Enerji, Piyasa ve Düzenleme (Cilt:2, 2011, Sayfa 74-88)

Transkript

1 Enerji, Piyasa ve Düzenleme (Cilt:2, 2011, Sayfa 74-88) Elektrik Piyasasında Tüketicilerden Kayıp-Kaçak ve Sayaç Okuma Bedeli Alınmasının Hukuka Uygun Olup Olmadığı ve Tüketici Sorunları Hakem Heyetinin Görev Alanına Girip Girmediği Beşir Fatih Doğan Özet Uzun yıllardır elektrik faturalarında birim fiyat içerisinde yer alan kayıp-kaçak bedeli 2011 yılından itibaren bazı dağıtım şirketleri tarafından faturalarda kayıp-kaçak bedeli olarak ayrıca gösterilmeye başlanmıştır. Kayıp-kaçak bedeli perakende satış tarifesine göre perakende satış faaliyeti kapsamında satılan elektriğin maliyet unsurlarından bir tanesidir. Mevcut mevzuata göre tüketiciler tarafından ödenmesi zorunlu olan bu maliyet unsurunun faturada birim fiyat içerisinde veya ayrı bir kalem olarak belirtilmesi, tüketiciler açısından bir farklılık yaratmamaktadır. Hal böyle olmakla birlikte yeni uygulama, tüketicilerden yeni bir bedel tahsil ediliyormuş gibi anlaşılmıştır. Oysa kayıp-kaçak bedeli tahsilatı Enerji Piyasası Düzenleme Kurulunun kararlarına dayanan birer genel düzenleyici işlem niteliğinde olan tarifelere göre yapılmaktadır. Ayrıca söz konusu uygulama düzenleyici işlem niteliğinde olan tarifelere dayandığından ve tarifelere karşı Danıştay da dava açılabildiğinden, Tüketici Sorunları Hakem Heyetleri kayıp-kaçak bedeline ilişkin yapılan başvurular bakımından görevli bir merci değildir. Abstract The loss and theft cost which had been included in the unit price in the electricity bills for a long period time, has been started to shown separately in the bills as a loss and theft cost. According to the retail sale tariff, the loss and theft cost is one of the items of the cost of electricity sold in the scope of retail sale activity. According to the existing Türk-Alman Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ticaret Hukuku ABD Öğretim Üyesi

2 Elektrik Piyasasında Tüketicilerden Kayıp-Kaçak ve Sayaç Okuma Bedeli Alınması 75 legislation, with respect to consumers, it does not matter whether this cost item which has to be paid by the consumers in any case, is shown in the unit price or as a separate item. Although this is the current framework, the new implementation has been perceived such that a new cost item is collected from consumers. Actually, the collection of this cost item was made according to the tariff regulations which has the status of general regulatory operation based on the Energy Market Regulatory Authority Board decisions. Furthermore, as the implementation is based on the tariffs which has the status of general regulatory operation, and it is possible to appeal to the Council of State, the Consumers Problems Arbitration Boards are not the responsible competent authorities for the applications regarding the loss and theft cost.

3 76 Doğan 1. Giriş Elektrik piyasasında faaliyet gösteren şirketler yaptıkları faaliyete göre tüketicilerine belli bir bedel karşılığında bazı hizmetler sunmaktadırlar. Perakende satış lisansı sahibi dağıtım şirketleri nihai tüketicilere elektrik satışı yapmakta ve karşılığında elektrik faturasında yer alan nihai bedeli talep etmektedirler. Elektrik faturasında birden çok bedel bulunmaktadır. Bu bedellerin toplamı tüketicinin ödeyeceği nihai bedeli ortaya koymaktadır. Elektrik faturasında yer alabilecek bedeller bir tarife kapsamında Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu tarafından belirlenmekte ve bir düzenleyici işlem olarak yürürlüğe sokulmaktadır. Perakende satış faaliyeti kapsamında satılacak elektriğin ve diğer maliyet unsurlarının ve sunulacak hizmetlerin bedelleri perakende satış ve perakende satış hizmeti tarifelerinde belirlenmiştir. Bu bedellerden bir tanesi kayıp-kaçak bedeli, bir diğeri ise sayaç okuma bedelidir. Perakende satış lisansı sahibi dağıtım şirketleri uzun yıllardır elektrik faturalarında birim fiyat içerisinde yer alan ve tüketiciye yansıtılan kayıp-kaçak bedelini, şeffaflaşma adına 2011 yılından itibaren faturalarda kayıp-kaçak bedeli olarak ayrıca göstermeye başlamışlardır. Bu durum tüketicilerin aklına iki soruyu getirmiştir: Birincisi, tüketicilerden yeni bir bedel mi tahsil ediliyor? İkincisi, bu bedel perakende satış lisansı sahibi dağıtım şirketleri tarafından keyfi olarak mı alınıyor? Çalışmamızda bu sorulara mevzuat çerçevesinde cevap aranacaktır.

4 Elektrik Piyasasında Tüketicilerden Kayıp-Kaçak ve Sayaç Okuma Bedeli Alınması Elektrik Faturalarında Yer Alan Kayıp-Kaçak Bedelinin Tüketicilerden Tahsil Edilmesinin Hukuka Uygun Olup Olmadığı 2.1 Genel Olarak Sorunun Ortaya Konulması Uzun yıllardır elektrik faturalarında birim fiyat içerisinde yer alan ve tüketiciye yansıtılan kayıp-kaçak bedeli, 2011 yılından itibaren faturalarda K.K. Bedeli (kayıp-kaçak bedeli) olarak ayrıca gösterilmeye başlanmıştır. Bu durum tüketicilerin aklına iki soruyu getirmektedir: Birincisi, tüketicilerden yeni bir bedel mi tahsil ediliyor? İkincisi, bu bedel perakende satış lisansı sahibi dağıtım şirketleri tarafından keyfi olarak mı tahsil ediliyor? Elektrik faturalarında K.K. Bedeli olarak ifade edilen kayıp-kaçak bedeli, kayıp bedelini ve kaçak bedeli ihtiva etmektedir. Elektrik kaybı elektriğin üretildiği tesisten tüketildiği noktaya kadar nakli sırasında enerji hatları üzerinde gerçekleşmektedir. Bu kayıpların teknik olarak sıfırlanması ve enerjinin kayıpsız olarak nakledilmesi mümkün değildir. Söz konusu kayıplar elektriği satan şirketler bakımından bir maliyet getirmektedir. Bu maliyetin her üründe olduğu gibi fiyata yansıtılması gerekmektedir. Aynı durum kayıp-kaçak bedeli için de geçerlidir. Bu sebeple, perakende satış tarifesi oluşturulurken kayıp-kaçak oranları dikkate alınmaktadır. Elektrik kayıp-kaçak oranları dağıtım bölgelerine göre farklılık arz etmektedir. Kayıp-kaçak oranları bazı bölgelerde çok yüksek iken bazı bölgelerde çok düşüktür. 16/10/2010 tarihli 2932 sayılı Kurul Kararında belirtildiği üzere bu oran Dicle dağıtım bölgesinde bu oran %60 civarında iken Uludağ dağıtım bölgesinde %7 civarındadır. Türkiye genelinde geçiş döneminde ulusal tarife uygulandığından, tüm bölgelerde tüketicilerden aynı miktarda kayıp-kaçak bedeli tahsil edilmektedir ve bu oran yaklaşık %15 civarındadır (2932 sayılı Kurul Kararı). Fiyat eşitlemesinin sebebi, 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanununun (EPK) Geçici 9. maddesindeki geçiş dönemi düzenlemesidir. Bu maddeye göre 31/12/2012 tarihinde sona erecek geçiş döneminde düzenlemeye tâbi tarifeler üzerinden elektrik enerjisi satın alan tüketicileri, dağıtım bölgeleri arası maliyet farklılıkları nedeniyle var olan fiyat farklılıklarından kısmen veya tamamen koruyacak şekilde tesis edilmiş ve uygulamaya ilişkin hususları tebliğle düzenlenmiş olan fiyat eşitleme

5 78 Doğan mekanizması uygulanır. Tüm kamu ve özel dağıtım şirketleri fiyat eşitleme mekanizması içerisinde yer alır. Geçiş dönemi süresince ulusal tarife uygulamasının gerekleri esas alınır ve ulusal tarifede çapraz sübvansiyon uygulanır. Ulusal tarife Kurumca hazırlanır ve Kurul onayıyla yürürlüğe girer. Geçici 9. maddede farklı bölgelerde gerçekleşen farklı kayıpkaçak oralarına rağmen fiyat eşitleme mekanizması sebebiyle bütün dağıtım bölgelerinde aynı oranda kayıp-kaçak bedeli tahsili öngörülmektedir. Bu sebeple bütün bölgelerde tüketicilerin faturalarına yansıyan kayıp-kaçak oranı aynıdır. Oran aynı olmakla birlikte kayıpkaçak bedeli aynı değildir. Zira bu bedel tüketilen elektrik enerjisi miktarına bağlı olarak değişen bir bedeldir. Fiyatların eşitlenmesi Elektrik Dağıtım Bölgelerinde Uygulanacak Fiyat Eşitleme Mekanizması Hakkında Tebliğ de ayrıntılı bir şekilde düzenlenmiştir. Bu tebliğin kapsam maddesinde Bu Tebliğ kapsamında değerlendirilecek olan fiyat eşitlemesine esas maliyetler perakende satış lisansına sahip dağıtım şirketlerinin görev bölgelerinde elektrik dağıtım faaliyetlerinden kaynaklanan maliyetler, perakende satış hizmeti faaliyetlerinden kaynaklanan maliyetler, iletim sistemi kullanım bedelinden fatura edilen tutardan kaynaklanan maliyetler ile görev bölgelerinde perakende satışa esas enerji miktarı ile uygulama dönemi başında belirlenen kayıp-kaçak oranlarına göre kayıp-kaçağa esas enerji miktarlarını karşılamaya yönelik tedarik edecekleri elektrik enerjisine esas maliyetlerdir denmektedir. Bu düzenlemede fiyat eşitlemesinde dikkate alınacak maliyetlerden birinin de kayıp-kaçağa esas enerji miktarları olduğu belirtilmiştir. Dolayısıyla, ulusal tarife belirlenirken tüm Türkiye için geçerli bir kayıp-kaçak oranı belirlenmekte ve elektriğin perakende satış fiyatı ortaya çıkmaktadır. 2.2 Tüketicilerden Yeni Bir Bedel mi Tahsil Ediliyor? Kayıp-kaçak bedeli, 2011 yılı öncesinde de fiyat eşitleme mekanizması sebebiyle bütün dağıtım bölgelerinde perakende satış tarifesi içerisinde yer alıyordu ve birim fiyat içerisinde tahsil ediliyordu yılından itibaren gerçekleşen bu yeni durumun sebebi tüketiciler açısından şeffaf bir uygulamanın gerçekleşmesini sağlamaktır. Nitekim Elektrik Piyasası Tarifeler Yönetmeliğinin (Tarifeler Yönetmeliği) ve Elektrik Piyasası Müşteri Hizmetleri Yönetmeliğinin tüketicilerin bilgilendirilmesine yönelik düzenlemeleri faturalarda

6 Elektrik Piyasasında Tüketicilerden Kayıp-Kaçak ve Sayaç Okuma Bedeli Alınması 79 şeffaflığı gerekli kılmaktadır. Tüketicilere karşı şeffaflığı sağlamak amacıyla daha önce elektrik birim fiyatı içerisinde tahsil edilen kayıpkaçak bedeli faturalarda ayrıca gösterilmeye başlanmıştır. Dolayısıyla kayıp-kaçak bedeli, 2011 yılından itibaren tüketicilerden tahsil edilen yeni bir bedel değildir. 2.3 Kayıp-kaçak Bedeli Perakende Satış Lisansı Sahibi Dağıtım Şirketleri Tarafından Keyfi Olarak mı Tahsil Ediliyor? Perakende satış lisansı sahibi dağıtım şirketleri, tarifeleri düzenlemeye tabi tüzel kişilerdir. Yani bu şirketlerin sattığı elektriğin ve verdiği hizmetlerin ücretleri kendileri tarafından değil, Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu tarafından Elektrik Piyasası Tarife Yönetmeliğinin 5. maddesi çerçevesinde bir tarife ile belirlenmektedir. a) Tarifelerin EPDK Tarafından Onaylanması EPK nın 1. maddesinin 35. bendine göre tarife, Elektrik enerjisinin ve/veya kapasitenin iletimi, dağıtımı ve satışı ile bunlara dair hizmetlere ilişkin fiyat, hüküm ve şartları içeren düzenlemeler dir. Tarifeler idarenin genel düzenleyici işlemleri niteliğindedir. Kanunun tarifeler ve tüketicilerin desteklenmesi başlıklı 13. maddesine göre, Bu Kanun kapsamında düzenlenen tarifeler, tarifelerin uygulanması ve tüketicilerin desteklenmesine ilişkin usul ve esaslar şunlardır: a) Tarifeler: Bu kısımda düzenlenen ve bir sonraki yıl uygulanması önerilecek tarifeler, ilgili tüzel kişi tarafından bu Kanun hükümleri doğrultusunda ve kendisine Kurul tarafından verilen lisanstaki hükümler uyarınca her yıl ekim ayının sonuna kadar hazırlanır ve Kurul onayına sunulur. Kurul, bu başvuruların ilgili lisans hükümlerine uygun olduğunu tespit etmesi halinde, başvuruları aynı yılın 31 Aralık tarihini geçmeyecek şekilde onaylar. Lisans sahibinin, bir sonraki yıl boyunca tarifelerde yapacağı aylık enflasyon ve lisansında belirtilen diğer hususlarla ilgili ayarlamalar da Kurul onayında yer alır. Bu tür fiyat ayarlamaları ile ilgili formüller Kurum tarafından bu Kanun hükümleri doğrultusunda verilen her lisansta bulunur. Fiyat yapısı içinde, söz konusu tüzel kişinin piyasa faaliyetleri ile doğrudan ilişkili olmayan hiçbir unsur yer alamaz.

7 80 Doğan Ayrıca Tarifeler Yönetmeliğinin Tarife Başvurusu başlıklı 17. maddesine göre Bir sonraki yılda uygulanacak olan fiyatlar ile tarifenin uygulanmasına ilişkin usul ve esasları içeren tarife önerileri, tarifeleri düzenlemeye tabi tüzel kişiler tarafından ilgili mevzuat hükümleri uyarınca her yılın ekim ayının sonuna kadar hazırlanarak Kurul onayı alınmak üzere Kuruma sunulur. Aynı Yönetmeliğin İnceleme, değerlendirme ve onay başlıklı 18. maddesinin 3. fıkrasına göre ise, Tarife önerisinin uygun bulunması halinde, tarife onaylanır. Onaylanan tarifeler, takip eden yılın 1 Ocak - 31 Aralık tarihleri arasını kapsayan tarife dönemi için geçerlidir. Bu hükümlerden açıkça anlaşıldığı üzere tarifeleri onaylama yetkisi EPDK ya aittir ve EPDK nın onayı olmaksızın tarifedeki bedellerde değişiklik dahi yapılamaz. Bu durum göstermektedir ki, elektrik faturalarında yer alan tüm bedeller EPDK tarafından onaylanmaktadır sayılı Kanunun 13. maddesinin 1/b/5 bendine göre Kurulca düzenlemeye tabi tarife türlerinden biri de perakende satış tarifesidir. Bu bentte, perakende satış tarifeleri: İletim sistemine doğrudan bağlı olanlar dışındaki tüketiciler için, eşit taraflar arasında ayırım gözetmeksizin uygulanacak fiyatları, hükümleri ve şartları içerir. Serbest olmayan tüketiciler için geçerli olacak perakende satış tarifeleri, perakende satış lisansı sahibi dağıtım şirketi ve/veya perakende satış şirketleri tarafından önerilir ve Kurul tarafından incelenerek, onaylanır. İletim sistemine doğrudan bağlı olanlar dışındaki serbest tüketiciler için geçerli olacak perakende satış tarifeleri de bu tüketiciler ikili anlaşmalarla kendi tedarikçilerini seçene kadar, bulundukları dağıtım bölgesindeki perakende satış lisansı sahibi dağıtım şirketi ve/veya perakende satış şirketleri tarafından önerilir ve Kurul tarafından incelenerek onaylanır.

8 Elektrik Piyasasında Tüketicilerden Kayıp-Kaçak ve Sayaç Okuma Bedeli Alınması 81 hükmü yer almaktadır. Bu maddeden açıkça anlaşılacağı üzere perakende satış faaliyeti yürüten dağıtım şirketlerinin uyguladığı perakende satış tarifesi EPDK nın onayına tabi tarifelerdendir. Düzenlemeye tabi tarife türleri Elektrik Piyasası Tarife Yönetmeliğinin 5. maddesinde yer almaktadır. Bu maddeye göre (1) Piyasada iletim ve dağıtım faaliyetleri ile serbest olmayan tüketicilere elektrik enerjisi ve/veya kapasite satışı yapılması ve/veya perakende satış hizmeti verilmesi, bu Yönetmelikte belirlenen usul ve esaslar dahilinde tarifelendirme yoluyla düzenlemeye tabidir. (2) Düzenlemeye tabi tarife türleri şunlardır; a) İletim bağlantı tarifesi, b) Dağıtım bağlantı tarifesi, c) İletim tarifesi, d) Dağıtım tarifesi, e) Perakende satış tarifesi, f) TETAŞ ın toptan satış tarifesi. (3) TETAŞ toptan satış tarifesi, geçici 1 inci maddedeki hükümler doğrultusunda Kurum tarafından düzenlenir. Maddeden açıkça anlaşıldığı üzere elektrik perakende satış faaliyeti tarifelendirme yoluyla düzenlenen bir faaliyettir. Bu faaliyetin nasıl yürütüleceği yanı sıra hangi bedellerin tüketicilerden tahsil edileceği de tarifede düzenlenmektedir. Dolayısıyla, perakende satış faaliyeti lisans sahibi şirketler tarafından kendi serbest iradeleri ile yürütebilecekleri bir faaliyet değildir. b) Perakende Satış Lisansı Sahibi Dağıtım Şirketlerinin Tarifeye Tabi Şirketler Olması Tarifeler Yönetmeliğinin 4. maddesinin 44. bendine göre tarifeleri düzenlemeye tabi tüzel kişiler, TEİAŞ, TETAŞ, dağıtım lisansı sahibi tüzel kişiler ile serbest olmayan tüketicilere elektrik enerjisi ve/veya kapasite temin eden ve/veya perakende satış hizmeti sunan perakende satış lisansı sahibi tüzel kişilerdir.

9 82 Doğan Perakende satış lisansı sahibi dağıtım şirketleri Yönetmeliğin 4. maddesi kapsamında tarifeleri düzenlemeye tabi perakende satış lisansı sahibi tüzel kişi durumundadır. Dolayısıyla bu şirketler, sattığı elektriğin fiyatını ve perakende satış hizmetlerinin bedelini kendisi belirlememekte, bilakis EPDK nın onayladığı tariflerde yer alan bedelleri ve bu kapsamda kayıp-kaçak ve sayaç okuma bedelini tüketicilerden tahsil etmektedir. Nitekim EPK nın 4. maddesinin 7. fıkrasının ( l ) bendine göre Kurul un yetkilerinden birisi de Bu Kanun hükümlerine, çıkarılan yönetmelik hükümlerine, Kurul tarafından onaylanan tarife ve yönetmeliklere, lisans hüküm ve şartlarına ve Kurul kararlarına aykırı davranıldığı durumlarda, idari para cezası vermek ve lisansları iptal etmek tir. Bu hüküm gereğince perakende satış lisansı sahibi dağıtım şirketlerinin, EPDK tarafından onaylanan perakende satış tarifesini uygulamamak veya tarifede yer alan bir bedeli farklı şekilde tahsil etmek veya tarifede yer almayan bir bedeli tüketicilere yansıtmak gibi bir işlem yapması hukuken mümkün değildir. Lisans sahibi dağıtım şirketlerinin tarife hükümlerine aykırı işlem yapması durumunda EPDK kendilerine lisans iptali dahil ağır yaptırımlar uygulaması söz konusu olur. Ayrıca EPK nın 13 maddesinde, Kurul onaylı tarifelerin hüküm ve şartları, bu tarifelere tabi olan tüm gerçek ve tüzel kişileri bağlar. Bir gerçek veya tüzel kişinin tabi olduğu tarifede öngörülen ödemelerden herhangi birisini yapmaması halinde, söz konusu hizmetin durdurulmasını da içeren usul ve esaslar yönetmelikle düzenlenir. hükmü yer almaktadır. Diğer taraftan Tarife Yönetmeliğinin 21. maddesinin 5. fıkrasına göre, Tarife önerisindeki fiyat yapısı içerisinde, tarifeleri düzenlemeye tabi tüzel kişilerin piyasa faaliyetleri ile doğrudan ilişkili olmayan hiçbir unsur yer alamaz ve Kurum tarafından onaylanmış bir tarifenin fiyat yapısına hiçbir surette müdahale edilemez. Bu düzenlemeler gereğince tarifelerin onaylanması ve uygulanmasının sağlanması yetkisi doğrudan EPDK ya aittir ve perakende satış lisansı dağıtım şirketlerinin kendi iradeleri ile

10 Elektrik Piyasasında Tüketicilerden Kayıp-Kaçak ve Sayaç Okuma Bedeli Alınması 83 tüketicilerden tarifede yer almayan herhangi bir ücreti tahsil etmesi mümkün değildir. Zira şirket tüketicilere her ay elektrik faturası göndermektedir ve bu faturada tüketiciye yansıttığı ücretler şeffaf bir şekilde yer almaktadır. Eğer faturada yer alan bedellerden herhangi birisi tarifede yer almayan bir bedel ise, bu durum tarifenin fiyat yapısına bir müdahale teşkil eder ki bu durumda EPDK, lisans sahibi şirkete yaptırım uygular. Aynı şekilde tüketiciler de bu madde gereğince, tabi olduğu tarifede öngörülen ödemeleri yapmak ve tarifeye uygun hareket etmek zorundadır. Tarifenin bir unsuru olan kayıp-kaçak bedelini ödemek durumundadır. Tüketicilerin tarifede öngörülen ödemeleri yapmaması halinde kendilerine de yaptırım uygulanabileceği ifade edilmektedir. c) Kayıp-kaçak Bedelinin Tarife İçerisinde Yer Alma ve Tüketiciye Yansıtılma Zorunluluğu Perakende satış tarifesi birçok unsuru bünyesinde barındırmaktadır. Tarife sadece elektrik birim fiyatından oluşmamaktadır. Tarifenin unsurlarını düzenleyen 212 sayılı EPDK Kurul kararına göre, Perakende satış tarifesi; enerji alış fiyatı, lisans kapsamındaki dağıtım bölgesi için hedeflenen kayıp-kaçak oranı, ölçülemeyen bedelsiz aydınlatma oranı ve işletme giderlerini içerecek şekilde fiyatlandırılacak ve uygulanacaktır. 212 sayılı Kurul kararında perakende satış tarifesinin bileşenlerinden birisinin kayıp-kaçak oranı olduğu açıkça ifade edilmiştir. Her yıl için hedeflenen kayıp-kaçak oranlarının ne kadar olduğu ise yine EPDK Kurul kararı ile açıklanmıştır. 16/10/2010 tarihinde alınan 2932 sayılı Kurul kararı ile her bir elektrik dağıtım bölgesindeki kayıp-kaçak oran tahminleri yıllara göre ayrı ayrı belirlenmiştir. Her ne kadar her bir dağıtım bölgesinde kayıp-kaçak oranı farklılık arz etse de fiyat eşitleme mekanizması sebebiyle tüm bölgelerde kayıp-kaçak oranı aynı oran olarak uygulanmaktadır. Elektrik perakende satış tarifesinin unsurlarının neler olduğuna dair en önemli düzenlemelerden birisi Elektrik Piyasasında Gelir ve Tarife Düzenlemesi Kapsamında Düzenlemeye Tabi Unsurlar ve Raporlamaya İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ (RAG Tebliği) dir Bu tebliğin Ortalama perakende enerji satış fiyatı tavanı hesaplaması başlıklı 36. maddesine göre, Perakende satış lisansı sahibi tüzel kişiler, ortalama perakende enerji satış fiyatı tavanı hesaplamasına ilişkin

11 84 Doğan olarak, bu Tebliğin ekinde yer alan TD10 formundaki verileri sağlamakla ve Elektrik Piyasası Tarifeler Yönetmeliği ile ilgili tebliğler uyarınca gerekli hesaplamaları yapmakla yükümlüdür. RAG Tebliğinin bu hükmüne göre ortalama perakende enerji satış fiyatı tavanı TD10 formundaki verilere göre hesaplanmaktadır. RAG Tebliğinin ekinde yer alan TD10 formuna bakıldığında dört unsurun satış fiyatının belirlenmesinde dikkate alınması gerektiği görülmektedir. Bunlar, Enerji Alım Fiyatı, Bölge Kayıp - Kaçak Oranı, Brüt Kar Marjı Tavanı ve Ortalama Perakende Enerji Satış Fiyatı Tavanıdır. Her bir dağıtım bölgesindeki kayıp-kaçak oranı elektrik satış fiyatının belirlenmesinde önemli bir rol oynamaktadır. Zira kayıp-kaçak oranları elektrik satış fiyatını doğrudan etkilemektedir. Bu sebeple EPDK tarafından onaylanan perakende satış tarifesinde kayıp-kaçak oranı dikkate alınmaktadır. Diğer taraftan Tarife Yönetmeliğinin 10. maddesine göre Perakende satış ile perakende satış hizmeti tarifeleri Perakende Satış Hizmet Geliri ile Perakende Enerji Satış Fiyatlarının Düzenlenmesi Hakkında Tebliğ hükümleri esas alınarak hesaplanır. Perakende Satış Hizmet Geliri ile Perakende Enerji Satış Fiyatlarının Düzenlenmesi Hakkında Tebliğinin 4. maddesinde ortalama kayıp-kaçak bedeli fiyat tavanının ve kayıp-kaçak enerji miktarının hesaplanmasına ilişkin düzenlemeler yer almaktadır. Bu düzenlemeler kayıp-kaçak bedelinin perakende satış tarifesinin bir unsuru olduğunu ortaya koymaktadır. Ayrıca, Tarife Yönetmeliğinin 10. maddesine göre Kayıp-kaçak enerji miktarı perakende satış lisansı sahibi dağıtım şirketleri tarafından temin edilir. Yani kayıp-kaçak bedeli perakende satış lisansı sahibi dağıtım şirketleri bakımından yüklenilmesi zorunlu bir giderdir. Dağıtım şirketlerinin mali sürdürülebilirliklerini sağlamak için bu giderin tarifeye yansıtılması gerekmektedir. Zira Yönetmeliğin 12. maddesine göre tarifeleri düzenlemeye tabi tüzel kişilerin, bir uygulama dönemi için gelir ve/veya fiyat tavanlarının belirlenmesi amacıyla yapılacak hesaplamalarda mali açıdan sürdürülebilirliklerinin sağlanması esastır. Bu şirketler açısından bir maliyet unsuru olan kayıp-kaçak bedelinin tarife içerisinde yer alması bu şirketlerin mali açıdan sürdürülebilirliklerinin sağlanması bakımından bir zorunluluktur. Aksi takdirde bu maliyeti

12 Elektrik Piyasasında Tüketicilerden Kayıp-Kaçak ve Sayaç Okuma Bedeli Alınması 85 karşılayamayan dağıtım şirketi lisans konusu faaliyetleri yürütemez duruma gelir. Tarife Yönetmeliğinin Perakende satış fiyatının hizmet maliyet analizi yolu ile belirlenmesi başlıklı 25. maddesine göre (1) Perakende satış faaliyetlerine ilişkin tarife önerilerinin, tarife başvurusu sırasında sunulan ve aşağıdaki işlemler dahilinde yapılmış bir hizmet maliyet analizi ile belirlenmiş olması esastır; a) Abone gruplarının ve bu grupların oluşturulmasında esas alınan kriterlerin tanımlanmış olması, b) Her bir abone grubu ve her bir maliyet unsuru için, satışı yapılan elektrik enerjisi ve/veya kapasite miktarı ile sunulan hizmet standardının mevcut ve gelecekteki maliyetlere etkisinin incelenmiş olması, c) Her bir abone grubu için, şüpheli alacaklara ve tahsili mümkün olmayan alacaklara ilişkin maliyetlerin belirlenmiş olması, d) Mevcut ve gelecekteki maliyetlerin abone grupları bazında dağıtılmak suretiyle fiyatlara dönüştürülmüş olması. Maddenin (d) bendinde ifade edildiği üzere perakende satış fiyatı belirlenirken mevcut ve gelecekteki maliyetlerin dikkate alınması gerekmektedir. Kayıp-kaçak miktarları perakende satış şirketleri için önemli bir maliyet unsurudur. Dolayısıyla, kayıp-kaçak bedelleri tarife önerilerinin hazırlanmasında dikkate alınmak ve tarifenin bir unsuru olarak tarifede yer almak zorundadır. Netice itibariyle perakende satış lisansı sahibi dağıtım şirketleri kayıp-kaçak oranlarını kendileri belirlememekte ve bunun maliyetini perakende satış fiyatına kendi iradeleri ile eklememektedir. Bilakis bu bedeller EPDK tarafından onaylanarak yürürlüğe sokulan tarifeler gereğince faturalara yansıtılmaktadır. Elektrik perakende satış tarifesi, lisans sahibi şirketlerin tüketicilerden tahsil edebileceği ücretleri belirlediğine ve bu tarife EPDK tarafından onaylandığına göre, tarifenin bir unsur olan kayıp-kaçak bedeli aynen elektrik birim fiyatı gibi tüketiciler tarafından ödenmek zorundadır. Kayıp-kaçak bedelinin tüketicilerden tahsil edilmemesi durumunda, yatırım harcamaları açık verir ve lisans sahibi şirketin mali sürdürülebilirliği tehlikeye girer. Bu durumu engellemek için de kayıp-kaçak bedeli başka bir ad altında tarife

13 86 Doğan içerisine konulmak zorunda kalınır ve yine tüketici tarafından ödenir. Nitekim bu sebeple uzun yıllardır kayıp-kaçak bedeli elektrik birim bedeli içerisinde tahsil ediliyordu ve tüketiciler bu bedeli faturalarında görmüyorlardı. Diğer taraftan açıkça kayıp-kaçak oranlarının elektrik satış fiyatının hesaplanmasında dikkate alınacağı mevzuatta belirtilmiş olmasına rağmen, bu oranın ifade ettiği bedelin tüketicilerden tahsil edilmemesi, tarifenin ihlali anlamına gelir ki, bu durumda şirket cezai müeyyide ile karşı karşıya kalır. 3. Tüketici Sorunları Hakem Heyetinin Elektrik Kayıp-Kaçak Bedelinin Tahsili Konusundaki Uyuşmazlıklarda Görevli Olup Olmadığı Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından hazırlanan ve 01 Ağustos 2003 Tarihli Resmi Gazete de no ile yayınlanan Tüketici Sorunları Hakem Heyetleri Yönetmeliğinin 5. maddesi Hakem Heyetlerinin Kuruluşu ve Görev Alanı nı düzenlemektedir. Bu maddeye göre Tüketiciler ile satıcı ve sağlayıcılar arasında çıkan uyuşmazlıkları çözümlemek amacıyla veya tüketici mahkemelerinde delil olarak ileri sürülebilecek kararları almak üzere il ve ilçe merkezlerinde hakem heyetleri kurulur. Bu maddenin lafzına bakıldığında, tüketicilere elektrik satan perakende satış lisansı sahibi şirketler ile tüketiciler arasındaki uyuşmazlıklarda tüketici sorunları hakem heyetinin yetkili olduğu gibi bir sonuca varılmaktadır. Bu sonuç, perakende satış lisansı şirketlerin sattığı elektriğin ve verdiği hizmetlerin bedelini tamamen kendi iradesi ve keyfiyeti ile belirlediği varsayımına dayanmaktadır. Oysa durum bu varsayımdaki gibi değildir. Zira perakende satış lisansı sahibi şirketler, sattığı elektriğin ve verdiği hizmetlerin bedelini kendi özgür iradesi ile belirlememekte, bilakis EPDK tarafından onaylanmış ve bir düzenleyici işlem niteliğinde olan perakende satış tarifelerini uygulamakta ve tarifede yer alan bedelleri tüketicilerden tahsil etmektedir. Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu her yıl perakende satış tarifesini düzenleyici bir işlem olarak onaylamakta ve yayınlamaktadır. Perakende satış lisansı sahibi şirketlerin bu tarifeleri uygulayıp uygulamama gibi bir özgürlüğü bulunmamaktadır. Bilakis tarifenin uygulanması bu şirketler bakımından kanuni bir zorunluluktur. Bu sebeple şirketler, tarifeyi değiştiremeyeceği gibi, tarifede yer almayan bir bedeli de tahsil edemezler. Kayıp-kaçak ve sayaç okuma bedelleri yukarıda ayrıntılı bir şekilde izah edildiği üzere perakende satış ve perakende satış hizmeti tarifesinin bir unsurudur. Yani bu bedeller perakende satış lisansı sahibi şirketler tarafından düzenleyici bir işleme

14 Elektrik Piyasasında Tüketicilerden Kayıp-Kaçak ve Sayaç Okuma Bedeli Alınması 87 dayanarak tahsil edilmektedir. Dolayısıyla, hukuka aykırı olarak alınan bir kayıp-kaçak veya sayaç okuma bedeli bulunduğu iddia ediliyor ise, bunun temeli Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu tarafından onaylanan tarifelerdir ve bu tarifelerin iptali için dava açılması gerekir. Perakende satış tarifesi Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu nun düzenleyici bir işlemi olduğu için bu davanın doğrudan Danıştay a açılması gerekir. Zira EPK nın 12. maddesine göre İdari para cezaları dahil, Kurul tarafından alınan bütün kararlara karşı açılan iptal davaları ilk derece mahkemesi olarak Danıştay da görülür. Belirtilen gerekçelerle, elektrik kayıp-kaçak ve sayaç okuma bedelinin tahsili konusundaki uyuşmazlıklarda tüketici sorunları hakem heyeti görevli değildir. Görevli olan mahkeme ilk derece mahkemesi olarak Danıştay dır. 4. Sonuç Tüketicilerin elektrik faturalarına yansıtılan bedeller perakende satış lisansı sahibi dağıtım şirketleri tarafından belirlenen bedeller değildir. Bu bedeller perakende satış tarifesi adı altında Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu tarafından onaylanan ve yürürlüğe sokulan düzenleyici işlemler ile belirlenmektedir. Tarifelerin uygulanması lisans sahibi şirketler bakımından kanuni bir zorunluluktur. Lisans sahibi şirketler, tarifeyi değiştiremeyeceği gibi, tarifede yer almayan bir bedeli de tahsil edemezler. Bu sebeple, perakende satış lisansı sahibi şirketlerin tarifeleri uygulayıp uygulamama ve kayıp-kaçak bedeli tahsil etme veya etmeme gibi bir özgürlüğü bulunmamaktadır. Tarifelere uyma yükümlülüğünün bir gereği olarak kayıp-kaçak bedeli perakende satış tarifesinin bir unsuru olarak faturalara yansıtılmaktadır. Kayıp-kaçak ve sayaç okuma bedelleri Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu tarafından onaylanan ve yürürlüğe sokulan birer düzenleyici işlem olan tarifeler ile belirlenmektedir. Kayıp-kaçak ve sayaç okuma bedellerinin hukuka aykırı bir şekilde tahsil edildiği iddia ediliyor ise, tarifelerin iptali için dava açılmalıdır. Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu kararlarına karşı EPK nın 12. maddesi gereğince ilk derece mahkemesi olarak sadece Danıştay da dava açılabileceğinden ve tarifeler de Kurul kararı ile onaylandığından, bunların iptali için Danıştay da dava açılması gerekir. Dolayısıyla elektrik kayıp-kaçak ve sayaç okuma bedelinin tahsili konusundaki uyuşmazlıklarda tüketici sorunları hakem heyeti görevli değildir. Ayrıca perakende satış lisansı sahibi dağıtım şirketleri, kayıp-

15 88 Doğan kaçak veya sayaç okuma bedellerini tarifede yer aldığından farklı bir şekilde tahsil ediyorlarsa, EPDK ya şikayet edilebilir.