Unutulmuş Bir Antropolog Doç. Dr. Armağan Saatçioğlu ( ) 1

Transkript

1 Unutulmuş Bir Antropolog Doç. Dr. Armağan Saatçioğlu ( ) 1 Yavuz Unat 2 Ayla Sevim Erol 3 Giriş Türkiye Cumhuriyet inin temelinde hiç kuşkusuz bilimin yol göstericiliği yer almaktadır. Cumhuriyet imizin kurucusu Atatürk'e göre, memleketin korunması için alınacak en önemli önlem ve hatta bir ülkenin özgür ve bağımsız olması için gerekenler bilim ve irfandı. Cumhuriyet'in ilanından sonra da Atatürk, bu düşüncesini hızla uygulamaya geçirdi; 1933 yılında üniversite reformuyla üniversitelerde yeni Armağan Saatçioğlu bir yapılanmaya gitti ve yurt dışından bilim insanları getirterek özellikle İstanbul Üniversitesi'nde görev almalarını sağladı. Diğer taraftan Türk bilim insanlarının yurt dışında yetişmelerine olanak tanıdı. 1 Yardımlarından dolayı Ankara Üniversitesi Antropoloji Bölümü Doktora öğrencisi Serpil Özdemir e, Yüksek Lisans öğrencisi Tuğçe Şener e ve Eskişehir Anadolu Üniversitesi Tarih Bölümü lisans öğrencilerinden Derya Kayaturan a teşekkürler. 2 Kastamonu Üniversitesi, Felsefe Bölümü, Prof. Dr. 3 Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Antropoloji Bölümü, Prof. Dr. 1

2 Atatürk ün amacı ve hedefi, kadınların da bu ülkenin gelişmesinde ve ilerlemesinde rol almalarını sağlamak ve onları Türkiye Cumhuriyeti nin temel dayanakları arasına yerleştirmekti. Bu amaçla Türkiye Cumhuriyeti nde kadınlara ikincil değil, birincil görevler verilmesini sağladı. Bu hedefle yola çıkan kadınlar Atatürk ü haksız çıkarmadılar, hem Cumhuriyet imizin, hem de Cumhuriyet imizin temel ilkelerinin kuruluşunda aktif rol oynadılar. Bu bilim insanlarımız içerisinde dünya bilimine katkıda bulunanlar yetişti. Bu çalışmada ülkemizde antropoloji biliminin gelişmesine katkıda bulunan bilim insanlarımızdan Doç. Dr. Armağan Saatçioğlu nun hayatı ve çalışmaları değerlendirilecek ve bilime yaptığı katkılar serimlenmeye çalışılacaktır. Türkiye de Antropoloji Atatürk'ün antropoloji bilimine özel bir sempatisi vardı. Dünyaca ünlü iki fizik antropolog Fransız H. V. Vallois ve İsveçli Marc Sauter Atatürk le tanışma fırsatı bulmuşlar ve Atatürk e büyük hayranlık duymuşlardı. Atatürk bu topraklarda kurulmuş ve gelişmiş olan uygarlıkların ve toplumların ve eski Anadolu halklarına ait iskelet kalıntılarının gün ışığına çıkarılması için arkeoloji ve antropolojiye özel Şevket Aziz Kansu önem veriyordu. Bu amaçla yerli ve yabancı bilim insanlarıyla iletişim kurmuştu. Cumhuriyet in ilanından iki yıl sonra 1925 te Atatürk ün talimatıyla Türk Antropoloji Enstitüsü (Türkiye Antropoloji Tetkikat Merkezi) kurularak başkanlığına Ord. Prof. Şevket Aziz Kansu 2

3 getirildi. Bu Enstitü 1929 yılına kadar Haydarpaşa Tıp Fakültesi bünyesinde faaliyetini sürdürdü. Bu kuruluş döneminde eski Anadolu insan toplumlarına ait ilk antropolojik araştırmalar yapılmış, örneğin Karaca Ahmet Mezarlığı'ndan çıkarılmış olan Osmanlı dönemine ait kafatasları üzerinde gerçekleştirilen ilk kraniyolojik incelemeler Türk Antropoloji Mecmuası'nda yayımlanmıştır. Antropoloji, 1930 yılından itibaren İstanbul Üniversitesi'nin eğitim ve öğretim programlarında resmen yer aldı ve genç bilim insanları bu alanda çalışmak üzere yurtdışına gönderildi yılında Ord. Prof. Dr. Şevket Aziz Kansu, Paris e giderek Prof. Dr. George Papillaut'nun yanında doktora çalışmalarına başladı ve Yeni Kaledonyalıların alt çenelerini konu alan bir tez hazırladı yılında da yurda döndü yılında Türk Antropoloji Enstitüsü, Tıp Fakültesi bünyesinden ayrılarak Atatürk'ün isteğiyle İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi'ne taşındı yılında Ankara'da Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi kurulduğu zaman Kansu, tüm koleksiyon ve araştırma ekibiyle Atatürk'ün önerisi üzerine Ankara'ya taşındı yılında Ord. Prof. Dr. Muzaffer Süleyman Şenyürek de Fizik antropoloji alanında çalışmak üzere Harvard Üniversitesi'ne Prof. Dr. E. Hutton ın yanına, 1935 yılında da Seniha Tunakan Berlin'de Kaiser Wilhelm Institüts für Anthropologie'ye Prof. Dr. Eugene Fischer'in yanına doktora yapmak üzere gönderildi. Tunakan, dönüşünde Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi nde göreve başladı yılları arasında da Afet İnan bir araştırma için Cenevre (İsviçre) Üniversitesi'ne Prof. Dr. Eugene Pittard'ın yanında çalışmak üzere bizzat Atatürk'ün isteği üzerine gönderildi. Pittard da, tıpkı Vallois 3

4 gibi Cumhuriyet'in ilk yıllarında İstanbul'a gelip Atatürk ile sohbet etme fırsatı bulan bilim insanlarındandı (Özbek, 1998, s ). Antropoloji biliminin ülkemizde gelişimini başlatan ve ihtisas alanları doğrudan Antropoloji olan üç önemli kişinin adı geçmektedir: Ord. Prof. Dr. Şevket Aziz Kansu ( ), Ord. Nermin Erdentuğ Prof. Dr. Muzaffer Şenyürek ( ) ve Prof. Dr. Nermin Erdentuğ ( ). Kansu yaptığı çalışma ve araştırmalarla ülkemizde antropolojinin temelini atmış ve antropoloji biliminin gelişmesinde temel rol oynamıştır. Şenyürek, yaptığı araştırmaları, bilimsel yayınları ve çalışmalarıyla 1952 yılında Antropoloji Bölümünde Paleoantropoloji Kürsüsü nün (Anabilim Dalı) kurulmasına öncülük etmiştir. Erdentuğ, Etnoloji ve Sosyal antropoloji bilim insanlarının ülkemizde ilk temsilcisi olduğu gibi bu konuda birçok eserler vermiş ve yeni bilim insanlarının 4 Atatürk ve Afet İnan Ertuğrul Yatında 1935

5 yetiştirilmesinde büyük katkılar sağlamıştır. Günümüzde bu bilim insanlarının sayesinde, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Hacettepe ve İstanbul Üniversiteleri Edebiyat Fakülteleri, Hatay Mustafa Kemal, Sivas Cumhuriyet, Van Yüzüncü Yıl ve Özel Yeditepe Üniversitelerinin Fen-Edebiyat Fakültelerinin antropoloji bölümlerinde, antropoloji eğitimi ve bilimiyle ilgili çalışmalar yapılmaktadır (Galip Akın, 2007). Ankara Üniversitesi Antropoloji Bölümü Ankara da Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi nde bir Antropoloji enstitüsünün kurulmasına 1935 yılında karar verilmiş ve 1936 yılında Antropoloji Enstitüsü adıyla eğitim ve öğretime başlanmıştır. Enstitü Cumhurbaşkanı İsmet İnönü nün Ankara Üniversitesi ni ziyareti Rektör Şevket Aziz Kansu ( ) ve Nermin Erdentuğ 5

6 içerisinde yer alan Antropoloji Kürsüsü nün başkanlığına ise Fransız biyolog-antropolog Georges Papillault un danışmanlığında doktora yapan Kansu getirilmiştir. Bu yıldan itibaren Kansu başta olmak üzere, Muine Atasayan, Afet İnan, İsmail Kılıç Kökten, Muzaffer Şenyürek gibi araştırmacılar prehistorik arkeolojiye ilişkin yüzey araştırmaları ve kazı çalışmaları başlatmışlardır yılında Antropoloji Kürsüsü nde Fizik Antropoloji, Prehistorya ve Etnoloji Kürsüleri kurulmuştur yılında ise Fizik Antropoloji, Paleoantropoloji, Etnoloji ve Sosyal Antropoloji anabilim dallarından oluşan bir bölüm oluşturulmuş ve Antropoloji Bölümü adı verilmiştir. Daha sonra bu bölüm, Sosyal Antropoloji ve Etnoloji anabilim dalları birleştirilerek Sosyal Antropoloji ve Etnoloji Bölümü, Paleoantropoloji ve Fizik antropoloji anabilim dalları birleşerek Fizik ve Paleoantropoloji Bölümü şeklinde iki bölüme ayrılmıştır yılında Antropoloji Bölümü için yeniden bir düzenleme yapılarak; Sosyal Antropoloji, Fizik Antropoloji ve Paleoantropoloji Anabilim Dallarından oluşan tek bir bölüme dönüştürülmüştür (Anadolu nun 60 Yıllık Bilim ve Kültür Köprüsü, Ankara Üniversitesi, Tarihçe, 2006, s ; Süslü, 1986, s ). 6

7 Fizik antropoloji bölümü 1940 Doç. Dr. Armağan Saatçioğlu Hayatı 4 3 Temmuz 1944 yılında Konya da doğan Saatçioğlu, 1955 yılında ilkokulu, 1958 yılında da ortaokulu bitirdi. Haziran 1961 de İzmir Karşıyaka Lisesi nden mezun olarak Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Fizik Antropoloji Kürsüsü nde lisans eğitimi görmeye 4 Saatçioğlu nun özgeçmişine ilişkin bilgiler Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Personel Dairesi arşivinden elde edilmiştir; burada çalışmamız için gerekli ortamı sağlayan dekanlık personeline teşekkür ederiz. 7

8 başladı yılında buradan mezun olan Saatçioğlu, 30 Kasım 1965 tarihinde bu kürsüde asistan olarak çalışmaya başladı yılında doktora çalışmalarına başlayan Saatçioğlu bu amaçla Ankara, İzmir, Antalya, Diyarbakır, Erzurum, Zonguldak ve İstanbul da çalışmalarını yürüttü. 17 Ağustos 1966 tarihinde Zonguldak ta bir trafik kazası geçirdi ve 18 Ekim 1966 tarihine kadar çalışmalarına ara verdi. 30 Kasım 1966 tarihinde asaleti onaylanan Saatçioğlu, Temmuz 1967 de doktora çalışması için İstanbul a gitti yılında, Nisan ayında Türkiye'de Antropolojik Bazı Karakterlerin Sosyo Ekonomik Gruplar Arasında Gösterdiği Değişimler Üzerine Biyometrik Bir İnceleme adlı doktora teziyle doktor oldu ve Mayıs 1970 te doçentlik çalışmalarına başladı yılı Haziran Amerika da Pensilvanya Üniversitesi nden bir yıllık Fulbright bursu kazandı, ancak Oxford Üniversitesi, İnsan Anatomisi Kürsüsü, Antropoloji Laboratuarı ndan kendisine yapılan çalışma teklifi nedeniyle Amerika yerine İngiltere ye gitti yılının Ağustos-Temmuz ayları arasında bu laboratuarda antropometrist olarak görev yaptı ve Oxford köylerine yönelik ortak bir araştırmada çalıştı. Bu araştırmanın sonuçları Psychometric, Personality and Anthropometric Variation in A Group of Oxfordshire Villages adıyla Annals of Human Biology de yayımlandı (Harrison G.A., Gibson, J. B., Hiorns, R. W., Wiglwy, M., Hancock, C., Freeman, C.A., Küchemann, C.F., Macbeth, H.M., Saatcioğlu, A., ve Carrivick, P.J, 1974) yılında doçentlik için çalışmalarına devam etti ve bu amaçla Tıp Fakültesi Laboratuarı nda çalıştı yılları arasında Hacettepe Üniversitesi İstatistik Bölümü nden Uygulamalı İleri 8

9 İstatistik dersine devam etti. Haziran 1973 yılında da İngiliz Kültür Derneği nden İngilizce (Lower Cambridge) sertifikası aldı yılında Fizik Antropoloji Kürsüsü nün tek aktif üyesi olan Saatçioğlu (Magnarella ve Türkdoğan, 1976, s ), 1975 yılında doçentlik çalışması için Rize, Elazığ, Gaziantep, Adana, Ankara, İstanbul ve İzmir de araştırmalar yaptı. 30 Kasım 1977 tarihinde Abo Genleri Yönünden Türkiye'nin Yeri ve Bu Ülkedeki Gensel Çeşitlilik Üzerine Biyometrik Bir İnceleme adlı çalışmasıyla doçent unvanını aldı. Doçentlik jürisinde Prof. Dr. Tahsin Özgüç (Başkan), Prof. Dr. Firuzan Kınal, Prof. Dr. Fikret Ozansoy, Prof. Dr. Nephan Saran ve Prof. Dr. Nermin Erdentuğ bulunmaktaydı. Doçentlik deneme dersi olarak da Soyağacı (Pedigri) Çözümlemeleri, İlgili Problemler ve Çözümleri konulu dersi verdi. Aralık 1977 yılında disk hernisi (omur fıtığı) teşhisiyle istirahat aldı. Aynı hastalıktan dolayı Şubat 78 de de rapor aldı. 23 Ocak 1978 yılında Prof. Dr. Nermin Erdentuğ, Prof. Dr. Firuzan Kınal ve Prof. Dr. Sedat Veyis ten oluşan bir jüriyle Eylemli Doçent oldu. Aynı yılın Eylül ve Ekim aylarında Ankara ve İzmir de 7-11 yaşları arasındaki Türk çocuklarında ideal standart antropometrik ölçüleri üzerine çalışmalar yaptı öğretim yılında Fırat Üniversitesi nde İnsan Irkları dersleri vermek üzere görevlendirildi. 28 Mayıs 7 Haziran 1979 tarihleri arasında İtalya da Urbino da Nato Advanced Study Institute tarafından düzenlenen Methodologies for Analyzing Human Growth Study Development konulu seminere katıldı. Eylül 1979 yılında Türkiye de İlkokul Çocukları İçin Gelişim Standartları konulu profesörlük tezine başlayan Saatçioğlu, 19 Haziran 25 Eylül 1979 tarihleri arasında Deutscher Akademischer 9

10 Austauschdienst (DAAD) tarafından verilen bir bursu kazandı ve Gelişim Standartlarını Belirlemede Kullanılan Yöntemler üzerine Almanya da araştırmalar yaptı öğretim döneminde Fırat Üniversitesi nde İnsan Irkları dersleri vermek üzere görevlendirilen Saatçioğlu, öğretim döneminde de 19 Mayıs Gençlik ve Spor Akademisi nde Antropometri dersi verdi. 1 Temmuz 1981 de Canlı, İskelet ve Röntgen Filmleri Üzerindeki Tüm Açıları Ölçen Alet başlıklı çalışmasıyla Sağlık Bilimleri dalında 1981 TÜBİTAK Teşvik Ödülü nü aldı (Naymansoy, 2009, s ). 4 Ekim 10 Ekim 1981 tarihleri arasında Yunanistan da yapılan Donauraum und Agais im Spatneolithikum und der Bronzezeit Archaologische und Antropologische Probleme konulu XI. Internationalen Symposium über das Spatneolithiker und die Bronzezeit adlı kongreye katıldı. 30 Eylül 1983 yılında istifa dilekçesini veren Saatçioğlu nun (Süslü, 1986, s. 489) istifası 10 Ekim 1983 te kabul edildi yılında ise hayatını kaybeden Saatçioğlu, Society for the Study of Human Biology (İngiltere), Human Biology Council (Amerika) ve Kanseroloji ve Ekoloji Derneği (Türkiye) üyesiydi. Yayınları Kitaplar 1. ABO Genleri Yönünden Türkiye nin Yeri ve Bu Ülkedeki Gensel Çeşitlilik Üzerine Biyometrik Bir İnceleme, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları, No: 282, Ankara Growth Standarts for 7 to 11-Year-Old Turkish Children, Publication of the University of Kuopio, Kuopio,

11 Makaleler 1. Türk Kadınları ve Türk Erkeklerinin Boy Uzunlukları ile Başlarının En Büyük Uzunluğu ve En Büyük Genişliği Arasındaki Korelasyonun Biyometrik İzahı, Antropoloji, Cilt 1, Sayı 3 (1963), 1964, s Olimpiyatlar ve Atletlerin Vücut Yapıları ile Spordaki Başarıları Arasındaki Bağlantı, Beden Terbiyesi ve Sporda Önemli Konular, T.C. Başbakanlık Beden Terbiyesi Genel Müdürlüğü Yayınları No. 151, Resimli Posta Matbaası, Ankara Psychometric, Personality and Anthropometric Variation in A Group of Oxfordshire Villages, Harrison G.A., Gibson, J. B., Hiorns, R. W., Wiglwy, M., Hancock, C., Freeman, C.A., Küchemann, C.F., Macbeth, H.M., Saatcioğlu, A. ve Carrivick, P.J., Annals of Human Biology, Volume 1, Issue 4, 1974, s Türkiye de Antropolojik Bazı Karakterlerin Sosyo- Ekonomik Gruplar Arasında Gösterdiği Değişimler Üzerinde Biyometrik Bir İnceleme, (Türkçe-İngilizce), Antropoloji, Sayı 7 ( ), 1975, s Büyüme ve Beden Yapısı Üzerindeki Çalışmalar, J.M. Taner, T. Hiernaux ve S. Jarman dan çeviri, Antropoloji, Sayı 8 ( ), 1978, s An Analysis of the ABO Gene Frequencies in Turkey, Journal of Human Evolution, Volume 8, Issue 3, 1979, s kez atıf yapılmıştır. 6 1 kez atıf yapılmıştır. 11

12 7. Instrument for Measuring the Angles on the Living Body, on the Skeleton and on X-Rays, Anthropologischer Anzeiger, Volume 38, Issue 3, 1980, s Somatometrik Yöntemle İlgili Temel Bilgiler, Fırat Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 1, Sayı 1, 1981, s Modifications of A New Instrument For Measuring Angles On The Body, The Skeleton, And X-Rays, Current Anthropology, Volume 22, Issue 6, 1981, s A Survey on the Racial Types of Anatolian Skeletal Remains, Ankara Üniversitesi DTCF Dergisi, Cilt 30, Sayı 1-2, 1982, s Bilime Katkıları ABO Genleri Yönünden Türkiye nin Yeri ve Bu Ülkedeki Gensel Çeşitlilik Üzerine Biyometrik Bir İnceleme (1978) adlı çalışmasında Saatçioğlu neyi hedeflediğini şöyle açıklamaktadır: Türkiye halkının bugünkü gensel durumunun, hem tarihsel hem de biyometrik bir yaklaşımla saptanması günümüz antropologları için kaçınılmaz bir görevdi. Bu görevi yerine getirme ve giderek gelişmekte olan topluluk genetiği bilimine ülkemiz açısından bir katkıda bulunma amacı ile böyle bir araştırmaya giriştim. (Saatçioğlu, 1978). Bu çalışmasıyla Türkiye halkının gensel durumu tarihsel geçmiş de göz önünde bulundurularak popülasyon genetiği açısından ABO (A, B ve O grubu kan grupları) fenotip frekansları 7 coğrafik bölgeden 3881 birey üzerinde araştırmış ve ABO frekansları açısından Türkiye halkının, diğer Türk ve Mongol topluluklarından çok uzak olduğunu, 7 1 kez atıf yapılmıştır. 12

13 büyük farklılık gösterdiğini ve Orta Avrupa grubu içinde yer aldığı belirlemiştir. Ayrıca Selçuklular dönemine kadar ele geçirilen iskelet kalıntılarının Türkomanlara benzemediği, Selçuklu ve Osmanlı dönem iskeletlerinin büyük çoğunlukla Alpin ırkla temsil edildiği ve buradan yola çıkarak Oğuzların Anadolu ya geldiklerinde diğer Türk gruplarından farklı ya da daha arı bir Türk budunu olduğunu göstermiştir (Timur Gültekin ve Başak Koca, 2003, s. 20; Perçin, Sezgin, Çolak ve Çınar, 1999, s ). Growth Standarts for 7 to 11-Year-Old Turkish Children, (Kuopio, 1988) adlı çalışması 7-11 yaş arasındaki çocukların büyüme gelişimine ilişkindir. Büyüme ve gelişme alanında yapılan araştırmalar ülkemizde çok yakın bir dönemde başlamıştır. Ayrıca yapılan araştırmalarda bu alanda ulusal bir standart oluşturulamamıştır. Türkiye de standart oluşturma amaçlı olarak yapılan üç araştırma bulunmaktadır. Bunlardan ilki Türkiye 1974 Beslenme, Sağlık ve Gıda Tüketimi Araştırması dır. Ülkemiz çocuklarının boy ve ağırlık değerlerini temel alan bu çalışma ile ilk ulusal büyüme standardı oluşturulmuştur (Köksal, 1977). İkinci çalışma Saatçioğlu nun farklı coğrafik bölgelerdeki 7 ilde yapmış olduğu bu çalışmadır. Üçüncü çalışma ise Duyar tarafından 21 antropometrik ölçü dikkate alınarak yapılmıştır ve diğer araştırmalara göre daha kapsamlı bir çalışmadır (Duyar, 1992; Bektaş, 2004, s. 26). Türk Kadınları ve Türk Erkeklerinin Boy Uzunlukları ile Başlarının En Büyük Uzunluğu ve En Büyük Genişliği Arasındaki Korelasyonun Biyometrik İzahı : Saatçioğlu nun bu çalışmasında ana tezi, başın en büyük uzunluğu ve başın en büyük genişliği ile boy arasında bir bağıntı olduğudur. Makalenin girişinden öğrendiğimize göre kendisinin mezuniyet tezinin konusu da budur. Kullandığı veri 13

14 ise, İstatistik Umum Müdürlüğü nün kişi üzerinde yaptığı Türkiye Antropometri Anketi dir. Bu veriden hareketle Saatçioğlu, dört önemli sonuca ulaşmıştır: 1) Türkiye de genellikle boyları ortalamanın altında olan kadın ve erkek sayısı, ortalamanın üzerinde olan kadın ve erkek sayısından çoktur. 2) Türkiye de kadın ve erkeklerin boyları uzadıkça başlarının en büyük uzunluğu da artar. Kadınlarda bu oran % 4,2, erkeklerde ise % 2,6 dır. 3) Türk erkekleri üzerinde yapılan bir istatistiğin sonuçlarına göre boy uzunluğu ile başın en büyük genişliği arasında doğru orantı vardır. 4) Türk kadınlarının başlarının en büyük genişliği, boylarının uzunluğuna bağlıdır. 5) Türkiye de boy uzunluğu ile başın en büyük uzunluğu ve başın en büyük genişliği arasındaki bağıntı kadınlarda erkeklerinkinden daha kuvvetlidir. Makalenin sonunda ise şu önemli bulgusunu vermektedir; genellikle Türk erkeklerinin boyları 1,37-1,92 metre, kadınlarının boyları ise 1,32-1,77 metre arasındadır; ortalama erkek boyu 1,66, kadın boyu ise 1,53 metredir. Psychometric, Personality and Anthropometric Variation in A Group of Oxfordshire Villages : Oxford Üniversitesi nde İnsan Anatomisi Kürsüsü, Antropoloji Laboratuvarı nda, aynı üniversitenin Genetik Kürsüsü ve Cambridge Üniversitesi Biomatematik Kürsüsü elemanlarıyla yapılmış ortak bir çalışmadır. Oxford da bir grup yerleşim yerinde psikometrik, kişilik ve antrometrik değişkenler üzerine yapılmış bir çalışmanın sonuçlarını içerir. 14

15 Türkiye de Antropolojik Bazı Karakterlerin Sosyo-Ekonomik Gruplar Arasında Gösterdiği Değişimler Üzerinde Biyometrik Bir İnceleme : Doktora tezinin genişletilmişidir. Üç antropometrik karakterin (boy, baş endisi ve göğüs çevresi) Türkiye de sosyo-ekonomik gruplar arasında ILSX ile bilek değişim gösterip ölçümü göstermediği incelenmiştir. Sosyo-ekonomik gruplar olarak da üniversite mezunları (I), kalifiye işçiler (II) ve kalifiye olmayan işçiler (III) seçilmiştir. Bulduğu sonuçlar şöyledir: 1) Boy ortalamaları I den III e düzenli bir şekilde küçülmektedir. 2) Göğüs çevresi ortalamaları I III arasındaki erkeklerde eksilen, kadınlarda ise artan bir değişim ILSX ile röntgen ölçümü göstermektedir. 3) Baş endisi ortalamaları erkeklerde I den III e doğru artmakta, kadınlarda ise artma ve eksilme görülmemektedir. A Survey on the Racial Types of Anatolian Skeletal Remains (Anadolu İskelet Kalıntılarının Soy Tipleri Üzerine Bir İnceleme) : Saatçioğlu bu çalışmasında, Anadolu iskelet serileri üzerinde genel bir sentez çalışma ile ILSX ile iskelet ölçümü ırkları analiz etmiş ve Prehistorik dönemlerden Neolitik döneme kadar Karain, Kanal, İncili Mağara, 15

16 Beldibi ve Belbaşı prehistorik alanlarından ele geçirilen buluntuları derlemiştir. Neolitik dönemden Friglere kadar 27 yerleşim alanından elde edilen iskeletlerin, Frig döneminden de günümüze kadar 14 yerleşim alanından 1980 li yıllara kadar elde edilen iskeletlerin ırksal analizleri üzerinde çalışmıştır (Gültekin ve Koca, 2003, s. 11). Instrument for Measuring the Angles on the Living Body, on the Skeleton and on X-Rays ve Modifications of A New Instrument For Measuring Angles On The Body, The Skeleton, And X-Rays adlı makaleleri, canlı vücutlarda, iskeletlerde ve röntgen filmlerinde açıları ölçmeye yarayan ve kendi buluşu olan yeni bir aletin kullanılışı üzerine kaleme alınmıştır. Saatçioğlu Canlı, İskelet ve Röntgen Filmleri Üzerindeki Tüm Açıları Ölçen Bir Alet (ILSX) olarak adlandırdığı bu alet ile 1981 yılında TÜBİTAK Teşvik Ödülü kazanmıştır. Doç. Dr. Armağan Saatçioğlu nun Bilimsel Kişiliği Türkiye de Antropolojik Bazı Karakterlerin Sosyo-Ekonomik Gruplar Arasında Gösterdiği Değişimler Üzerinde Biyometrik Bir İnceleme adlı makalesinin son paragrafında Saatçioğlu şöyle yazar: Bütün inceleme süresince, amaçla beni bu amaca götürecek yöntem arasında en olumlu köprüyü kurma çabası içinde bulundum. Temel hareket noktam şu idi: İrdelemek istediğim varsayımları kapsayan, amaca yönelen, eldeki sınırlı araştırma kaynaklarından azamî yararlanmayı mümkün kılan, sonuçlardaki yanılgı payını en küçük tutacak şekilde bir araştırma modelini bulmak ve uygulamak. Çalışmanın başında özetlenen model bu araştırma taktiğinin sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Modelin bana teorinin çeşitli yönlerini 16

17 irdeleme olanaklarını verdiğini sanıyorum. Sonunda, Türkiye de bireylerin bazı antropometrik ölçülerinin, bağlı bulundukları sosyoekonomik gruplara göre değiştiği yargısına ulaştım. (Saatçioğlu, 1975, s. 173). Bu cümle onun bilimsel kişiliği hakkında çok önemli ayrıntılar içermektedir. Veriler yardımıyla bir model oluşturmak, oluşturulan bu modelle kuramı sınamak. Tüm bu süreç bir bilim insanının çalışma yöntemidir. Diğer çalışmaları da bu açıdan incelendiğinde Saatçioğlu nun tüm çalışmalarında bu süreci yoğun bir şekilde uyguladığını görebiliriz. Bu bağlamda, Saatçioğlu, Kansu, Tunakan ve Erdentuğ gibi Türkiye de bu alanı kuran bilim insanlarıyla çalışmış ve Türkiye de bilimsel olarak bu alanın kurulması, benimsenmesi ve yerleşmesinde büyük katkıları olmuştur. Doç. Dr. Saatçioğlu istifa etmeden önce, Evrimin Genetik Temelleri, Somatoloji, Genetik, Antropometri gibi dersler vermekteydi ve Fizik Antropoloji alanında en son yetiştirdiği ve akademisyen olan kişi, şu anda Gaziantep Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümünde öğretim üyesi olarak görevini sürdürmekte olan Prof. Dr. İzzet Duyar dır. Kaynakça Akın. Galip. (2007). 84 Yılda antropoloji. Cumhuriyet ve Bilim Sempozyumu nda sunulan bildiri. (3 5 Mayıs 2007). Ankara DTCF. Anadolu nun 60 yıllık bilim ve kültür köprüsü. ankara üniversitesi. tarihçe. (2006). Yayına Hazırlayanlar: Necdet Adabağ. H. Gazi Topdemir. Bekir Koç ve Hakan Kaderoğlu. Ankara. Bektaş, Yener. (2004). Ankara da yaşayan. üst sosyoekonomik düzeye mensup yaş grubu çocuk ve gençlerin antropometrik 17

18 açıdan değerlendirilmesi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Antropoloji (Fizik Antropoloji) Anabilim Dalı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara. Duyar, İzzet. (1992) Yaşlarındaki Türk çocuklarının büyüme standartları. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Ankara. Dündar, Can. (1999). Şu kan meselesi. Sabah Gazetesi Erdentuğ, Aygen. (1985). Ankara üniversitesi dil ve tarihcoğrafya fakültesi antropoloji bibliyografyası ( ). Antropoloji. 12. ( ). Ankara. Gültekin, Timur ve Başak Koca. (2003). Cumhuriyet döneminden günümüze ülkemizde gerçekleştirilen ırk çalışmaları. Antropoloji Dergisi. 14. Harrison G.A., Gibson, J. B., Hiorns, R. W., Wiglwy, M., Hancock, C., Freeman, C.A., Küchemann, C.F., Macbeth, H.M., Saatcioğlu, A. ve Carrivick, P.J.. (1974). Psychometric, personality and anthropometric variation in a group of oxfordshire villages. Annals of Human Biology. 1 (4). s İnan, Afet. (1979). Türkiye tarihi ve antropolojisi üzerine. Ankara Üniversitesi DTCF Dergisi. 7 (1). s J. Magnarella, Paul ve Orhan Türkdoğan. (1976). The development of Turkish social anthropology. Current Anthropolgy. 17 (2). s Köksal, O.. (1977). Türkiye de beslenme. türkiye 1974 beslenme sağlık ve gıda tüketimi araştırması. Ankara. 18

19 Naymansoy, Günseli. (2009). Türkiye de bilim kadınları ve bilimin gelişimine katkıları. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Felsefe Bölümü. Bilim Tarihi Anabilim Dalı. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara. Özbek, Metin. (1998). Cumhuriyetle başlayan antropoloji. H.Ü. Edebiyat Fakültesi Dergisi Cumhuriyetin 75. Yılı Özel Sayısı. Ankara. s Perçin, E. Ferda, İlhan Sezgin, Ahmet Çolak ve Ziynet Çınar. (1999). Türk populasyonunda esteraz d ve abo polimorfizmi. Tr. J. of Biology. 23. Saatçioğlu, Armağan. (1964). Türk kadınları ve Türk erkeklerinin boy uzunlukları ile başlarının en büyük uzunluğu ve en büyük genişliği arasındaki korelasyonun biyometrik izahı. Antropoloji. 1 (3). (1963). s Saatçioğlu, Armağan. (1975). Türkiye de antropolojik bazı karakterlerin sosyo-ekonomik gruplar arasında gösterdiği değişimler üzerinde biyometrik bir inceleme. (Türkçe-İngilizce). Antropoloji. 7 ( ). s Saatçioğlu, Armağan. (1978). ABO genleri yönünden Türkiye nin yeri ve bu ülkedeki gensel çeşitlilik üzerine biyometrik bir inceleme. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih. Coğrafya Fakültesi Yayınları. No: 282. Ankara. Saatçioğlu, Armağan. (1980). Instrument for measuring the angles on the living body, on the skeleton and on x-rays. Anthropologischer Anzeiger. 38 (3). s

20 Saatçioğlu, Armağan. (1981). Modifications of a new instrument for measuring angles on the body, the skeleton and x-rays. Current Anthropology. 22 (6). s Saatçioğlu, Armağan. (1982). A survey on the racial types of anatolian skeletal remains. Ankara Üniversitesi DTCF Dergisi. 30 (1-2). s Süslü, Azmi. (1986). Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesinin 50 yıllık tarihi. Ankara. 20