Bu materyal Milli Eğitim Bakanlığı tarafından öğretim programlarının güncellenmesi çalışmaları kapsamında kamuoyunun görüş, öneri ve eleştirilerini

Transkript

1

2 Bu materyal Milli Eğitim Bakanlığı tarafından öğretim programlarının güncellenmesi çalışmaları kapsamında kamuoyunun görüş, öneri ve eleştirilerini almak amacıyla hazırlanmıştır. Başka bir amaçla kullanılamaz. Öğretim programlarının nihai hali değildir. 2

3 İÇİNDEKİLER ÖĞRETİM PROGRAMININ TEMEL FELSEFESİ VE GENEL AMAÇLARI....4 ÖĞRETİM PROGRAMINDA TEMEL BECERİLER VE YETERLİLİKLER ÖĞRETİM PROGRAMINDA DEĞERLER EĞİTİMİ...13 ÖĞRETİM PROGRAMINDA REHBERLİK..14 ÖĞRETİM PROGRAMINDA ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME YAKLAŞIMI...14 ÖĞRETİM PROGRAMININ UYGULANMASINDA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR..15 ÖĞRETİM PROGRAMININ YAPISI SINIF KAZANIM VE AÇIKLAMALARI SINIF KAZANIM VE AÇIKLAMALARI SINIF KAZANIM VE AÇIKLAMALARI

4 ÖĞRETİM PROGRAMININ TEMEL FELSEFESİ VE GENEL AMAÇLARI 19. yüzyılda ulus devletlerin ortaya çıkmasını takiben genel eğitim kurumlarına verilen en önemli görevlerden birisi, vatandaşlık bilinci gelişmiş bireyler yetiştirmek olmuştur. Bu doğrultuda dil ve edebiyatın yanı sıra tarih derslerine özel önem verilmiştir. Yirminci yüzyılın son çeyreğinde gelişen yeni tarih öğretimi anlayışında ise bilgiden ziyade tarihsel düşünme becerileri ön plana çıkarılmış ve öğrencilere kanıt değerlendirme, eleştirel düşünme ve problem çözme gibi becerilerin kazandırılması hedeflenmiştir. Tarih derslerinin, öğrencilerin tarih bilincini geliştirmesi ve onları tarih okuryazarı haline getirmesi için ilginç, basit, anlaşılır ve günümüzle bağlantılı bir biçimde öğretilmesi gerekmektedir. Bu ihtiyaca binaen Tarih Dersi Öğretim Programı, sosyal bilimlerin farklı dallarının perspektif ve terminolojisinden yararlanan disiplinler arası bir anlayış ile hazırlanmıştır. Bu program anlayışı ile öğrencilerin tarihteki farklı konulara bütüncül bir bakış açısıyla bakmasını sağlamanın yanında, tarih derslerini daha anlaşılır ve zevkli kılmaya da yardım edeceği düşünülmektedir. Tematik olarak düzenlenen programla, öğrenenlerin aktif ve öğrenci merkezli bir anlayışla tarihî bilgiyi yapılandırmasına zemin hazırlanması amaçlanmıştır. Üniteleri oluşturan temaları ilgili kavramlarla beraber öğretmeyi hedefleyen program, bu yapısıyla anlamlı ve kalıcı öğrenmeye katkı sağlayacaktır. Program temalarla ilgili temel kavram, olgu ve genellemeleri ön plana çıkarmaktadır. Tarihî olayların sağlıklı bir biçimde öğrenilebilmesi için her bir olayla ilgili temel kavram, olgu ve genellemeler arasındaki ilişkinin öğrenenler tarafından anlaşılması gerekmektedir. Öğrenciler kavramlardan hareketle olgulara ulaşmalıdır. Kavramlar öğrenmenin kilometre taşları olmasının yanı sıra dünyayı anlamamızın da anahtarlarıdır. Kavramlar olmaksızın dışımızdaki varlıklara anlam yüklememiz mümkün değildir. Kavramların sağladığı bir diğer katkı ise genellemelere ulaşmaya yardımcı olmalarıdır. Tarih derslerinin sağlıklı bir biçimde öğrenilebilmesi için öğrencilerin bu derste geçen genellemeleri tanımaları gerekmektedir. Bunun dışında tarih yazımında genellemelerin nasıl oluşturulduğunun farkına varmaları öğrencilerin genelleme konusundaki bilgi ve becerilerinin gelişimine katkı sağlayacaktır. Tarih Dersi Öğretim Programı, önceki programların olumlu ve eleştirilen yönleri dikkate alınarak hazırlanmıştır. Haftalık saatlerinin sınırlılığı ve öğrenciye daha bütüncül bir bakış açısı kazandırma gereği dikkate alınarak 9. sınıf programı; klasik kronolojik anlayışla revize edilmiş, üniteler tematik bütünlük içinde hazırlanmıştır. Bu doğrultuda 9. sınıf programında Türk ve Anadolu tarihleri ifadesinde geçen kadim dünya tanımlaması; kronolojik bir dönemlendirme yapmak için değil modernlik öncesi dünya medeniyetlerinin benzer otantik değerlere ve hayat tarzlarına sahip olduğunu vurgulamak için kullanılmıştır. Program içeriği sosyal bilim yönelimli genel bir kadim dünya tarihi perspektifiyle hazırlanmış olsa da kavram ve olgulara dair soyut temalara ilişkin somut tarihî örneklerde ağırlık Türk, İslam ve Anadolu tarihlerine verilmiştir. Öğretim programı yapılandırılırken 9. sınıfın temel eğitimden ortaöğretime geçişin ilk aşaması olması, öğrencilerin bu süreçte yaşadıkları uyum problemleri dikkate alınarak programın güncel hayatla ilişkili temalardan oluşturulmasına ve ders saati ile öğretim içeriği arasında doğru bir orantı kurulmasına dikkat edilmiştir. 10 ve 11. sınıflarda içeriğin sunumunda olabildiğince tematik anlayış korunmaya çalışılmıştır. Bu bakış açısı çerçevesinde içeriğin sunumunda insanlık tarihinin birikimi Türk ve Türkiye tarihinden seçilen olaylar merkezinde ele alınmıştır. 4

5 Üniteleri meydana getiren temaların sosyal bilimlerin bütününü kapsayacak şekilde belirlendiği programla, tarih öğretiminde diğer sosyal bilim disiplinlerinin ürettiği kavram, olgu ve genellemelerin de kullanılması, öğrencilerin geçmişe bütüncül bir anlayışla bakmasına katkı sağlayacaktır. Bu sayede öğrenciler, tarihî olay ve olguları mekânın yanı sıra maddi manevi bağlam ve yapılarla da ilişkilendirerek neden ve sonuçlarıyla birlikte derinlemesine tahlil edebileceklerdir. Bu yaklaşımla hazırlanan Tarih Dersi Öğretim Programı, 1739 sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu nun 2. maddesinde ifade edilen Türk Millî Eğitiminin Genel Amaçları ile Türk Millî Eğitiminin Temel İlkeleri esas alınarak aşağıda sıralanan amaçları gerçekleştirmek üzere düzenlenmiştir. Bu programla öğrencilerin; 1. Geçmişten bugüne insanlığın birikimli mirasını kavramaları, 2. İnsanlık/dünya, Türk ve Türkiye (Anadolu) tarihinin farklı dönemlerini anlamak için gereken kavram, olay, olgu, kişi ve kurum bilgisini kazanmaları, 3. Tarihsel süreçte dünyanın çeşitli coğrafyalarına yerleşmiş olan insan topluluklarının sahip oldukları değerler, inançlar, sosyal ve ekonomik yapılarla uyumlu siyasi teşkilatlar içinde yaşadıklarını kavramaları, 4. Türk, İslam ve Anadolu tarihinde rol oynamış önde gelen siyasi ve sosyal teşekküller ile önemli şahsiyetleri tanımaları, 5. Yaşadıkları toplum, ülke ve dünyanın bugünlere nasıl geldiğinin farkındalığını kazanarak, günümüzde olup bitenleri yorumlamayı ve geleceğe yönelik projeksiyonlar oluşturabilmeyi kapsayan bir tarih bilinci geliştirmeleri, 6. İnsanlık tarihi bağlamında Türk milletinin ve Türk kültürünün geçmişten bugüne serüvenini takip etmeleri ve anlamaları, 7. Medeniyetimizin dayandığı temel değerleri kavramaları, benimsemeleri ve bunları davranışlarına yansıtmaları, 8. Tarihî bir olay veya olgunun yerel, ulusal ve uluslararası boyut ve etkileşimleri olduğu konusunda farkındalık oluşturmaları, 9. Tarihi olayların, meydana geldiği dönemin siyasi, sosyal, kültürel, ekonomik ve dinî özelliklerini yansıttığını ve bu nedenle bir olayı değerlendirirken olayın meydana geldiği dönemin koşullarını dikkate almanın gerekliliğini kavramaları, 10. Birincil ve ikincil kaynaklarda yer alan kanıtları belirleme, analiz etme, yorumlama ve değerlendirmeyi içeren tarih okuryazarlığı becerileri geliştirmeleri, edindikleri bilgilerin doğruluğunu ve geçerliliğini sorgulayarak kanıtla desteklenebilir sonuçlara ulaşmaları, 11. Türkiye nin küreselleşen dünya içindeki yer ve rolü ile çeşitli bireylerin, organizasyonların, olayların ve olguların Türk kimliği, Türk vatandaşlığı ve kültürel mirasımıza etkileri hakkında bilgi sahibi olmaları, 5

6 12. Geçmişin tarihî bilgiye dönüştürülmesi süreçlerinde tarihçilerin esas aldıkları ilkeler ile yararlandıkları yöntemleri ve becerileri kazanarak bunları yaşamlarının diğer alanlarına aktarabilmeleri, 13. Belirli bir tarihî olay veya olgunun farklı bakış açıları veya tarih görüşleri doğrultusunda çeşitli biçimlerde değerlendirilip yorumlanabileceği konusunda farkındalık oluşturmaları ve bu farklı anlayışlara saygı duymaları, 14. Toplumsal birlik ve dayanışmanın sağlanması ve sürdürülmesinin yanı sıra millî kimliğin oluşmasında ortak geçmişin rolünü kavrayarak kültürel ve tarihî mirasa sahip çıkan bireyler olarak yetişmeleri amaçlanmaktadır. ÖĞRETİM PROGRAMINDA TEMEL BECERİLER VE YETERLİLİKLER Son yıllarda ülkemizdeki ve dünyadaki bilimsel, teknolojik ve sosyal gelişmeler öğrencilerin sadece okul ortamlarında değil gelecekte toplumda üretken birer birey olarak sahip olmaları gereken yeterlilik ve becerileri farklılaştırmıştır. Bilgi çağı olarak adlandırılan günümüzde yaşanan gelişmeler öğrencilere temel bilgi ve becerilerin yanı sıra eleştirel düşünme, araştırma yapma, sorun çözme, karar verme gibi üst bilişsel; sosyal ve kültürel katılım, girişimcilik, iletişim kurma, empati kurma gibi sosyal (kişilerarası) ve öz denetim, öz güven, kararlılık, liderlik gibi kişisel yeterlilik, beceri ve tutumların kazandırılmasını zorunlu kılmaktadır. Tarih Dersi Öğretim Programı ile öğrencilere kazandırılması hedeflenen yeterlilik ve beceriler üç ana başlık altında toplanmıştır. Kişisel Yeterlilikler Kişisel yeterlilikler, öğrencilerin kendi duygusal, zihinsel, ruhsal ve fiziksel varlıklarını denetleyebilen, öz saygı, öz farkındalık, sorumluluk ve kişisel kimlik bilincine sahip, sağlıklı ve kendine güvenen bireyler olabilmeleri için gereklidir. Öğrenme-öğretme sürecinde öğrencilerin; öz değerlendirme yapmalarına, bağımsız çalışmalarına, kendi öğrenmelerinin sorumluluğunu almalarına, okuduklarını ve öğrendiklerini kendi bakış açıları ile değerlendirmelerine, kişisel görüş ve fikirlerini ifade edebilmelerine olanak sağlamak bu yeterlilik ve becerilerin gelişiminde etkili olacaktır. Bu yeterliliklerin kazandırılmasında rol oynama, model alma, örnek olay incelemesi vb. yöntem ve teknikler kullanılabilir. Ele alınan dönemde yaşayan insanların duygu, düşünce ve deneyimlerini aktardıkları kaynaklar ile tarihî şahsiyetlerin kişisel özelliklerinin (liderlik, sorumluluk, kararlılık, girişimcilik, ileri görüşlülük vb.) ve özlü sözlerinin yer aldığı metinlerin analiz edilmesi de tarihsel empati becerisini geliştirecektir. 6

7 Sosyal Yeterlilikler Sosyal yeterlilikler; grupla etkili şekilde çalışma, değişen ortam/durumlarla yapıcı şekilde baş edebilme, farklı ortamlara uyum sağlama, farklı kişilerle olumlu iletişimler kurma ve liderlik gibi becerileri kapsamaktadır. Bu yeterlilikler, öğrencilerin birer aile ve toplum mensubu olarak toplumsal rollerine, potansiyel meslek sahipleri olarak iş ve meslek hayatına hazırlanarak diğer birey ve gruplarla sağlıklı ilişkiler kurabilmelerini ve bu ilişkileri sürdürebilmelerini sağlar. Öğrenme-öğretme sürecinde öğrencilerin grupla çalışmalarına olanak sağlanmalı, ahlak ve görgü kurallarına ve toplumsal değerlere uygun iletişim kurmaları (etkili dinleme, söz kesmeme vb.), sorumluluklarını yerine getirmeleri konusunda teşvik edilmelidir. Örnek olay incelemeleri, eğitsel oyunlar, tartışma (çatışma ve problem durumlarını değerlendirme ve yorumlama), rol oynama gibi yöntem ve teknikler bu yeterlilik ve becerilerin geliştirilmesine katkı sağlayacaktır. Farklı toplumların geçmişinden seçilen tarihsel olay ve olguların analiz edilmesine yönelik çalışmalar; bu toplumlara ait kültürel ögelere karşı farkındalık oluşturmaları, saygı duymaları, farklılıklara hoşgörü göstermeleri böylelikle çok kültürlü ve çok dilli dünyada aktif katılımcılar olmaları hususunda öğrencileri motive edecektir. Bilişsel yeterlilikler Tarihsel Düşünme Becerileri Tarih biliminin doğası ve tarihçilerin çalışma yöntemlerine dayanan bu beceriler; öğrencilerin tarihsel kavramlar ile geçmişteki olayları, olguları, gelişmeleri, kişileri, yerleri ve ilişkileri kendi özgün bağlamları çerçevesinde ele alarak analiz edip kavramalarını sağlamaya yönelik kapasite ve yeterlilikleri ifade eder. Tarihsel düşünme becerileri aynı zamanda, öğrencilerin kronolojik olarak akıl yürütmelerine, geçmişteki olay ve olgular arasında neden-sonuç bağlantıları kurmalarına, sosyal yapılar, kurumlar ve siyasi teşekküllerin zaman içerisinde geçirdikleri değişimler ile bu unsurların süreklilik arz eden özelliklerini kavramalarına, geçmişteki olay ve olguları güncel olaylar ve olgularla ilişkilendirmelerine olanak sağlama potansiyeline sahiptir. Tarihsel düşünme becerileri aşağıda kısaca açıklanmıştır: Kronolojik düşünme becerisi: Kronolojik düşünme tarih biliminin temelidir. Kronoloji, olayların ne zaman ve hangi sırayla meydana geldiğidir. Öğrencilerin kronoloji becerisi olmadan olaylar arasındaki ilişkileri incelemesi veya tarihteki sebep sonuç ilişkilerini açıklaması imkânsızdır. Kronoloji, tarihsel düşünmeyi düzenleyen zihinsel bir yapı işlevi görür. Bu becerinin kazandırılmasının ön şartı gün, ay, yıl, dönem, çağ, yüzyıl vs. zaman kavramları ile takvim çeşitleri ve bunlara ait temel kavramların (MÖ, MS, yüzyıl vb.) karşılaştırmalı olarak öğretilmesidir. Tarihsel kavrama becerisi: Tarihsel metinlerin en belirleyici özelliklerinden biri de tarihi olayları inandırıcı bir şekilde yeniden düzene koymasıdır. Bunun da ötesinde, tarihsel metinler tarihin 7

8 akışı içerisinde insanların eğilimlerini, karşılaştıkları sorunları yaşadıkları karmaşık dünyayı açıklama gücüne sahiptirler. Öğrenciler; öykü, biyografi, otobiyografi ve benzeri tarihsel metinleri anlamak için bu metinleri zihinlerinde canlandırarak okuma yeteneğini geliştirmelidir. Bunu yaparken birey ve grupların; niyetlerini, eğilimlerini, değer yargılarını, fikirlerini, umutlarını, şüphelerini, kararlarını, güçlü ve zayıf yanlarını göz önüne almalıdır. Tarihsel metinleri kavramak ayrıca öğrencilerin tarihsel yaklaşım edinmelerini yani geçmişteki olayları dönemin şartları ve kavramlarıyla bu geçmişi yaşayanların bakış açılarından inceleyebilmelerini gerektirir. Bunun için; öğrenciler geçmişe ait buluntu, belge, günlük, mektup, sanat eseri, edebi ürün vb. kaynakları incelerken geçmişi bugünün kavram ve normlarıyla değerlendirmekten kaçınmayı öğrenmeli ve olayların meydana geldiği tarihsel bağlamı göz önünde bulundurmalıdırlar. Ayrıca bu önemli kazanımların ötesinde, öğrenciler tarihsel olayları yeniden açıklayan veya yorumlayan anlatıları da kavrayacak becerileri geliştirmeli ve tarihsel akış içinde etkili olmuş güçler arasındaki ilişkiyi ve bu güçlerin olayların gidişatını nasıl etkilediğini analiz edebilmelidir. Neden-sonuç ilişkisi kurma becerisi: Her ne kadar açık bir şekilde görünmeseler de geçmişteki olay ve olgular bir veya daha fazla sayıdaki boyutları itibarıyla birbirleriyle ilişkili olabilmektedir. Bir olayın sonuçları veya oluşturduğu etkiler, başka bir olay veya olgunun ortaya çıkmasına yol açabildiği gibi olayın yönünün veya kapsamının belirlenmesine de sebep olabilmektedir. Öğrencilerin geçmişteki olay ve olgular arasındaki ilişkileri keşfedip bu ilişkileri göz önünde bulundurarak geçmişe bakmaları tarihi bilgiyi kendi özgün bağlamında değerlendirebilmeleri açısından önem arz etmektedir. Öğrencilerin tarihsel neden-sonuçlar arasındaki ilişkileri belirlemelerine, analiz etmelerine ve değerlendirmelerine olanak sağlanması bir olayın birden fazla sebep ve sonucu olabileceğini kavramaları açısından da önemlidir. Değişim ve sürekliliği algılama becerisi: Geçmişin her hangi bir kesiminde birden fazla gelişmenin aynı anda meydana geldiği muhakkaktır. Bunların bazıları hızla değişip dönüşürken bazılarının da uzun süreler devam ettiği görülür. Örneğin 1946 yılından itibaren Türkiye de çok partili siyasi hayata geçilmesine rağmen aynı dönemde insanların yaşamında çok büyük değişiklikler olmamıştır. Siyasi sistemdeki bu değişim, daha uzun bir süre zarfında toplum hayatını etkilemeye devam etmiştir. Eğer öğrenciler, 1949 yılında Türkiye de herhangi bir şey olmamıştır. diyorlarsa bunun nedeni öğrencilerin geçmişi yalnızca bir olaylar listesi olarak görüyor olmalarıdır. Değişim ve sürekliliği anlamının yollarından biri sağduyumuza güvenerek hangi dönemlerde herhangi bir değişim olmadığına veya yaşanan değişimlerin çok sınırlı olduğuna; hangi dönemlerde ise önemli değişimler meydana geldiğine bakmaktır. Değişim ve süreklilik konusunda bir yargıya varmadan önce, geçmişteki iki farklı tarih arasında veya geçmişteki bir zaman ile günümüz arasında nelerin değiştiğini ya da nelerin aynı kaldığını görmemiz gerekir. Osmanlı dan Cumhuriyet e geçişte 8

9 yaşanan değişmeler ve devam eden durumlar buna örnek olarak gösterilebilir. Zaman içerisinde meydana gelen değişimleri bazen gelişme veya ilerleme bazen de gerileme veya bozulma olarak nitelendiririz. Geçmişteki değişimlerin geçmişteki ve günümüzdeki farklı örneklerle karşılaştırılmalarına olanak sağlayan örnek olay incelemeleri, metin (mektuplar, gazete haberleri, biyografiler vb.) ve görsel (fotoğraf, film, resim vb.) analizleri bu becerinin geliştirilmesine katkı sağlayacaktır. Tarihsel sorgulamaya dayalı araştırma (kanıt temelli öğrenme) becerisi: Tarihsel düşünmenin belki de hiçbir boyutu, tarih yazmak veya tarih çalışmak kadar heyecanlı ve geliştirici değildir. Tarihsel sorgulama, konu hakkındaki kanıtların yeterince zengin olduğu, olayda yer alan insanların konuşturulduğu, olayla ilişkisi olan farklı bakış açıları ve farklı geçmişlere sahip insanların çıkar, inanış ve fikirlerini yansıttığı ölçüde iyi bir sorgulama türüdür. Öğrencilerin bir dokümanı, kaydı, arkeolojik bir kalıntı veya tarihsel bir mekânı incelemeleri teşvik edilir. Tarihsel sorgulamaya bir problemin tanımlanmasıyla başlanmalıdır. Metinde sunulan tarihsel anlatının kritik noktalarında sorgulama yapmak gerekmektedir. Bunun için geçmişe ait kanıtlar yardımıyla yani tarihsel dokümanlarla, tanıkların anlatımlarıyla, mektuplarla, günlüklerle, buluntularla, fotoğraflarla çalışılmalı, tarihi mekânlara geziler düzenlenmeli ve sözlü tarih çalışmaları yapılmalıdır. Kanıt temelli öğrenmeyi esas alan bu süreçte, öğrencilerin belge veya buluntunun ait olduğu tarihsel dönem hakkındaki bilgileri ve bu konuya ilişkin ulaşabildikleri kaynaklar çok önemlidir. Öğrencilerin ellerindeki kanıtlar, ele alınan konuyla ilgili bir yargıya varmak ya da bir sonuç çıkarmak için bazen yetersiz olabilir. Boşlukları doldurmak, eldeki belgeleri değerlendirmek ve güçlü bir tarihsel anlatı oluşturmak daha kapsamlı bilgiler ve daha geniş bir bakış açısı gerektirir. Bu noktada öğrencilere çeşitli kaynak ve materyallere erişim fırsatı sağlanmalıdır. Kanıt temelli öğrenme sürecinde öğrenciler; bu malzemeleri hem gerçeklik ve güvenirlikleri açısından hem de sundukları bilgiler açısından sorgulamayı, aralarındaki benzerlikleri ve farklılıkları tespit etmeyi ve elde ettikleri bilgilerden yola çıkarak kendi tarihsel metin ya da anlatılarını oluşturmayı öğrenebilirler. Böylece öğrenciler, sorgulamaya dayalı araştırmanın kendi üretkenliklerine katkısını fark edeceklerdir. Yazılı tarihin bir insan yapımı olduğunu ve dolayısıyla geçmiş hakkındaki birçok yargının geçici ve tartışılabilir olduğunu daha iyi anlayacaklardır. Öte yandan dikkatli bir araştırmanın geçmişle ilgili sorunların üzerindeki sis perdesini kaldırabileceğini ve daha önce ortaya atılmış iddiaları çürütebileceğini kavrayacaklardır. Sorgulamaya dayalı tarihsel araştırmaya etkin olarak katılan öğrenciler, tarihçilerin geçmişi neden sürekli yeniden yorumladıklarını anlayacaklardır. Yeni yorumların, sadece yeni bulunmuş kanıtlar doğrultusunda oluşmadığını sonradan ortaya çıkan bakış açıları ışığında da oluşabileceğini öğreneceklerdir. 9

10 Tarihsel analiz ve yorum becerisi: Öğrenciler, tarihsel metni analitik bir bakış açısıyla inceleyebilen iyi bir tarih okuyucusu olmalıdır. Bu konuda en sık karşılaşılan sorunlardan birisi; öğrencilerin temel olguyu, doğru cevabı ve en geçerli yorumu bulma konusunda doğru bir bakış açısına sahip olmaları zorunluluğudur. Öğrencilere, Amaca uygun okuyor muyum?, Öğrenmek istediğim bu mu? gibi sorular sordurmak gerekir. Aksi takdirde öğrenciler her tarihsel metinde anlatılanların peşinen doğru ve gerçek olduğunu düşünebilirler. Bu tür sorunlar tarih ders kitaplarının tarihî bilgiyi, geleneksel olarak aktarma biçimlerinden de kaynaklanmaktadır. Bu nedenle ders kitaplarında olgular belirlenmiş bir sonuca doğru sıralı bir şekilde sunulmaktadır. Bu sorunun üstesinden gelebilmek için çeşitli kaynaklar kullanmak gerekir. Böylece öğrencinin, ders kitabının yanında diğer tarih dokümanlarını ve buluntularını kullanarak geçmişe ilişkin farklı yorumları ve yaklaşımları görmesi mümkün olacaktır. Tarih genellikle geçmişte meydana gelen olaylar olarak tanımlanır ve tarihten bu anlaşılır. Fakat yazılı tarih, sadece geçmişte olan olaylar değil bu olayların neden ve nasıl olduğu hakkında tarihçi ile olgular arasında gerçekleşen diyalogdur. Öğrenciler, tarihçilerin metinlerini oluştururken farklı olguları kullanabileceklerini ve bu olguları farklı yorumlayabileceklerini kavramalıdır. Tarihsel inceleme veya araştırma sadece olguları ezberlemek değildir. Belirli bir tarihsel konu hakkındaki iddiaları inceleyip değerlendirerek, eldeki kanıtlara dayalı, geçici de olsa geçerli sonuçlara ulaşmaktır. Tarihsel analiz ve yorum yapabilmek için öğrenciler tarihsel kavrama becerilerini kullanmalıdır. Örneğin tarihî bir doküman veya metnin yazarını ya da kaynağını belirleme ve geçerliliğini değerlendirme (tarihsel kavrama becerisi) birbiriyle ihtilaflı tarih metinlerini karşılaştırmanın (tarihsel analiz ve yorum becerisi) ön koşuludur. Analiz yapma, kavrama ile ilgili beceriler üzerine inşa edilerek öğrenciden tarihçinin kanıtlarının ve bu kanıtlardan yola çıkarak yaptığı yorumlarının sağlamlığını değerlendirmesi istenir. İyi yazılmış tarihsel metinler, öğrencilerin tarihte neden sonuç ilişkilerini analiz etmelerini kolaylaştırır. Böylece öğrenci toplumsal değişimin nasıl olduğunu, insanın eğilimlerinin önemini, süreç ve çıktılar kargaşası içinde insanın amaçlarını ve bunların diğer etkenler tarafından nasıl etkilendiğini analiz edebilir. Tarihsel sorun analizi ve karar verme becerisi: Sorun merkezli analiz ve karar verme etkinlikleri öğrencilerin, geçmişte insanların kritik anlarda yüz yüze geldiği sorun ve ikilemlerle karşılaşmalarını sağlar. Bu tür kritik dönemlerin sorun veya konularıyla yüzleşmek, mevcut alternatifleri analiz etmek, tercih edilmemiş seçeneklerin sonuçlarının ne olacağı hakkında değerlendirmeler yapmak ve bunları tercih edilmiş çözüm yollarının sonuçlarıyla karşılaştırmak öğrencilerin bu konulara ilgisini ve katılımını artıracaktır. Sorun merkezli analiz ve karar verme etkinliklerinin iyi seçilmesi, öğrencilerin demokratik vatandaşlık anlayışını geliştirmesine yardımcı olacaktır. Böylece öğrenci, kamu yönetimi sorunlarını ve 10

11 ahlaki ikilemleri tanımlar, sorunla ilgisi bulunan ve bu sorunun sonuçlarından etkilenmesi muhtemel olan kişilerin çıkar ve değer yargılarını analiz eder, bu ikilemi çözmek ve alternatif yaklaşımların sonuçlarını değerlendirmek için gereken verileri kullanır, her yaklaşımın ahlaki boyutlarını değerlendirerek kazanç ve kayıplarını karşılaştırır. Böylece tarihsel konu analizi bağlamında ve tarihsel belgede ortaya konan uzun vadeli sonuçlar ışığında insanların geçmişte uyguladıkları çözüm yolunu değerlendirir. Geçmişe geçmişteki insanların bakış açısıyla bakabilme becerisi veya tarihsel empati: Birçok öğrenci için geçmiş, bugünden tamamıyla farklı olan, kendilerinden farklı amaç, öncelik ve beklentilere sahip insanların çeşitli faaliyetlerde bulunduğu bir boyuttur. Diğer bir ifadeyle XV. yüzyıl Anadolusu nda bir delikanlı veya genç kız olmak, günümüz Türkiyesi nde yaşayan, hangi modayı takip edeceğini, hangi marka cep telefonu veya ne tür özelliklere sahip bir tablet bilgisayar satın alacağını düşünen ve lise sonrasında eğitimine hangi alanda ve hangi üniversitede devam edeceği hususunda ailesiyle tartışmalara giren bir öğrenci için ne tür anlamlar ifade edebilir? Geçmişin kendi yaşantılarından bu derece uzak ve farklı olduğunu keşfetmek öğrenciler için oldukça zor ancak üstesinden gelinebilecek bir durumdur. Eğer öğrenciler geçmişteki sosyal yapıların nasıl ortaya çıktığını, bireyler ve grupların hangi değerlere, tutumlara ve inançlara sahip olduklarını ve bütün bunların insan davranışlarını nasıl etkileyip yönlendirdiklerini kavrayabilirlerse geçmiş denilen o farklı dünyanın kapılarını da aralayabilirler. Tarihsel empati adı verilen bu beceri sayesinde öğrenciler, tarihî olay, olgu ve durumları onlara bizzat şahit olanların doğrudan bize aktardıkları doğru, kapsamlı ve değişmez anlatılar biçiminde değerlendirilmesiyle ortaya çıkan anakronik öğrenme tuzaklarından da kurtulabilirler. Tarihsel empati, geçmişteki insanların hayatlarını ve eylemlerini çevreleyip yönlendiren sosyal, kültürel, entelektüel ve duygusal etkenleri anlamak ve geçmiş hakkında bir çıkarım veya değerlendirme yaparken bunları hesaba katmak anlamına gelir. Tarihin herhangi bir dönem veya anında aynı olay veya durumda yer almış insanlar, tam anlamıyla birbirlerine zıt inançlara veya dünya görüşlerine dayanarak hareket etmiş olabilirler. Bu yüzden tarihsel empati, geçmişte ve günümüzde birbirlerinden farklılaşan çeşitli dünya görüşlerini, bakış açılarını ve insan faaliyetlerini anlayabilmek için de önemlidir. Her ne kadar empati kavramını içerse de tarihsel empati sadece kendimizi bir başkasının yerine koyarak onun gibi hissetmek, düşünmek ve eylemde bulunmak demek değildir. Bütün bunlara ilave olarak bugündeki bizler ile geçmişteki başkaları arasındaki birçok farklılığı bilmeyi, kavramayı ve hesaba katmayı da gerektirir. 11

12 Bilişim Teknolojilerini Kullanma Öğrenciler bilgiye ulaşma, bilgiyi edinme ve yönetme, bilgi oluşturma ve sunma, problem çözme, karar verme, iletişim ve akıl yürütme ile ilişkili görevler aracılığıyla bilişim teknolojilerini kullanma yeterliliklerini geliştirebilirler. Bu bakımdan öğrencilere tarihsel bilgileri dijital ve uzamsal teknolojilerini kullanarak seçebilecekleri, değerlendirebilecekleri, paylaşabilecekleri işbirlikli ve/veya bireysel çalışmalara yer verilmelidir. Bu çalışmalar öncesinde bilişim teknolojilerini güvenli ve etkili kullanmaya yönelik düzenlemeler ve siber güvenlik kuralları hakkında bilgi verilmeli, öğrenciler medyada yer alan bilgilerin geçerliliğini ve güvenilirliğini sorgulamaları için teşvik edilmelidir. Eleştirel Düşünme Eleştirel düşünme; argüman geliştirme, argümanı kanıtlarla destekleme, mantıklı sonuçlar çıkarma, problemleri çözmek için bilgiyi kullanabilme, genelleme yapma ve değerlendirme ile ilişkilidir. Bu beceriyi kullanabilmeleri için öğrencilerin; düşünceleri destekleyen kanıt ve nedenleri belirlemelerine, gerçekler ve iddialar arasındaki farklılığı ayırt etmelerine, ilgili ve ilgisiz bilgileri ayırt etmelerine, ön yargıları, tutarsız yargıları ve bilişsel hataları belirlemelerine olanak sağlayan çalışmalara yer verilmelidir. Uzamsal Beceriler Öğrencilerin harita, kroki, tablo, grafik, resim, fotoğraf, şema vb. gösterim tarzlarını kavramaları, bunlarda yer alan bilgileri okuyarak analiz etmeleri ve yorumlamaları ile ilgilidir. Öğrencilerin bu tarz materyalleri değerlendirmelerine ve okuduklarını harita, tablo, grafik, şema vb. şekillerde sunmalarını gerektiren çalışmalara yer verilmelidir. Medya Okuryazarlığı Gençlere yönelik yazılı, görsel ve elektronik kitle iletişim araçlarının çokluğu, öğrencilerin medya metinlerini anlama, eleştirel olarak yorumlama ve oluşturma becerilerinin geliştirilmesini önemli kılmaktadır. Öğrencilerin medya aracılığı ile güncel gelişmeleri takip ederken film, reklam, televizyon programları, dergi, gazete, reklam afişleri, fotoğraf, sanat eserleri ve web sitelerindeki mesajları sorgulamalarını, gerçek bilgiyi gerçek olmayandan ayırt etmelerini gerektiren etkinlik ve çalışmalara yer verilmesi medya okuryazarlığının geliştirilmesine katkı sağlayacaktır. Finansal Okuryazarlık Öğrencilerin ekonomik faktörlerin ülkelerin yapılanmasındaki etkilerini analiz etmelerine ve araştırmalarına, elde ettikleri verileri okuyarak yorumlamalarına, çeşitli ekonomik olaylara ve gelişmelere verdikleri tepkileri değerlendirmelerine olanak sağlanması bu becerinin gelişmesine katkı sağlayacaktır. 12

13 ÖĞRETİM PROGRAMINDA DEĞERLER EĞİTİMİ Toplumdaki millî ve manevi birlik ve dayanışmanın, toplumsal ve küresel bağlamda uyumlu yaşamanın temelinde milli ve evrensel değerlerin özümsenmesi, bunların tutum ve davranışa dönüştürülerek eğitim, iş ve sosyal hayattaki ilişkilere yansıtılması kişisel ve profesyonel başarının yanı sıra sosyal dayanışma için gittikçe artan bir öneme arz etmektedir. Öğretim programı sadece bilişsel ve psikomotor becerilerin değil, duyuşsal becerilerin edindirilmesini de hedeflemektedir. Duyuşsal beceriler davranışsal boyutlarının yanı sıra değer ve inanışlarla da ilişkilidir. Öğrencilerin toplumu bir arada tutan değerlerin farkına varmaları, benimsemeleri ve bunları toplumla etkileşimlerinde davranışa dönüştürmeleri önemlidir. Öğrencilerin demokrasi, eşitlik, adalet gibi toplumsal değerlerin yanı sıra dürüstlük, sevgi, saygı, hoşgörü gibi kişisel değerleri edinmeleri hem içindeki yaşadıkları toplum hem de küresel dünyada iyi birer vatandaş olmaları için gereklidir. Bu bakımdan öğrenme-öğretme ortamı, öğrencilerde olumlu his ve deneyimleri uyandırmalı, kendilerini anlamalarına yardımcı olmalı, açık fikirliliği ve sorgulamayı desteklemeli, değerleri keşfettirmeli ve değerlere ilişkin bilgileri uygulamaya dönüştürerek anlamlı kılmalıdır. Öğrenme ortamı oluşturulurken, etkinlik ve çalışmalar planlanırken, öğretim materyalleri yapılandırılırken değerler konusunda farkındalık oluşturmaya, bunları tutum ve davranışa dönüştürmeye yönelik düzenlemeler yapılmalıdır. Sınıfta öğrencilerin kendilerini rahat ve güvende hissetmelerini sağlamak, sorgulamalarını açık fikirlilikle desteklemek için toplumsallık bilincini geliştiren, karşılıklı sevgi, saygı ve güven ortamı oluşturulmalı; önyargılı ithamlara ve ayrımcılığa müsaade edilmemelidir. Tarih dersinde değerler verilirken geniş bir bakış açısı benimsenmelidir. Değerler, anlamlı ve kalıcı olabilmeleri için, öğretilmesi hedeflenen konulardan ve olaylardan ayrı ve kopuk olarak verilmemelidir. Öğrenme-öğretme sürecinde kullanılacak öğretim materyallerinde kazanımlarla ilişkilendirme yapılarak okuma parçaları, özlü sözler, bilim insanları, tarihe mal olmuş örnek şahsiyetlerin hayat hikâyelerinden ve deneyimlerinden alıntılar, toplumsal yaşam içinde değerlerin yansımasını barındıran tarihsel ve güncel olaylara yer verilerek öğrencilerin değerlere ilişkin farkındalık oluşturmaları sağlanmalıdır. Değerlere ilişkin bilgilerini, tutum ve davranışa dönüştürmeleri ve yaşamlarının diğer alanlarına aktarabilmeleri için öğrencilere düzenli ve yapıcı geri bildirimler verilerek motive edilmelidirler. 13

14 ÖĞRETİM PROGRAMINDA REHBERLİK Öğretim programlarında ele alınacak rehberlik çalışmalarının içeriği, okulun özellikleriyle öğrencilerin gelişim dönemleri ve ihtiyaçlarına göre farklılık göstermektedir. Çünkü programlardaki rehberlik çalışmalarının içeriği bu dönemdeki çocukların gelişim özelliklerine uygun, akademik başarılarını destekleyici ve eğitim amaçlarıyla uyumlu biçimde hazırlanmalıdır. Ortaöğretim sürecinde öğrencilerin kendilerini tanımaları, ilgi, yetenek ve özelliklerini keşfetmeler ve bunları geliştirmeleri amaçlanır. Bu yıllarda, kişisel ve sosyal rehberlik alanında özellikle benlik algısı, benlik saygısı, özyönetim, özdenetim, problem çözme ve karar verme gibi kişiliğin çeşitli yönlerini etkileyecek alanlarda bireysel gelişimi sağlamaya yönelik çalışmalar önemli bir yer tutar. Bu dönemde öğrencilerde sosyal ilgi ve ait olma duygusunu geliştirme, başkalarının ihtiyaçlarına duyarlı olma, iletişim kurma, iş birliği yapma ve sosyalleşme sürecini kolaylaştırma rehberlik çalışmalarından beklenen yararlar içindedir. Eğitsel rehberlik alanında okula ilgi, zamanı iyi kullanma, planlı çalışma, eğitime değer verme gibi temel tutum ve becerilerin kazandırılması amacıyla uygun fırsatlar ve öğrenme yaşantıları kazandırılması çok önemlidir. Ortaöğretimde kişisel ve sosyal rehberlik alanında; ergenin kişilik bütünlüğünü kazanması, yetişkinler dünyasına hazırlanması, yaşam felsefesini oluşturması, kendine güvenen, sosyal ilişkilerde başarılı, iletişim kurabilen, zamanı verimli kullanabilen, iş birliği yapabilen ve empati kurabilen güçlü bir birey olarak yaşadığı ortama, değişikliklere aktif uyum sağlaması amaçlanır. Eğitsel rehberlik alanında, ergenin kendini tanıması, çevrede kendine açık ve uygun eğitim olanaklarını öğrenmesi, gizilgüçlerini geliştirmesi için ergene uygun ortam ve fırsatlar sağlanması gerekir. Öğrencinin kendini gerçekleştirme yolunda vereceği tüm kararlarda kendi özellikleri ve çevre koşullarına duyarlı ve bilinçli olabilmesine çalışılır. ÖĞRETİM PROGRAMINDA ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME YAKLAŞIMI Değerlendirme, öğrencilerin ne bildiği, ne yapabildiği ve öğrendiği konusunda bilgi toplamanın sistematik yoludur. Değerlendirmenin birincil amacının not vermek değil, öğrenmeöğretme sürecinin izlemek ve öğrenme hedeflerine ulaşmada öğrencinin ilerlemesini gözlemlemek olduğu unutulmamalıdır. Bu bakımdan değerlendirme sürekli olmalı ve öğrenme-öğretme sürecinin ayrılmaz bir parçası gibi kullanılmalıdır. Öğretimden kopuk olmamalıdır. Öğrencinin ilerlemesi farklı zamanlarda, farklı bağlamlarda ve farklı yollarla gözlemlenmelidir. Öğrencilerin bilgi, beceri ve tutumlarını değerlendirmek için farklı ve çeşitli araçlar kullanılmalıdır. Farklı ve çeşitli değerlendirme 14

15 strateji ve araçlarının kullanılması öğrencinin gelişimleri hakkında daha güvenilir ve geçerli sonuçlara ulaşılmasını sağlayacaktır. Değerlendirme sürecinde kullanılacak ölçme araçları ve değerlendirme yaklaşımları, öğretim programı kazanımları ve bu kazanımların temsil ettiği bilişsel, duyuşsal ve psikomotor becerilerin düzeyi ile tutarlı olmalıdır. Hazırlanacak ölçme-değerlendirme araçlarında; salt bilginin değil, yorum yapma, eleştirel düşünme, analiz etme, kanıtı kullanma ve değerlendirme, akıl yürütme, yargıda bulunma ve sorgulama becerilerinin yordanmasına olanak sağlayan çoktan seçmeli ve açık uçlu (kısa veya uzun cevaplı) madde türlerine yer verilmelidir. Sorular yapılandırılırken kazanım içeriği (konu) ile ilgili örnek olaylara, okuma parçalarına, karikatür, resim, fotoğraf, grafik düzenleyicilere (tablo, şema, kavram haritaları, grafik vb.) yer verilmesi öğrencilerin çıkarımda bulunma, okuryazarlık becerilerinin de yordanmasını sağlayacaktır. Bilişsel ve psikomotor becerilerin değerlendirilmesinde bireysel veya grup çalışması şeklinde tasarlanan proje ve performans çalışmalarından yararlanılabilir. Bunlar yapılandırılırken verilen görevlerin gerçek yaşam durumlarıyla ve diğer disiplinlerle ilişkilendirilmesine, öğrencilerin üst öğrenim kurumlarında ve sonraki yaşantılarında kullanabilecekleri yazılı ve sözlü iletişim, araştırma yapma, rapor hazırlama, kaynak kullanma gibi becerilerini geliştirmeye yönelik olması sağlanmalıdır. Duyuşsal ve psikomotor becerilerin değerlendirilmesinde dereceli puanlama anahtarı ve derecelendirme ölçeği şeklinde tasarlanmış gözlem formlarından yararlanılabilir. Bu formlarda öğrencilerin derse katılım, sorumluluk, takım çalışması, iletişim, tutum ve sosyal davranışlarına ilişkin ölçütlere yer verilmelidir. Öğrencilere verilen sürekli ve yapıcı geri bildirimler kendi performanslarının farkına varmalarını ve geliştirmek için çaba sarf etmelerini sağlayacaktır. ÖĞRETİM PROGRAMININ UYGULANMASINDA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR Öğrenmeyi temel alan öğrenci merkezli program anlayışında, öğrenme sürecinde öğrenci katılımına ve öğretmen rehberliğine ağırlık verilmektedir. Bu bakımdan, öğrenme-öğretme etkinlikleri ve çalışmaları planlanırken öğrencilerin hazırbulunuşluk düzeyleri, bireysel ihtiyaçları, öğrenme stilleri göz önünde bulundurulmalı, araştırma ve sorgulamayı esas alan, öğrencilerin yeni öğrendikleri ile geçmiş yaşantılarında kazandıkları bilgileri bütünleştirmelerine ve öğrendikleri ile günlük yaşam arasında bağ kurmalarına olanak sağlayan bir yaklaşım öngörülmektedir. Bu bağlamda öğrencilerin, birbirleriyle yarışmaları veya rekabeti yerine iş birliği yapmayı öğrendikleri, soru sorabildikleri ve düşüncelerini özgürce paylaştıkları, demokratik bir öğrenme ortamının oluşturulması önemlidir. 15

16 Öğrencilerin kendi öğrenmelerinin sorumluluğunu almalarına fırsat verilmesi ve öğrenme-öğretme sürecine aktif katılımları gerekmektedir. Öğrencilere otantik öğrenme fırsatları verilmesi, bireysel ilgi ve ihtiyaçları doğrultusunda planlama ve işbirliği yapmalarına imkan tanınması, sınıfın ve okulun dışına çıkarak alan çalışmaları yapmaya ve sosyal etkinliklere katılmaya teşvik edilmeleri sağlanmalıdır. Öğrenciyi merkeze alan ve öğretmenin rehber görevi üstlendiği öğrenme-öğretme ortamında, farklı öğrenme-öğretme stratejilerinin bir arada dengeli şekilde kullanılması programla öğrencilere kazandırılması hedeflenen bilgi, beceri, değer, tutum ve yeterliliklerin daha kalıcı olmasını sağlayacaktır. Davranışsal stratejiler temel bilgi ve becerilerin edinilmesine, bilgi işleme stratejileri bilgiyi kullanma ve değerlendirme becerilerinin kazanılmasına, sosyal stratejiler sosyal becerilerin ve toplumsal bilincinin gelişmesine, kişisel stratejiler ise kişisel gelişim ve farkındalığın sağlanmasına hizmet edecektir. Tartışma, münazara, simülasyonlar, proje-tabanlı öğrenme ve rol oynama gibi aktif stratejiler kullanılarak öğrencilerin bilgiyi keşfetmeleri ve derse katılımlarına zemin hazırlanabilir. Öğretmen de, öğrencilerin edindikleri bilgi ve becerileri diğer disiplinlerle ve okul dışındaki yaşamlarıyla ilişkilendirebilmelerine olanak sağlayan çalışmalar ve görevler vererek öğrencileri hayat boyu öğrenenler olmaları konusunda teşvik etmelidir. Bu bakımdan, öğrenme-öğretme sürecinde kullanılacak strateji ve yöntemler ile ölçme araçları yapılandırılırken öğrencilerin yalnızca belirli bir alanda değil farklı öğrenme alanlarında ve değişen ortamlarda (aile, iş, öğrenim kurumu vb.) başarılı bireyler olarak bugünün ve geleceğin dünyasına aktif olarak katılabilmelerine yardımcı olacak bilgi, beceri ve yeterlilikleri kullanabilmelerine olanak sağlayan çalışma ve etkinliklerin hazırlanması önemlidir. Tarih Dersi Öğretim Programının işlevsel bir biçimde kullanılabilmesi için öğretmenlerin dikkat etmesi gereken hususlar aşağıda sunulmuştur. 1. Eğitim ve öğretim sürecinde sağlıklı öğrenmelerin sağlanabilmesi için öğrencilerin hazır bulunuşluk düzeyleri ile bireysel farklılıklarının öğretmenler tarafından bilinmesi gerekmektedir. Bu bağlamda Tarih Dersi Öğretim Programı nı kullanacak olan öğretmenler, temel eğitim ve ortaokul düzeyinde öğretimi yapılan tarih konuları hakkında bilgi sahibi olmalı; öğrencilerinin her birinin bu konulara ne derece hâkim olduğunun yanı sıra bireysel öğrenme stillerini ve yollarını öğrenerek değerlendirmeleri gereklidir. 2. Tarih derslerinde anlamlı ve kalıcı öğrenmelerin meydana gelebilmesi için öğrencilerin bilmeleri gereken temel unsurlardan bir tanesi kavramlardır. Kavramlar olmaksızın çevremizi ve öğrendiklerimizi anlamlandırmamız olanaksızdır. Tarih öğretmenleri öğrencilerin temalarla ilgili bilgi düzeylerini tespit ettikten sonra, gerek ünite başlarında ve gerekse konu içinde temel kavramların 16

17 öğretimine ilişkin uygulamalara (kavram haritaları, kavram ağları, yapılandırılmış grid, sözlük hazırlatma vb.) yer vermelidir. 3. Tarih Dersi Öğretim Programı ilgili temalar bağlamında önemli şahsiyetlere de vurgu yapmaktadır. Tarihin şekillenmesinde önemli rol oynamış bu şahısların hayat ve kariyerleri ile tarihe mal olmuş eser ve faaliyetleri programda yer alan temalarla ilişkilendirilerek öğretilmelidir. Bu şahsiyetlere dayalı olarak model alma yoluyla öğrenme etkinlikleri düzenlenmelidir. 4. Tarih Dersi Öğretim Programı üniteleri disiplinler arası bir anlayışla şekillendirilmiştir. Bu çerçevede tarih öğretmenleri programdaki temaların öğretiminde farklı disiplinlerin ortaya koyduğu terminolojinin tarihî olayların açıklanmasındaki rolüne dikkat çekerek öğretim faaliyetlerini yürütmelidirler. 5. Öğretmenler temaların öğretiminde yaparak ve yaşayarak öğrenmeye dayalı etkinliklere de yer vermelidirler. Bu çerçevede, derslerde öğretmen denetiminde sanal müze ziyaretleri, çevre ve okul imkânları uygun ise tarihi mekân ve müze ziyaretleri yapılması sağlamalıdır. Yapılan ziyaretler esnasında öğrencilerin gözledikleri yer ve eserler hakkında hazırlanmış etkinler yapmaları, ziyaretler sonrasında deneyimleri ve öğrendikleri hakkında bir mektup, haber, rapor veya kompozisyon yazmaları istenmelidir. 6. Öğretmen, programda yer alan temalarla ilgili olarak mevzuata uygun olarak erişilebilir yazılı, görsel ve işitsel biçimlerde birinci ve ikinci elden kaynakları derslerinde kullanmalıdır. 7. Tarih Dersi Öğretim Programı öğrencileri bilgi toplumuna hazırlamayı amaçlamaktadır. Bu nedenle öğrencilere kendileri için yararlı bilgi, beceri ve değerlerden oluşan içerik bütüncül bakış açısıyla öğretilmelidir. 8. Öğretim materyali hazırlama ve derse hazırlıklı gelmenin öğretmenin asli görevleri arasında olduğu unutulmamalıdır. Öğretmenler, tarih dersi ile ilgili bilgi, beceri, değer ve tutumları öğrencilerine kazandırırken sadece ders kitaplarına bağlı kalmamalıdırlar. Sınıf düzeyi, öğrencilerin ilgi, hazırbulunuşluk düzeyleri, öğrenme stilleri gibi unsurları göz önünde bulundurarak kazanımlarla tutarlı olacak şekilde öğretim materyalleri (bilgi notu, sunum, etkinlik, çalışma kâğıtları, proje, okuma parçaları vb.) yapılandırmalı ve kullanmalıdırlar. Öğretim materyalleri hazırlanırken zümre öğretmenleri ve diğer disiplinlerin öğretmenleriyle işbirliği yapılmalıdır. 9. Dersin işlenişinde ve uygulamalarda görsel iletişim araçlarına yer verilmeli; slayt, bilgisayar, televizyon, etkileşimli tahta, genel ağ, EBA vb. etkin olarak kullanılmalıdır. Kazanımlarla ilgili belgesellerden, filmlerden vb. yararlanılmalıdır. Teknolojik araç ve gereçler kullanılırken gizlilik, bütünlük ve erişilebilirlik göz önüne alınmalı ve genel ağın güvenli kullanımı konusunda gerekli uyarılar yapılmalı ve tedbirler alınmalıdır. Casus yazılımlar veya kimlik bilgilerinin çalınması ve kullanılmaya çalışılması gibi risklerle karşı karşıya kalmamak için güncel anti virüs yazılımı kullanma, 17

18 kişisel güvenlik duvarı kullanımı, işletim sistemleri güncellemeleri gibi güvenlik yazılımları kullanılarak güvenlik önlemleri alınmalıdır. Millî Eğitim Bakanlığı tarafından belirlenen dijital kaynakların kullanımı ile ilgili kurallara uyulmalıdır. Dijital kaynakların, özellikle Genel Ağ dan indirilerek kullanılan materyallerin kullanımında intihal yapılmamalı, etik kurallara, telif haklarına riayet edilmelidir. Tarih Dersi Öğretim Programının hayata geçirilmesi için ders kitabı yazımında dikkat edilmesi gereken hususlar şunlardır: 1. Her kazanımın altında ilgili konu içeriği ana hatlarıyla verilmiş; konu kaleme alınırken temel alınacak yaklaşım ve sınırlamalar belirtilmiştir. Önceki programlarla bu program arasında mevcut konu benzerlikleri ders kitabı yazarını yanılgıya sevk etmemelidir. Ders kitabı yazarları kazanım ve açıklamalarının kapsam ve sınırlılıklarına göre hareket ederek içerik ve sunum tarzını belirlemelidir. 2. Başlıkların belirlenmesinde, o konunun bütün içeriğini kapsayacak kadar genel olmasının yanı sıra öğrencilerin dikkatini çekecek nitelikte olmasına da dikkat edilmelidir. 3. Kitap yazarları gerek gördüklerinde konu başlıklarının altında alt başlıklara yer verebilirler. Ancak öğrencinin dikkatinin dağılmaması için alt başlıkların sayısı çok arttırılmamalıdır. 4. Kitap yazarları metinlerini inşa ederken ünite kazanımlarını, içeriği (konu başlıkları), kavramları ve içeriğin kapsamına dair açıklamaları göz önünde bulundurmalıdırlar sınıf tarih dersi öğretim programında geçen kadim dünya tanımlaması; tek bir coğrafya, kavim, devlet, din ve inanış merkezli olmayan ve ilgili kitapta işlenecek konuların öğrenci tarafından bir bütünlük içerisinde anlaşılabilmesi için sadece kronolojik bir dönemlendirme olarak değil, Batı modernitesinin Dünya ya hâkim olması öncesinde Dünya nın farklı yerlerindeki insan toplulukları ve medeniyetlerin metafizik yönelişli dünya tasavvurları ve tabiata bağlı üretim tarzları açılarından benzer bir varoluşa sahip oldukları şeklinde de anlaşılmalıdır. Coğrafya, hayat tarzları (göçerlik ve yerleşiklik), dil ve kültür ile din ve inanıştan kaynaklanan farklılıklar da bu benzerlik altında vurgulanmalıdır. çekici olmalıdır. kullanılmamalıdır. 6. Ders kitabında verilecek örnekler öğrencilerin bilişsel gelişim seviyelerine uygun ve ilgi 7. Ders kitabında aşağılayıcı ve düşmanlıklara zemin hazırlayan ayrıştırıcı bir dil 8. Ders kitabındaki görseller, konunun amaç ve içeriğine uygun olmalı; kazanımlar, öğrenme amaçları ve içerikle ilişkilendirilerek verilmeli ve ayrıca görsellerin nitelikli olmasına özen gösterilmelidir. 9. Ders kitabı içeriği toplumsal cinsiyet eşitliğini temsil edecek bir yapıda olmalıdır. 10. Ders kitabındaki içerik öznel değerlendirme ve yorumları içermemelidir. 18

19 11. Kurgu metinlerde anakronizme düşülmemelidir. 12. Alanın temel kaynaklarına müracaat edilmeli ancak literatür taraması yapılarak güncel bilgilerden de yararlanılmalıdır. 13. Ders kitabında ünite öncesinde öğrencilerin konuya ilgi ve merakını uyandıracak, hazır bulunuşluk düzeylerini belirleyecek, günlük yaşamla ilişkilendirerek ya da önceki bilgilerinden yararlanarak cevap verebilecekleri hazırlık sorularına yer verilmelidir. 14. Ders kitabında geçmişe ait belgelerin yanı sıra resim, şiir, roman, biyografi, hikâye, mit, efsane, özlü sözler yer verilmelidir. Bunlar, yakın veya uzak geçmişte yaşayan insanların çeşitli deneyimlerine ışık tutacaktır. Bu tarz sanat eserleri öğrencilerin, insanların kendilerini nasıl gördüklerini, fikirlerini, korkularını, hayallerini ve kendi zamanlarını nasıl algıladıklarını anlamalarına yardımcı olacak ve tarihsel empatiyi sağlayacaktır. 15. Ders kitabındaki etkinlikler, öğrencilerin gelişim düzeyi ve kazanımlarla tutarlı olmalıdır. Öğrencilerin edindikleri bilgileri kullanarak beceriler geliştirebilecekleri, günlük hayatla veya diğer disiplinlerle ilişkilendirebilecekleri etkinliklere yer verilmelidir. 16. Ünite sonu değerlendirme bölümlerinde dokümanlarla veya görsel unsurlarla (resim, fotoğraf, grafik, tablo vb.) desteklenmiş, üst düzey düşünme becerilerini kullanmayı gerektirecek ve öğrencilerin konuyla ilgili öğrenme düzeylerini yordayıcı çoktan seçmeli, açık uçlu (kısa veya uzun cevaplı) sorulara yer verilmelidir. Sorular yapılandırılırken soruların kazanımların gerektirdiği bilgi, beceri ve değerlere uygun olmalarına dikkat edilmelidir. 17. Millî, manevi ve evrensel değerlere ilişkin farkındalık oluşturmak amacıyla ünitelerle ilişkili görsellere, okuma parçalarına, bilimsel metinlere, etkinliklere ve özlü sözlere yer verilmelidir. 19

20 ÖĞRETİM PROGRAMININ YAPISI Sınıf Düzeyine Göre Ünite, Kazanım Sayısı ve Süre Tabloları Tarih Dersi Öğretim Programı nda yer alan üniteler, kazanım sayıları, kazanımların işlenişi için ayrılabilecek yaklaşık süre ile bunların ders saatlerine oranı aşağıda sunulmuştur. 9. SINIF Ünite Kazanım Süre (Ders Oran (%) Sayısı Saati) 1. İNSANIN YERYÜZÜ SERÜVENİ VE TARİH ,6 2. KADİM DÜNYADA İNSAN ,7 3. KADİM AVRASYA DA TÜRKLER ,5 4. KADİM İSLAM MEDENİYETİ ,6 5. TÜRKLERİN İSLAMİYETİ KABULÜ VE SELÇUKLU ,4 TÜRKİYESİ TOPLAM SINIF Ünite Kazanım Süre (Ders Oran (%) Sayısı Saati) 1. OSMANLI BEYLİĞİNİN DEVLETLEŞME SÜRECİ SAVAŞÇILAR VE ASKERLER 2 5 6,9 3. SUFİLER VE ÂLİMLER 2 5 6,9 4. SÖZ, YAZI, SANAT 2 6 8,3 5. FETİH POLİTİKASI VE BÜYÜK STRATEJİ ,4 6. KARA VE DENİZ 1 4 5,5 7. SULTAN VE KAPU HALKI 2 4 5,5 8. SAVAŞANLAR VE ÜRETENLER 1 2 2,7 9. ÂLİMLER VE ARİFLER 2 6 8,3 10. TOPLUM YAPISI VE SOSYAL HAYAT ,1 TOPLAM SINIF Ünite Kazanım Süre (Ders Oran (%) Sayısı Saati) 1. DİPLOMASİ VE İTTİFAKLAR ,5 2. KALYON VE OKYANUS 1 3 4,1 3. İKTİDAR VE MUHALEFET 1 6 8,3 4. PARA VE TÜCCAR 1 2 2,7 5. TÜFEK VE PİYADE 2 4 5,5 6. LÂLE VE BAROK 2 4 5,5 7. ŞARK MESELESİ VE DENGE STRATEJİSİ ,4 8. DEVLET, MİLLET VE YURTTAŞ ,8 9. ZORUNLU ASKERLİK VE TOPYEKÛN HARP 3 6 8,3 10. TEKNO-BİLİM VE İDEOLOJİ 2 4 5,5 11. SERMAYE VE EMEK 3 4 5,5 12. GÜNDELİK HAYAT VE POPÜLER KÜLTÜR 4 6 8,3 TOPLAM

21 Tarih Dersi Öğretim Programı nın hazırlanmasında tematik yaklaşım esas alınmıştır. Her sınıf düzeyi bir tema çerçevesinde şekillendirilmiştir. 9. sınıf Tarih Dersi Öğretim Programı, 5 üniteden oluşmaktadır. 10. sınıf Tarih Dersi Öğretim Programı, 10 üniteden oluşmaktadır. 11. sınıf Tarih Dersi Öğretim Programı, 12 üniteden oluşmaktadır. Tarih Dersi Öğretim Programı nın ünite yapısı şematik olarak sunulmuştur. Ünite Adı 9. SINIF KAZANIM VE AÇIKLAMALARI Sınıf Düzeyi Ünite No. Kazanım No. 1. ÜNİTE: İNSANIN YERYÜZÜ SERÜVENİ VE TARİH T Bir araştırma alanı ve bilim dalı olarak tarihin konusu, kapsamı ve diğer bilim dallarıyla ilişkisini açıklar. a) Tarih biliminin konusu, yöntemi, kaynakları ve başvurduğu kanıtlar itibarıyla beşerî bilimler ile fen bilimlerinden farklılığı vurgulanır. b) Tarihin başlıca konusunun zaman içinde yeryüzündeki insan faaliyetleri ile farklı tesirlerle vücuda gelen değişim ve insan eylemlerinin neticeleri olan eserler olduğu belirtilir. c) İnsanlığın kökeni süreç ve gaye bağlamında ele alınarak insanın yeryüzünde geçmiş ve gelecek bilincine sahip tek varlık olduğu vurgulanır. T Tarihî vaka (olay) ve vakıayı (olgu) ayırt eder. a) Tarihî olayların biricikliğine karşılık tarihî olguların tekrar edebilir doğasına ilişkin örnekler verilir. b) İbn-i Haldun un tarihî olay ve olgulara ilişkin görüşleri üzerinde durulur. Kazanım Öğrencilerin ünitenin işlenişi sonrasında ulaşmaları hedeflenen bilgi ve beceri düzeyini ifade eden öğrenme çıktısıdır. Kazanım Açıklaması Kazanımın içerik boyutuna ilişkin konu sınırlılıklarının, kazanımların işlenişi sırasında dikkat edilmesi gereken hususların, etkinlik ve işleniş sırasında kullanılabilecek yöntem ve uygulama önerilerinin ilişkin açıklamalardır. 21

22 9. SINIF KAZANIM VE AÇIKLAMALARI 1. ÜNİTE: İNSANIN YERYÜZÜ SERÜVENİ VE TARİH T Bir araştırma alanı ve bilim dalı olarak tarihin konusu, kapsamı ve diğer bilim dallarıyla ilişkisini açıklar. a) Tarih biliminin konusu, yöntemi, kaynakları ve başvurduğu kanıtlar itibarıyla beşerî bilimler ile fen bilimlerinden farklılığı vurgulanır. b) Tarihin başlıca konusunun zaman içinde yeryüzündeki insan faaliyetleri ile farklı tesirlerle vücuda gelen değişim ve insan eylemlerinin neticeleri olan eserler olduğu belirtilir. c) İnsanlığın kökeni süreç ve gaye bağlamında ele alınarak insanın yeryüzünde geçmiş ve gelecek bilincine sahip tek varlık olduğu vurgulanır. T Tarihî vaka (olay) ve vakıayı (olgu) ayırt eder. a) Tarihî olayların biricikliğine karşılık tarihî olguların tekrar edebilir doğasına ilişkin örnekler verilir. b) İbn-i Haldun un tarihî olay ve olgulara ilişkin görüşleri üzerinde durulur. T Tarih yazıcılığının insanlığın yeryüzü serüvenini anlamlandırmadaki önemini açıklar. a) Tarih yazıcılığının eski zamanlardan modern zamanlara geçirmiş olduğu dönüşüm üzerinde durulur. b) Vakanüvislik tarzı tarih yazıcılığının olayları kaydetmekle yetinirken tarih biliminin sebepnetice bağlantıları çerçevesinde olaylardan olgulara varmaya çalıştığı vurgulanır. Herodot, Leopold von Ranke ve Ahmet Cevdet Paşa nın tarih yazıcılığı anlayışlarına değinilir. c) Tarih yazıcılığında, döngüsel ve ilerlemeci zaman anlayışları arasındaki farklar üzerinde durulur. ç) Zamanın dün-bugün-yarın şeklinde taksiminin insan aklının bir ürünü olduğu ve dünü anlama çabasının geleceğe dönük bir yön bulma faaliyeti şeklinde görülebileceği vurgulanır. T Tarihî bilginin tarihçiler tarafından nasıl meydana getirildiğini kavrar. a) Tarihçilerin geçmişe dair bilgilere, hangi kaynakları ve yöntemleri kullanarak nasıl ulaştıklarına değinilir. b) Geçmiş hakkındaki haber ve bilgi kaynakları/kanıtlarını sorgulamanın tarihî bilginin oluşturulmasındaki önemi vurgulanır. T Tarihî bir konu hakkında farklı bakış açılarına sahip araştırmacıların yorumlarını karşılaştırır. a) Geçmişe dair bilgilerin kanıtlara dayandıkları gibi tarihçilerin değerlendirme ve yorumlarını da içerdikleri belirtilir. b) Tarihî olayların bugünün bakış açısı ve değer yargılarıyla ele alınmasının sakıncaları örnek olay ve metinler üzerinden ele alınır. c) Farklı ideoloji ve değer sistemlerinin tarihî olayların yorumlanması üzerindeki etkisine değinilir. ç) Aynı tarihsel olayı farklı kaynak ve zihniyet ile değerlendirmenin farklı yorumlar getirebileceği örnek metinler üzerinden vurgulanır. d) Tarih bilgisinin geçmişteki insan tecrübelerine bağlı olarak üretildiği ve günümüzde başta görsel medya olmak üzere çeşitli kaynaklarca yayılan popüler tarih bilgisi ve yorumlarına eleştirel yaklaşmanın gerekliliği vurgulanır. e) Bilimsel bilginin değişebilir olduğuna, tarih araştırmasının ulaşılabilir kaynaklar üzerinden geçmişi yeniden inşa edebileceğine dikkat çekilir. 22