T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ PROTETİK DİŞ TEDAVİSİ ANA BİLİM DALI

Transkript

1 T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ PROTETİK DİŞ TEDAVİSİ ANA BİLİM DALI İMPLANT DESTEKLİ VE KONVANSİYONEL TAM PROTEZ KULLANAN HASTALARIN AĞIZ SAĞLIĞI İLE İLGİLİ YAŞAM KALİTELERİNİN ÖLÇÜLMESİ DOKTORA TEZİ Dt. Pırıl Türkan SİNDEL Tez Danışmanı Prof. Dr. Cemal AYDIN ANKARA NİSAN 2014

2 T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ PROTETİK DİŞ TEDAVİSİ ANA BİLİM DALI İMPLANT DESTEKLİ VE KONVANSİYONEL TAM PROTEZ KULLANAN HASTALARIN AĞIZ SAĞLIĞI İLE İLGİLİ YAŞAM KALİTELERİNİN ÖLÇÜLMESİ DOKTORA TEZİ Dt. Pırıl Türkan SİNDEL Tez Danışmanı Prof. Dr. Cemal AYDIN ANKARA NİSAN 2014

3

4 İÇİNDEKİLER Sayfa No Kabul ve Onay I İçindekiler II Grafikler ve Tablolar Dizini VI Semboller ve Kısaltmalar Dizini IX 1.GİRİŞ 1 2.GENEL BİLGİLER Tam Dişsizlik Konvansiyonel Tam Protezler İmplant Destekli Protezler İmplant Destekli Protezlerin Sınıflandırılması İmplant ve Yumuşak Doku Destekli Hareketli Protezler (HP-5) İmplant Destekli Tam Protezlerde Tutucu Şekilleri Ball Ataşmanlar Locator Ataşmanlar Bar Tutucular Mıknatıs Tutucular Teleskop Sistemler Yaşam Kalitesi Yaşam Kalitesinin Göstergeleri Yaşam Kalitesinin Objektif Göstergeleri Fiziksel İyilik Hali Yaşam Kalitesi Subjektif Göstergeleri Psikolojik İyilik Hali Sosyal ve Bireysel İyilik Hali Maddi İyilik Hali Yaşam Kalitesi Ölçüm Yöntemleri Jenerik (Genel) Araçlar Sağlık Profilleri 25 II

5 Tercihe Dayalı Ölçekler Spesifik Araçlar Yaşam Kalitesini Ölçmekte Sıklıkla Kullanılan Bazı Ölçekler Dünya Sağlık Örgütü Yaşam Kalitesi Değerlendirmesi (World Health Organisation Quality of Life Assesment - WHOQoL) Kısa Form 36 (Short Form SF-36) Ağız Sağlığı ile İlişkili Yaşam Kalitesi Ağız Sağlığı ile İlişkili Yaşam Kalitesi Ölçüm Araçları Oral Impacts On Daily Performances OIDP Dental Impact On Daily Living DIDL United Kingdom Oral Health Related Quality Of Life - OHQoL-UK General Oral Health Assessment Index GOHAI Ağız Sağlığı Etki Profili (Oral Health Impact Profile - OHIP) GEREÇ VE YÖNTEM Hastaların Seçimi Formların Kaydedilmesi OHIP-14 Formu Değerlendirmesi OHQoL-UK Formu Değerlendirmesi İstatistiksel Analiz BULGULAR Hasta Bilgileri Klinik Özellikler OHIP-14 Anket Verilerinin Değerlendirilmesi Konvansiyonel Tam Protez (Grup I, n=80) ve İmplant Destekli Tam Protez (Grup II, n=80) Gruplarının OHIP-14 Anketi ile Değerlendirilmesi Birinci Kategori: Fonksiyonel Kısıtlanma Skorları İkinci Kategori: Fiziksel Ağrı Skorları Üçüncü Kategori: Psikolojik Huzursuzluk Skorları Dördüncü Kategori: Fiziksel Yetersizlik Skorları 47 III

6 Beşinci Kategori: Psikolojik Yetersizlik Skorları Altıncı Kategori: Sosyal Uyumsuzluk Skorları Yedinci Kategori: Engellilik Skorları Ball Ataşman (Grup II-a, n=40) ve Locator Ataşmanlı (Grup II-b, n=40) İmplant Destekli Tam Protez Gruplarının OHIP-14 Anketi İle Değerlendirilmesi Birinci Kategori: Fonksiyonel Kısıtlılık Skorları İkinci Kategori: Fiziksel Ağrı Skorları Üçüncü Kategori: Psikolojik Huzursuzluk Skorları Dördüncü Kategori: Fiziksel Yetersizlik Skorları Beşinci Kategori: Psikolojik Yetersizlik Skorları Altıncı Kategori: Sosyal Uyumsuzluk Skorları Yedinci Kategori: Engellilik Skorları OHQoL UK Verilerinin Değerlendirilmesi Konvansiyonel Tam Protez (Grup I, N=80) ve İmplant Destekli Tam Protez (Grup II, N=80) Gruplarının OHQoL-UK Anketi ile Değerlendirilmesi Birinci Kategori: Semptom Skorları İkinci Kategori: Fiziksel Durum Skorları Üçüncü Kategori: Psikolojik Durum Skorları Dördüncü Kategori: Sosyal Durum Skorları Ball Ataşman (Grup II-A, N=40) ve Locator Ataşmanlı (Grup II-B, N=40) İmplant Destekli Tam Protez Gruplarının OHQoL-UK Anketi ile Değerlendirilmesi Birinci Kategori: Semptom Skorları İkinci Kategori: Fiziksel Durum Skorları Üçüncü Kategori: Psikolojik Durum Skorları Dördüncü Kategori: Sosyal Durum Skorları TARTIŞMA SONUÇ ÖZET 96 IV

7 8. SUMMARY KAYNAKLAR EKLER Etik Kurul Onay Formu Bilgilendirilmiş Gönüllü Olur Formu Demografik Özellikleri İçeren Form OHIP-14 Formu OHQoL-UK Formu Teşekkür ÖZGEÇMİŞ 117 V

8 GRAFİKLER VE TABLOLAR DİZİNİ Sayfa No Grafik 1: Grupların 7 kategoride OHIP-14/ADD yöntemine göre grafiksel dağılımı 51 Grafik 2: Grupların 7 kategoride OHIP-14/WS yöntemine göre grafiksel dağılımı 52 Grafik 3: Grupların 7 kategoride OHIP-14/SC yöntemine göre grafiksel dağılımı 53 Grafik 4: Grupların OHIP- toplam puanlarının grafiksel dağılımı 55 Grafik 5: Grupların 7 kategoride OHIP-14/ADD yöntemine göre grafiksel dağılımı 67 Grafik 6: Grupların 7 kategoride OHIP-14/WS yöntemine göre grafiksel dağılımı 68 Grafik 7: Grupların 7 kategoride OHIP-14/SC yöntemine göre grafiksel dağılımı 69 Grafik 8: Grupların OHIP-toplam puanlarının grafiksel dağılımı 71 Grafik 9: Grupların 4 kategoride OHQoL-UK ölçeğine göre grafiksel dağılımı 74 Grafik 10: Grupların OHQoL-UK toplam puanlarının grafiksel dağılımı 75 Grafik 11: Grupların 4 kategoride OHQoL-UK ölçeğine göre grafiksel dağılımı 78 Grafik 12: Grupların OHQoL-UK toplam puanlarının grafiksel dağılımı 79 Tablo 1: Çalışma grupları ve hasta sayıları 26 Tablo 2: OHIP 14 / WS skorları 38 Tablo 3: Değişkenler arası ilişkinin derecesinin belirlenmesi 40 Tablo 4: Grupların yaş, cinsiyet ve medeni durum parametreleri açısından değerlendirilmesi 41 Tablo 5: Gruplara göre olguların eğitim ve aylık gelir düzeylerinin dağılımı 41 Tablo 6: Gruplara göre olguların klinik özellikleri 42 VI

9 Tablo 7: Gruplara göre OHIP - Fonksiyonel Kısıtlılık alt ölçek puanları 43 Tablo 8: Gruplara göre OHIP - Fiziksel Ağrı alt ölçek puanları 45 Tablo 9: Gruplara göre OHIP - psikolojik huzursuzluk alt ölçek puanları 46 Tablo 10: Gruplara göre OHIP Fiziksel Yetersizlik alt ölçek puanları 47 Tablo 11: Gruplara göre OHIP psikolojik yetersizlik alt ölçek puanları 48 Tablo 12: Gruplara göre OHIP - sosyal uyumsuzluk alt ölçek puanları 49 Tablo 13: Gruplara göre OHIP - engellilik alt ölçek puanları 50 Tablo 14: Gruplara göre OHIP-14 toplam puanları 54 Tablo 15: Yaş ile OHIP alt ölçek ve toplam ADD, WS ve SC puanları arasındaki korelasyon katsayıları ve önemlilik düzeyleri 56 Tablo 16: Cinsiyet ile OHIP alt ölçek ve toplam ADD, WS ve SC puanları arasındaki korelasyon katsayıları ve önemlilik düzeyleri 58 Tablo 17: Protez kullanım süresi ve protez sayısı ile OHIP alt ölçek ve toplam ADD, WS ve SC puanları arasındaki korelasyon katsayıları ve önemlilik düzeyleri 60 Tablo 18: Gruplara göre OHIP fonksiyonel kısıtlılık alt ölçek puanları 62 Tablo 19: Gruplara göre OHIP Fiziksel ağrı alt ölçek puanları 62 Tablo 20: Gruplara göre OHIP Psikolojik Huzursuzluk alt ölçek puanları 63 Tablo 21: Gruplara göre OHIP Fiziksel Yetersizlik alt ölçek puanları 64 Tablo 22: Gruplara göre OHIP Psikolojik Yetersizlik alt ölçek puanları 65 Tablo 23: Gruplara göre OHIP Sosyal Uyumsuzluk alt ölçek puanları 66 Tablo 24: Gruplara göre OHIP Engellilik alt ölçek puanları 66 Tablo 25: Gruplara göre OHIP-14 toplam puanları 70 Tablo 26: Gruplara göre OHQoL-UK semptom alt ölçek puanları 72 Tablo 27: Gruplara göre OHQoL-UK fiziksel durum alt ölçek puanları 73 Tablo 28: Gruplara göre OHQoL-UK psikolojik durum alt ölçek puanları 73 VII

10 Tablo 29: Gruplara göre OHQoL-UK sosyal durum alt ölçek puanları 73 Tablo 30: Gruplara göre OHQoL-UK toplam puanları 75 Tablo 31: Gruplara göre OHQoL-UK semptom alt ölçek puanları 76 Tablo 32: Gruplara göre OHQoL-UK fiziksel durum alt ölçek puanları 76 Tablo 33: Gruplara göre OHQoL-UK psikolojik durum alt ölçek puanları 77 Tablo 34: Gruplara göre OHQoL-UK sosyal durum alt ölçek puanları 77 Tablo 35: Gruplara göre OHQoL-UK toplam puanları 79 VIII

11 SEMBOLLER VE KISALTMALAR DSÖ: Dünya Sağlık Örgütü WHO: World Health Organization (Dünya Sağlık Örgütü) WHOQoL: World Health Organisation Quality of Life Assessment SF-36: Short Form-36 (Kısa Form-36) ASYK: Ağız Sağlığı ile ilgili Yaşam Kalitesi OIDP: Oral Impacts on Daily Performances DIDL: Dental Impact on Daily Living OHQoL-UK: Oral Health Related Quality of Life United Kingdom GOHAI: General Oral Health Assessment Index OHIP: Oral Health Impact Profile (Ağız Sağlığı Etki Profili) %: Yüzde IX

12 1. GİRİŞ Diş hekimliğinde protetik tedavi, kaybedilen diş ve çevre dokularının yapay materyaller ile tamamlanması olarak tanımlanmaktadır. Protezin türü ne olursa olsun, protetik tedavinin bazı spesifik özellikleri vardır. Bu özellikler en belirgin şekilde tam protezler konusunda kendini gösterir. Tam protezlerin yapımı diğer protez tiplerinde olduğu gibi fonksiyon, fonasyon, estetik, psikolojik ve biyolojik olmak üzere 5 amaca yöneliktir. Alt tam protezlerin retansiyonu, protetik diş hekimliğinde çok önemli bir sorundur. Uzun yıllardan beri yapılan çalışmalar ve ileri sürülen öneriler bu konuya kesin bir çözüm getirememiştir. Günümüzde implant destekli protezler, en kesin çözüm gibi gözükmektedir. Artık tam dişsiz hastalara klasik tam protezlerin yanında, implant destekli tam protezler de ikinci bir alternatif olarak sunulmaktadır. Bir tedavinin başarılı sayılabilmesi için hasta memnuniyeti önemli bir yer tutmaktadır. Herhangi bir tedavinin gerçek değeri ancak standart bir tedavi sonuçları ile karşılaştırıldığında ortaya çıkabilir. Geleneksel ölçüm yöntemlerinin hastaların durumunu tam yansıtmamasının ve bugünkü sağlık sistemi içerisinde gerçek yaşamı değerlendiren ölçeklere ihtiyaç duyulmasının araştırmacılar tarafından fark edilmesiyle, sağlıkla ilgili yaşam kalitesinin ölçümünü içeren çalışmalar daha fazla önem kazanmıştır. Bu çalışmanın amacı, implant destekli ve konvansiyonel tam protez kullanan hastaların ağız sağlığıyla ilgili yaşam kalitelerinin değerlendirilmesidir. 1

13 2. GENEL BİLGİLER 2.1.Tam Dişsizlik Bir insanın tüm doğal dişlerini kaybederek tam protez kullanmaya başlaması, başka bir deyişle dişlerin periodontal destekten yoksun kalması, stomatognatik sistemde büyük değişiklikler yaratır. Tam protez yapılarak, periodontal ligament desteğinin tekrar kazandırılması mümkün değildir. Tam protezler konusunda en kolay çözümlenebilecek sorun estetiktir. Fonksiyonel yetinin kazanılması ise zaman alan bir süreçtir. Bu konuda anlayışlı olunması ve tam protezlerin doğal dişler gibi retantif ve stabil olamayacağının kabul edilmesi gerekir. Bu konuda diş hekiminin ve teknisyenin bilgisi ve yeteneği kadar, hastanın psikolojisi de sonucu etkileyen çok önemli bir faktördür 1. Tam dişsizliğin meydana gelmesi ile fonksiyon, fonasyon, estetik, sosyal ve psikolojik problemler gibi bazı olumsuz faktörler ortaya çıkar. Dişsiz olan hasta, çiğneme fonksiyonunu tam olarak yerine getiremez ve dengeli bir beslenme sağlayamaz. Diş kaybıyla birlikte ekstraoral mukozada meydana gelen değişiklikler sonucu yüz estetiğinde kayıplar meydana gelir. Bu durum sonucunda dişleri olmayan bir insan toplum içinde bulunma, kadın - erkek ilişkileri ve buna benzer mental travmalara sebep olan problemlerle karşılaşabilir. Ayrıca seslerin oluşma mekanizmasında dişler önemli bir rol oynar. Dişsizliğin oluşması seslerin normal oluşmamasına, dolayısıyla anlaşılır konuşamamaya sebep olur 2. Tam dişsizliğin tedavi edilmesinde başlıca kullanılan protezler, konvansiyonel ve implant destekli tam protezlerdir. 2

14 Konvansiyonel Tam Protezler İnsan vücudunda, eksik bir parçayı yerine koyan ve o parçanın fonksiyonlarını üstlenen maddelere protez adı verilmektedir. Maksilla ya da mandibulanın ilgili yapılarını ve tüm dentisyonu içeren hareketli dental protezlere tam protezler adı verilir 3. Tam protezlerin ilk defa Romalılar devrinde yapılmış olabileceği İtalyan bilgini Vincenzo Guerini tarafından ileri sürülmüş ve Alman tıp tarihçisi Gernot Rath tarafından da ilk olarak bir bütün halinde İsviçre de yapılan kazılar sırasında 15. yüzyıla ait bir mezarda ortaya çıkarıldığı belirtilmiştir. Bu protezler, şimdiye kadar bulunan en eski tam protezler olarak kabul edilmekte ve Almanya da Warburg Enstitüsü nde sergilenmektedir 1. Tam dişsiz hastalarda protezin destek alabileceği dişler bulunmadığı için tutuculuk ve stabiliteyi elde etmek güçtür. Ayrıca hastaların yaş ile birlikte adaptasyon yetenekleri azalmış ve kas kontrol mekanizmaları zayıflamıştır 4. Alveol kemiğin bütünlüğü dişlerin varlığına bağlıdır. Diş kaybı, çene kemiklerindeki rezorpsiyonu arttırmaktadır 4. Aşırı rezorbe kretlerle ilgili çalışmalarda, rezorbe kretlerin oluşumunda; uyumsuz protez, dişsizlik, diş çekimi gibi lokal faktörlere göre, post menapozal osteoporoz, hormonal düzensizlikler, yaş, cinsiyet ve kalsiyumdan yetersiz beslenme gibi sistemik faktörlerin daha etkili olduğu belirtilmiştir 4,5. Tam dişsiz hastalar için klasik tedavi planı, konvansiyonel tam protezlerdir. Bu tedavi implant destekli protezlerle karşılaştırıldığında pahalı değildir, ancak bazı dezavantajları vardır 6. 3

15 Konvansiyonel tam protezlerin dezavantajları 6 ; Uygun yapım için aşırı detay gerekliliği, Stabilite eksikliği, Retansiyon eksikliği, Retansiyon ve stabilite kaybına neden olan kemik yıkımının devam etmesi, Hastaların protezleri sürekli olarak bu konuda profesyonelleşmiş hekimlere yaptırma istekleri, Çiğneme fonksiyonunda bozukluk, Sosyal problemlerdir. Alt tam proteze ait yetersiz tutuculuk ve fonksiyon esnasında hareket, değişmiş yüz görünümü, konuşma zorluğu ve sosyal ilişkilerden kaçınma gibi problemler, hasta memnuniyetini olumsuz yönde etkilemektedir 7,8. Konvansiyonel protezlerin retansiyon ve stabilitesi, protez kaide sınırlarının iyi şekillendirilmesiyle uygun protez sınırlarının oluşmasını takiben oklüzal ilişkinin doğru sağlanabilmesi ile oluşmaktadır. Ayrıca stabilitenin arttırılması için diş dizimi nötral alan dahilinde yapılmalıdır İmplant Destekli Protezler İmplant tedavisi, hastanın anatomik gereksinimlerini ve kişisel isteklerini tatmin edecek en öngörülebilir ve ekonomik tedaviyi sunmaktadır 9. 4

16 Protez terimleri sözlüğüne göre dental implantlar; sabit veya hareketli protezler için, mukoza ve/veya periost altına yerleştirilen, kemik içinden veya üzerinden proteze destek ve retansiyon sağlamak için kullanılan protetik alloplastik materyallerdir 3. Oral implantlar 1960 lı yılların ortalarında çok az sayıda kullanılmıştır. Branemark tarafından ilk oral implant 1965 yılında piyasaya sürülmüştür 10. Osseoentegrasyon terimi ilk olarak Branemark tarafından ortaya koyulan bir terimdir. İlk olarak ışık mikroskobu seviyesinde kemik ile implant arasında direkt bir temasın olduğu histolojik bir konsept olarak tanımlanmıştır. Ancak bu tanım klinik olarak uygun değildir, bundan dolayı Albrektsson un 11 belirttiğine göre; Zarb ve Albrektsson tarafından bu tanım fonksiyonel yükleme sırasında canlı kemiğin ve alloplastik materyalin klinik olarak asemptomatik rijit fiksasyonun olduğu bir süreç olarak değiştirilmiştir 11. İmplantların 1982 yılında bilimsel olarak kullanılabilirliğinin ispatlanması ile bölümlü ve tam dişsizliğin tedavisinde kullanımı yaygınlaşmıştır 10. Dental implantlar, tam dişsizliğin konvansiyonel protetik rehabilitasyonuna bir alternatif olarak geliştirilmiştir. Diş hekimliğinde implant uygulamalarındaki öncelikli tedavi amacı, eksik olan dişlerin yerlerine konulmasından çok, tam bir ağız rehabilitasyonunun sağlanmasıdır 12. Oral implantların uygun kullanımı hakkında göz önüne alınması gereken dört ana konsept mevcuttur. Bunlar; tedavinin 5

17 güvenilirliği, etkisi, etkinliği ve sonuç vermesidir. Bir medikal tedavinin etkisi ve etkinliğinden önce, tedavinin güvenilir ve biyouyumlu olduğu gösterilmelidir. Medikal tedavinin etkisi, yapılan müdahalenin yararları ve riskleri olarak tanımlanmaktadır. Etkinlik ise, ortalama bir klinisyenin tipik bir hasta için uyguladığı rutin tedavinin yararları, yani beklentileri karşılaması olarak tanımlanır. Sonuç elde edilmesi; psikolojik, fizyolojik ve ekonomik etkiler ve uzun ömürlülük gibi faktörleri içeren alternatif tedavilerin yararlarını değerlerlendirmede kullanılmaktadır yılında McGill Konsensusu nda 14, dişsiz mandibulada ilk tedavi seçeneğinin artık konvansiyonel tam protezler olmadığı ve alt çeneye uygulanan iki implant destekli hareketli protezlerin ilk tedavi seçeneği olarak düşünüleceği belirtilmiştir. Uzun yıllar boyunca yapılan çalışmaların sonuçları; iki implant destekli hareketli protezlerin daha stabil, çiğnemede daha kolay, daha rahat ve fonasyonda daha başarılı olduğunu göstermektedir 14,15,16. Sonuç olarak implant destekli protezler; tam dişsiz hastaların kendilerini sosyal ve psikolojik açıdan daha uyumlu hissetmelerinden dolayı konvansiyonel tam protezlere tercih edilmeye başlanmıştır İmplant Destekli Protezlerin Sınıflandırılması sunmuştur: 1989 yılında Misch 9, implant için 5 protetik seçenek görünür. SP-1: Sabit protez. Sadece kronu restore eder, doğal diş gibi 6

18 SP-2: Sabit protez. Kronun ve kökün bir kısmını restore eder, kronun konturları oklüzal yarıda normaldir, ancak gingival yarıda uzatılmış ya da aşırı konturlanmıştır. SP-3: Sabit protez. Eksik kronu, dişeti rengini ve dişsiz bölgenin bir kısmını restore eder. Protezde genellikle plastik diş ve akrilik dişeti kullanılır, ancak metal-porselen de olabilir. protezlerdir. HP-4: Hareketli Protez. Sadece implant destekli implant üstü desteklidir 9. HP-5: Hareketli Protez. İmplant ve yumuşak doku İlk 3 seçenek olan sabit protezler (SP-1, SP-2, SP-3); parsiyel ya da tam dişsizliği telafi edebilir, yapıştırılabilir ya da vidalanabilir tarzda olabilir. Bu seçenekler yerine konacak sert ve yumuşak doku miktarına bağlıdır. Tüm sabit restorasyonların ortak özelliği hasta tarafından protezin çıkarılamamasıdır. Son 2 restorasyon tipinin (HP-4, HP-5) sınıflandırılması protezin görünümüne değil, implant desteğine bağlıdır. HP-4, tamamen implant ya da tamamen diş destekli hareketli protezlerdir. Restorasyon yerleştirildiğinde rijittir ve protezdeki ataşmanlar genellikle hareketli protezi düşük profilli bir doku barına ya da implant abutmentlarını splintleyen bir üst yapıya bağlarlar. HP-5 ise implant ve yumuşak doku desteğini birleştiren ve en sık kullanılan implant destekli hareketli protezlerdir 9. 7

19 İmplant ve Yumuşak Doku Destekli Hareketli Protezler (HP-5) HP-5, implant ve yumuşak doku desteğini birleştiren hareketli bir protezdir. İmplant desteğinin miktarı değişkendir. HP-5 bir restorasyonun birincil avantajı düşük maliyetidir. Restorasyon geleneksel bir hareketli proteze benzer şekildedir. Mandibular implant destekli tam protezlerde, implantlar planlanarak özel bölgelere yerleştirilebilirler, sayıları da hekim ve hasta tarafından belirlenebilir. İmplant ataşmanları sağlıklı ve rijittir. Mükemmel bir destek sistemi oluştururlar. Her tedavi seçeneğinin yararları ve riskleri önceden belirlenmelidir 9. sağlamaktadır 9. Bunlar; İmplant destekli tam protezler hastaya birçok avantaj Anterior bölgede minimum kemik kaybı, Estetiğin artması, Stabilizasyonun artması, Oklüzyonun iyileşmesi, Yumuşak doku abrazyonunda azalma, Çiğneme etkinliği ve kuvvetinde artış, Oklüzal etkinlikte artış, Retansiyonda artış, Destekte artış, Konuşmada iyileşme, Protezin hacminde azalma, Maksillofasiyal protezlerde iyileşmedir. 8

20 şekildedir 9 : İmplant destekli tam protezlerin dezavantajları ise şu Psikolojik (takıp çıkarılan bir protez istenmemesi, sabit protez isteği), Ataşman yüksekliğinin yetersiz olduğu durumlar, Uzun dönem izlenme ve hekim desteği gerekliliği (besleme, ataşman değişimi, her 7 yılda yeni protez yapılma gerekliliği), Posterior bölgede kemik yıkımının devam etmesi, Protezin altına gıda kaçması, Protezin hareket etmesi. İmplant tedavisine başlamadan önce kesin ve eksiksiz bir planlamanın yapılmasıyla tedavinin sonunda elde edilecek olan sonuçlar henüz implantlar yapılmadan değerlendirilebilir. Günümüzde tedavi planlaması yapılırken, esas alınan kriterler hasta ve şikayet merkezlidir. Her hastaya aynı protez tipinin ve planlamanın uygulanması söz konusu değildir 17. Tam dişsiz hastalarda implant üstü protezlerin planlaması, tam dişsiz maksilla ve mandibula için olmak üzere 2 şekilde incelenmelidir 17. Tam dişsiz maksilla için implant destekli protezlerin planlanması sırasında bazı genel planlama ilkelerine uyulsa da, bazı kavramlar bu konuya has ve dikkat edilmesi gereken ayrıntılar içerir. Bu tip hastalarda protez planlaması sırasında dikkat edilmesi gereken faktörler şunlardır 9,17 ; Yüz ve dudak desteği, 9

21 Gülme hattı ve dudak uzunluğu, Mukoza kalınlığı ve kemik kalitesi, Rezorpsiyon ve kretler arası mesafe, İmplantların sayısı, Dental arkın formu, Hastanın istek ve beklentileri, Hastanın ekonomik durumu 9,17. Dudak desteği gerçekte alveolar kret kenarları ve ön dişlerin servikal konturları sayesinde sağlanır. Ancak dişler çekildiğinde ve maksilla ve mandibula rezorbe olduğunda, yüz ve dudak desteği rezorpsiyonun şiddetine göre az ya da çok kaybedilir. Kemik rezorpsiyonunun az olduğu durumlarda yüz ve dudak desteği, sabit protezlerle yeniden sağlanabilirken, rezorpsiyonun fazla olduğu durumlarda dudak desteği ancak implant destekli hareketli protezlerin protez kenarları ile sağlanır 17,18,19. Gülme hattı ve dudak uzunluğu implant üstü protezlerin planlamasında önemli parametrelerdir. Gülme hattının yüksek olması implant üstü protezlerde estetiği sağlama açısından zorluk yaratabilir. Üst dudağı kısa olan hastalarda gülümseme ve konuşma sırasında kesici dişlerin büyük bir kısmı görünürken, üst dudağı uzun olan hastalarda kesici dişlerin büyük bir kısmı dudak tarafından örtülür. Alt dudağı kısa olan kişilere yapılacak olan protezlerde de alt ön dişlerin fazla görünmemesine dikkat etmek gerekir. Aksi takdirde hasta bu durumdan şikayetçi olabilir. Gülme hattının ve dudak uzunluğunun doğru belirlenmesi için tedaviden önce hastanın yüzünün fotoğraflarının çekilmesi ve değerlendirilmesi gerekir 20,21,22,23. 10

22 Rezorpsiyon ve kretler arası mesafe implant üstü protezlerde tedavi planlamasında, özellikle hangi tip implant üstü protezin seçilmesi gerektiği konusunda önemli bir parametredir. Tedaviye başlamadan önce maksilladaki rezorpsiyon miktarının belirlenmiş olması gerekir. Minimal ya da ortalama maksiller rezorpsiyona sahip dişsiz hastalarda implant üstü sabit protezler uygulanabilirken, ileri düzeyde rezorbe olmuş maksiller dişsiz ağızlarda uygun dikey boyutun sağlanabilmesi için hareketli protezlerden yararlanılmalıdır. Hareketli protezlerin vestibül kanatları ile ilerlemiş rezorpsiyon sonucu hastanın kaybetmiş olduğu dudak desteği rehabilite edilebilir 17. Hastalar için ideal olan protez tipinin seçiminde, hastanın istek ve beklentileri de göz önünde tutulmalıdır. Tam protez kullanmakta olan hastaların ortak şikayeti yetersiz çiğneme fonksiyonu, retansiyon ve stabilitedir. Tam dişsiz hastaların çoğu sabit protez kullanma konusunda ısrarcıdır. Bazıları ise ihtiyaçlarını giderdiği sürece sabit ya da hareketli protez kullanmanın kendileri için önemli olmadığını belirtirler. Bu noktada tam dişsiz ağızlarda hastanın beklentilerini de göz önüne alarak sabit ya da hareketli implant üstü protezler arasında bir seçim yapılması gerekebilir 19. Tam dişsiz mandibula için implant destekli protezlerin planlanması konusunda esas alınması gereken en önemli kriter, yapılacak protezin kaç implanttan destek alacağının belirlenmesi ve bu karara bağlı olarak hangi tip protez kullanılacağının saptanmasıdır 24,25. Alt çenede uygulanan implant üstü hareketli protezler, alt çenede mental foramenler arasına yerleştirilmiş 2-4 adet implantın varlığında uygulanabilir. Dişsiz alt çeneye implant üstü hareketli protezlerin uygulanabilmesi için mevcut oklüzal mesafenin en az 10 mm olması 11

23 gerekmektedir. Aksi takdirde uygulanacak olan hareketli protezde yeterli akrilik kalınlığı olmayacak ve protez oklüzal kuvvetler karşısında zayıf kalacaktır 25. Tam dişsiz bir alt çeneye yapılacak implant üstü bir protez için ön bölgede birbirinden bağımsız ya da retansiyonu arttırmak için kanin bölgesinde splintlenmiş 2 implant, lateral stabiliteyi sağlamak için premolar ve santral bölgesinde splintlenmiş 3 implant, ya da yumuşak doku abrazyonunu azaltmak ve protezi destekleyen yumuşak doku miktarını azaltmak için kanatlı bir barla splintlenen 4 implant kullanılabilir 9. İmplant destekli tam protezlerle ilgili yapılan tüm çalışmaların ortak noktası, implant destekli tam protezlerin, konvansiyonel tam protezlere göre her bakımdan daha üstün olduğudur. Bu yüzden bu konu üzerinde yapılan birçok kontrollü klinik bilimsel çalışmanın ışığında 2002 yılında Kanada nın Montreal kentinde yapılan bir bilimsel toplantı sonucunda bir ortak görüş üzerinde uzlaşma sağlanmıştır. Bu görüş, iki adet kemik içi implant ile desteklenmiş alt tam protezlerin tam dişsiz hastalara önerilmesi gereken ilk tedavi alternatifi olduğudur. Bütün dünyaya ilan edilen bu görüş McGill uzlaşısı olarak da anılır 14. Ayrıca implant destekli tam protezlerin implant destekli sabit protezlere olan üstünlükleri şu şekildedir 9 : İmplant sayısında azalma, İmplant yerleşiminin daha kolay olması, Daha iyi estetik (Dudak-yanak desteği gerekli olduğunda ve interalveoler mesafe fazla olduğu zaman daha küçük yapay diş kullanabilme olasılığı), 12

24 Yumuşak dokulardaki üstünlük (İmplant çevresi dokularda daha kolay iyileşme ve sondlamada daha az cep oluşumu), İmplantlara gelen yüklerde azalma (Parafonksiyona sahip bireylerde oldukça önemlidir.), Cerrahi, protetik ve laboratuvar aşamalarının daha ucuz olması, Sabit protezler yapılana kadar geçici protez olarak kullanılır İmplant Destekli Tam Protezlerde Tutucu Şekilleri İmplant destekli tam protezlerde; implant ile protez arasındaki bağlantı, hassas bağlantı yapısındaki bir tutucu sistem aracılığı ile sağlanmaktadır 26. Tutucuların çoğu, hareketli protez kaidesi ve implant arasında yeterli bağlantıyı sağlamaya yönelik dizayn edilmiştir 27. İmplant destekli overdenture tedavi planında protetik dizaynda belirleyici faktör implantın splintlenip splintlenmeyeceğidir 28. Alveoler kretin anatomik durumu, mevcut kemik kalite ve kantitesi, implantların sayısı, uzunluğu ve pozisyonu, protetik dizayn, hastanın yeni protezden beklentisi, bakım ihtiyacı ve implantların maliyeti; ataşman seçimini etkileyen faktörlerdir 28,29,30,31. İmplant destekli tam protezlerde retansiyonun sağlanması için esas olarak ball, locator, bar, mıknatıs tutucular ve teleskopik sistemler kullanılabilmektedir

25 Ball Ataşmanlar Ball ataşman sistemi esas olarak simit şeklinde bir lastik, lastiğin içinde bulunduğu metal parça ve bu lastiğin oturduğu belirli andırkata sahip metal posttan oluşur. İmplant destekli hareketli protezlerde hemen hemen tüm sistemlerde yaygın olarak kullanılmakta olan bir sistemdir 26. Ball ataşmanların çapları her firma için farklı olup 2-3 mm arasında değişmektedir. Bu ataşmanların avantajları, bağlantının değiştirilmesindeki kolaylık, geniş hareket alanı, düşük maliyet, değişik derecelerde retansiyon ve protezin üst yapısı için harcanan zamanın azaltılabilmesidir 9. Ball ataşmanlarda zamanla gözlenen tutuculuk kaybı, üst çenede çok fazla tercih edilmemeleri ve interoklüzal mesafesi kısıtlı hastalarda protez içerisinde çok fazla yer kaplamaları bu ataşmanların dezavantajları arasında sayılabilir 32. İmplant destekli overdenture ların retansiyon ve stabilitesinin karşılaştırıldığı bir çalışmada ball ataşmanların retansiyonunun, mıknatıs ve locator tutucularınkine üstünlük sağladığı belirtilmiştir ve basit yerleşim, kullanım kolaylığı, kemik atrofisi ve kısa implantların kullanımı gereken vakalara uygunluğu sayesinde genel olarak hekimler arasında sıklıkla kullanılmaktadır Locator Ataşmanlar Locator ataşman sistemi, tüm implant çap ve boylarına uygun Locator abutmentlar ve içerisinde siyah plastik bulunan metal tutucudan oluşmaktadır. Ayrıca şeffaf, pembe, mavi, yeşil ve kırmızı 14

26 renklerde ve farklı retansiyon kuvvetine sahip locator tutucuları mevcuttur 26. Ball ataşman yerleşimine olanak sağlanamayan interokluzal mesafenin az olduğu durumlarda, aşırı konturlu protezlerde, dikey boyutun arttırıldığı, tutuculara komşu yapay dişlerde çatlamalar veya kırılmaların olduğu, tutucuların protezlerden ayrılması gibi durumlarda locator ataşmanlar, düşük profillerinden dolayı ball ataşmanların yerine tercih edilebilir 33,34. Locator ataşman ve protezin içerisinde kilitlendiği parça toplam 2.5 mm civarındadır 26. Bu ataşmanların avantajları; yerleştirildiği pozisyon içinde proteze rehberlik yeteneğinin olması, restorasyona eklenmesinin kolay ve çabuk olmasıdır. Dezavantajları ise diğer tip ataşmanlarla kıyaslandığında yorucu laboratuvar işlemleri ve yüksek fiyatlarıdır 27. Dişsiz kret çok kavisli ise ball veya locator ataşmanların seçimi bar tutuculardan daha avantajlıdır 35. Sadig in 27 çalışmasında; locator ataşmanların implant destekli overdenturelarda en yüksek retansiyon ve stabiliteyi sağladığı sonucuna varılmıştır Bar Tutucular İmplant destekli tam protezlerde bar tutucu sistemlerin kullanımı ilk olarak 1980 li yılların başında başlamıştır 6,36. Bar tutuculu sistemler üst çene protezlerinde, alt çenede aşırı rezorbe kret varlığında, oval kretlerde, kemik ve/veya yumuşak dokuda parsiyel rezeksiyon yapılan vakalarda, tutuculuğun ve stabilitenin fazla 15

27 olmasının istendiği protezlerde endikedir. İnteroklüzal mesafenin yetersiz olduğu rezorpsiyona uğramamış kretlerde, hastanın ekonomik durumunun yetersiz olduğu, ağız hijyeninin iyi sağlanamayacağı düşünülen vakalarda kontrendikedir 26. Bu ataşmanların tutuculuk ve stabiliteyi olumlu yönde etkilemeleri avantaj 32,37, ekonomik olmamaları ve yapım aşamalarının karmaşık olması da dezavantajları olarak kabul edilir 37. Üst çenede implant destekli tam protezlerde en az 4 adet implant ve bunların birbirlerine bir bar ile birleştirilmesi gerekmektedir. İmplant destekli tam protezlerde stabiliteyi arttırması açısından distal kantilever uzantıların yapılması önerilmiştir. Yapılan barın birinci küçük azılardan daha distale uzanmaması ve sadece ön bölgede küçük bir bölgeyi kaplayacak kadar da kısa olmaması gerekmektedir 38,39. Distal lokalizasyonlu bar ataşman kullanıldığında dil boşluğu kısıtlanır. Bar tutucu; vertikal eksende implant platformundan overdenture ın insizal kenarına minimum mm uzunlukta olmalı ve hijyen sağlanması için bar ve dişeti arasında 4 mm lik bir mesafe olmalıdır. Tek ataşmanlar barlarla kıyaslandığında yaşlı hastalar için oral hijyenin sağlanmasını önemli ölçüde kolaylaştırırlar ve bu ataşmanlar daha az maliyet ve daha az teknik hassasiyet gerektirirler. Bar tutuculu implant destekli tam protez kullanan hasta gruplarında mukozitis ve gingival hiperplazi oluşabilir 29. Karabuda ve arkadaşları 40, toplam 26 hastaya bar ve ball ataşmanlı implant üstü protezler uygulamış ve hastaları takip etmişlerdir. Çalışmanın sonucunda, her iki ataşman tipinde hastaların tedavi öncesine göre memnuniyetlerinin arttığı, fonetik problemlerin kısa bir alışma süresinden sonra kaybolduğu görülmüştür. 16

28 Mıknatıs Tutucular Protetik diş hekimliğinde mıknatıs tutuculardan; diş üstü protezlerde, çene - yüz protezlerinde, tam veya bölümlü protezlerde ve implant destekli protezlerde faydalanılmaktadır. İmplant destekli tam protezler için alternatif bir retansiyon mekanizması sağlayan bu ataşmanlar, iki bileşenden oluşmaktadır: Protezin içerisinde kalan mıknatıs parça ve abutment veya implantın üzerinde bulunan mıknatıs tarafından çekilen metal kısımdır 26. Mıknatıs tutuculu protezler, protezin giriş yolundan bağımsız olarak uygulanabilmektedir. Bu özelliklerinden dolayı, mıknatıs tutuculu sistemler tek başlarına veya başka tipteki tutucu sistemlerle birlikte kullanılabilmektedirler 26,40. Kullanım kolaylığı, boşluğun kısıtlı olduğu vakalarda kısmen uygulanabilmesi, minimal el duyarlılığı ile uygunca yerleştirilebilmesi ve kendiliğinden ayarlanabilmesi bu ataşmanın avantajlarıdır. Dezavantajları ise, baş ve boyun bölgesinde manyetik alanın etkisi ve zayıf retansiyon özelliğidir 27. Mıknatıs tutucular; bütün ataşman sistemleri içinde en az retantif olandır Teleskopik Sistemler Teleskopik tutuculu restorasyonlar çok yönlülüğü ve uzun dönem başarısından dolayı protetik diş hekimliğinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Destek dişlerin düşük miktardaki eğim farklılıkları teleskop tutucuların, primer yapısının konturları ile giderilmekte, sekonder yapı ise protezin içinde yer almaktadır. İmplant destekli protezlerde teleskop kullanımı 1989 yılında başlamıştır. İmplant abutmentları primer olarak kullanılmakta ve paralel olmayan implantlarda konturlar modifiye edilerek bu şekilde proteze uygun bir giriş yolu sağlanabilmektedir

29 İlerlemiş maksilla ve mandibula atrofisi bulunan hastalarda teleskopik tutucular, horizontal kuvvetlere karşı stabilizasyon sağlamaktadır 27. Heckmann ve arkadaşlarının 41 çalışmalarında, 2 implant destekli teleskopik tutuculu protezlerin 10 yıl süre ile kullanıldıktan sonra yapılan klinik ve radyografik incelemelerde olumlu sonuçlar elde ettikleri bildirilmektedirler Yaşam Kalitesi Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ, World Health Organisation - WHO) ortak bildirisine göre sağlık; sakatlık ve/veya hastalık olmadan bireyin fiziksel, ruhsal ve sosyal tam iyilik hali olarak tanımlanmıştır. Yaşam, tanım olarak bedenin temel gereksinimlerinin karşılanması ve hastanın hayatına ve yaşantısına normal bir şekilde devam etmesidir 42. Yaşam kalitesi, Dünya Sağlık Örgütü tarafından kişinin kendi durumunu kültür ve değerler sistemi içinde algılayış biçimi olarak kabul edilmiştir 43,44. Bu kavram tıp teknikleri, laboratuvar işlemleriyle ölçülen bir nicelik değil, subjektif olarak yaşatılan bir niteliktir. Esas amaç, kişilerin kendi fiziksel, psikolojik ve sosyal işlevlerinden ne ölçüde memnun olduklarının ve yaşamlarının bu yönleri ile ilgili özelliklerin varlığı veya yokluğunun ne ölçüde onları rahatsız ettiğinin saptanmasıdır 45.Sağlıkla ilgili yaşam kalitesi ise bireylerin yaşam fonksiyonlarını yerine getirmekteki yeteneklerini ve yaşamlarında algıladıkları fiziksel, sosyal ve mental alanı ifade eder 43. Yaşam kalitesi kavramı ilk kez Thorndike tarafından 1939 yılında sosyal çevrenin bireyde yansıyan tepkisi şeklinde tanımlanmıştır. 18

30 Burada temel olarak savunulan iyi bir sosyal çevre bireysel kalite algılarının da iyi olması sonucunu doğurur fikridir 7,46. Slade in 43 belirttiğine göre; Locker tarafından ağız sağlık durumunun ölçülmesi için Dünya Sağlık Örgütü nün Sakatlıklar, Yetersizlikler ve Handikaplar Uluslararası Sınıflaması na dayanan bir kavramsal model ortaya atılmıştır. Bu model; dişlerini kaybeden insanların, vücudunun bir parçasını kaybetmiş olmasıyla sakatlık hissine kapıldığını, bu durumun hastalarda yetersizlik duygusunu yaratıp sonuçta engel meydana getirdiğini göstermektedir 43. Yaşam kalitesinin farklı araştırmacılar tarafından belirtilen belirleyicileri ve boyutları bulunmaktadır 46. Yaşam kalitesi belirleyicileri; Klinik durum: Hastalıklar, hastalık şiddeti, semptomlar, Sağlık Bakımı: İlaç tedavisi, tedaviler, tavsiyeler, bilgiler, Yaşam Şekli: Egzersiz, sigara içme, alkol kullanma, diyet/beslenme, stresi yönetebilme, Yaşam durumu: Sosyal destek, yaşam olayları, Demografik Özellikler: Kazanç, eğitim, ırk, Kültürdür. Yaşam kalitesi boyutları; Fiziksel fonksiyonlar: Fiziksel yeterlilik, 19

31 Bilişsel fonksiyonlar: Mental yeterlilik, Aktiviteler: Öz bakım, rol, sosyallik, Vücut sağlığı: Fiziksel rahatlık, rahatsızlık, ağrı, yorgunluk, Duygusal sağlık: Depresyon, heyecan, olumlu duygu, Öz-kavram: Özgüven, kişisel kontrol, Genel beklentiler: Yaşamdan tatmin olma, sağlık beklentileri, genel anlamda yaşam kalitesi, Ruhsal sağlık: Güçlü inanç, umut, umutsuzluk, dini inanç, Beklenen kontrol, Yaşamın anlamıdır. Yaşam kalitesi, çok yönlü bir kavram olması, sürekli gelişim ve değişim göstermesi, kişiden kişiye değişebilmesi, bireyin yaşamda nelerden zevk aldığını, ne olmak ve nasıl yaşamak istediğini ifade etmesi, sosyal, psikolojik, ekonomik ve kültürel faktörlerden etkilenmesi nedeniyle tanımlanması zor bir kavramdır. Bu alanda bir çok uzman, yaşam kalitesini çok boyutlu bir yapı olarak algılamıştır 46,47. Yaşam kalitesinin çok boyutlu yapısı şu şekildedir: 1. Fiziksel durum: İnsanların çoğu için (genellikle yaşa göre) normal olan değişik hareketleri gerçekleştirme kabiliyetini ifade eder. En yaygın olarak ifade edilen dört fonksiyon kategorisi şunlardır; Kendi kendine bakabilme (beslenme, giyinme, banyo ve tuvaleti kullanabilme), Hareket (evin içinde ve dışında hareket edebilme yeteneği), Fiziksel etkinlikler (yürüme, merdiven çıkma), Rol etkinliği (aile ve işle bağlantı, sosyal roller). 20

32 2. Psikolojik iyilik hali: Kişinin farklı durumlara uyum sağlama stratejilerini ve değişik ruh hallerini kapsar (örneğin; depresyon). 3. Sosyal katılım: Hastanın eş, aile ve arkadaşları ile olan ilişkilerinin niteliği ve niceliği ile sosyal faaliyetlere katılma sıklığıdır. 4. Hastalık ve tedavi ile ilgili fiziksel semptomlar: Ağrı ya da solunum güçlüğü gibi hastalık semptomları, sedasyon gibi tedavinin yan etkilerinin olup olmadığını içerir 46. Yaşam kalitesine ilişkin tüm bu yaklaşımlar yaşam kalitesinin çok boyutlu bir kavram olduğunu fakat hastalık, semptom, tedavi ve bakımla ilişkili kişisel duruma odaklandığını göstermektedir Yaşam Kalitesinin Göstergeleri Yaşam Kalitesinin Objektif Göstergeleri Fiziksel İyilik Hali Fiziksel iyilik hali yaşam kalitesinin objektif göstergesidir. i. Kendine bakabilme (beslenme, giyinme, banyo ve tuvaleti kullanma, uyku), ii. Hareket (evin içinde ve dışında hareket etme), iii. Fiziksel etkinlik (yürüme, merdiven çıkma, eğilme, doğrulma, yorgunluk), iv. Rol etkinliği (aile ve işle bağlantı, sosyal roller), v. Sağlık hastalık inancı, tanı ve tedavinin sonucu fiziksel iyilik halini içerir. 21

33 Burada bireyin günlük yasam aktivitelerini ve öz bakımını yerine getirebilmesinin yanında bunların yeterli düzeyde olması ve kişinin bu durumdan doyum bulması önemlidir Yaşam Kalitesi Subjektif Göstergeleri Psikolojik İyilik Hali Kişinin farklı durumlara uyum sağlama stratejilerini ve değişik ruh hallerini kapsar. Psikolojik iyilik hali kişinin subjektif yasam kalitesi göstergelerini ifade eder. Bunlar yasam doyumu, psikolojik etki ve emosyonel iyilik hali olup yaşam deneyimlerinin subjektif olarak değerlendirilmesi ile elde edilir. Burada kişinin kendi kendini değerlendirmesi olan öznel bir doyum veya sonuç yaşam kalitesidir. Psikolojik-emosyonel esenlik; anksiyete, depresyon, beden imajı, otonomi, yararlılık, dinlenme ve uğraşı ile ilgili durumlarda yaşamın normalliğini ve mutluluğunu içerir Sosyal ve Bireysel İyilik Hali Kişinin eş, aile ve arkadaşları ile olan ilişkilerinin niteliği ve niceliği ile sosyal faaliyetlere katılma sıklığı, sosyal destek görme, rollerini yerine getirme sürecidir Maddi İyilik Hali Var olan durumdaki geleceğe yönelik güvenlik duygusu, barınma, sağlık sigortası ve iş güvencesi gibi fonksiyonlardır

34 Yaşam Kalitesi Ölçüm Yöntemleri Yaşam kalitesi değerlendirmeleri, çeşitli hastalıkların bireyin yaşamını nasıl etkilediğini belirlemede, farklı klinik çalışmaların etkinliğinin değerlendirilmesinde ve hastaya uygun tedavi ve bakım kararlarının verilmesinde önemlidir. Yaşam kalitesi değerlendirmelerinde en çok başvurulan metot kişinin kendini ifade etmesidir. Sağlık alanında kullanılan yaşam kalitesi ölçeklerinde modern gelişmeler 1970 li yıllarda hız kazanmıştır li yıllarda ise uzun, kapsamlı ve durumu tam olarak değerlendirdiğine inanılan ölçeklerin daha etkin ve pratik kullanımı için kısaltılmasına yönelik çalışmalar ağırlık kazanmıştır. Bu yıllarda geliştirilen ölçekler fizyolojik, psikolojik ve sosyal sağlık durumunu değerlendirecek şekilde çok boyutlu olarak hazırlanmıştır lı yıllara gelindiğinde genel yaşam kalitesi ölçümleri yerine, hastalığa özel yaşam kalitesi ölçeklerinin kullanımına ilgi artmıştır 46. şekilde sıralamışlardır 49,50 : Sağlıkla ilgili yaşam kalitesi ölçeklerinin kullanım alanlarını şu Bireysel olarak hastalığın tedavisinde psikososyal problemlerin gösterilmesi, Algılanan sağlık problemlerinin toplumsal olarak ölçülmesi, Medikal denetlemeler, Değerlendirme çalışmalarında veya sağlık birimlerindeki sonuçların ölçülmesi, Klinik deneyler, Fiyat analizi. 23

35 Sağlıkla ilgili yaşam kalitesinin bileşenlerini doğrudan incelemek ve ölçmek, özel olarak hazırlanan anket tarzında düzenlenmiş çok boyutlu sorular serisinin bireylere yöneltilmesiyle mümkün olabilmektedir. Sağlıkla ilgili yaşam kalitesi ölçek modelleri direkt görüşme, telefonla görüşme, kendi kendine doldurulan anketler ve başkasının yerine doldurulan anketlerdir (eğer cevap veren kişi anketi cevaplayamayacak durumdaysa). Bu yöntemlerden hastanın cevapladığı anketler en sık tercih edilenleridir. Ölçeklerde cinsiyet, yaş, eğitim durumu, medeni durum, meslek ve çalışma durumu gibi sosyodemografik özelliklerle yaşam kalitesi ilişkisinin incelenmesi uygun bulunmuştur. Yaşam kalitesi ölçümünde kullanılan bazı ölçekler Hayat kaliteniz nasıl? gibi sınırlı tek bir soruyu içerirken, çoğunlukla sağlıkla ilgili yaşam kalitesi araçları belli sayıda soru/öğe içeren anketler şeklindedir 46. Fitzpatrick ve arkadaşları 49, yaşam kalitesi ile ilgili klinik araştırmalarda kullanılan çeşitli ölçeklerde ele alınan boyutları aşağıda belirtildiği gibi göstermişlerdir. Bunlar; 1. Fiziksel fonksiyon (hareket, özbakım vb.), 2. Emosyonel fonksiyon (depresyon, anksiyete vb.), 3. Sosyal fonksiyon (gizlilik, sosyal destek, sosyal etkileşim vb.), 4. Rol performansı (çalışma, ev işi vb.), 5. Ağrı, 6. Diğer semptomlardır (yorgunluk, bulantı vb. hastalığa özgü semptomlar). 24

36 özellikleri şu şekildedir 49 : Yaşam kalitesini ölçmek amacıyla kullanılacak ölçeğin Ölçek; 1. Sağlığın fiziksel ve emosyonel yönlerini içermeli, çok yönlü ve değişime duyarlı olmalı, 2. Seçilecek boyutlar hastalık yönünden önemli olan fonksiyonel alanları içermeli, 3. Sağlık durumunun subjektif yönlerini yansıtmalı, 4. İstatistiksel analizlere uygun puanlaması olmalı, 5. Geçerli ve güvenilir olmalı, 6. Doldurma kolaylığı ve maliyet açısından kısa ve öz olmalı, 7. Etik olarak uygun bir içeriğe sahip olmalıdır. Sağlıkla ilgili yaşam kalitesi ölçüm araçları şekil ve görünüm açısından iki sınıfa ayrılırlar 51. Jenerik (genel) araçlar Spesifik araçlar Jenerik (Genel) Araçlar Sağlık Profilleri Yaşam kalitesinin farklı yönlerini ölçen araçlardır. Profil ölçütler bütünü belirleyen alt bileşenlerden oluşur. Bölümler, alanları ve alanlar da bütünü meydana getirir. 25

37 Sağlık profilleri bir puanlama sistemine sahiptir ve profilden tek bir yaşam kalitesi puanı (indeksi) veya birkaç alt puan hesaplanabilir. Sağlık profillerinin en önemli avantajı, herhangi bir populasyonda, tüm durumlarda, farklı alanlarda ölçüm yapılabilir olmasıdır. Bununla birlikte, sağlık profilleri spesifik durumlardaki değişimi ölçmekte yetersiz kalabilmektedir Tercihe Dayalı Ölçekler Tercihe dayalı ölçekler, sağlık ekonomisi alanında geliştirilen teorilere dayanarak üretilmiştir. Hastaların tedavi prosedürleri ve bunların sonuçları ile ilgili tercihlerini yansıtırlar. Yaşam kalitesi 0.0 ile 1.0 arasında tek bir rakama indirgenir. Bu skalada 0.0 ölümü, 1.0 ise tam iyilik halini göstermektedir. Tercihe dayalı ölçeklerde puanlama, hastaların skorları önceden belirlenmiş fonksiyonlar ile ilgili verdikleri yanıtlara göre veya bireylerin yaşam kalitesinin farklı alanları ile ilgili kendilerinin verecekleri puana göre gerçekleştirilebilir. Tercihe dayalı ölçekler hastanın sağlık durumu ve sağlık durumunun yaşam kalitesi için önemini tanımlamakla birlikte, maliyet yararlanım ölçekleriyle sağlık politikası için kaynak tahsis edilmesi/kullanılması yönünden de önemlidir Spesifik Araçlar Spesifik araçlar, popülasyonun belirli bir bölümüne özel, belirli bir duruma veya hastalığa özel veya belirli bir işleve özel olabilir. Hastalığa özel yaşam kalitesi ölçekleri, belli bir hastalığın ve tedavisinin yaşam kalitesine olan potansiyel etkisini inceler 52. Spesifik araçların en önemli özelliği, yapılan tıbbi girişime bağlı değişimi duyarlı olarak ölçebilmeleri ve klinik uygulamaların 26

38 değerlendirilmesinde başarılı olmalarıdır. Bununla beraber kişiyi bütün olarak ele almamaları ve farklı durumlar arasında karşılaştırmaya olanak vermemeleri spesifik araçların dezavantajları olarak gösterilebilir. Aynı şekilde, sadece hastalık semptomlarına odaklanan spesifik araçlar, daha geniş sağlık alanlarını ölçmekte yetersiz kalmaktadır. Jenerik ve spesifik ölçüm yöntemleri karşılaştırıldığında hastalığa spesifik yöntemlerin değişimlere daha duyarlı olduğu literatürde sıklıkla rapor edilmiştir 53,54. Bu iki tip ölçüm araçları tek başlarına veya birlikte uygulanabilirler. Jenerik ölçümler farklı hastalık durumlarının karşılaştırılması gerekliliğinde, spesifik araçlar ise tek bir hastalığa yönelik ölçüm yapılması istendiğinde kullanılır 53. Her bir ölçeğin kendine özgü odaklandığı bir konu, hassasiyetinin bir derecesi ve ihtiyaçları karşılama oranı vardır. Gelecekte bu konular ölçeklerden bazılarının kullanışsız olduğu ve ileriki zamanlarda yapılacak klinik bir araştırmada kullanılmayacağı gerçeğini ortaya koymaktadır. Buna ek olarak farklı seçenekler değerlendirildiğinde daha nelerin eklenebileceği de tartışmalı bir konudur. Son yıllarda özel durumları ölçen birçok anket geliştirilebildiği gibi evrensel olarak yaşam kalitesini ölçen pek çok anket geliştirilmiştir. Bu konudaki bir başka zorluk da gerçek anlamda kıyaslamaların yapılabileceği altın standart olarak adlandırabileceğimiz bir ölçeğin bulunmamasıdır 8,53. 27

39 Yaşam Kalitesini Ölçmekte Sıklıkla Kullanılan Bazı Ölçekler Dünya Sağlık Örgütü Yaşam Kalitesi Değerlendirmesi (World Health Organisation Quality of Life Assesment - WHOQoL) Global WHOQoL çalışması 1992 yılında, o güne dek geliştirilen genel amaçlı sağlıkla ilgili yaşam kalitesi ölçeklerinin batı kaynaklı olması ve ancak batılı kültürler arasında karşılaştırma yapmaya olanak tanımaları gerekçesi ile, dünyadaki çeşitli kültürler arasında karşılaştırma yapmayı olanaklı kılmak amacıyla başlatılmıştır. WHOQoL ölçeği 40 tan fazla dil ve kültürde geçerli olmak üzere hazırlanmıştır 55. WHOQoL ölçeğinin WHOQoL-100 (uzun form) ve WHOQoL- Brief (kısa form) olmak üzere iki sürümü mevcuttur. WHOQoL-Brief, orijinal ölçekteki (WHOQoL-100) genel bölümden 2, geri kalan 24 bölümden de birer soru alınarak oluşturulmuş olan 26 global ve 1 de ulusal soru olmak üzere 27 sorudan oluşmaktadır. Bu form ile bireylerin genel sağlık ve yaşam kalitesi fizik, sosyal, psikolojik ve çevre ile ilgili iyilik durumları ortaya konulmaktadır 55. DSÖ nün WHOQoL grubu tarafından belirlenen yönerge çerçevesinde WHOQoL Türkiye Grubu tarafından Türk dilinin ve kültürünün sağlıkla ilgili yaşam kalitesini uluslararası düzeyde standardize edecek olan çalışmaya 1995 yılında Eser ve arkadaşları 55 katılmışlardır. Türkçe Yaşam Kalitesi Ölçeği Kısa Formu (WHOQoLBRİEF-TR) DSÖ tarafından geliştirilmiş ve ülkemizde geçerlilik ve güvenirlilik çalışması Eser ve arkadaşları 55 tarafından yapılmıştır. 28

40 Kısa Form 36 (Short Form SF-36) SF-36 anketi, sağlık durumunu ölçmek için dizayn edilen geliştirilmiş bir jenerik ölçektir. 36 sorudan oluşmaktadır. Tam versiyonu 136 soru içermektedir. SF-36, medikal sonuç çalışması için geliştirilmiş ve geçerliliğini almıştır 56,57,58,59. Yaşam kalitesi ölçekleri içinde jenerik ölçek özelliğine sahip ve geniş açılı ölçüm sağlayan SF-36, 1992 yılında geliştirilmiş ve kullanıma sunulmuştur 8,57,58. SF-36 jenerik ölçekler içerisinde en yaygın kullanılanıdır 8,60. Yaşam kalitesini değerlendirmede geçerli ve oldukça sık kullanılan bir ölçektir. Herhangi bir yaş, hastalık veya tedavi grubuna özgü değildir. Genel sağlık kavramlarını içerir. Klinik pratikte ve araştırmalarda kullanılmak üzere geliştirilmiştir Ağız Sağlığı ile İlişkili Yaşam Kalitesi Ağız sağlığı ile ilişkili yaşam kalitesi (ASYK); genel bir kavramı ifade eden sağlıkla ilgili yaşam kalitesinden farklı olarak fonksiyonel, psikolojik, sosyal faktörler ve sadece orofasiyal alanlarda yaşadığı ağrı/rahatsızlık gibi tecrübeler sonucunda bireyin kendisinin iyi olma halini nasıl değerlendirdiğini anlatan bir ifadedir 61. ASYK, çok boyutlu bir yapıdır ve bireyin normal fonksiyonunu bozabilen oral şartları anlatmaktadır 62. Orofasiyal ağrı, fonksiyonel kısıtlama, psikososyal etkiler ve görünüm hakkındaki endişeler gibi durumlar ASYK nın boyutlarını oluşturmaktadır. Bu nedenle ASYK, özellikle protetik tedavi için önemlidir

41 Ağız ve diş sağlığına bağlı yaşam kalitesi bireylerin yaşam süresi ve dişlerin ağızda kaldığı süre; hastalık ve semptomların olmayışı; çiğneme, yutma ile ilişkili olarak uygun fiziksel fonksiyonlar; gülmeyle ilişkili olarak emosyonel fonksiyonlar; hastalık veya semptomların bulunmayışı; normal durumdaki davranış biçimiyle ilişkili olarak sosyal fonksiyonlar; ağız sağlığının muhteşem olarak algılanması; ağız-diş sağlığından duyulan memnuniyet; ağız-diş sağlığının seviyesine bağlı olarak sosyal veya kültürel dezavantajların bulunmayışı gibi birçok konuyu içermektedir 51,63. ASYK; çeşitli semptomlar, problemler ve psikososyal etkiler hakkında sorular soran çok öğeli anketlerle değerlendirilmektedir Ağız Sağlığı ile İlişkili Yaşam Kalitesi Ölçüm Araçları Oral Impacts On Daily Performances - OIDP OIDP büyük oranda ayırıcı bir ölçümdür. Dental hizmet planlamasında popülasyonun dental ihtiyaçlarını kuralsal ölçülerle belirlemek için oluşturulmuştur. Çoğu ölçümden daha karmaşık öğe skorlama sistemine sahiptir ve etkilerin sıklığı ile önemi birlikte belirtilir 65. Bu ölçümde etkinin sıklığına muhtemel yanıtlar 0 ile 5 arasında değişiklik gösterir. 0 = son 6 ayda hiç etkilenmedi, 5 = son 6 ayda her gün etkilendi. Etki de 0 ile 5 arasında değerlendirilir. 0 = hiç etkilemedi, 5 = ağır etkilendi. Toplam skor; sıklık ile etki skorlarının her öğe için çarpımı ve sonuçların toplanması ile elde edilir 50. Hasta memnuniyetlerinin ölçülmesinde kullanılan yöntemlerdeki çelişkilerden dolayı diş kaybında fonksiyonel, sosyal ve 30

42 psikolojik etkileri bir arada bulunduran belgelerin, protetik tedavinin sonuçları konusunda önemli bilgi verebileceği düşünülmektedir Dental Impact On Daily Living - DIDL DIDL indeksinin hastaların protetik rehabilitasyon sonrası fonksiyon ve kullanım rahatlığını değerlendirmede güvenilirliği çok yüksektir. Bu indeksin anketi hastalar ve hekimler tarafından anlaşılması kolay ve akıcıdır 45,67,68. 5 başlıkta kümelenen 36 öğeden oluşmaktadır. Bu öğeler; konfor, görünüm, ağrı, performans ve yemek yeme kısıtlılığıdır. Her ifade için etkiler +1 = pozitif etki, 0 = etkileri tamamen olumsuz sayılmaz, -1 = negatif etki olarak kodlanmaktadır. Her boyut için bir ağırlık hesaplanmaktadır. Bu ağırlık, toplam olası ölçek skorlarının toplanan cevaplara bölünmesiyle oluşan bireysel bir veriden temel almaktadır. Genel bir skor oluşturmak için her boyutun skorları; toplanan boyut yanıtlarının boyut ağırlığı ile çarpılmasıyla hesaplanmaktadır. Ağırlıklı boyut skorları DIDL skorlarını oluşturmak üzere toplanmaktadır Oral Health Related Quality Of Life - United Kingdom - OHQoL-UK OHQoL-UK, ilk olarak 2000 yılında McGrath ve Bedi 69 tarafından İngiltere de tıpkı OHIP gibi hastalarla konuşularak oluşturulmuştur. Bu form, DSÖ nün yapı-fonksiyon-yetenek-katılım modeline dayanan ve ağız sağlığının pozitif veya negatif etkilerini içine alan bir belgedir. OHIP-14 te ağız içi problemlerin hayatı nasıl olumsuz etkileyebileceği araştırılırken, OHQoL-UK, ağız sağlığının insanları pozitif veya negatif etkileyebileceği ve bunun da hayat kalitesini düşürebileceği veya yükseltebileceği felsefesine dayanarak ortaya atılmıştır. 4 farklı kategori ve 16 sorudan oluşmaktadır. Bu kategoriler semptom (2 soru), 31

43 fiziksel durum (5 soru), psikolojik durum (5 soru) ve sosyal durum (4 soru) dur. Değerlendirme, her kategori için ayrı ayrı ve toplam skor olmak üzere elde edilen 5 veri üzerinden yapılmaktadır. Alınan skorların yüksek olması ise hayat kalitesinin olumlu etkilendiğini göstermektedir 69,70,71. Hastalara Dişleriniz, dişetleriniz, ağzınız ve/veya protezlerinizin (16 sorudan biri) üzerine nasıl bir etkisi var? şeklinde sorular yöneltilir. Cevaplar çok kötü etki, kötü etki, etkisi yok, iyi etki, çok iyi etki şeklindedir. Her sorudan alınan cevaplar toplanır ve 16 dan (bütün cevapların çok kötü olması) 144 e (bütün cevapların çok iyi olması) kadar bir skor elde edilmektedir. Ayrıca toplanan cevaplar her alana göre kategorilendirilerek alt başlıklar oluşturulmaktadır General Oral Health Assessment Index - GOHAI GOHAI dental tedavilerin etkilerinin değerlendirilmesinde kullanılan, hastanın bildirdiği ağız fonksiyon problemleri ve ağız hastalığı kaynaklı psikososyal etkilerin ölçüldüğü 12 öğeli bir ölçümdür yılında geliştirilmiştir. 36 öğelik bir başlangıç havuzu içerisinden, literatür incelemesi, sağlık uzmanlarıyla konsültasyon, dental kliniklerde ve merkezlerde bulunan kişilerle nitelikli görüşmeler sonucu 12 öğe elde edilmiştir. 12 ifadeye verilen yanıtlar puan olarak toplanır ve 0-60 arasında toplam skor hesaplanır 65,66,72. Geliştirildiğinden bu yana çeşitli çalışmalarda kullanılmış ve farklı dillerde geçerliliği ortaya konmuştur 50,72,73. Yaşlı popülasyonunda yapılan bir çalışmadan alınan genel yaklaşımda GOHAI skorları ve yaşam memnuniyeti ölçeğinde anlamlı bir ilişki kaydedilmiştir

44 Ağız Sağlığı Etki Profili (Oral Health Impact Profile - OHIP) Locker in 74 belirttiğine göre; OHIP, ilk olarak 1994 yılında Avusturalya da Slade ve Spencer tarafından uygulanmıştır. Locker in 74 kavramsal modelini esas almaktadır. Araştırmacılar, rahatsızlık, yetersizlik ve disfonksiyonun değerlendirilmesi sonucunda, hekimin daha fazla özen göstermesi gereken noktaların ortaya çıkacağını, bu ölçümler sonucu dental tedavi şeklini belirlemenin kolaylaşacağını belirtmişlerdir 74,75. OHIP formu oluşturulurken özel muayenehaneler, bir diş hastanesi ve bir protez kliniğinde tedavi görmekte olan 64 hasta ile konuşularak, hastaların dental problemleri değerlendirilmiş ve en fazla şikayet ettikleri konular Locker in kavramsal modeline göre bölümlere ayrılmıştır. OHIP; fonksiyonel sınırlama, fiziksel ağrı, psikolojik rahatsızlık, fiziksel yetersizlik, psikolojik yetersizlik, sosyal yetersizlik ve handikap olmak üzere 7 bölüm ve 49 adet soru içermektedir 65,76,77. Slade ve Spencer 78, OHIP in güvenilirliğini ve geçerliliğini kanıtlayarak tüm dünyaya tanıtmışlar ve diş hekimliğinde yaygın bir biçimde kullanılmasını sağlamışlardır. OHIP in en büyük avantajı, soruların araştırmacılar tarafından değil, temsili hasta gruplarıyla yapılan konuşmalar sonucu oluşturulmuş olmasıdır. Bu şekilde, ağız içi problemlerin meydana getirebileceği fonksiyonel, psikolojik ve sosyal etkiler hasta tarafından oluşturulmuş olur. Slade 78, 49 soruluk OHIP formunu 14 soruya indirmiş ve bu kısaltılmış versiyonun olumlu sonuçlar verdiğini bildirmiştir. Güney Avusturalya da 716 sı tam dişli 1217 birey OHIP formunu cevaplamıştır. Bu formlarda bazen, sıklıkla ve her zaman cevabının en çok verildiği her 33

45 bölüm için ikişer soru, OHIP-14 ü oluşturmak için kullanılmıştır. Yeni oluşturulan formdan elde edilen verilerle orijinal form karşılaştırılmış ve %94 lük bir geçerlilik elde edilmiştir. OHIP-14 ün diş hekimliğinde orijinal OHIP yerine rahatlıkla kullanılabileceği belirtilmiştir 78. OHIP-14, 14 adet soru ve her soruya verilebilecek 0-4 arasında puanlanan 5 adet cevaptan oluşmaktadır. Bu cevaplar Likert skalasına göre 0=hiçbir zaman, 1=nadiren, 2=bazen, 3=sıklıkla ve 4=her zaman cevaplarıdır. OHIP-14 te değerlendirme fonksiyonel sınırlama, fiziksel ağrı, psikolojik rahatsızlık, fiziksel yetersizlik, psikolojik yetersizlik, sosyal yetersizlik ve handikap ana başlıklarındaki kategorilerde ayrı ayrı ve tüm bu kategori skorlarının toplamı şeklinde yapılmaktadır. OHIP sonucu alınan skorların yüksek olması, hayat kalitesinin olumsuz etkilendiğini göstermektedir 76,79. OHIP skorları 3 yolla elde edilmektedir. OHIP/SC; oldukça sık ve çok sık cevaplarının sayıldığı ikili bir skordur. OHIP/ADD; tüm alanlarda cevap skorlarının toplanmasıyla elde edilen puandır. OHIP/WS ise soru ağırlıklarının kullanılarak hesaplanan ağırlıklı standardize skordur 79. OHIP pratikte sıklıkla 60 yaşından büyük bireyler üzerinde kullanılan ve oral bozuklukların sosyal etkilerinin algılanmasını sağlamaya yönelik bir yöntemdir 43,65. Anketin çok geniş kapsamlı olduğu dikkate alınarak uygulama alanlarını değiştirmeden anket küçültülmüştür. Geliştirilen kısa versiyonları arasında OHIP-14 ve OHIP-EDENT ölçekleri bir dizi spesifik sorudan oluşmaktadır. Bu nedenle dişsiz hastalar için en uygun görülen 34

46 ölçeklerdir. Bu ölçek tam protezler uygulanmadan önce ve uygulandıktan sonra hastaların ağız sağlığı ile ilgili yaşam kalitelerini belirlemektedir. OHIP-EDENT; fonksiyonel kısıtlama, fiziksel ağrı, psikolojik rahatsızlık, fiziksel yetersizlik, psikolojik yetersizlik, sosyal yetersizlik ve handikap olmak üzere 7 alanda gruplandırılan 19 soruluk bir ankettir 80. Bu çalışmanın amacı; OHIP-14 ve OHQoL-UK ölçekleri kullanılarak tam dişsiz hastalara uygulanan implant destekli protetik tedaviler ile konvansiyonel protetik tedavilerin ağız sağlığı ile ilgili yaşam kalitesi üzerine etkilerinin karşılaştırmalı olarak incelenmesidir. 35

47 3.GEREÇ VE YÖNTEM 3.1.Hastaların Seçimi Bu klinik çalışma, Ankara Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Klinik Araştırmalar Etik Kurulu tarafından /48 sayılı karar ile Dünya Tıp Birliği Helsinki Bildirgesi ne araştırma etiği açısından uygun bulunmuştur. (Ek 1). Bu çalışma; Gazi Üniversitesi Ağız Diş Çene Hastalıkları ve Cerrahisi Anabilim Dalı nda dental implant tedavisi uygulanmış ve Gazi Üniversitesi Protetik Diş Tedavisi Anabilim Dalı nda implant destekli ve geleneksel tam protezler ile tedavileri tamamlanmış, en az 3 ay süre ile protez kullanan hastalar üzerinde gerçekleştirilmiş retrospektif bir çalışmadır. Çalışmada yaşları 42 ile 84 arasında değişmekte olan, 66 sı (%41,25) kadın ve 94 ü (%58,75) erkek olmak üzere toplam 160 hasta yer almaktadır. Olgular Grup I; Konvansiyonel tam protezler ile tedavi edilen hastalar (n=80), Grup II; İmplant destekli tam protezler ile tedavi edilen hastalar (n=80) olmak üzere 2 grup altında incelenmiştir. Grup II de yer alan hastalar; implant destekli tam protezin ataşmanlarına göre ball (Grup II-a, n=40) ve locator ataşman (Grup II-b, n=40) olmak üzere 2 alt gruba ayrılmıştır. Çalışma grupları ve hasta sayıları Tablo 1 de gösterilmiştir. Tablo 1: Çalışma grupları ve hasta sayıları Grup I Grup II Grup II-a Grup II-b Erkek Kadın

48 3.2.Formların Kaydedilmesi Hastalara klinik muayene öncesinde çalışmanın içeriği konusunda detaylı olarak bilgi verilmiş ve Bilgilendirilmiş Gönüllü Olur Formu doldurtulmuştur. (Ek 2). Hastaların klinik muayeneleri yapılmıştır. Demografik veriler ikinci formda kaydedilmiştir (Ek 3). OHIP-14 ve OHQoL- UK anketlerinden oluşan üçüncü ve dördüncü formlar protetik rehabilitasyonun yaşam kalitesine etkisinin incelenmesinde kullanılmaktadır (Ek 4 ve 5) OHIP-14 Formunun Değerlendirmesi OHIP-14 formunda fonksiyonel kısıtlılık kategorisinde 2 soru, fiziksel ağrı kategorisinde 2 soru, psikolojik huzursuzluk kategorisinde 2 soru, fiziksel yetersizlik kategorisinde 2 soru, psikolojik yetersizlik kategorisinde 2 soru, sosyal uyumsuzluk kategorisinde 2 soru ve handikap kategorisinde 2 soru olmak üzere toplam 14 soru bulunmaktadır. Ölçek, sorulara verilebilecek 0-4 arasında puanlanan 5 adet cevaptan oluşmaktadır. Bu cevaplar 0=hiçbir zaman, 1=nadiren, 2=bazen, 3=sıklıkla ve 4=her zaman cevaplarıdır. Değerlendirme, her kategori için ayrı ayrı ve toplam skor olmak üzere elde edilen 5 veri üzerinden yapılmaktadır. Alınan skorların düşük olması hayat kalitesinin olumlu etkilendiğini, yüksek olması ise olumsuz etkilendiğini göstermektedir. Çalışmada OHIP-14 ölçeğinin toplam skoru 3 ölçüm yöntemi ile de (OHIP-14/ADD, OHIP-14/WS ve OHIP-14/SC) hesaplanmıştır. OHIP-14 ölçeğinin ağırlıklı skor hesaplama (OHIP-14/WS) yönteminin ağırlıklı skorları Tablo 2 de gösterilmiştir (Tablo 2). OHIP skorları 3 yolla elde edilmektedir. OHIP/SC; oldukça sık ve çok sık cevaplarının sayıldığı ikili bir skordur. OHIP/ADD; tüm alanlarda cevap skorlarının 37

49 toplanmasıyla elde edilen puandır. OHIP/WS ise soru ağırlıklarının kullanılarak hesaplanan ağırlıklı standardize skordur. Tablo 2: OHIP-14/WS skorları ALAN SORU AĞIRLIK Fonksiyonel Kısıtlılık Dişleriniz, ağzınız veya protezlerinizle ilgili problemler yüzünden kelimelerin telaffuzunda güçlük çektiniz mi? Dişleriniz, ağzınız veya protezlerinizle ilgili problemler yüzünden tat alma duyunuzun bozulduğunu hissettiniz mi? Ağzınızda ağrı hissettiniz mi? 0.34 Fiziksel Ağrı Dişleriniz, ağzınız veya protezlerinizle ilgili problemler yüzünden herhangi bir yiyeceği yemekte problem yaşadınız mı? 0.66 Psikolojik Huzursuzluk Dişleriniz, ağzınız veya protezlerinizle ilgili problemler 0.45 yüzünden kendinize güven problemi yaşadınız mı? Dişleriniz, ağzınız veya protezlerinizle ilgili problemler yüzünden gerginlik yaşadınız mı? 0.55 Fiziksel Yetersizlik Psikolojik Yetersizlik Sosyal Uyumsuzluk Engellilik Dişleriniz, ağzınız veya protezlerinizle ilgili problemler yüzünden beslenmenizde yetersizlik yaşadığınız oldu mu? Dişleriniz, ağzınız veya protezlerinizle ilgili problemler yüzünden yemek yemeye ara vermek zorunda kaldınız mı? Dişleriniz, ağzınız veya protezlerinizle ilgili problemler yüzünden kendinizi rahat hissetmekte zorlandınız mı? Dişleriniz, ağzınız veya protezlerinizle ilgili problemler yüzünden kendinizi zor durumda/mahcup hissettiğiniz oldu mu? Dişleriniz, ağzınız veya protezlerinizle ilgili problemler yüzünden diğer insanlara karşı sinirli/alıngan olduğunuz oldu mu? Dişleriniz, ağzınız veya protezlerinizle ilgili problemler yüzünden günlük işlerinizi yapmakta güçlük çektiğiniz oldu mu? Dişleriniz, ağzınız veya protezlerinizle ilgili problemler yüzünden genel olarak hayatınızı daha az memnun edici bulduğunuz oldu mu? Dişleriniz, ağzınız veya protezlerinizle ilgili problemler yüzünden tamamen iş göremez oldunuz mu?

50 OHQoL-UK Formunun Değerlendirmesi OHQoL UK formunda semptom kategorisinde 2 soru, fiziksel durum kategorisinde 5 soru, psikolojik durum kategorisinde 5 soru ve sosyal durum kategorisinde 4 soru olmak üzere toplam 16 soru bulunmaktadır. Hastalara Dişleriniz, dişetleriniz, ağzınız ve/veya protezlerinizin (16 sorudan biri) üzerine nasıl bir etkisi var? şeklinde sorular yöneltilir. Cevaplar çok kötü etki, kötü etki, etkisi yok, iyi etki, çok iyi etki şeklindedir. Her sorudan alınan cevaplar toplanır ve 16 dan (bütün cevapların çok kötü olması) 144 e (bütün cevapların çok iyi olması) kadar bir skor elde edilmektedir. Değerlendirme, her kategori için ayrı ayrı ve toplam skor olmak üzere elde edilen 5 veri üzerinden yapılmaktadır. Alınan skorların yüksek olması hayat kalitesinin olumlu etkilendiğini, düşük olması ise olumsuz etkilendiğini göstermektedir. Çalışmamızın implant destekli tam protez grubunun alt gruplarını oluşturan ball ve locator tutuculu alt tam protezlerin ağız sağlığı ile ilişkili yaşam kalitesi aynı anketlerle değerlendirilmiştir. 3.3.İstatistiksel Analiz Bu çalışmada elde edilen veriler SPSS 20.0 paket programı ile değerlendirilmiştir. Verilerin frekans ve yüzdesel dağılımları verilmiştir. Normallik testi sonucunda, gruplar arasında farklılık incelenirken ikili gruplarda normal dağılmayan değişkenlerde Mann Whitney U Testi kullanılmıştır. Gruplar arası farklılık incelenirken; anlamlılık seviyesi olarak 0.05 kullanılmış olup p<0.05 olması durumunda gruplar arası anlamlı 39

51 farklılığın olduğu, p>0.05 olması durumunda ise gruplar arası anlamlı farklılığın olmadığı belirtilmiştir. Değişkenler arası ilişki Korelasyon Analizi ile incelenmiş olup, anlamlılık seviyesi 0.05 olarak verilmiştir. P<0.05 olması durumunda değişkenler arası anlamlı bir ilişkinin olduğu, p>0.05 olması durumunda ise değişkenler arası anlamlı bir ilişkinin olmadığı belirtilmiştir. İlişkinin derecesi belirlenirken aşağıdaki tablodan yararlanılmıştır. Tablo 3: Değişkenler arası ilişkinin derecesinin belirlenmesi İlişki Katsayısı (r) İlişkinin Gücü Çok Zayıf Zayıf Orta Yüksek Çok Yüksek 40

52 4. BULGULAR 4.1. Hasta bilgileri Çalışmaya dahil edilen hastaların yaş, cinsiyet, medeni durum dağılımları Tablo 4 te gösterilmektedir. Tablo 4: Grupların yaş, cinsiyet ve medeni durum dağılımı Gruplar Yaş Yaş aralığı Cinsiyet E/K Medeni durum E/B Grup I 61.36± /26 77/3 Grup II 63.21± /40 73/7 E/K: Erkek/Kadın, E/B:Evli/Bekar Olguların ortalama yaşları 62.29±8.68 dir. İmplant destekli tam protez grubunun yaş ortalaması (Grup II) (63.21 ± 8.12) konvansiyonel tam protez grubunun yaş ortalamasından yüksektir. Çalışmaya dahil edilen hastaların eğitim ve aylık gelir düzeylerinin dağılımları Tablo 5 te gösterilmektedir. Tablo 5: Gruplara göre olguların eğitim ve aylık gelir düzeylerinin dağılımı Gruplar Eğitim durumu İ/L/Ü/ Grup I 43/23/14 Grup II 34/24/22 %53.75/%28.75/%17.50 %42.50/%30.00/%27.50 Aylık gelir D/O/Y/ÇY 16/47/13/4 %20.00/%58.75/%16.25/%5.00 8/45/21/6 %10.00/%56.25/%26.25/%7.50 İ/L/Ü/YL:İlkokul ve altı/lise/üniversite/üniversite ve üzeri, D/O/Y/ÇY: Düşük/Orta/Yüksek/Çok Yüksek(<1000 TL/ TL/ TL/3000 TL ve üstü) 41

53 4.2. Klinik özellikler Gruplara göre olguların klinik özellikleri Tablo 6 da verilmiştir. Tablo 6: Gruplara göre olguların klinik özellikleri Değişkenler Grup I (n:80) Grup II (n:80) Protez kullanma süresi (3-300) (3-42) Kaçıncı protez 2.19 (1-5) 2.48 (1-10) İmplant yapılma zamanı 3 ay ay yıl yıl yıl yıl yıldan fazla - 1 İmplant sayısı (2-4) İmplant destekli tam protez grubu (Grup II) bireylerinde protez kullanım süresi, konvansiyonel tam protez grubu (Grup I) bireylerine göre daha yüksektir. İmplant uygulama zamanları incelendiğinde, implant destekli tam protez grubunda (Grup II) implantların daha çok 3 yıl önce yapıldığı bulunmuştur. Bunu 2 yıl, 1.5 yıl ve 1 yıl takip etmiştir OHIP-14 Anket Verilerinin Değerlendirilmesi OHIP 14 verileri her 2 grupta hem toplam skorlar, hem de 7 farklı kategorideki skorlar karşılaştırılarak değerlendirilmiştir. Bu 7 farklı kategori sırasıyla fonksiyonel kısıtlanma, fiziksel ağrı, psikolojik rahatsızlık, 42

54 fiziksel yetersizlik, psikolojik yetersizlik, sosyal yetersizlik ve handikap kategorileridir. Her kategoride bulunan 2 şer soru çalışmaya katılan bireyler tarafından cevaplanmış ve cevaplara verilen 0-4 arası puanlar toplanarak kategori skoru, tüm kategori skorları toplanarak da 0-56 arası OHIP 14 skoru elde edilmiştir Konvansiyonel Tam Protez (Grup I, N=80) ve İmplant Destekli Tam Protez (Grup II, N=80) Gruplarının OHIP-14 Anketi ile Değerlendirilmesi Birinci Kategori: Fonksiyonel Kısıtlanma Skorları Tablo 7 de verilmiştir. Gruplara göre OHIP - fonksiyonel kısıtlılık alt ölçek puanları Tablo 7: Gruplara göre OHIP - fonksiyonel kısıtlılık alt ölçek puanları Gruplar ADD WS SC Grup I 1.21± ± ±1.58 Grup II 0.56± ± ±0.77 p değeri Gruplar arasında OHIP-14 ADD yöntemi ile hesaplanan fonksiyonel kısıtlılık puanları açısından istatistiksel olarak anlamlı derecede farklılık görülmektedir (p<0.05). Fonksiyonel kısıtlılık puanları konvansiyonel tam protez grubu (Grup I) bireylerinde implant destekli tam protez grubu (Grup II) bireylerine göre anlamlı derecede daha yüksektir. 43

55 Gruplar arasında OHIP-14 WS yöntemi ile hesaplanan Fonksiyonel Kısıtlılık, puanları açısından istatistiksel olarak anlamlı derecede farklılık görülmektedir (p<0.05). Fonksiyonel Kısıtlılık puanları konvansiyonel tam protez grubu (Grup I) bireylerinde implant destekli tam protez grubu (Grup II) bireylerine göre anlamlı derecede daha yüksektir. Gruplar arasında OHIP-14 SC yöntemi ile hesaplanan Fonksiyonel Kısıtlılık puanları açısından istatistiksel olarak anlamlı derecede farklılık görülmektedir (p<0.05). Fonksiyonel Kısıtlılık puanları konvansiyonel tam protez grubu (Grup I) bireylerinde implant destekli tam protez grubu (Grup II) bireylerine göre anlamlı derecede daha yüksektir. OHIP-14 Fonksiyonel Kısıtlılık Alt Ölçek Puanları, ADD, WS ve SC yöntemine göre değerlendirildiğinde en yüksek skorlar konvansiyonel tam protez grubunda (Grup I) gözlenirken, konvansiyonel tam protez grubu (Grup I) ve implant destekli tam protez grubu (Grup II) arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmaktadır (p<0.05) İkinci Kategori: Fiziksel Ağrı Skorları 8 de verilmiştir. Gruplara göre OHIP - fiziksel ağrı alt ölçek puanları Tablo 44

56 Tablo 8: Gruplara göre OHIP - fiziksel ağrı alt ölçek puanları Gruplar ADD WS SC Grup I 1.80± ± ±1.94 Grup II 0.90± ± ±1.13 p değeri Gruplar arasında OHIP-14 ADD yöntemi ile hesaplanan Fiziksel Ağrı puanları açısından istatistiksel olarak anlamlı derecede farklılık görülmektedir (p<0.05). Fiziksel Ağrı puanları konvansiyonel tam protez grubu (Grup I) bireylerinde implant destekli tam protez grubu (Grup II) bireylerine göre anlamlı derecede daha yüksektir. Gruplar arasında OHIP-14 WS yöntemi ile hesaplanan fiziksel ağrı puanları açısından istatistiksel olarak anlamlı derecede farklılık görülmektedir (p<0.05). Fiziksel ağrı puanları konvansiyonel tam protez grubu (Grup I) bireylerinde implant destekli tam protez grubu (Grup II) bireylerine göre anlamlı derecede daha yüksektir. Gruplar arasında OHIP-14 SC yöntemi ile hesaplanan fiziksel ağrı puanları açısından istatistiksel olarak anlamlı derecede farklılık görülmektedir (p<0.05). Fiziksel ağrı puanları konvansiyonel tam protez grubu (Grup I) bireylerinde implant destekli tam protez grubu (Grup II) bireylerine göre anlamlı derecede daha yüksektir. 45

57 OHIP-14 Fiziksel Ağrı Alt Ölçek Puanları, ADD, WS ve SC yöntemine göre değerlendirildiğinde en yüksek skorlar konvansiyonel tam protez grubunda (Grup I) gözlenirken, konvansiyonel tam protez grubu (Grup I) ve implant destekli tam protez grubu (Grup II) arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmaktadır (p=0.01) Üçüncü Kategori: Psikolojik Huzursuzluk Skorları Gruplara göre OHIP - psikolojik huzursuzluk alt ölçek puanları Tablo 9 da verilmiştir. Tablo 9: Gruplara göre OHIP - psikolojik huzursuzluk alt ölçek puanları Gruplar ADD WS SC Grup I 1.00± ± ±2.02 Grup II 0.61± ± ±1.34 p değeri Gruplar arasında OHIP-14 ADD yöntemi ile hesaplanan Psikolojik Huzursuzluk puanı açısından istatistiksel olarak anlamlı derecede farklılık görülmemektedir (p>0.05). Gruplar arasında OHIP-14 WS yöntemi ile hesaplanan Psikolojik Huzursuzluk puanı açısından istatistiksel olarak anlamlı derecede farklılık görülmemektedir (p>0.05). Gruplar arasında OHIP-14 SC yöntemi ile hesaplanan Psikolojik Huzursuzluk puanı açısından istatistiksel olarak anlamlı derecede farklılık görülmemektedir (p>0.05). 46

58 OHIP-14 Psikolojik Huzursuzluk Alt Ölçek Puanları, ADD, WS ve SC yöntemine göre değerlendirildiğinde en yüksek skorlar konvansiyonel tam protez grubunda (Grup I) gözlenirken, konvansiyonel tam protez grubu (Grup I) ve implant destekli tam protez grubu (Grup II) arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmamaktadır (p>0.05) Dördüncü Kategori: Fiziksel Yetersizlik Skorları Tablo 10 da verilmiştir. Gruplara göre OHIP fiziksel yetersizlik alt ölçek puanları Tablo 10: Gruplara göre OHIP fiziksel yetersizlik alt ölçek puanları Gruplar ADD WS SC Grup I 0.61± ± ±1.65 Grup II 0.58± ± ±1.37 p değeri Gruplar arasında OHIP-14 ADD yöntemi ile hesaplanan fiziksel yetersizlik puanı açısından istatistiksel olarak anlamlı derecede farklılık görülmemektedir (p>0.05). Gruplar arasında OHIP-14 WS yöntemi ile hesaplanan fiziksel yetersizlik puanı açısından istatistiksel olarak anlamlı derecede farklılık görülmemektedir (p>0.05). Gruplar arasında OHIP-14 SC yöntemi ile hesaplanan fiziksel yetersizlik puanı açısından istatistiksel olarak anlamlı derecede farklılık görülmemektedir (p>0.05). 47

59 OHIP-14 Fiziksel Yetersizlik Alt Ölçek Puanları, ADD, WS ve SC yöntemine göre değerlendirildiğinde en yüksek skorlar konvansiyonel tam protez grubunda (Grup I) gözlenirken, konvansiyonel tam protez grubu (Grup I) ve implant destekli tam protez grubu (Grup II) arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmamaktadır (p>0.05) Beşinci Kategori: Psikolojik Yetersizlik Skorları Tablo 11 de verilmiştir. Gruplara göre OHIP psikolojik yetersizlik alt ölçek puanları Tablo 11: Gruplara göre OHIP psikolojik yetersizlik alt ölçek puanları Gruplar ADD WS SC Grup I 0.81± ± ±1.92 Grup II 0.60± ± ±1.32 p değeri Gruplar arasında OHIP-14 ADD yöntemi ile hesaplanan psikolojik yetersizlik puanı açısından istatistiksel olarak anlamlı derecede farklılık görülmemektedir (p>0.05). Gruplar arasında OHIP-14 WS yöntemi ile hesaplanan psikolojik yetersizlik puanı açısından istatistiksel olarak anlamlı derecede farklılık görülmemektedir (p>0.05). Gruplar arasında OHIP-14 SC yöntemi ile hesaplanan psikolojik yetersizlik puanı açısından istatistiksel olarak anlamlı derecede farklılık görülmemektedir (p>0.05). 48

60 OHIP-14 Psikolojik Yetersizlik Alt Ölçek Puanları, ADD, WS ve SC yöntemine göre değerlendirildiğinde en yüksek skorlar konvansiyonel tam protez grubunda (Grup I) gözlenirken, konvansiyonel tam protez grubu (Grup I) ve implant destekli tam protez grubu (Grup II) arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmamaktadır (p>0.05) Altıncı Kategori: Sosyal Uyumsuzluk Skorları Tablo 12 de verilmiştir. Gruplara göre OHIP - sosyal uyumsuzluk alt ölçek puanları Tablo 12: Gruplara göre OHIP - sosyal uyumsuzluk alt ölçek puanları Gruplar ADD WS SC Grup I 0.10± ± ±0.50 Grup II 0.28± ± ±0.83 p değeri Gruplar arasında OHIP-14 ADD yöntemi ile hesaplanan sosyal uyumsuzluk puanı açısından istatistiksel olarak anlamlı derecede farklılık görülmemektedir (p>0.05). Gruplar arasında OHIP-14 WS yöntemi ile hesaplanan sosyal uyumsuzluk puanı açısından istatistiksel olarak anlamlı derecede farklılık görülmemektedir (p>0.05). Gruplar arasında OHIP-14 SC yöntemi ile hesaplanan sosyal uyumsuzluk puanı açısından istatistiksel olarak anlamlı derecede farklılık görülmemektedir (p>0.05). 49

61 OHIP-14 Sosyal Uyumsuzluk Alt Ölçek Puanları, ADD, WS ve SC yöntemine göre değerlendirildiğinde en yüksek skorlar implant destekli tam protez grubunda (Grup II) gözlenirken, konvansiyonel tam protez grubu (Grup I) ve implant destekli tam protez grubu (Grup II) arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmamaktadır (p>0.05) Yedinci Kategori: Engellilik Skorları verilmiştir. Gruplara göre OHIP - engellilik alt ölçek puanları Tablo 13 te Tablo 13: Gruplara göre OHIP - engellilik alt ölçek puanları Gruplar ADD WS SC Grup I 0.03± ± ±0.22 Grup II 0.26± ± ±0.89 p değeri Gruplar arasında OHIP-14 ADD yöntemi ile hesaplanan engellilik puanları açısından istatistiksel olarak anlamlı derecede farklılık görülmektedir (p<0.05). Engellilik puanı implant destekli tam protez grubu (Grup II) bireylerinde konvansiyonel tam protez grubu (Grup I) bireylerine göre anlamlı derecede daha yüksektir. Gruplar arasında OHIP-14 WS yöntemi ile hesaplanan engellilik puanları açısından istatistiksel olarak anlamlı derecede farklılık görülmektedir (p<0.05). 50

62 Engellilik puanı implant destekli tam protez grubu (Grup II) bireylerinde konvansiyonel tam protez grubu (Grup I) bireylerine göre anlamlı derecede daha yüksektir. Gruplar arasında OHIP-14 SC yöntemi ile hesaplanan engellilik puanı açısından istatistiksel olarak anlamlı derecede farklılık görülmemektedir (p>0.05). OHIP-14 Engellilik Alt Ölçek Puanları, ADD, WS ve SC yöntemine göre değerlendirildiğinde en yüksek skorlar implant destekli tam protez grubunda (Grup II) gözlenirken, konvansiyonel tam protez grubu (Grup I) ve implant destekli tam protez grubu (Grup II) arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmaktadır (p<0.05). Grupların 7 kategoride OHIP-14/ADD yöntemine göre grafiksel dağılımı Grafik 1 de verilmiştir. 2 1,8 1,6 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 Grup I Grup II Grafik 1. Grupların 7 kategoride OHIP-14/ADD yöntemine göre grafiksel dağılımı 51

63 OHIP-14; ADD yöntemiyle incelendiğinde 7 alt kategori arasında en yüksek skorlar fiziksel ağrı alanında bulunmuştur. En düşük skorlar ise engellilik alanında bulunmuştur. OHIP-14; ADD yöntemiyle incelendiğinde fonksiyonel kısıtlılık, fiziksel ağrı, psikolojik huzursuzluk, fiziksel yetersizlik ve psikolojik yetersizlik alanlarında en yüksek skorlar konvansiyonel tam protez grubunda (Grup I) gözlenirken; sosyal uyumsuzluk, engellilik alanlarında en yüksek skorlar implant destekli tam protez grubunda (Grup II) gözlenmiştir. Grupların 7 kategoride OHIP-14/WS yöntemine göre grafiksel dağılımı Grafik 2 de verilmiştir. 1 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 Grup I Grup II Grafik 2. Grupların 7 kategoride OHIP-14/WS yöntemine göre grafiksel dağılımı 52

64 OHIP-14; WS yöntemiyle incelendiğinde 7 alt kategori arasında en yüksek skorlar fiziksel ağrı alanında bulunmuştur. En düşük skorlar ise engellilik alanında bulunmuştur. OHIP-14; WS yöntemiyle incelendiğinde fonksiyonel kısıtlılık, fiziksel ağrı, psikolojik huzursuzluk, fiziksel yetersizlik ve psikolojik yetersizlik alanlarında en yüksek skorlar konvansiyonel tam protez grubunda (Grup I) gözlenirken; sosyal uyumsuzluk, engellilik alanlarında en yüksek skorlar implant destekli tam protez grubunda (Grup II) gözlenmiştir. Grupların 7 kategoride OHIP-14/SC yöntemine göre grafiksel dağılımı Grafik 3 te verilmiştir. 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 Grup I Grup II Grafik 3. Grupların 7 kategoride OHIP-14/SC yöntemine göre grafiksel dağılımı OHIP-14; SC yöntemiyle incelendiğinde 7 alt kategori arasından en yüksek skorlar fiziksel ağrı alanında bulunmuştur. En düşük skorlar ise sosyal uyumsuzluk alanında bulunmuştur. 53

65 OHIP-14; SC yöntemiyle incelendiğinde fonksiyonel kısıtlılık, fiziksel ağrı, psikolojik huzursuzluk, fiziksel yetersizlik ve psikolojik yetersizlik alanlarında en yüksek skorlar konvansiyonel tam protez grubunda (Grup I) gözlenirken; sosyal uyumsuzluk, engellilik alanlarında en yüksek skorlar implant destekli tam protez grubunda (Grup II) gözlenmiştir. verilmiştir. Gruplara göre OHIP-14 toplam puanları Tablo 14 te Tablo 14: Gruplara göre OHIP-14 toplam puanları Gruplar ADD WS SC Grup I 5.56± ± ±7.28 Grup II 3.79± ± ±5.81 p değeri Gruplar arasında OHIP-14 ADD yöntemi ile hesaplanan Toplam OHIP-14 puanları açısından istatistiksel olarak anlamlı derecede farklılık görülmektedir (p<0.05). Toplam OHIP-14 puanları konvansiyonel tam protez grubu (Grup I) bireylerinde implant destekli tam protez grubu (Grup I) bireylerine göre anlamlı derecede daha yüksektir. Gruplar arasında OHIP-14 WS yöntemi ile hesaplanan Toplam OHIP-14 puanları açısından istatistiksel olarak anlamlı derecede farklılık görülmektedir (p<0.05). 54

66 Toplam OHIP-14 puanları konvansiyonel tam protez grubu (Grup I) bireylerinde implant destekli tam protez grubu (Grup II) bireylerine göre anlamlı derecede daha yüksektir. Gruplar arasında OHIP-14 SC yöntemi ile hesaplanan Toplam OHIP-14 puanları açısından istatistiksel olarak anlamlı derecede farklılık görülmektedir (p<0.05). Toplam OHIP-14 puanları konvansiyonel tam protez grubu (Grup I) bireylerinde implant destekli tam protez grubu (Grup II) bireylerine göre anlamlı derecede daha yüksektir. 4 te verilmiştir. Grupların OHIP- toplam puanlarının grafiksel dağılımı Grafik Grup I Grup II 1 0 ADD WH SC Grafik 4. Grupların OHIP- toplam puanlarının grafiksel dağılımı 55

67 Toplam OHIP-14 Puanları, ADD, WS ve SC yöntemine göre değerlendirildiğinde en yüksek skorlar konvansiyonel tam protez grubunda (Grup I) gözlenirken, konvansiyonel tam protez grubu (Grup I) ve implant destekli tam protez grubu (Grup II) arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmaktadır (p<0.05). Yaş ile OHIP alt ölçek ve toplam ADD, WS ve SC puanları arasındaki korelasyon katsayıları ve önemlilik düzeyleri Tablo 15 te verilmiştir. Tablo 15: Yaş ile OHIP alt ölçek ve toplam ADD, WS ve SC puanları arasındaki korelasyon katsayıları ve önemlilik düzeyleri ADD WS SC r p r p r p Fonksiyonel Kısıtlılık Fiziksel Ağrı Psikolojik Huzursuzluk Fiziksel Yetersizlik Psikolojik Yetersizlik Sosyal Uyumsuzluk Engellilik Toplam OHIP OHIP-ADD yöntemi ile hesaplanan fonksiyonel kısıtlılık, fiziksel ağrı, psikolojik huzursuzluk, fiziksel yetersizlik, psikolojik yetersizlik, sosyal uyumsuzluk, engellilik ve OHIP toplam puanlarının puanı ile yaş arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki görülmemektedir (p>0.05). OHIP-WS yöntemi ile hesaplanan fonksiyonel kısıtlılık, fiziksel ağrı, psikolojik huzursuzluk, fiziksel yetersizlik, psikolojik yetersizlik, 56

68 sosyal uyumsuzluk, engellilik ve OHIP toplam puanlarının puanı ile yaş arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki görülmemektedir (p>0.05). OHIP-SC yöntemi ile hesaplanan fonksiyonel kısıtlılık puanı ile yaş arasında istatistiksel olarak negatif yönde zayıf bir ilişki görülmektedir (p<0.05). Yaş arttıkça fonksiyonel kısıtlılık puanı azalmaktadır. Cinsiyet ile OHIP alt ölçek ve toplam ADD, WS ve SC puanları arasındaki korelasyon katsayıları ve önemlilik düzeyleri Tablo 16 da verilmiştir. 57

69 Tablo 16: Cinsiyet ile OHIP alt ölçek ve toplam ADD, WS ve SC puanları arasındaki korelasyon katsayıları ve önemlilik düzeyleri Değişkenler Erkek Kadın p değeri Ortalama Std. sapma Ortalama Std. sapma ADD Fonksiyonel Kısıtlılık Fiziksel Ağrı Psikolojik Huzursuzluk Fiziksel Yetersizlik Psikolojik Yetersizlik Sosyal Uyumsuzluk Engellilik Toplam OHIP WS Fonksiyonel Kısıtlılık Fiziksel Ağrı Psikolojik Huzursuzluk Fiziksel Yetersizlik Psikolojik Yetersizlik Sosyal Uyumsuzluk Engellilik Toplam OHIP SC Fonksiyonel Kısıtlılık Fiziksel Ağrı Psikolojik Huzursuzluk Fiziksel Yetersizlik Psikolojik Yetersizlik Sosyal Uyumsuzluk Engellilik Toplam OHIP Cinsiyet grupları arasında OHIP-14/ADD yöntemi ile hesaplanan Fonksiyonel Kısıtlılık, Fiziksel Ağrı, Psikolojik Huzursuzluk, Fiziksel Yetersizlik, Psikolojik Yetersizlik, Sosyal Uyumsuzluk, Engellilik ve 58

70 Toplam OHIP-14 puanı açısından istatistiksel olarak anlamlı derecede farklılık görülmemektedir (p>0.05). Cinsiyet grupları arasında OHIP-14/WS yöntemi ile hesaplanan Fonksiyonel Kısıtlılık, Fiziksel Ağrı, Psikolojik Huzursuzluk, Fiziksel Yetersizlik, Psikolojik Yetersizlik, Sosyal Uyumsuzluk, Engellilik ve Toplam OHIP-14 puanı açısından istatistiksel olarak anlamlı derecede farklılık görülmemektedir (p>0.05). Cinsiyet grupları arasında OHIP-14/SC yöntemi ile hesaplanan Fonksiyonel Kısıtlılık, Fiziksel Ağrı, Psikolojik Huzursuzluk, Fiziksel Yetersizlik, Psikolojik Yetersizlik, Sosyal Uyumsuzluk, Engellilik ve Toplam OHIP-14 puanı açısından istatistiksel olarak anlamlı derecede farklılık görülmemektedir (p>0.05). Protez kullanım süresi ve protez sayısı ile OHIP alt ölçek ve toplam ADD, WS ve SC puanları arasındaki korelasyon katsayıları ve önemlilik düzeyleri Tablo 17 de verilmiştir. 59

71 Tablo 17: Protez kullanım süresi ve protez sayısı ile OHIP alt ölçek ve toplam ADD, WS ve SC puanları arasındaki korelasyon katsayıları ve önemlilik düzeyleri Protez Süresi Protez Sayısı r p r p ADD Fonksiyonel Kısıtlılık Fiziksel Ağrı Psikolojik Huzursuzluk Fiziksel Yetersizlik Psikolojik Yetersizlik Sosyal Uyumsuzluk Engellilik Toplam OHIP WS Fonksiyonel Kısıtlılık Fiziksel Ağrı Psikolojik Huzursuzluk Fiziksel Yetersizlik Psikolojik Yetersizlik Sosyal Uyumsuzluk Engellilik Toplam OHIP SC Fonksiyonel Kısıtlılık Fiziksel Ağrı Psikolojik Huzursuzluk Fiziksel Yetersizlik Psikolojik Yetersizlik Sosyal Uyumsuzluk Engellilik Toplam OHIP OHIP-ADD ve OHIP-SC yöntemi ile hesaplanan puanlar ile protez sayıları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki görülmemektedir (p>0.05). 60

72 OHIP-WS yöntemi ile hesaplanan Fiziksel Ağrı puanı ile kullanılan protezin süresi arasında istatistiksel olarak negatif yönde zayıf bir ilişki görülmektedir (p<0.05). Kullanılan protezin süresi arttıkça fiziksel ağrı puanı azalmaktadır. OHIP-ADD yöntemi ile hesaplanan Fiziksel Ağrı puanı ile kullanılan protezin süresi arasında istatistiksel olarak negatif yönde zayıf bir ilişki görülmektedir (p<0.05). Kullanılan protezin süresi arttıkça fiziksel ağrı puanı azalmaktadır. OHIP-SC yöntemi ile hesaplanan Fiziksel Ağrı puanı ile kullanılan protezin süresi arasında istatistiksel olarak negatif yönde zayıf bir ilişki görülmektedir (p<0.05). Kullanılan protezin süresi arttıkça fiziksel ağrı puanı azalmaktadır Ball Ataşman (Grup II-A, N=40) ve Locator Ataşmanlı (Grup II-B, N=40) İmplant Destekli Tam Protez Gruplarının OHIP-14 Anketi ile Değerlendirilmesi Birinci Kategori: Fonksiyonel Kısıtlılık Skorları Tablo 18 de verilmiştir. Gruplara göre OHIP fonksiyonel kısıtlılık alt ölçek puanları Tablo 18: Gruplara göre OHIP fonksiyonel kısıtlılık alt ölçek puanları Gruplar ADD WS SC Grup II-a 0.48± ± ±0.72 Grup II-b 0.65± ± ±0.82 p değeri

73 Gruplar arasında OHIP-14/ADD, OHIP-14/WS ve OHIP- 14/SC yöntemleri ile hesaplanan fonksiyonel kısıtlılık puanları açısından istatistiksel olarak anlamlı derecede farklılık görülmemektedir (p>0.05). OHIP-14 Fonksiyonel Kısıtlılık Alt Ölçek Puanları, ADD, WS ve SC yöntemine göre değerlendirildiğinde en yüksek skorlar locator ataşmanlı (Grup II-b) implant destekli tam protez grubunda gözlenirken, ball ataşmanlı (Grup II-a) ve locator ataşmanlı (Grup II-b) implant destekli tam protez grubu arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmamaktadır (p>0.05) İkinci Kategori: Fiziksel Ağrı Skorları 19 da verilmiştir. Gruplara göre OHIP fiziksel ağrı alt ölçek puanları Tablo Tablo 19: Gruplara göre OHIP fiziksel ağrı alt ölçek puanları Gruplar ADD WS SC Grup II-a 1.00± ± ±1.12 Grup II-b 0.80± ± ±1.15 p değeri Gruplar arasında OHIP-14/ADD, OHIP-14/WS ve OHIP- 14/SC yöntemleri ile hesaplanan fiziksel ağrı puanları açısından istatistiksel olarak anlamlı derecede farklılık görülmemektedir (p>0.05). OHIP-14 Fiziksel Ağrı Alt Ölçek Puanları, ADD, WS ve SC yöntemine göre değerlendirildiğinde en yüksek skorlar ball ataşmanlı (Grup II-a) implant destekli tam protez grubunda gözlenirken, ball 62

74 ataşmanlı (Grup II-a) ve locator ataşmanlı (Grup II-b) implant destekli tam protez grubu arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmamaktadır (p>0.05) Üçüncü Kategori: Psikolojik Huzursuzluk Skorları Gruplara göre OHIP Psikolojik Huzursuzluk alt ölçek puanları Tablo 20 de verilmiştir. Tablo 20: Gruplara göre OHIP Psikolojik Huzursuzluk alt ölçek puanları Gruplar ADD WS SC Grup II-a 0.70± ± ±1.66 Grup II-b 0.53± ± ±0.93 p değeri Gruplar arasında OHIP-14/ADD, OHIP-14/WS ve OHIP- 14/SC yöntemleri ile hesaplanan psikolojik huzursuzluk puanları açısından istatistiksel olarak anlamlı derecede farklılık görülmemektedir (p>0.05). OHIP-14 Psikolojik Huzursuzluk Alt Ölçek Puanları, ADD, WS ve SC yöntemine göre değerlendirildiğinde en yüksek skorlar ball ataşmanlı (Grup II-a) implant destekli tam protez grubunda gözlenirken, ball ataşmanlı (Grup II-a) ve locator ataşmanlı (Grup II-b) implant destekli tam protez grubu arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmamaktadır (p>0.05). 63

75 Dördüncü Kategori: Fiziksel Yetersizlik Skorları Tablo 21 de verilmiştir. Gruplara göre OHIP Fiziksel Yetersizlik alt ölçek puanları Tablo 21: Gruplara göre OHIP Fiziksel Yetersizlik alt ölçek puanları Gruplar ADD WS SC Grup II-a 0.63± ± ±1.62 Grup II-b 0.53± ± ±1.10 p değeri Gruplar arasında OHIP-14/ADD, OHIP-14/WS ve OHIP- 14/SC yöntemleri ile hesaplanan fiziksel yetersizlik puanları açısından istatistiksel olarak anlamlı derecede farklılık görülmemektedir (p>0.05). OHIP-14 Fiziksel Yetersizlik Alt Ölçek Puanları, ADD, WS ve SC yöntemine göre değerlendirildiğinde en yüksek skorlar ball ataşmanlı (Grup II-a) implant destekli tam protez grubunda gözlenirken, ball ataşmanlı (Grup II-a) ve locator ataşmanlı (Grup II-b) implant destekli tam protez grubu arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmamaktadır (p>0.05) Beşinci Kategori: Psikolojik Yetersizlik Skorları Tablo 22 de verilmiştir. Gruplara göre OHIP Psikolojik Yetersizlik alt ölçek puanları 64

76 Tablo 22: Gruplara göre OHIP Psikolojik Yetersizlik alt ölçek puanları Gruplar ADD WS SC Grup II-a 0.65± ± ±1.68 Grup II-b 0.55± ± ±0.81 p değeri Gruplar arasında OHIP-14/ADD, OHIP-14/WS ve OHIP- 14/SC yöntemleri ile hesaplanan psikolojik yetersizlik puanları açısından istatistiksel olarak anlamlı derecede farklılık görülmemektedir (p>0.05). OHIP-14 Psikolojik Yetersizlik Alt Ölçek Puanları, ADD, WS ve SC yöntemine göre değerlendirildiğinde en yüksek skorlar ball ataşmanlı (Grup II-a) implant destekli tam protez grubunda gözlenirken, ball ataşmanlı (Grup II-a) ve locator ataşmanlı (Grup II-b) implant destekli tam protez grubu arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmamaktadır (p>0.05) Altıncı Kategori: Sosyal Uyumsuzluk Skorları Tablo 23 te verilmiştir. Gruplara göre OHIP Sosyal Uyumsuzluk alt ölçek puanları Tablo 23: Gruplara göre OHIP Sosyal Uyumsuzluk alt ölçek puanları Gruplar ADD WS SC Grup II-a 0.30± ± ±1.13 Grup II-b 0.25± ± ±0.32 p değeri

77 Gruplar arasında OHIP-14/ADD, OHIP-14/WS ve OHIP- 14/SC yöntemleri ile hesaplanan sosyal uyumsuzluk puanları açısından istatistiksel olarak anlamlı derecede farklılık görülmemektedir (p>0.05). OHIP-14 Sosyal Uyumsuzluk Alt Ölçek Puanları, ADD, WS ve SC yöntemine göre değerlendirildiğinde en yüksek skorlar ball ataşmanlı (Grup II-a) implant destekli tam protez grubunda gözlenirken, ball ataşmanlı (Grup II-a) ve locator ataşmanlı (Grup II-b) implant destekli tam protez grubu arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmamaktadır (p>0.05) Yedinci Kategori: Engellilik Skorları verilmiştir. Gruplara göre OHIP Engellilik alt ölçek puanları Tablo 24 te Tablo 24: Gruplara göre OHIP Engellilik alt ölçek puanları Gruplar ADD WS SC Grup II-a 0.33± ± ±1.21 Grup II-b 0.20± ± ±0.32 p değeri Gruplar arasında OHIP-14/ADD, OHIP-14/WS ve OHIP- 14/SC yöntemleri ile hesaplanan engellilik puanları açısından istatistiksel olarak anlamlı derecede farklılık görülmemektedir (p>0.05). OHIP-14 Engellilik Alt Ölçek Puanları, ADD, WS ve SC yöntemine göre değerlendirildiğinde en yüksek skorlar ball ataşmanlı (Grup II-a) implant destekli tam protez grubunda gözlenirken, ball 66

78 ataşmanlı (Grup II-a) ve locator ataşmanlı (Grup II-b) implant destekli tam protez grubu arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmamaktadır (p>0.05). Grupların 7 kategoride OHIP-14/ADD yöntemine göre grafiksel dağılımı Grafik 5 te verilmiştir. 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 Grup II-a Grup II-b Grafik 5. Grupların 7 kategoride OHIP-14/ADD yöntemine göre grafiksel dağılımı OHIP-14; ADD yöntemiyle incelendiğinde 7 alt kategori arasında en yüksek skorlar fiziksel ağrı alanında bulunmuştur. En düşük skorlar ise sosyal uyumsuzluk ve engellilik alanında bulunmuştur. OHIP-14; ADD yöntemiyle incelendiğinde fiziksel ağrı, psikolojik huzursuzluk, fiziksel yetersizlik, psikolojik yetersizlik, sosyal uyumsuzluk, engellilik alanlarında en yüksek skorlar ball ataşmanlı implant destekli tam protez grubunda (Grup II-a) gözlenirken; fonksiyonel kısıtlılık 67

79 alanında ise en yüksek skorlar locator ataşmanlı implant destekli tam protez grubunda (Grup II-b) grubunda gözlenmiştir. Grupların 7 kategoride OHIP-14/WS yöntemine göre grafiksel dağılımı Grafik 6 da verilmiştir. 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 Grup II-a Grup II-b Grafik 6. Grupların 7 kategoride OHIP-14/WS yöntemine göre grafiksel dağılımı OHIP-14; WS yöntemiyle incelendiğinde 7 alt kategori arasında en yüksek skorlar fiziksel ağrı alanında bulunmuştur. En düşük skorlar ise sosyal uyumsuzluk ve engellilik alanında bulunmuştur. OHIP-14; WS yöntemiyle incelendiğinde fiziksel ağrı, psikolojik huzursuzluk, fiziksel yetersizlik, psikolojik yetersizlik, sosyal uyumsuzluk, engellilik alanlarında en yüksek skorlar ball ataşmanlı implant destekli tam protez grubunda (Grup II-a) gözlenirken; fonksiyonel kısıtlılık alanında ise en yüksek skorlar locator ataşmanlı implant destekli tam protez grubunda (Grup II-b) gözlenmiştir. 68

80 Grupların 7 kategoride OHIP-14/SC yöntemine göre grafiksel dağılımı Grafik 7 de verilmiştir. 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 Grup II-a Grup II-b Grafik 7. Grupların 7 kategoride OHIP-14/SC yöntemine göre grafiksel dağılımı OHIP-14; SC yöntemiyle incelendiğinde 7 alt kategori arasında en yüksek skorlar psikolojik yetersizlik alanında bulunmuştur. En düşük skorlar ise sosyal uyumsuzluk alanında bulunmuştur. OHIP-14; SC yöntemiyle incelendiğinde psikolojik huzursuzluk, fiziksel yetersizlik, psikolojik yetersizlik, sosyal uyumsuzluk, engellilik alanlarında en yüksek skorlar ball ataşmanlı implant destekli tam protez grubunda (Grup II-a) gözlenirken; fonksiyonel kısıtlılık, fiziksel ağrı alanında ise en yüksek skorlar locator ataşmanlı implant destekli tam protez grubunda (Grup II-b) grubunda gözlenmiştir. verilmiştir. Gruplara göre OHIP-14 toplam puanları Tablo 25 te 69

81 Tablo 25: Gruplara göre OHIP-14 toplam puanları Gruplar ADD WS SC Grup II-a 4.08± ± ±7.47 Grup II-b 3.50± ± ±3.50 p değeri Gruplar arasında OHIP-14/ADD, OHIP-14/WS ve OHIP- 14/SC yöntemleri ile hesaplanan Toplam OHIP-14 puanları açısından istatistiksel olarak anlamlı derecede farklılık görülmemektedir (p>0.05). 8 de verilmiştir. Grupların OHIP-toplam puanlarının grafiksel dağılımı Grafik 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 Grup II-a Grup II-b 1 0,5 0 ADD WH SC Grafik 8. Grupların OHIP-toplam puanlarının grafiksel dağılımı OHIP-14; OHIP Toplam Puanları, ADD, WS ve SC yöntemine göre değerlendirildiğinde en yüksek skorlar ball ataşmanlı (Grup II-a) implant destekli tam protez grubunda gözlenirken, ball 70

82 ataşmanlı (Grup II-a) ve locator ataşmanlı (Grup II-b) implant destekli tam protez grubu arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmamaktadır (p>0.05). 4.4.OHQoL UK Verilerinin Değerlendirilmesi OHQoL UK verileri her 2 grupta da hem toplam skorlar, hem de 4 farklı kategorideki skorlar karşılaştırılarak değerlendirilmiştir. Bu 4 kategori sırasıyla semptom, fiziksel durum, psikolojik durum ve sosyal durum kategorileridir. OHQoL UK formunda semptom kategorisinde 2 soru, fiziksel durum kategorisinde 5 soru, psikolojik durum kategorisinde 5 soru ve sosyal durum kategorisinde 4 soru olmak üzere toplam 16 soru bulunmaktadır. Her kategoride bulunan sorular çalışmaya katılan bireyler tarafından cevaplanmış ve cevaplara verilen 1-5 arası puanlar toplanarak kategori skoru, kategorilerdeki skorlar toplanarak da arası OHQoL UK skoru elde edilmiştir Konvansiyonel Tam Protez (Grup I, N=80) ve İmplant Destekli Tam Protez (Grup II, N=80) Gruplarının OHQoL-UK Anketi ile Değerlendirilmesi Birinci Kategori: Semptom Skorları 26 da verilmiştir. Gruplara göre OHQoL-UK semptom alt ölçek puanları Tablo 71

83 Tablo 26: Gruplara göre OHQoL-UK semptom alt ölçek puanları Gruplar Grup I Grup II p değeri OHQoL-UK 7.66± ± Semptom skorlarında gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık saptanmamıştır (p>0.05) İkinci Kategori: Fiziksel Durum Skorları Tablo 27 de verilmiştir. Gruplara göre OHQoL-UK fiziksel durum alt ölçek puanları Tablo 27: Gruplara göre OHQoL-UK fiziksel durum alt ölçek puanları Gruplar Grup I Grup II p değeri OHQoL-UK 18.98± ± Fiziksel durum skorlarında gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık görülmemektedir (p>0.05) Üçüncü Kategori: Psikolojik Durum Skorları Tablo 28 de verilmiştir. Gruplara göre OHQoL-UK psikolojik durum alt ölçek puanları Tablo 28: Gruplara göre OHQoL-UK psikolojik durum alt ölçek puanları Gruplar Grup I Grup II p değeri OHQoL-UK 16.25± ±

84 Psikolojik durum skorlarında gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık görülmemektedir (p>0.05) Dördüncü Kategori: Sosyal Durum Skorları Tablo 29 da verilmiştir. Gruplara göre OHQoL-UK sosyal durum alt ölçek puanları Tablo 29: Gruplara göre OHQoL-UK sosyal durum alt ölçek puanları Gruplar Grup I Grup II p değeri OHQoL-UK 12.88± ± Sosyal durum skorlarında gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık görülmemektedir (p>0.05). Grupların 4 kategoride OHQoL-UK ölçeğine göre grafiksel dağılımı Grafik 9 da verilmiştir. 73

85 Grup I Grup II 5 0 Semptom Fiziksel Durum Psikolojik Durum Sosyal Durum Grafik 9. Grupların 4 kategoride OHQoL-UK ölçeğine göre grafiksel dağılımı OHQoL-UK ölçeğine göre 4 alt kategori arasında en yüksek skorlar fiziksel durum alanında bulunmuştur. En düşük skorlar ise semptom ve sosyal durum alanlarında bulunmuştur. OHQoL-UK ölçeğine göre fiziksel durum ve sosyal durum alanlarında en yüksek skorlar implant destekli tam protez grubunda (Grup II) gözlenirken; sosyal durum kategorisinde en yüksek skorlar konvansiyonel tam protez grubunda (Grup I) gözlenmiştir. Semptom alanında ise skorlar eşittir. verilmiştir. Gruplara göre OHQoL-UK toplam puanları Tablo 30 da Tablo 30: Gruplara göre OHQoL-UK toplam puanları Gruplar Grup I Grup II p değeri OHQoL-UK 55.76± ±

86 Gruplar arasında toplam OHQoL-UK puanları açısından istatistiksel olarak anlamlı derecede farklılık görülmemektedir (p>0.05). Grafik 10 da verilmiştir. Grupların OHQoL-UK toplam puanlarının grafiksel dağılımı 57, ,8 56,6 56,4 56, ,8 55,6 55,4 55,2 55 Toplam OHQoL-UK Grup I Grup II Grafik 10. Grupların OHQoL-UK toplam puanlarının grafiksel dağılımı OHQoL-UK ölçeğine göre OHQoL-UK toplam puanları değerlendirildiğinde implant destekli tam protezlerin skorları (Grup II), konvansiyonel tam protez skorlarından (Grup I) yüksek olduğu bulunmuştur. 75

87 Ball Ataşman (Grup II-A, N=40) ve Locator Ataşmanlı (Grup II-B, N=40) İmplant Destekli Tam Protez Gruplarının OHQoL-UK Anketi ile Değerlendirilmesi Birinci Kategori : Semptom Skorları 31 de verilmiştir. Gruplara göre OHQoL-UK semptom alt ölçek puanları Tablo Tablo 31: Gruplara göre OHQoL-UK semptom alt ölçek puanları Gruplar Grup II-a Grup II-b p değeri OHQoL-UK 7.55± ± Semptom skorlarında gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık saptanmamıştır (p>0.05) İkinci Kategori: Fiziksel Durum Skorları Tablo 32 de verilmiştir. Gruplara göre OHQoL-UK fiziksel durum alt ölçek puanları Tablo 32: Gruplara göre OHQoL-UK fiziksel durum alt ölçek puanları Gruplar Grup II-a Grup II-b p değeri OHQoL-UK 18.88± ± Fiziksel durum skorlarında gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık saptanmamıştır (p>0.05). 76

88 Üçüncü Kategori : Psikolojik Durum Skorları Tablo 33 de verilmiştir. Gruplara göre OHQoL-UK psikolojik durum alt ölçek puanları Tablo 33: Gruplara göre OHQoL-UK psikolojik durum alt ölçek puanları Gruplar Grup II-a Grup II-b p değeri OHQoL-UK 16.95± ± Psikolojik durum skorlarında gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık saptanmamıştır (p>0.05) Dördüncü Kategori : Sosyal Durum Skorları Tablo 34 te verilmiştir. Gruplara göre OHQoL-UK sosyal durum alt ölçek puanları Tablo 34: Gruplara göre OHQoL-UK sosyal durum alt ölçek puanları Gruplar Grup II-a Grup II-b p değeri OHQoL-UK 13.58± ± Sosyal durum skorlarında gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık saptanmamıştır (p>0.05). Grupların 4 kategoride OHQoL-UK ölçeğine göre grafiksel dağılımı Grafik 11 de verilmiştir. 77

89 Grup II-a Grup II-b 5 0 Semptom Fiziksel Durum Psikolojik Durum Sosyal Durum Grafik 11. Grupların 4 kategoride OHQoL-UK ölçeğine göre grafiksel dağılımı OHQoL-UK ölçeğine göre 4 alt kategori arasında en yüksek skorlar fiziksel durum alanında bulunmuştur. En düşük skorlar ise semptom alanında bulunmuştur. OHQoL-UK ölçeğine göre semptom ve fiziksel durum alanlarında en yüksek skorlar locator ataşmanlı (Grup II-b) implant destekli tam protez grubunda gözlenirken; psikolojik durum ve sosyal durum alanlarında en yüksek skorlar ball ataşmanlı (Grup II-a) implant destekli tam protez grubunda gözlenmiştir. verilmiştir. Gruplara göre OHQoL-UK toplam puanları Tablo 35 te Tablo 35: Gruplara göre OHQoL-UK toplam puanları Gruplar Grup II-a Grup II-b p değeri OHQoL-UK 56.95± ±

90 Toplam puan skorlarında gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık saptanmamıştır (p>0.05). Grafik 12 de verilmiştir. Grupların OHQoL-UK toplam puanlarının grafiksel dağılımı 57,04 57, ,98 56,96 Grup II-a Grup II-b 56,94 56,92 56,9 Toplam OHQoL-UK Grafik 12. Grupların OHQoL-UK toplam puanlarının grafiksel dağılımı OHQoL-UK ölçeğine göre OHQoL-UK toplam puanları değerlendirildiğinde locator ataşmanlı (Grup II-b) implant destekli tam protezlerin skorları, ball ataşmanlı (Grup II-a) implant destekli tam protez skorlarından yüksek olduğu bulunmuştur. 79