında Gelişimi TARIM 4,9 4,5 4,6 4,4 4,5 4,9 5,1 6,3 5,5 4,7 Çiftçilik ve Hayvancılık 4,8 4,4 4,5 4,4 4,5 4,8 5 6,2 5,4 4,6 Ormancılık,1.2,1,1,1,1,1,1,1,1 Balıkçılık. SANAYĐ 15,5 14,1 13,6 14,5 14,8 15,1 17,6 14,9 13,8 12,3 Madencilik ve Taşocakçılığı,3,2,3,4,3,4,5,6 1,1,6 Đmalat Sanayi 12,9 11,6 11,5 11,9 12,1 12,2 14,3 12,1 1,1 9,2 Elektrik, Gaz, Su 2,4 2,3 1,8 2,2 2,3 2,4 2,8 2,2 2,6 2,5 ĐNŞAAT 12,3 11,9 11,9 11,6 9,3 6,7 8,4 8,1 9,6 11,8 TĐCARET 22,5 22,1 21, ,6 23,7 26,5 23,9 21,3 21,3 Toptan ve Perakende Ticaret 2,7 2,3 19,8 21,1 21,7 21, ,5 19,3 19,3 Otel, Lokanta Hizmetleri 1,8 1,8 1, ,1 2,6 2,4 2 2 ULAŞTIRMA VE HABERLEŞME 16,2 17,2 65,5 18,7 17,2 17,9 22,3 21 2,2 18,1 MALĐ KURULUŞLAR 7,9 7,9 9,7 5,8 8,8 12,1 14,8 15,4 11,5 7,8 KONUT SAHĐPLĐLĐĞĐ 4,2 4,8 5,1 5,4 5,3 5,3 6,6 6,4 9 8,8 SERBEST MESLEK VE HĐZMETLER 5,2 5,2 5,1 5,1 5,1 5,2 5,9 5,5 5,1 4,6 (ESKĐ) ĐZAFĐ BANKA HĐZMETLERĐ 4,8 4,6 5,3 2,7 3,1 6,8 27,2 22,6 18,3 1,7 DEVLET HĐZMETLERĐ 13,1 12,9 12,1 1,7 9,7 1,8 13,3 14,3 15,5 13 KAR AMACI OLMAYAN ÖZEL HĐZMET KURULUŞLARI,6 1,5 2 1, ,4 1,4 2,3 2,5 ĐTHALAT VERGĐSĐ 2,4 2,6 3,2 2,1 3,7 4,2 5,4 5,3 4,6 5,8 GSYĐH Kaynak :GSYĐH nın Đllere Göre Dağılımı(199-2), DĐE 229

52 Gayrı safi yurt içi hasılanın üretildiği ilçelere göre dağılımı irdelendiğinde ise, Çankaya ilçesin en büyük paya sahip olduğu görülmektedir. Ülkesel gayrisafi hasılanın %1,67 sini üreten Çankaya, kentte üretilen gelirin de %21,26 sını karşılamaktadır. Bu ilçeyi, bir başka merkezi iş alanı işlevine sahip ilçe olarak %2,44 ile Altındağ ve bir çok önemli sanayi ve küçük sanayi tesisini barındıran Yenimahalle %14,5 ile izlemektedir. Keçiören ise ancak %11,24 lük paya sahiptir. Mamak ilçesinin %5,96 lık payı nüfusu göz önüne alındığında önemli çalışma alanlarından yoksun bir bölgeyi işaret etmektedir. Tablo : Đlçeler Đtibariyle Gayri Safi Yurtiçi Hasıla 1996 GSYĐH(Alıcı fiyatlarıyla) TL Türkiye Đçindeki Oranı (%) Ankara Đli Đçindeki Oranı (%) ANKARA ,87 1, 1 ALTINDAĞ ,61 2,44 2 ÇANKAYA ,67 21,26 3 ETĐMESGUT ,25 3,18 4 GÖLBAŞI ,16 2,2 5 KEÇĐÖREN ,88 11,24 6 MAMAK ,47 5,96 7 SĐNCAN ,32 4,2 8 YENĐMAHALLE ,11 14,5 9 AKYURT ,11 1,43 1 AYAŞ ,5,7 11 BALA ,4,5 12 BEYPAZARI ,18 2,25 13 ÇAMLIDERE ,2,32 14 ÇUBUK ,11 1,33 15 ELMADAĞ ,1 1,24 16 EVREN ,1,14 17 GÜDÜL ,2,26 18 HAYMANA ,7,83 19 KALECĐK ,4,53 2 KAZAN ,11 1,45 21 KIZILCAHAMAM ,4,46 22 NALLIHAN ,1 1,21 23 POLATLI ,31 3,88 24 ŞEREFLĐKOÇHĐSAR ,1 1,3 Kaynak: Bunun dışında, Polatlı ve Beypazarı ilçeleri de, Gölbaşını aşan, Sincan ve Etimesgut düzeyindeki GSYĐH değerleri ile öne çıkmaktadırlar. Büyükşehir kapsamına yeni katılan ilçelerden ise Kazan ve Akyurt un güçlendiği görülmektedir. Sanayi gelişimlerinin yoğunlaştığı bu ilçeleri, Çubuk ve Elmadağ izlemektedir. Bu değerlerin 2 yılı sonrası için güncellenmesi gerekmektedir EKONOMĐK FAALĐYETLERDE YOĞUNLAŞMA Türkiye ekonomik yapısı içinde, Ankara Đlinin ekonomik faaliyetlerinden hangilerinin uzmanlaştığını hangi sektörlerde yığılma görüldüğünü ve bunların değişimlerini göstermek amacıyla yoğunlaşma oranları 21 araştırılmıştır. Bu oranın 1 çıkması belli sektördeki faaliyetin Türkiye ortalaması çevresinde olduğunu, 1 den yüksek çıkması Türkiye ye kıyasla bir yığılma olduğunu göstermektedir. Tarihsel süreç içinde, Ankara da tarım ve istihraç dışında Türkiye ye göre yığılmanın; hizmetler sektöründe görüldüğü, bu hizmetler içinde ise, daha çok sırasıyla mali kurumlar, elektrik-gaz-su, 21 Location Quotiens : (Sektördeki Bölgesel Đşgücü/Bölge Toplam Đşgücü) / (Sektördeki Ülkesel Đşgücü/Ülke Toplam Đşgücü) 23

53 toplum hizmetleri ve ulaştırma alt gruplarının ağırlıklı olduğu görülmektedir. Đmalat sanayinin de Türkiye ortalaması düzeyinde seyrettiği, ancak söz konusu yığılmanın hizmetler sektöründeki kadar yüksek olmadığı belirlenmiştir. 199 yılı itibariyle, Đç Anadolu Bölgesi Đllerinin, Türkiye ye göre yoğunlaşma oranlarına bakıldığında; Ankara nın aksine Bölgenin % 69 unun Türkiye nin ekonomik yapısına uygun olarak tarım sektöründe yoğunlaştığı anlaşılmaktadır. 2 yılı verileri bölgede tarımın ağırlığının azaldığı, özellikle Konya, Kayseri illerinde sanayi sektöründe yoğunlaşmanın hızlandığını gösterse de, bölgeye hakim olan temel ekonomik sektör tarımdır. Ayrıca, Eskişehir ile Karaman ın yanında Sivas ve Kayseri de de Đstihraç Sektöründe bir yığılma olduğu görülmektedir. Doğal kaynaklarla ilgili bu yoğunlaşma kentsel ekonomi içinde temel istihdam kaynağı olarak değerlendirilebilecek bir boyutta değildir. Sanayi Sektöründe yoğunlaşma oranları Kayseri, Eskişehir ve Kırıkkale de, Ankara ya göre daha yüksektir. Ankara ve Eskişehir de, Türkiye nin ekonomik yapısının aksine, tarım dışı faaliyetlerde özellikle hizmetler sektöründe bir yoğunlaşma görülmesi ise, bu Đllerdeki kentleşme hızının yüksekliğine bağlanabilir. Türkiye geneline göre, Ankara nın sektörel yoğunlaşma oranı 199 yılı itibariyle diğer sanayileşmiş kentlerle karşılaştırıldığında, hizmetler sektöründe, özellikle mali kurumlar, elektrik ve toplum hizmetleri alt grupları bazında, Ankara nın diğer sanayileşmiş kentlere göre ilk sırada yer aldığı görülmektedir. Ankara nın hizmetler sektöründe ihtisaslaşmış bir kent olduğunu, ülkenin başkenti olması nedeniyle, kamu yönetimiyle sosyal, kültürel ve bazı kamu servislerinin yoğun olduğunu, sanayinin ise ikinci derecede önemli olduğu görülmektedir. 2 yılı itibariyle de bu eğilimlerin sürdüğünü söylemek olasıdır. Tablo : Ankara ve Sanayileşmiş Kentlerdeki 199 Yılı Yoğunlaşma Oranları Sıralaması ANKARA ĐSTANBUL ĐZMĐR 1 MALĐ KURUMLAR MALĐ KURUMLAR 3.51 ĐYĐ TANIMLANMAMIŞ ELEK., GAZ VE SU 2.69 ĐMALAT MALĐ KURUMLAR TOPLUM HĐZMETLERĐ 2.42 ĐYĐ TANIMLANMAMIŞ ĐMALAT ULAŞTIRMA TĐCARET TĐCARET TĐCARET ULAŞTIRMA TOPLUM HĐZMETLERĐ ĐNŞAAT ĐNŞAAT ULAŞTIRMA ĐMALAT 1.89 TOPLUM HĐZMETLERĐ ĐNŞAAT ĐSTĐHRAÇ.776 ELEK., GAZ VE SU ELEK., GAZ VE SU ĐYĐ TANIMLANMAMIŞ.478 ĐSTĐHRAÇ.564 ZĐRAAT.61 1 ZĐRAAT.338 ZĐRAAT.96 ĐSTĐHRAÇ.316 ADANA BURSA KOCAELĐ 1 ĐYĐ TANIMLANMAMIŞ ĐMALAT 2.72 ĐMALAT ULAŞTIRMA ĐYĐ TANIMLANMAMIŞ ĐYĐ TANIMLANMAMIŞ ĐMALAT TĐCARET ĐNŞAAT TĐCARET ĐNŞAAT TOPLUM HĐZMETLERĐ ĐNŞAAT 1.44 ELEK., GAZ VE SU 1.81 ULAŞTIRMA ELEK., GAZ VE SU 1.13 MALĐ KURUMLAR.997 TĐCARET TOPLUM HĐZMETLERĐ.994 ULAŞTIRMA.963 MALĐ KURUMLAR MALĐ KURUMLAR.948 ĐSTĐHRAÇ.867 ELEK., GAZ VE SU ZĐRAAT.92 TOPLUM HĐZMETLERĐ.84 ZĐRAAT.69 1 ĐSTĐHRAÇ.422 ZĐRAAT.747 ĐSTĐHRAÇ.183 Kaynak: DĐE, 199, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri. Sanayi ve Hizmetler Sektörü Yoğunlaşması Ekonomik Yapının incelendiği 6. Bölüm içinde sanayi ve hizmetler sektörüne dair yoğunlaşma verileri detayları ile verilmekte olup, bu bölümde, sanayi ve hizmetler alt kollarındaki yoğunlaşmanın yıllar itibariyle sıralı gelişimi gösterilecektir. Đmalat Sanayi alt kollarındaki yoğunlaşmaların yıllar itibariyle izlenmesi ile, Ankara da orman ürünleri sanayinin en önemli yoğunlaşma unsuru olduğu anlaşılmaktadır. 199 yılında 2,46 ya ulaşan bu sektördeki yoğunlaşma 2 yılında,9 a gerilese de, ildeki en yoğun imalat sanayi kolu olma unvanını açık 231

54 korumaktadır. Kağıt- kağıt ürünleri ve basım sanayi de 198 den beri ildeki önemli yoğunlaşma oranlarından birine sahiptir. Bunların dışında metal eşya sanayi de ülke ortalamasının üzerinde bir yoğunluğa sahip olup, diğer imalat sanayi kolları ülke ortalamasının altındadır. Tablo 5.4. : Ankara da Đmalat Sanayi Alt Sektörlerinin Yoğunlaşma Oranları Sıralaması (197-2) KAĞIT SAN KAĞIT SAN ORMAN SAN 1.95 ORMAN SAN 1.9 ORMAN SAN 2.46 ORMAN SAN KĐMYA SAN. 1.7 ORMAN SAN 1.41 KAĞIT SAN METAL EŞYA S KAĞIT SAN. 2. KAĞIT SAN ANA METAL S GIDA SAN METAL EŞYA S KAĞIT SAN METAL EŞYA S METAL EŞYA S ORMAN SAN 1.43 METAL EŞYA S KĐMYA SAN..9 ANA METAL S..95 GIDA SAN. 1.5 KĐMYA SAN METAL EŞYA S TAŞ TOPRAK S..82 GIDA SAN..88 GIDA SAN..9 TAŞ TOPRAK S..84 TAŞ TOPRAK S TAŞ TOPRAK S 1.13 KĐMYA SAN..82 ANA METAL S..86 KĐMYA SAN..88 KĐMYA SAN..83 ANA METAL S GIDA SAN. 1.6 DOKUMA SAN..64 TAŞ TOPRAK S..79 TAŞ TOPRAK S..73 ANA METAL S..64 DĐĞER SAN DOKUMA SAN..64 DĐĞER SAN..57 DĐĞER SAN..62 DĐĞER SAN..52 DĐĞER SAN..49 GIDA SAN DĐĞER SAN..61 ANA METAL S..48 DOKUMA SAN..41 DOKUMA SAN..33 DOKUMA SAN..35 DOKUMA SAN..37 Kaynak: DĐE, 199, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri Ankara da hizmetler sektöründeki yoğunlaşma oranları ise tüm alt kollarda ülkeden daha yoğun bir yapıya işaret etmektedir. Đlde ve kentte temel istihdam kaynağı olan toplum hizmetlerine karşın, istihdam içinde yaklaşık %11 lik bir pay alan mali kurumlar alt sektörünün ise, sürekli 3 ün üzerinde seyreden yoğunlaşma oranı ile en yoğun hizmet sektörü olduğu söylenebilir. 199 lı yıllardan sonra kentten ayrılma eğilimine giren bankacılık hizmetlerinin yönetim merkezlerine karşın, Ankara nın bu alt sektördeki yoğunluğu sürüyor görünmektedir. Ancak, Başkentin en güçlü olduğu bu alt sektörde bir kırılma yaşıyor olduğu gözden kaçırılmamalıdır. Mali kurumlar alt sektörü gibi istihdamdan büyük pay almayan elektrik-gaz-su sektöründeki yoğunlaşma da, bu faaliyetlerin merkezi düzeyde sağlandığı kurumların Ankara da bulunmasıyla ilişkilendirilebilir. Başkentlik işlevlerinin biçimlendirdiği ve temel istihdam kaynağı olan toplum hizmetlerindeki istihdam artışına karşın yoğunlaşma oranının düşüyor olması, bu hizmetlerin diğer kentlerde de yoğunlaşmaya başlamasıyla açıklanabilir. Ulaşım, ticaret ve inşaat sektörlerindeki yoğunlaşmaların ise özellikle 2 sonrası inşaat sektöründe önemli bir yoğunlaşma ile öne çıktığı gözlenmektedir. Tablo : Ankara da Hizmetler Alt Sektörlerinin Yoğunlaşma Oranları Sıralaması (197-2) MALĐ KURUM. 3.7 TOPLUM HĐZM MALĐ KURUM MALĐ KURUM MALĐ KURUM MALĐ KURUM TOPLUM HĐZM ELEKTRĐK 2.69 ELEKTRĐK 3.32 TOPLUM HĐZM ELEKTRĐK 2.6 ELEKTRĐK 3. 3 ELEKTRĐK 2.47 MALĐ KURUM TOPLUM HĐZM ULAŞIM 1.62 TOPLUM HĐZM TOPLUM HĐZM ULAŞIM 1.94 TĐCARET 1.99 ULAŞIM 1.62 ĐNŞAAT 1.5 ULAŞIM 1.69 ULAŞIM TĐCARET 1.71 ULAŞIM 1.59 TĐCARET 1.53 TĐCARET 1.46 TĐCARET 1.51 TĐCARET ĐNŞAAT 1.63 ĐNŞAAT 1.48 ĐNŞAAT 1.39 ELEKTRĐK 1.37 ĐNŞAAT 1.42 ĐNŞAAT

55 Tablo : Ankara Đli 223 Đşgücü-Đstihdam-Nüfus Projeksiyonu (Trend Altı-Yavaş Gelişim) 233

56 Tablo : Ankara Đli 223 Đşgücü-Đstihdam-Nüfus Projeksiyonu (Trend Gelişimi) 234

57 Tablo : Ankara Đli 223 Đşgücü-Đstihdam-Nüfus Projeksiyonu (Trend Üstü-Hızlı Gelişim) 235