ÜNİTE İÇİNDEKİLER HEDEFLER. İŞ GÜVENLİĞİ MEVZUATI Dr. Ercüment N. DİZDAR İŞ GÜVENLİĞİ MEVZUATINDA TEMEL KAVRAMLAR

Transkript

1 HEDEFLER İÇİNDEKİLER İŞ GÜVENLİĞİ MEVZUATINDA TEMEL KAVRAMLAR Kanunlarda İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları Yönetmeliklerde İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları İŞ GÜVENLİĞİ MEVZUATI Dr. Ercüment N. DİZDAR Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Kanunlarda İş Sağlığı ve Güvenliği kavramlarını tanımlayabilecek, Yönetmeliklerde İş Sağlığı ve Güvenliği kavramlarını tanımlayabilecek, Mevzuattın önemli kısımlarındaki İş Sağlığı ve Güvenliği kavramları hakkında bilgi sahibi olabileceksiniz. ÜNİTE 1

2 GİRİŞ Yürürlülükteki hukuk kurallarında, yani mevzuatta, İş Sağlığı ve Güvenliği ne yönelik bir çok hukuki kaide ve norm bulunmaktadır. İş Sağlığı ve Güvenliği konusu, hukuk sistemimizde, mevzuatta İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku ndan, Borçlar Hukuku na; Ticaret Hukuku ndan Eğitim Hukuku na ve dolayısıyla onlarca kanun; yüzlerce yönetmelik, tüzük ve tebliğ vb. birçok hukuk dalı ile karma ve komplike bir şekilde verilmektedir. İş Sağlığı ve Güvenliği, mevzuatın tümüne yayılmış bir konudur. Diğer taraftan, mevzuatta İş Sağlığı ve Güvenliği ilgili müeyideler, yeri geldikçe oldukça detaylıdır. Dolayısıyla dersimizde, bu ve diğer ünitemizde, hukuki müeyidelerin en ince ayrıntılarına, detaylarına girilmemiş olup, kanunun vb. ilgili madde, fıkra veya bentlerine vb. yapılan atıfların bir çoğu mevzuat, ilgili mevzuat vb. terimler ile nitelendirilmiştir. Aksi halde, bu ders notlarının binlerce sayfa olması kaçınılmaz idi. Bu ünitede ise, İş Sağlığı ve Güvenliği hakkında ilgili mevzuatta yer alan temel kavramlar derlenerek verilmeye çalışılmıştır. Gerek ünitenin ilerleyen kısımlarında ve gerekse de ilerleyen ünitelerde, farklı başlıklar altında verilen kavramlardan, mevzuatta yer alan ortak bazı unsurlar aşağıda özetlenmiştir: Kanun, tarihli ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanundur. Bakanlık, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığıdır. Genel Müdürlük, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğüdür. İSGÜM, İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü Müdürlüğüdür. İSG- KÂTİP, İş sağlığı ve güvenliği hizmetleri ile ilgili iş ve işlemlerin Genel Müdürlükçe kayıt, takip ve izlenmesi amacıyla kullanılan İş Sağlığı ve Güvenliği Kayıt, Takip ve İzleme Programıdır. Kurum, Sosyal Güvenlik Kurumdur (SGK). ILO, Uluslararası Çalışma Örgütüdür. KANUNLARDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KAVRAMLARI İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununu nun uygulanmasındaki temel kavramlar şunlardır: Çalışan, kendi özel kanunlarındaki statülerine bakılmaksızın kamu veya özel işyerlerinde istihdam edilen gerçek kişidir. Çalışan temsilcisi, İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili çalışmalara katılma, çalışmaları izleme, tedbir alınmasını isteme, tekliflerde bulunma ve benzeri konularda çalışanları temsil etmeye yetkili çalışandır. Destek elemanı, asli görevinin yanında iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili önleme, koruma, tahliye, yangınla mücadele, ilk yardım ve benzeri konularda özel olarak görevlendirilmiş uygun donanım ve yeterli eğitime sahip kişidir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2

3 Eğitim kurumu, İş Güvenliği Uzmanı, iş yeri hekimi ve diğer sağlık personelinin eğitimlerini vermek üzere Bakanlıkça yetkilendirilen kamu kurum ve kuruluşlarını, üniversiteleri ve Türk Ticaret Kanununa göre faaliyet gösteren şirketler tarafından kurulan müesseselerdir. Genç çalışan, onbeş yaşını bitirmiş ancak onsekiz yaşını doldurmamış çalışandır. İş Güvenliği Uzmanı, usul ve esasları ilgili yönetmelikle belirlenen, iş sağlığı ve güvenliği alanında görev yapmak üzere Bakanlıkça yetkilendirilmiş, iş güvenliği uzmanlığı belgesine sahip, Bakanlık ve ilgili kuruluşlarında çalışma hayatını denetleyen müfettişler ile mühendislik veya mimarlık eğitimi veren fakültelerin mezunları ile teknik elemandır. İş Güvenliği Uzmanlığından, İş yeri Hekimliğine kadar mevzuatta yeri vardır. İş kazası, iş yerinde veya işin yürütümü nedeniyle meydana gelen, ölüme sebebiyet veren veya vücut bütünlüğünü ruhen ya da bedenen engelli hâle getiren olaydır. İşveren, çalışan istihdam eden gerçek veya tüzel kişi yahut tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlardır. İşveren vekili, işveren adına hareket eden, işin ve iş yerinin yönetiminde görev alan işveren vekilleri, bu Kanunun uygulanması bakımından işveren sayılır. İş yeri, mal veya hizmet üretmek amacıyla maddi olan ve olmayan unsurlar ile çalışanın birlikte örgütlendiği, işverenin iş yerinde ürettiği mal veya hizmet ile nitelik yönünden bağlılığı bulunan ve aynı yönetim altında örgütlenen iş yerine bağlı yerler ile dinlenme, çocuk emzirme, yemek, uyku, yıkanma, muayene ve bakım, beden ve mesleki eğitim yerleri ve avlu gibi diğer eklentiler ve araçları da içeren organizasyondur. İş yeri hekimi, iş sağlığı ve güvenliği alanında görev yapmak üzere Bakanlıkça yetkilendirilmiş, iş yeri hekimliği belgesine sahip hekimdir. İş yeri Sağlık ve Güvenlik Birimi (İSGB), iş yerinde iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini yürütmek üzere kurulan, gerekli donanım ve personele sahip olan birimdir. Meslek hastalığı, mesleki risklere maruziyet sonucu ortaya çıkan hastalığıdır. Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimi (OSGB), Kamu kurum ve kuruluşları, organize sanayi bölgeleri ile Türk Ticaret Kanununa göre faaliyet gösteren şirketler tarafından, işyerlerine iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini sunmak üzere kurulan gerekli donanım ve personele sahip olan ve Bakanlıkça yetkilendirilen birimdir. Önleme, İş yerinde yürütülen işlerin bütün safhalarında iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili riskleri ortadan kaldırmak veya azaltmak için planlanan ve alınan tedbirlerin tümüdür. Risk, Tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yaralanma ya da başka zararlı sonuç meydana gelme ihtimalidir. Risk değerlendirmesi, İş yerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek tehlikelerin belirlenmesi, bu tehlikelerin riske dönüşmesine yol açan faktörler ile Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 3

4 tehlikelerden kaynaklanan risklerin analiz edilerek derecelendirilmesi ve kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması amacıyla yapılması gerekli çalışmalardır. Tehlike, İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek, çalışanı veya iş yerini etkileyebilecek zarar veya hasar verme potansiyelidir. Tehlike sınıfı, İş sağlığı ve güvenliği açısından, yapılan işin özelliği, işin her safhasında kullanılan veya ortaya çıkan maddeler, iş ekipmanı, üretim yöntem ve şekilleri, çalışma ortam ve şartları ile ilgili diğer hususlar dikkate alınarak iş yeri için belirlenen tehlike grubudur. Teknik eleman, teknik öğretmen, fizikçi, kimyager ve biyolog unvanına sahip olanlar ile üniversitelerin iş sağlığı ve güvenliği programı mezunlarıdır. İşyeri hemşiresi, 25/2/1954 tarihli ve 6283 sayılı Hemşirelik Kanununa göre hemşirelik mesleğini icra etmeye yetkili, iş sağlığı ve güvenliği alanında görev yapmak üzere Bakanlıkça yetkilendirilmiş iş yeri hemşireliği belgesine sahip hemşire/sağlık memurudur. YÖNETMELİKLERDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KAVRAMLARI İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetlerinde ve Desteklenmesinde İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetlerinde ve Desteklenmesinde, temel İş Sağlığı ve Güvenliği kavramları şunlardır: İSG Hizmetleri, İSG mevzuatının temellerindendir. Çalışan temsilcisi, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili çalışmalara katılma, çalışmaları izleme, tedbir alınmasını isteme, tekliflerde bulunma ve benzeri konularda çalışanları temsil etmeye yetkili çalışadır. İşyeri sağlık ve güvenlik birimi (İSGB), iş yerinde iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini yürütmek üzere kurulan, gerekli donanım ve personele sahip olan birimdir. Onaylı defter, iş yeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı tarafından yapılan tespit ve tavsiyeler ile gerekli görülen diğer hususların yazıldığı, seri numaralı ve sayfaları bir asıl iki kopyalı şekilde düzenlenmiş her iş yeri için tek olan defterdir. Ortak sağlık ve güvenlik birimi (OSGB), kamu kurum ve kuruluşları, organize sanayi bölgeleri ile 13/1/2011 tarihli ve 6102 sayılı Türk Ticaret Kanununa göre faaliyet gösteren şirketler tarafından, iş yerlerine iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini sunmak üzere kurulan gerekli donanım ve personele sahip olan ve Bakanlıkça yetkilendirilen birimdir. Sorumlu müdür, iş yeri hekimliği veya iş güvenliği uzmanlığı belgesine sahip, OSGB lerde tam süreli istihdam edilen ve bu birimlerin iş ve işlemlerinden Bakanlığa karşı sorumlu olan kişidir. İtiraz komisyonu, ilgili mevzuat kapsamında hizmet veren kişi veya kurumların belgelerinin askıya alınma veya iptali ile ilgili itirazları değerlendirmek Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 4

5 ve sonuçlandırmak üzere; İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğünün bağlı bulunduğu Müsteşar Yardımcısının başkanlığında, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürü ve ilgili Genel Müdür Yardımcısı, ilgili Daire Başkanları ile iş sağlığı ve güvenliği uzmanlarından üç üyeden oluşan komisyondur. Toplum Sağlığı Merkezi Birimi (TSMB), Sağlık Bakanlığına bağlı, işyerlerine iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini sunmak üzere kurulan gerekli donanım ve personele sahip olan ve Bakanlıkça yetkilendirilen birimdir. Hizmet sunucusu, iş sağlığı ve güvenliği hizmeti vermek üzere Genel Müdürlükçe yetkilendirilmiş kişi, kurum veya kuruluşlardır. İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesinde İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesinde, temel İş Sağlığı ve Güvenliği kavramları şunlardır: Kabul edilebilir risk seviyesi, yasal yükümlülüklere ve iş yerinin önleme politikasına uygun, kayıp veya yaralanma oluşturmayacak risk seviyesidir. Önleme, iş yerinde yürütülen işlerin bütün safhalarında iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili riskleri ortadan kaldırmak veya azaltmak için planlanan ve alınan tedbirlerin tümüdür. Ramak kala olay, iş yerinde meydana gelen; çalışan, iş yeri ya da iş ekipmanını zarara uğratma potansiyeli olduğu hâlde zarara uğratmayan olaydır. Risk Değerlendirme kavramı İSG mevzuatı içerisinde tanımlanmıştır. Risk, Tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yaralanma ya da başka zararlı sonuç meydana gelme ihtimalidir. Risk değerlendirmesi, iş yerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek tehlikelerin belirlenmesi, bu tehlikelerin riske dönüşmesine yol açan faktörler ile tehlikelerden kaynaklanan risklerin analiz edilerek derecelendirilmesi ve kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması amacıyla yapılması gerekli çalışmalardır. Tehlike, iş yerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek, çalışanı veya iş yerini etkileyebilecek zarar veya hasar verme potansiyelidir. Büyük Endüstriyel Kazaların Önlenmesinde İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları Büyük endüstriyel kazaların önlenmesinde, temel İş Sağlığı ve Güvenliği kavramları şunlardır: Acil servis hizmetleri, büyük endüstriyel kazalarda, kuruluşta ve civarında zararın en aza indirilmesindeki kolluk güçleri, itfaiye, ambulans, sahil güvenlik, sivil savunma ve arama-kurtarma hizmetleri dâhil sağlık ve güvenlik hizmetleridir. Alt seviyeli kuruluş, ilgili mevzuatta verilen tehlikeli madde listelerinde, (Sütun 2 deki) eşik değerlere eşit veya üzerinde, ancak (Sütun 3 teki ) değer lerin altındaki miktarlarda tehlikeli madde bulunduran kuruluştur. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 5

6 Büyük endüstriyel kaza, herhangi bir kuruluşun işletilmesi esnasında, kontrolsüz gelişmelerden kaynaklanan ve kuruluş içinde veya dışında çevre ve/veya insan sağlığı için anında veya daha sonra ciddi tehlikeye yol açabilen bir veya birden fazla tehlikeli maddenin sebep olduğu büyük bir yayılım, yangın veya patlama olayıdır. Depolama, tehlikeli maddenin, güvenli bir yerde, gerekli şartlar sağlanmış olarak kontrol altında tutulması veya stokta bulundurulmasıdır. Heyet, güvenlik raporu incelemesi neticesinde yapılacak işlemlere karar veren iş sağlığı ve güvenliği yönünden teftişe yetkili en az üç iş müfettişinden oluşan heyetidir. Endüstriyel kazaların önlenmesi hakkında İSG mevzuatında müeyyideler bulunur. İşletmeci, işletme sahibi veya 20/6/2012 tarihli ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununda belirtilen işveren tanımı kapsamında, bir kuruluşun veya tesisin işletilmesinden sorumlu ve/veya buradaki teknik işletme hakkında karar verici herhangi bir gerçek veya tüzel kişidir. Kantitatif risk değerlendirmesi, sayısal tabanlı bilimsel metotlarla yapılan risk değerlendirme metodolojisidir. Komisyon, güvenlik raporlarını incelemek üzere, iş sağlığı ve güvenliği yönünden teftişe yetkili en az üç iş müfettişinden oluşan komisyondur. Kuruluş, karayolu, demiryolu veya kıta içi suyolu ile ayrılmış iki veya daha fazla alanın bir bütün olarak değerlendirildiği aynı yerleşkede yer alan ve aynı işletmecinin kontrolü altında bulunan ortak altyapı veya faaliyetler de dâhil olmak üzere, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununda belirtilen iş yeri tanımı kapsamında, tehlikeli maddelerin bulunduğu bir veya daha fazla tesisin bulunduğu tüm alandır. Mümkün olan en yüksek önlem seviyesi, kantitatif risk değerlendirmesi sonucuna göre senaryo edilen büyük kaza riskinin indirilmesi gereken frekans seviyesidir. Risk, tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yaralanma, çevre kirliliği ya da başka zararlı sonuçların meydana gelme ihtimalidir. Tehlike, kuruluşta var olan ya da dışarıdan gelebilecek, insanı, kuruluşu veya çevreyi etkileyebilecek zarar veya hasar verme potansiyelidir. Tehlikeli madde, ilgili mevzuatta (Ek-1, Bölüm 1, Sütun1 de) listelenen veya (Ek-1, Bölüm 2, Sütun 1 de) listelenen bir kategori içerisindeki hammadde, ürün, yan ürün, artık ve/veya ara ürün olarak mevcut olan veya endüstriyel bir kimyasal prosesin kontrol kaybı esnasında oluşabilecek bir maddeyi veya müstahzardır. Tesis, tehlikeli maddelerin kullanıldığı, işlendiği, üretildiği veya depolandığı bir kuruluş içerisindeki teknik ünite ve bu ünitenin işleyişi için gerekli olan teçhizat, yapılar, boru tesisatı, iş ekipmanları ile birime hizmet eden demiryolu rampa hatlarını, tersaneleri ve doldurma-boşaltma rıhtımlarını, platformlarını, şamandıra sistemlerini, yüzen veya sabit dalgakıranları, ambarları veya benzer yapılardır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 6

7 Üst seviyeli kuruluş, ilgili mevzuatta (Ek-1, Bölüm 1 ve Bölüm 2 de) verilen tehlikeli madde listelerinde, (Sütun 3 teki) eşik değerlere eşit veya üzerindeki miktarlarda tehlikeli madde bulunduran kuruluştur. Kanserojen veya Mutajen Maddelerle Çalışmalarda İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları Kanserojen veya Mutajen Maddelerle Çalışmalarda, temel İş Sağlığı ve Güvenliği kavramları şunlardır: Kanserojen madde; Solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deriye nüfuz ettiğinde kanser oluşumuna neden olabilecek veya kanser oluşumunu hızlandırabilecek madde veya müstahzarlardır. İlgili mevzuatın ekinde (Ek-1 de) belirtilen maddeler, işlemler ve bu işlemler sırasında ortaya çıkan madde veya müstahzarı ifade eder. Mutajen madde, solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deriye nüfuz ettiğinde kalıtımsal genetik hasarlara yol açabilecek veya bu etkinin oluşumunu hızlandırabilecek madde veya müstahzarlardır. Sınır değer, aksi belirtilmedikçe kanserojen veya mutajen maddenin, çalışanın solunum bölgesinde bulunan havadaki, ilgili mevzuatta (Ek-2 de) belirlenen referans zaman aralığındaki, zaman ağırlıklı ortalama konsantrasyondur. Solunum bölgesi, merkezi, kişinin kulaklarını birleştiren çizginin orta noktası olan 30 cm yarıçaplı kürenin, başın ön kısmında kalan yarısıdır. Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları Kimyasal maddelerle çalışmada İSG mevzutına riayet edilmelidir. Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda, temel İş Sağlığı ve Güvenliği kavramları şunlardır: Alerjik madde, solunduğunda, cilde nüfuz ettiğinde aşırı derecede hassasiyet meydana getirme özelliği olan ve daha sonra maruz kalınması durumunda karakteristik olumsuz etkilerin ortaya çıkmasına neden olan maddeleridir. Alevlenir madde, parlama noktası 21 C - 55 C arasında olan sıvı haldeki maddelerdir. Aşındırıcı madde, canlı doku ile temasında, dokunun tahribatına neden olabilen maddelerdir. Biyolojik sınır değeri, kimyasal maddenin ve metabolitinin uygun biyolojik ortamdaki konsantrasyonunun ve etki göstergesinin üst sınırdır. Çevre için tehlikeli madde, çevre ortamına girdiğinde çevrenin bir veya birkaç unsuru için hemen veya sonradan kısa veya uzun süreli tehlikeler gösteren maddelerdir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 7

8 Çok kolay alevlenir madde, 0 C den düşük parlama noktası ve 35 C den düşük kaynama noktasına sahip sıvı haldeki maddeler ile oda sıcaklığında ve basıncı altında hava ile temasında yanabilen, gaz hâldeki maddelerdir. Çok toksik madde, çok az miktarlarda solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deri yoluyla emildiğinde insan sağlığı üzerinde akut veya kronik hasarlara veya ölüme neden olan maddelerdir. Kanserojen madde, Kanserojen veya Mutajen Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelikte tanımlanan kanserojen maddedir. Kimyasal madde, doğal halde bulunan, üretilen, herhangi bir işlem sırasında kullanılan veya atıklar da dâhil olmak üzere ortaya çıkan, bizzat üretilmiş olup olmadığına ve piyasaya arz olunup olunmadığına bakılmaksızın her türlü element, bileşik veya karışımlardır. Kimyasal maddelerin kullanıldığı işlemler, bu maddelerin üretilmesi, işlenmesi, kullanılması, depolanması, taşınması, atık ve artıkların arıtılması veya uzaklaştırılması işlemlerdir. Kolay alevlenir madde, enerji uygulaması olmadan, ortam sıcaklığında hava ile temasında ısınabilen ve sonuç olarak alevlenen maddeyi veya ateş kaynağı ile kısa süreli temasta kendiliğinden yanabilen ve ateş kaynağının uzaklaştırılmasından sonra da yanmaya devam eden katı hâldeki maddeyi veya parlama noktası 21 C nin altında olan sıvı hâldeki maddeyi veya su veya nemli hava ile temasında, tehlikeli miktarda, çok kolay alevlenir gaz yayan maddelerdir. Mesleki maruziyet sınır değeri, başka şekilde belirtilmedikçe, 8 saatlik sürede, çalışanların solunum bölgesindeki havada bulunan kimyasal madde konsantrasyonunun zaman ağırlıklı ortalamasının üst sınırıdır. Mutajen madde, Kanserojen veya Mutajen Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelikte tanımlanan mutajen maddedir. Biyolojik maddelerle çalışmada İSG mevzuatına riayet edilmelidir. Oksitleyici madde, özellikle yanıcı maddelerle olmak üzere diğer maddeler ile de temasında önemli ölçüde ekzotermik reaksiyona neden olan maddelerdir. Patlayıcı madde, atmosferik oksijen olmadan da ani gaz yayılımı ile ekzotermik reaksiyon verebilen ve/veya kısmen kapatıldığında ısınma ile kendiliğinden patlayan veya belirlenmiş test koşullarında patlayan, çabucak parlayan katı, sıvı, macunumsu, jelatinimsi hâldeki maddelerdir. Sağlık gözetimi, çalışanların belirli bir kimyasal maddeye maruziyetleri ile ilgili olarak sağlık durumlarının belirlenmesi amacıyla yapılan değerlendirmelerdir. Solunum bölgesi, Merkezi, kişinin kulaklarını birleştiren çizginin orta noktası olan 30 cm yarıçaplı kürenin, başın ön kısmında kalan yarısıdır. Tahriş edici madde, mukoza veya cilt ile direkt olarak ani, uzun süreli veya tekrarlanan temasında lokal eritem, eskar veya ödem oluşumuna neden olabilen, aşındırıcı olarak sınıflandırılmayan maddelerdir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 8

9 Tehlikeli kimyasal madde, Patlayıcı, oksitleyici, çok kolay alevlenir, kolay alevlenir, alevlenir, toksik, çok toksik, zararlı, aşındırıcı, tahriş edici, alerjik, kanserojen, mutajen, üreme için toksik ve çevre için tehlikeli özelliklerden bir veya birkaçına sahip maddeleri ve müstahzarları veya yukarıda sözü edilen sınıflamalara girmemekle beraber kimyasal, fiziko-kimyasal veya toksikolojik özellikleri ve kullanılma veya iş yerinde bulundurulma şekli nedeni ile çalışanların sağlık ve güvenliği yönünden risk oluşturabilecek maddeleri veya mesleki maruziyet sınır değeri belirlenmiş maddelerdir. Toksik madde; az miktarlarda solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deri yoluyla emildiğinde insan sağlığı üzerinde akut veya kronik hasarlara veya ölüme neden olan maddelerdir. Üreme için toksik madde; solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deriye nüfuz ettiğinde erkek ve dişilerin üreme fonksiyon ve kapasitelerini azaltan ve/veya doğacak çocuğu etkileyecek kalıtımsal olmayan olumsuz etkileri meydana getiren veya olumsuz etkilerin oluşumunu hızlandıran maddelerdir. Zararlı madde; solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deri yoluyla emildiğinde insan sağlığı üzerinde akut veya kronik hasarlara veya ölüme neden olan maddelerdir. Biyolojik Etkenlere Maruziyet Risklerinin Önlenmesinde İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları Biyolojik Etkenlere Maruziyet Risklerinin Önlenmesinde, temel İş Sağlığı ve Güvenliği kavramları şunlardır: Biyolojik etkenler, herhangi bir enfeksiyona, alerjiye veya zehirlenmeye neden olabilen, genetik olarak değiştirilmiş olanlar da dâhil mikroorganizmaları, hücre kültürleri ve insan endoparazitleridir. Hücre kültürü, çok hücreli organizmalardan türetilmiş hücrelerin in vitro olarak geliştirilmesidir. Mikroorganizma, genetik materyali replikasyon veya aktarma yeteneğinde olan hücresel veya hücresel yapıda olmayan mikrobiyolojik varlığıdır. Kişisel Koruyucu Donanımlarda İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları Kişisel koruyucular, İSG mevzuatında önemli bir yer teşkil etmektedir. Kişisel Koruyucu Donanımlarda, temel İş Sağlığı ve Güvenliği kavramları şunlardır: AT, Avrupa Topluluğudur. AT Tip İnceleme Belgesi, onaylanmış kuruluş tarafından düzenlenerek imalatçıya verilen KKD'nin ilgili mevzuat hükümlerine uygunluğunu gösterir belgedir. AT Uygunluk Beyanı, imalatçının piyasaya arz ettiği KKD'nin ilgili mevzuat hükümlerine uygunluğunu beyan ettiği belgedir. Komisyon, Avrupa Birliği Komisyonudur. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 9

10 Kişisel Koruyucu Donanım (KKD); Bir veya birden fazla sağlık ve güvenlik tehlikesine karşı korunmak için kişilerce giyilmek veya taşınmak amacıyla tasarlanmış herhangi bir cihaz, alet veya malzemelerdir. Kişiyi aynı anda bir veya daha fazla muhtemel risklere karşı korumak amacıyla imalatçı tarafından bir bütün hâline getirilmiş birçok cihaz, alet veya malzemeden oluşmuş bir donanımdır. Belirli bir faaliyetin yapılması için korunma amacı olmaksızın, taşınan veya giyilen donanımla birlikte kullanılan, ayrılabilir veya ayrılamaz nitelikteki koruyucu cihaz, alet veya malzemeyi ifade eder. İş Ekipmanlarının Kullanımında İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları İş ekipmanlarının kullanımında, temel İş Sağlığı ve Güvenliği kavramları şunlardır: Bakım, İş ekipmanında yapılan her türlü temizlik, ayar, kalibrasyon gibi işlemlerin tamamıdır. İş ekipmanı, işin yapılmasında kullanılan herhangi bir makine, alet, tesis ve tesisatıdır. İş ekipmanının kullanımı, iş ekipmanının çalıştırılması, durdurulması, kullanılması, taşınması, tamiri, tadili, bakımı, hizmete sunulması ve temizlenmesi gibi iş ekipmanı ile ilgili her türlü faaliyetidir. Maruz kişi, tamamen veya kısmen tehlikeli bölgede bulunan kişidir. Operatör, iş ekipmanını kullanma görevi verilen çalışan veya çalışanlardır. Özel risk taşıyan iş ekipmanı, tehlikelerin teknik önlemlerle tam olarak kontrol altına alınamadığı iş ekipmanıdır. Periyodik kontrol, iş ekipmanlarının, ilgili mevzuatta öngörülen aralıklarda ve belirtilen yöntemlere uygun olarak, yetkili kişilerce yapılan muayene, deney ve test faaliyetleridir. Periyodik kontrolleri yapmaya yetkili kişi, ilgili mevzuatta belirtilen iş ekipmanlarının teknik özelliklerinin gerektirdiği ve ilgili mevzuatta (EK-III te) yer alan istisnalar saklı kalmak kaydıyla ilgili branşlardan mühendis, tekniker ve yüksek teknikerlerdir. Tehlikeli bölge, İş ekipmanının bünyesinde veya çevresinde yer alan ve kişiler için sağlık ve güvenlik yönünden risklerin bulunduğu bölgedir. İSG mevzuatında Tehlike Sınıfları tanımlanmıştır. Tehlikeli ve Çok Tehlikeli Sınıfta Yer Alan İşlerde Çalıştırılacakların Mesleki Eğitimlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları Tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işlerde çalıştırılacakların mesleki eğitimlerinde, temel İş Sağlığı ve Güvenliği kavramları şunlardır: Mesleki eğitim, Örgün veya yaygın eğitim yoluyla bireyleri mesleğe hazırlamak, meslek sahibi olanların mesleklerindeki gelişimlerini ve yeni mesleklere uyumlarını sağlamak amacıyla gerekli bilgi, beceri, tavır ve değer Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 10

11 duygularını geliştiren ve bireylerin fiziki, sosyal, kültürel ve ekonomik yeteneklerinin gelişim sürecinin bir plan içerisinde yürütülmesini sağlayan eğitimdir. Asbestle Çalışmalarda ve Tozla Mücadelede İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları Asbestle çalışmalarda ve tozla mücadelede, temel İş Sağlığı ve Güvenliği kavramları şunlardır: Asbest: Aktinolit Asbest, CAS No lifli silikatlar, Antofilit Asbest, CAS No lifli silikatlar, Grünerit Asbest (Amosit) CAS No lifli silikatlar, Krizotil, CAS No , CAS No lifli silikatlar, Krosidolit, CAS No lifli silikatlar, Tremolit Asbest, CAS No lifli silikatlardır. Asbest söküm çalışanı, Bakanlıkça kurulan komisyon tarafından oluşturulan eğitim programını tamamlamış ve kurs bitirme belgesi almış çalışandır. Asbest söküm uzmanı, ilgili mevzuat kapsamında belirtilen işlemlerin uygulanması aşamasında işveren tarafından sorumluluk verilen, Bakanlıkça kurulan komisyon tarafından oluşturulan eğitim programını bitirip, sınavda başarılı olarak kurs bitirme belgesi alan kişidir. Zaman Ağırlıklı Ortalama Değer (ZAOD/TWA), Günlük 8 saatlik zaman dilimine göre ölçülen veya hesaplanan zaman ağırlıklı ortalama değerdir. İnert toz, Solunumla akciğerlere ulaşmasına rağmen akciğerlerde yapısal ve/veya fonksiyonel bozukluk yapmayan tozlardır. Kristal yapıda SiO2, Kuvars, tridimit ve kristobalitdir. Lifsi tozlar, Uzunluğu beş mikrondan daha büyük, eni üç mikrondan daha küçük ve boyu eninin üç katından büyük olan parçacıklardır. Tozla mücadelede İSG mevzuatında müeyideler bulunmaktadır. Okuyucu, ILO Uluslararası Pnömokonyoz Radyografileri Sınıflandırılması konusunda eğitim almış hekimdir. Pnömokonyoz (Akciğer Toz Hastalığı), Akciğerlerde tozun birikmesi sonucu ortaya çıkan doku reaksiyonu ile oluşan hastalıktır. Solunabilir toz, Aerodinamik eşdeğer çapı 0,1 5,0 mikron büyüklüğünde kristal veya amorf yapıda toz ile çapı üç mikrondan küçük, uzunluğu çapının en az üç katı olan lifsi tozlardır. Standart akciğer radyografisi, En az 35x35 cm ebatında ILO Uluslararası Pnömokonyoz Radyografileri Sınıflandırılması kriterlerine göre değerlendirilebilir akciğer radyografisini veya dijital akciğer radyografisidir. Toz, ilgili mevzuata göre iş yeri ortam havasına yayılan veya yayılma potansiyeli olan parçacıklardır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 11

12 Toz ölçümü, İşyeri ortam havasındaki toz miktarının gravimetrik esasa veya lifsi tozlarda lif sayısına göre belirlenmesidir. Tozla Mücadele Komisyonu (TMK), ilgili mevzuat çerçevesinde çalışma hayatında tozla ilgili konularda ihtiyaç ve öncelikleri belirleyerek teknik ve tıbbi açıdan görüş ve öneri hazırlamak amacıyla Bakanlıkça oluşturulan komisyondur. Zaman Ağırlıklı Ortalama Değer (ZAOD/TWA), Günlük 8 saatlik zaman dilimine göre ölçülen veya hesaplanan zaman ağırlıklı ortalama değerdir. Çalışanların Gürültü ve Titreşim ile ilgili Risklerden Korunmasında İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları Çalışanların gürültü ve titreşim ile ilgili risklerden korunmasında İş Sağlığı ve Güvenliği temel kavramları şunlardır: En yüksek ses basıncı (P tepe), C-frekans ağırlıklı anlık gürültü basıncının tepe değeridir. Günlük gürültü maruziyet düzeyi (L EX, 8saat) [db(re. 20 µpa], TS 2607 ISO 1999 standardında tanımlandığı gibi en yüksek ses basıncının ve anlık darbeli gürültünün de dahil olduğu A-ağırlıklı bütün gürültü maruziyet düzeylerinin, sekiz saatlik bir iş günü için zaman ağırlıklı ortalamasıdır. Haftalık gürültü maruziyet düzeyi (L EX, 8saat), TS 2607 ISO 1999 standardında tanımlandığı gibi A-ağırlıklı günlük gürültü maruziyet düzeylerinin, sekiz saatlik beş iş gününden oluşan bir hafta için zaman ağırlıklı ortalamasıdır. Bütün vücut titreşimi, vücudun tümüne aktarıldığında, çalışanın sağlık ve güvenliği için risk oluşturan, özellikle de bel bölgesinde rahatsızlık ve omurgada travmaya yol açan mekanik titreşimdir. El-kol titreşimi, insanda el-kol sistemine aktarıldığında, çalışanın sağlık ve güvenliği için risk oluşturan ve özellikle de damar, kemik, eklem, sinir ve kas bozukluklarına yol açan mekanik titreşimdir. Maruziyet eylem değeri, aşıldığı durumda, çalışanın titreşime maruziyetinden kaynaklanabilecek risklerin kontrol altına alınmasını gerektiren değerdir. Maruziyet sınır değeri, çalışanların bu değer üzerinde bir titreşime kesinlikle maruz kalmaması gereken değerdir. Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esaslarında İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği eğitimlerinin usul ve esaslarında, temel İş Sağlığı ve Güvenliği kavramları şunlardır: Az tehlikeli sınıfta yer alan iş yeri, 26/12/2012 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin İş yeri Tehlike Sınıfları Tebliği nde iş yeri tehlike sınıfı az tehlikeli olarak belirlenmiş iş yeridir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 12

13 Çok tehlikeli sınıfta yer alan iş yeri, 26/12/2012 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin İş yeri Tehlike Sınıfları Tebliği nde iş yeri tehlike sınıfı çok tehlikeli olarak belirlenmiş iş yeridir. Çalışanların İSG konusunda eğitilmesi, mevzuatta öncelikli bir konudur. Tehlikeli sınıfta yer alan iş yeri, 26/12/2012 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin İş yeri Tehlike Sınıfları Tebliği nde iş yeri tehlike sınıfı tehlikeli olarak belirlenmiş iş yeridir. Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılmalarında İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılmalarında, temel İş Sağlığı ve Güvenliği kavramları şunlardır: Müfettiş, Baş iş müfettişi, iş müfettişi ve yetkili iş müfettişi yardımcılarıdır. Genç işçi, 15 yaşını tamamlamış, ancak 18 yaşını tamamlamamış kişidir. Çocuk işçi, 14 yaşını bitirmiş, 15 yaşını doldurmamış ve ilköğretimini tamamlamış kişidir. Hafif iş, Yapısı ve niteliği itibariyle ve yerine getirilmesi sırasındaki özel koşullara göre; Çocukların gelişmelerine veya sağlık ve güvenliklerine zararlı etki ihtimali olmayan, Okula devamını, mesleki eğitimini veya yetkili merciler tarafından onaylanmış eğitim programına katılımını ve bu tür faaliyetlerden yararlanmasını engellemeyen işlerdir. İş Ekipmanlarının Kullanımında İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları İş Ekipmanlarının kullanımında, temel İş Sağlığı ve Güvenliği kavramları şunlardır: Bakım, iş ekipmanında yapılan her türlü temizlik, ayar, kalibrasyon gibi işlemlerin tamamıdır. İş ekipmanı, işin yapılmasında kullanılan herhangi bir makine, alet, tesis ve tesisatdır. İş ekipmanının kullanımı, iş ekipmanının çalıştırılması, durdurulması, kullanılması, taşınması, tamiri, tadili, bakımı, hizmete sunulması ve temizlenmesi gibi iş ekipmanı ile ilgili her türlü faaliyetdir. Maruz kişi, tamamen veya kısmen tehlikeli bölgede bulunan kişidir. Operatör, iş ekipmanını kullanma görevi verilen çalışan veya çalışanlardır. Özel risk taşıyan iş ekipmanı, tehlikelerin teknik önlemlerle tam olarak kontrol altına alınamadığı iş ekipmanıdır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 13

14 Periyodik kontrol, iş ekipmanlarının, ilgili mevzuatta öngörülen aralıklarda ve belirtilen yöntemlere uygun olarak, yetkili kişilerce yapılan muayene, deney ve test faaliyetleridir. İş Güvenliği Uzmanlığı vb. meslekler mevzuatta detaylıca izah edilmiştir. Periyodik kontrolleri yapmaya yetkili kişi, ilgili mevzuatta belirtilen iş ekipmanlarının teknik özelliklerinin gerektirdiği ve ilgili mevzuatta (EK-III te) yer alan istisnalar saklı kalmak kaydıyla ilgili branşlardan mühendis, tekniker ve yüksek teknikerlerdir. Tehlikeli bölge, İş ekipmanının bünyesinde veya çevresinde yer alan ve kişiler için sağlık ve güvenlik yönünden risklerin bulunduğu bölgedir. İş Güvenliği Uzmanı ve İş Yeri Hekimi İle Diğer Sağlık Personelinin Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları İş Güvenliği Uzmanı, İşyeri Hekimi ile Diğer Sağlık Personelinin Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimlerinde, temel İş Sağlığı ve Güvenliği kavramları şunlardır: Eğiticilerin eğitimi belgesi, En az kırk saatlik eğitim sonunda kamu kurum ve kuruluşları, üniversiteler veya 8/2/2007 tarihli ve 5580 sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanununa göre yetkilendirilen kurumlar tarafından tek bir program sonucunda verilen eğiticilerin eğitimi belgesidir. Eğitim kurumu, İş güvenliği uzmanlarının ve diğer sağlık personelinin eğitimlerini vermek üzere Bakanlıkça yetkilendirilen kamu kurum ve kuruluşları, üniversiteler ve 13/1/2011 tarihli ve 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu na göre faaliyet gösteren şirketler tarafından kurulan müesseselerdir. Eğitim programı, Uzaktan, yüz yüze ve uygulamalı eğitim derslerinin tarih ve saatleri, asil ve yedek eğiticileri, katılımcıları ile eğitim mekânı gibi unsurlardan ve bu unsurlara ilişkin her türlü bilgi ve belgeden oluşan programdır. İş güvenliği uzmanı, İş sağlığı ve güvenliği alanında görev yapmak üzere Bakanlıkça yetkilendirilmiş, iş güvenliği uzmanlığı belgesine sahip, Bakanlık ve ilgili kuruluşlarında çalışma hayatını denetleyen müfettişler ile mühendislik veya mimarlık eğitimi veren fakültelerin mezunları ile teknik elemanıdır. Komisyon, Bakan veya Bakanlık Müsteşarı tarafından belirlenecek bir yetkilinin başkanlığında İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü ve İş Teftiş Kurulu Başkanlığından seçilecek üyeler ile gerek görüldüğünde üniversitelerin tıp, hukuk, eğitim, mühendislik ve iletişim fakültelerinden seçilecek öğretim üyelerinden oluşan Komisyondur. Sorumlu müdür, İş yeri hekimliği ve iş güvenliği uzmanlığı eğitici belgesine sahip olan, tam süreli istihdam edilen ve eğitim kurumlarının iş ve işlemlerinden Bakanlığa karşı sorumlu olan kişidir. Teknik eleman, Teknik öğretmenler, fizikçi, kimyager veya biyolog unvanına sahip olanlar ile üniversitelerin meslek yüksekokullarının iş sağlığı ve güvenliği programı mezunlarıdır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 14

15 Diğer sağlık personeli, İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinde görevlendirilmek üzere Bakanlıkça belgelendirilmiş hemşire, sağlık memuru, acil tıp teknisyeni ve çevre sağlığı teknisyeni diplomasına sahip olan kişiler ile Bakanlıkça verilen iş yeri hemşireliği belgesine sahip kişilerdir. İşyeri hekimi, İş sağlığı ve güvenliği alanında görev yapmak üzere Bakanlıkça yetkilendirilmiş iş yeri hekimliği belgesine sahip hekimdir. İSG de İş Hijyeni hakkında mevzuatta önemli müeyyideler bulunmaktadır. İtiraz komisyonu, ilgili mevzuat kapsamında hizmet veren kişi veya kurumların belgelerinin askıya alınma veya iptali ile ilgili itirazları değerlendirmek ve sonuçlandırmak üzere; İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğünün bağlı bulunduğu Müsteşar Yardımcısının başkanlığında, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürü ve ilgili Genel Müdür Yardımcısı, ilgili Daire Başkanları ile iş sağlığı ve güvenliği uzmanlarından üç üyeden oluşan komisyondur. İş Hijyeni Ölçüm, Test ve Analizi Yapan Laboratuvarlarda İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları İş hijyeni ölçüm, test ve analizi yapan laboratuvarlarda, temel İş Sağlığı ve Güvenliği kavramları şunlardır: Akreditasyon, Laboratuvarların, muayene ve belgelendirme kuruluşlarının ulusal ve uluslararası kabul görmüş teknik kriterlere göre değerlendirilmesi, yeterliliğinin onaylanması ve düzenli aralıklarla denetlenmesidir. Akreditasyon Kurumu, Türk Akreditasyon Kurumunu (TÜRKAveya Avrupa Akreditasyon Birliği, Uluslararası Laboratuvar Akreditasyon Birliği ve Uluslararası Akreditasyon Forumu ile karşılıklı tanınma anlaşması imzalanmış akreditasyon kurumlarından birisidir. Akreditasyon standardı, TS EN ISO/IEC Deney ve Kalibrasyon Laboratuvarlarının Yeterliliği İçin Genel Şartlar standardıdır. Deney personeli, İş hijyeni ölçüm, analiz, test, numune alma işlemlerini gerçekleştiren laboratuvar tarafından yetkilendirilmiş kişidir. İş hijyeni ölçüm, test ve analizi, Çalışma ortamında bulunan, çalışanların sağlığını olumsuz yönde etkileyebilecek her türlü fiziksel (gürültü, titreşim, aydınlatma, iyonlaştırıcı olmayan radyasyon, vb.), kimyasal (toz, gaz, buhar vb.) ve biyolojik, (virüs, bakteri, mantar, vb.) etkenlerin nicelik ve nitelik tayininin yapılmasıdır. Kalite yöneticisi, En az dört yıllık lisans eğitimi veren Mühendislik, Fen, Tıp, Veteriner, Ziraat, Eczacılık, Su Ürünleri Fakülteleri ile Fen Edebiyat Fakültelerinin Fizik, Kimya ve Biyoloji Bölümleri veya bunlara denkliği Yükseköğretim Kurulu tarafından kabul edilen yurtiçindeki veya yurtdışındaki öğretim kurumlarından mezun olmuş ve laboratuvar yönetim sistemi kurulmasından, uygulanmasından, iyileştirilmesinden, tespit edilen eksik ve/veya uygunsuzlukların yönetime bildiriminden sorumlu kişidir. Laboratuvar, İş hijyeni ölçüm, test ve analizi yapmak üzere kurulmuş, özel veya kamu kurum ve kuruluş laboratuvarıdır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 15

16 Laboratuvar yöneticisi, En az dört yıllık lisans eğitimi veren Mühendislik, Fen, Tıp, Veteriner, Ziraat, Eczacılık, Su Ürünleri Fakülteleri ile Fen Edebiyat Fakültelerinin Fizik, Kimya ve Biyoloji Bölümleri veya bunlara denkliği Yükseköğretim Kurulu tarafından kabul edilen yurtiçindeki veya yurtdışındaki öğretim kurumlarından mezun olmuş, iş hijyeni ölçüm, test ve analiz sonuçlarından ve laboratuvarın yönetiminden sorumlu kişidir. Madenlerde İSG konusunun, mevzuatta önemli yeri bulunmaktadır. Ön yeterlik belgesi, İş hijyeni ölçüm, test ve analizi kapsamına giren metotlardan henüz akreditasyonu bulunmayan ve ilgili mevzuatın öngördüğü ilgili diğer şartları yerine getiren laboratuvara Genel Müdürlük tarafından verilen İş Hijyeni Ölçüm, Test ve Analiz Ön Yeterlik Belgesi dir. Yerinde inceleme, Genel Müdürlükçe ön yeterlik veya yeterlik belgesi alacak laboratuvarın, ilgili mevzuat hükümlerini yerine getirip getirmediğini belirlemek amacıyla, laboratuvarın değerlendirilme ve raporlanmasıdır. Yeterlik belgesi, ilgili mevzuat hükümlerini yerine getiren laboratuvara Genel Müdürlük tarafından verilen İş Hijyeni Ölçüm, Test ve Analiz Yeterlik Belgesi dir. Yeterlik yoklaması, Genel Müdürlükçe ön yeterlik veya yeterlik belgesi verilmiş laboratuvarın, ilgili mevzuatın hükümlerine uygun çalışıp çalışmadığının tespiti amacıyla yapılan her türlü ani, programlı veya şikâyete bağlı olarak yerinde ve/veya hizmet verilen iş yeri ortamında takip edilmesidir. Maden İşyerlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları Maden İş yerlerinde, temel İş Sağlığı ve Güvenliği kavramları şunlardır: Ateşleme, kazı işlerinde deliklere doldurulmuş olan patlayıcı maddelerin patlatılmasıdır. Ateşleyici, patlayıcı madde kullanılması koşullarını yerine getirmek üzere, yeterlik belgesine sahip kişidir. Ayak, maden içerisinde iki galeri arasında cephe halinde üretim yapılan yerdir. Baca, maden içerisinden sürülen galeridir. Baraj, yeraltında yangın, su, zararlı gaz ve diğer tehlikeleri önleyici engellerdir. Bür, yerüstüyle bağlantısı olmayan kuyudur. Cep, galeri, varagel ve vinç dip ve başlarıyla ara katlarında ve ızgaralarda görevli çalışanların ve ateşleme görevlilerinin korunmaları amacıyla serbestçe sığınabilecekleri biçimde yapılan yuvalardır. Çatlak, ana kütleden ayrılmış, her an düşebilecek parçalardır. Çatlak sökümü, Bir kademenin kazı işlerinin devamı sırasında ana kitleden ayrılmış, düşebilecek durumdaki parçaların temizlenmesidir. Freno, varagel üzerinde taşımayı sağlayan sistemidir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 16

17 Grizu, metanın havayla karışımıdır. Kademe, açık işletmelerde belirli aralık, kot ve eğimlerle meydana getirilen basamak şeklindeki çalışma yerleridir. Lağım, taş içerisinde sürülen galeridir. Nefeslik, ocak havasının giriş ve çıkış yoludur. Ocak, kuyuları ve giriş çıkış yollarıyla yeraltındaki bütün kazıları, bu kazılardan çıkan pasanın çıkartıldığı yatımlı ve düz galerileri, diğer yolları ve üretim yerlerini, çıkarma, taşıma, havalandırma tesislerini, yeraltında kullanılan enerjinin sağlanmasında ve iletilmesinde kullanılan sabit tesisleri, açık işletmelerde giriş çıkış yolları ile tüm maden kazıları, bu kazılardan çıkan pasanın döküldüğü döküm sahalarıdır. Röset, kuyu ve başaşağıların dip ve başlarının katlardaki yatay yollarla olan bağlantı yerleridir. Röset, kuyu ve başaşağıların dip ve başlarının katlardaki yatay yollarla olan bağlantı yerleridir. Sıkılama, lağım deliklerine patlayıcı madde konulduktan sonra kalan boşluğun gerektiği biçimde doldurulmasıdır. Sondajla maden çıkarma işlerinin yapıldığı işyerleri, Madenlerin sondaj kuyuları açılarak çıkarılması, arama amacıyla sondaj yapılması, çıkarılan madenlerin işlenmesi hariç satışa hazırlanması işleridir. Şev, kademe, alın ve yüzlerindeki eğimidir. Topuk, işletmelerde güvenlik için bırakılan maden kısımlarıdır. Varagel, dolu araba aşağıya inerken boş arabanın yukarıya çıkmasını sağlayan ve karşılıklı ağırlık esasına göre, eğimli düzey üzerinde fren ve halat kullanılarak yapılan taşıma yeridir. Yeraltı ve yerüstü maden işlerinin yapıldığı işyerleri, Madenlerin yeraltı veya yerüstünden çıkarılması, madenlerin çıkarma amacıyla araştırılması, çıkarılan madenlerin işlenmesi hariç, satışa hazırlanması işleridir. Yapı İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları Yapı İşlerinde, temel İş Sağlığı ve Güvenliği kavramları şunlardır: Alt işveren, Bir işverenden, iş yerinde yürütülen mal veya hizmet üretimine ilişkin yardımcı işlerde veya asıl işin bir bölümünde işletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren işlerde iş alan, bu iş için görevlendirdiği işçilerini/çalışanlarını sadece bu iş yerinde aldığı işte çalıştıran gerçek veya tüzel kişiyi yahut tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlardır. İşveren, Çalışan istihdam eden gerçek veya tüzel kişi yahut tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlardır. Kendi nam ve hesabına çalışan, Çalışan istihdam etmeksizin kendi nam ve hesabına mal ve hizmet üretimi yapan ve projenin tamamlanmasında profesyonel katkı sağlayan kişidir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 17

18 Proje, Yapı işlerinin tasarımından tamamlanmasına kadar yürütülen bütün işlerdir. Proje sorumlusu, işveren tarafından görevlendirilen ve işveren adına projenin hazırlanmasından, uygulanmasından ve uygulamanın kontrolünden sorumlu gerçek veya tüzel kişidir. Sağlık ve güvenlik koordinatörü, projenin hazırlık ve uygulama aşamalarında, işveren veya proje sorumlusu tarafından sorumluluk verilen ve ilgili mevzuatta belirtilen sağlık ve güvenlikle ilgili görevleri yapan gerçek veya tüzel kişilerdir. Ekranlı Araçlarla Çalışma, mevzuatta tanımlanmıştır. Sağlık ve güvenlik planı, muhtemel risklerin değerlendirilip yapı işi süreci boyunca sağlık ve güvenlik ile ilgili alınacak tedbirlerin, organizasyon yapısının, çalışma yöntemlerinin ve bunlara ilişkin işlerin ne zaman ve kim tarafından yapılması gerektiğinin belirlendiği, aynı yapı sahasında faaliyet gösterecek farklı işverenler, alt işverenler, kendi nam ve hesabına çalışan kişiler ve farklı çalışma ekipleri arasında sağlık ve güvenliğe dair hususların koordinasyonunun sağlanması amacıyla yapı alanının tamamından sorumlu işveren veya proje sorumlusu tarafından hazırlanan veya hazırlanması sağlanan plandır. Yapı alanı, Yapı işlerinin yürütüldüğü alandır. Yapı işleri, İnşaat ve çeşitli mühendislik işlerinin yürütüldüğü, yerüstü veya yeraltında, su üstü veya su altında yapılan, ilgili mevzuattaki (Ek 1 de) yer alan işler ile benzeri diğer işlerdir. İş Yeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Önlemlerde İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları İş yeri bina ve eklentilerinde alınacak önlemlerde, temel İş Sağlığı ve Güvenliği kavramları şunlardır: İşyeri bina ve eklentileri, iş yerine bağlı çalışılan alanlar, çalışanların girip çıkılabileceği bina, tesis vb. ile dinlenme, çocuk emzirme, yemek, uyku, yıkanma, muayene ve bakım, beden ve mesleki eğitim yerleri ve avlu gibi diğer eklentilerdir. Ekranlı Araçlarla Çalışmalarda İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları Ekranlı araçlarla çalışmalarda, temel İş Sağlığı ve Güvenliği kavramları şunlardır: Ekranlı araç, uygulanan işlemin içeriğine bakılmaksızın ekranında harf, rakam, şekil, grafik ve resim gösteren her türlü araçtır. Operatör, esas işi ekranlı araçlarla çalışmak olan ve normal çalışmasının önemli bir bölümünde ekranlı araç kullanan kişidir. Çalışma merkezi, operatörün/çalışanın oturduğu sandalye, ekranlı aracın konulduğu masa ya da yüzey, operatör/çalışan-makine ara yüz yazılımı, monitör, klavye, yazıcı, telefon, faks, modem ve benzeri aksesuar ve ekranlı araçla ilgili tüm donanımların tamamının veya bir kısmının bulunduğu çalışma alandır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 18

19 Elle Taşıma İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları Elle taşıma işlerinde, temel İş Sağlığı ve Güvenliği kavramları şunlardır: Elle taşıma işi, bir veya daha fazla çalışanın bir yükü kaldırması, indirmesi, itmesi, çekmesi, taşıması veya hareket ettirmesi gibi işler esnasında, işin niteliği veya uygun olmayan ergonomik koşullar nedeniyle özellikle bel veya sırtının incinmesiyle sonuçlanabilecek riskleri kapsayan nakletme veya destekleme işlerini ifade eder. Kadınların çalışma şartları, İSG Mevzuatında açıklanmıştır. Kadın Çalışanların Gece Postalarında Çalıştırılma Koşullarında İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları Kadın çalışanların gece postalarında çalıştırılma koşullarında, temel İş Sağlığı ve Güvenliği kavramları şunlardır: Gece postası, 4857 sayılı İş Kanununun 69 uncu maddesinde belirtilen gece çalışma sürelerini kapsayan ve yedi buçuk saati geçmeyen çalışma zamanıdır. Kadın çalışan, on sekiz yaşını doldurmuş kadın çalışandırr. Gebe veya Emziren Kadınların Çalışma Şartlarında İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları Gebe veya emziren kadınların çalışma şartlarında temel İş Sağlığı ve Güvenliği kavramları şunlardır: Gebe çalışan, herhangi bir sağlık kuruluşundan alınan belge ile gebeliği hakkında işverenini bilgilendiren çalışandır. Emziren çalışan, tabi olduğu mevzuat hükümleri uyarınca süt izni kullanmakta olan ve işverenini durum hakkında bilgilendiren çalışandır. Emzirme odaları, çalışanların bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için ayrılan odalardır. Yeni doğum yapmış çalışan, yeni doğum yapmış ve işverenini durumu hakkında bilgilendiren çalışandır. Yurt/çocuk bakım yurdu/kreş, 0-60 aylık çocuklar ile velisinin isteği üzerine ilkokula kaydı yapılmayan aylık çocukların bakım ve eğitimlerinin yapıldığı yerlerdir. Geçici veya Belirli Süreli İşlerde İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları Geçici veya Belirli Süreli İşlerde, temel İş Sağlığı ve Güvenliği kavramları şunlardır: Geçici iş ilişkisi kurulan işveren, herhangi bir işverenden geçici bir süre ile işçilerini kendi iş yerinde mesleklerine uygun işlerde çalıştırmak üzere devralan işverendir. Özel sağlık gözetimi, çalışanın kişisel sağlık durumu dikkate alınarak işin yürütümü dolayısıyla maruz kaldığı tehlikelere yönelik yapılan sağlık gözetimidir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 19

20 İSG Mevzuatında, acil durum ve işin durdurulması konusu incelenmiştir. İş Güvenliği Mevzuatında Temel Kavramlar Acil Durumlarda İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları İş yerlerinde acil durumlarda, temel İş Sağlığı ve Güvenliği kavramları şunlardır: Acil durum, İşyerinin tamamında veya bir kısmında meydana gelebilecek yangın, patlama, tehlikeli kimyasal maddelerden kaynaklanan yayılım, doğal afet gibi acil müdahale, mücadele, ilkyardım veya tahliye gerektiren olaylardır. Acil durum planı, İş yerlerinde meydana gelebilecek acil durumlarda yapılacak iş ve işlemler dâhil bilgilerin ve uygulamaya yönelik eylemlerin yer aldığı plandır. Güvenli yer, Acil durumların olumsuz sonuçlarından çalışanların etkilenmeyeceği mesafede veya korunakta belirlenmiş yerdir. İşin Durdurulmasında İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları İşyerlerinde işin durdurulmasında, temel İş Sağlığı ve Güvenliği kavramları şunlardır: Büyük endüstriyel kaza olabilecek iş yeri, 18/8/2010 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Büyük Endüstriyel Kazaların Kontrolü Hakkında Yönetmelik kapsamına giren iş yerleridir. Heyet, Kurul Başkanlığı tarafından görevlendirilen teftişe yetkili üç müfettişten oluşan heyettir. Kurul, Bakanlık İş Teftiş Kurulu Başkanlığıdır. Maden işleri, 19/12/2012 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan İşkolları Yönetmeliğine göre madencilik ve taş ocakları işkolunda olup, İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun 9 uncu maddesi uyarınca çıkarılan tebliğde çok tehlikeli sınıfta yer alan iş yerlerinde yapılan işlerdir. Metal işleri, İşkolları Yönetmeliğine göre metal işkolunda olup, İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun 9 uncu maddesi uyarınca çıkarılan tebliğde çok tehlikeli sınıfta yer alan iş yerlerinde yapılan işlerdir. Müfettiş, İş yerlerini iş sağlığı ve güvenliği yönünden teftişe yetkili iş müfettişidir. Mülki idare amiri, İllerde valiyi, büyükşehirler dâhil ilçelerde kaymakamdır. Rapor, Müfettiş tarafından 7 nci veya 11 inci maddeler gereği iş yerinde işin durdurulmasına sebep olan hususların tespit edilmesi hâlinde veya 10 uncu madde gereği yapılan inceleme sonucu düzenlenen idari tedbir rapordur. Tehlikeli kimyasallarla çalışılan işler, İşkolları Yönetmeliğine göre petrol, kimya, lastik, plastik ve ilaç işkolunda olup, İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun 9 uncu maddesi uyarınca çıkarılan tebliğde çok tehlikeli sınıfta yer alan iş yerlerinde yapılan işlerdir. Yapı işleri, İşkolları Yönetmeliğine göre inşaat işkolunda olup, İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun 9 uncu maddesi uyarınca çıkarılan tebliğde çok tehlikeli sınıfta yer alan iş yerlerinde yapılan işlerdir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 20

21 Özet İş Güvenliği Mevzuatında Temel Kavramlar İş Sağlığı ve Güvenliği konusu, hukuk sistemimizde, mevzuatta İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku ndan, Borçlar Hukuku na; Ticaret Hukuku ndan Eğitim Hukuku na ve dolayısıyla onlarca kanun; yüzlerce yönetmelik, tüzük ve tebliğ vb birçok hukuk dalı ile karma ve komplike bir şekilde verilmektedir. Çalışan, kendi özel kanunlarındaki statülerine bakılmaksızın kamu veya özel iş yerlerinde istihdam edilen gerçek kişidir. İşveren ise, çalışan istihdam eden gerçek veya tüzel kişi yahut tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlardır. İşveren vekili, işveren adına hareket eden, işin ve iş yerinin yönetiminde görev alan işveren vekilleri, bu Kanunun uygulanması bakımından işveren sayılır. İş Güvenliği Uzmanı, usul ve esasları ilgili yönetmelikle belirlenen, İş Sağlığı ve Güvenliği alanında görev yapmak üzere Bakanlıkça yetkilendirilmiş, iş güvenliği uzmanlığı belgesine sahip, Bakanlık ve ilgili kuruluşlarında çalışma hayatını denetleyen müfettişler ile mühendislik veya mimarlık eğitimi veren fakültelerin mezunları ile teknik elemandır. İş yeri hekimi ise, iş sağlığı ve güvenliği alanında görev yapmak üzere Bakanlıkça yetkilendirilmiş, iş yeri hekimliği belgesine sahip hekimdir. İş kazası, iş yerinde veya işin yürütümü nedeniyle meydana gelen, ölüme sebebiyet veren veya vücut bütünlüğünü ruhen ya da bedenen engelli hâle getiren olaydır. Risk değerlendirmesi, iş yerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek tehlikelerin belirlenmesi, bu tehlikelerin riske dönüşmesine yol açan faktörler ile tehlikelerden kaynaklanan risklerin analiz edilerek derecelendirilmesi ve kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması amacıyla yapılması gerekli çalışmalardır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 21

22 Ödev İş Güvenliği Mevzuatında Temel Kavramlar "İş Sağlığı ve Güvenliğinde Mevzuatın Önemi" başlıklı bir makale hazırlayınız. "İş Güvenliği Uzmanlığı Mesleğinde ve Mevzuatın Önemi" başlıklı bir makale hazırlayınız. Hazırladığınız ödevi sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan ödev bölümüne yükleyebilirsiniz. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 22