T. C. Hitit Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı

Transkript

1 T. C. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı HZ. PEYGAMBER İN (s.a) KADINLARIN SOSYAL HAYATTAKİ KONUMU ve AHLAKİ EĞİTİMİ İLE İLGİLİ HADİSLERİNİN EĞİTSEL AÇIDAN DEĞERLENDİRİLMESİ Ümit AKKAYA Yüksek Lisans Tezi Çorum 2012 i

2 ii

3 HZ. PEYGAMBER İN (s.a) KADINLARIN SOSYAL HAYATTAKİ KONUMU ve AHLAKİ EĞİTİMİ İLE İLGİLİ HADİSLERİNİN EĞİTSEL AÇIDAN DEĞERLENDİRİLMESİ Ümit Akkaya Hitit Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi Tez Danışmanı Prof. Dr. Osman Eğri Çorum 2012 iii

4 iv

5 T.C. HİTİT ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ MÜDÜRL ÜĞÜNE Bu belge ile, bu tezdeki bütün bilgilerin akademik kurallara ve etik davranış ilkelerine uygun olarak toplanıp sunulduğunu beyan ederim. Bu kural ve ilkelerin gereği olarak, çalışmada bana ait olmayan tüm veri, düşünce ve sonuçları andığımı ve kaynağını gösterdiğimi ayrıca beyan ederim. (08/ 02/ 2012) Ümit AKKAYA v

6 ÖZET AKKAYA, Ümit. Hz. Peygamber in (s.a) Kadınların Sosyal Hayattaki Konumu ve Ahlaki Eğitimi İle İlgili Hadislerinin Eğitsel Açıdan Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Çorum, İslam öncesi tarihi süreçte bazı istisnai durumların dışında kadın aşağılanan, sosyal ve aile hayatının birçok kademesinde hiçbir zaman erkeğin konumuna yükselemeyen değersiz bir birey olagelimiştir. Son dinin tebliğcisi Hz. Peygamber in (s.a) gelmesi ile birlikte kadının hak ettiği değere ulaştığını söylemek mümkündür. O, İslamı tüm insanlığa tebliğ etmiş ve asla kadın erkek ayrımı yapmamıştır. Nitekim Hz. Peygamber (s.a) kadının eğitimi, aile ve toplum içersindeki yeri ve konumunu hususunda İslam ın öğretileri ışığında büyük bir gayret ve ihtimam göstermiştir. Ayrıca Hz. Peygamber (s.a) kadınlarda görmüş olduğu kusurları veya yanlış tutumları en güzel şekilde bertaraf etmiştir. Bunun yanında onların göstermiş oldukları güzel davranışları ve faaliyetleri övmüştür. Hz. Peygamber, (s.a) erkekleri kadınlara davranışları hususunda uyarmış ve onlara yapılan kötü muameleleri şiddetle kınamıştır. Hz. Peygamber (s.a) söylemiş olduğu hadislerle kadın ve erkeğe ortak mesajlar vermiştir. Söylemiş olduğu kadınlarla ilgili hadislerde hem onlara hem de erkeklere eğitsel değerler kazandırma amacında olmuştur. Bütün bunlar göstermektedir ki İslam, kadına insan olma münasebetiyle gerekli değeri vermiştir. Eğitim noktasında ise kadınlara en az erkekler kadar önem verilmiştir. Nitekim kadının anne olması münasebetiyle onun eğitilmesi demek tüm insanlığın eğitilmesi demektir. Anahtar Kelimeler: İslam, Peygamber, Hadis, Kadın, Eğitsel Değer vi

7 ABSTRACT AKKAYA, Ümit. Educational Evaluation Of Prophet Muhammad s Hadiths About Status Of Women In Social Lıfe And Their Moral Education, Master Thesis, Çorum, In pre-islamic historical period, woman had been a humiliated character, except some exceptional cases. She has also never reached a position as man had in social and family life and she had been considered as an unworthy person. It may only be said that woman acquired her deserved place, together with the arrival of the preacher of the last religion. He preached the Islam to all human being and he never committed the gender discrimination. Hence, he strived and gave weight to the education of women and her place and position in family and community, in the light of Islamic doctrines. He also eliminated, by the most proper way, faults and wrong attitudes that were committed by women. In the meantime, he praised their good attitudes and acts. The Prophet warned men about their attitudes towards women and condemned strongly their bad behaviors. The Prophet gave common messages to women and men in his hadiths. He aimed to give educational values to them by his hadiths concerned with women. All these proofs indicate that Islam gives enough importance to women as a human being. Women have been considered in terms of education at least as much as man because to educate woman means to educate all human being because of her role as a mother. Key words: Islam, the Prophet, Hadith, Woman, Educational Value vii

8 İÇİNDEKİLER ÖZET... i ABSTRACT... ii İÇİNDEKİLER... iii KISALTMALAR... vii ÖNSÖZ... ix GİRİŞ PROBLEM AMAÇ KAPSAM ve SINIRLILIK YÖNTEM VARSAYIM...3 BİRİNCİ BÖLÜM İSLAMİYETTEN ÖNCE KADININ DURUMU 1. İSLAM ÖNCESİ MEDENİYETLERİN KADINA BAKIŞI ve KADININ SOSYAL KONUMU Eski Mısır Medeniyetinde Kadın Babil Medeniyetinde Kadın Hind Medeniyetinde Kadın Çin Medeniyetinde Kadın İran (Sasani) Medeniyetinde Kadın Yunan ve Isparta Medeniyetinde Kadın Roma Medeniyetinde Kadın Eski Türklerde Kadın Hıristiyanlık ve Yahudilik İnancında Kadın İSLAM ÖNCESİ CAHİLİYE DÖNEMİNDE KADININ SOSYAL KONUMU. 15 viii

9 İKİNCİ BÖLÜM İLK DÖNEM İSLAM TOPLUMUNDA KADININ DEĞİŞEN SOSYAL KONUMU 1. İSLAM DA KADIN-ERKEK EŞİTLİĞİ KADIN ve ERKEĞİN MANEVİYATTA EŞİTLİĞİ İSLAM DA KADININ MÜLK ve MİRAS EDİNME HAKKI İSLAM IN KIZ ÇOCUĞUNA; ZEVCE ve ANNE OLAN KADINA VERDİĞİ DEĞER ÜÇÜNCÜ BÖLÜM İLK DÖNEM İSLAM TOPLUMUNDA İLME VE KADININ EĞİTİMİNE VERİLEN ÖNEM 1. KUR AN ve HADİSLER IŞIĞINDA İSLAMİYET İN İLME VERDİĞİ ÖNEM İlk Dönem İslam Toplumunda Eğitim Kurumları a. Mescidler b. Evler c. Küttablar HZ. PEYGAMBER (s.a) DÖNEMİNDE KADININ EĞİTİMİ İlmin Öğrenilmesinde Cinsiyet Ayrımının Olmaması Hz. Peygamber in Kadınların Eğitilmesine Verdiği Önem ve Kadınların İlim Öğrenme Arzusu Hz. Peygamber in (s.a) Kadınların Eğitimi ve Öğretimi İçin Özel Gayretleri ve Onları Teşvik Etmesi İSLAMİYET İN İLK DÖNEMLERİNDE KADINLARIN FAALİYET GÖSTERDİĞİ MESLEK DALLARI ve HZ. PEYGAMBER İN (s.a) YÖNLENDİRMELERİ Ticari Faaliyetlerde Bulunan Hanımlar Saç Bakımı (Kuaförlük) Mesleğini İfa Eden Hanımlar Deri İşçiliğinden Ticari Kazanç Sağlayan Hanımlar İp İmalatı Yapan ve El İşleriyle Uğraşan Hanımlar ix

10 3.5. Sağlık-Tıp Alanında Faaliyet Gösteren Hanımlar Diğer Mesleki Alanlarda Uğraş Veren Hanımlar HZ. PEYGAMBER İN EĞİTİLMELERİNDE GÖSTERMİŞ OLDUĞU GAYRETLER SONUCUNDA HANIMLARIN İLMİ SAHADAKİ FAALİYETLERİ...71 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM HZ. PEYGAMBER İN (s.a) KADINLARIN SOSYAL HAYATTAKİ KONUMU ve AHLAKİ EĞİTİMİ İLE İLGİLİ HADİSLERİNİN EĞİTSEL AÇIDAN DEĞERLENDİRİLMESİ 1. HZ. PEYGAMBER İN (s.a) HADİSLERİNİN EĞİTSEL AÇIDAN DEĞERLENDİRİLMESİ HZ. PEYGAMBER İN (S.A) KADINLARIN SOSYAL HAYATTAKİ KONUMU VE AHLAKİ EĞİTİMİ İLE İLGİLİ HADİSLERİNİN EĞİTSEL AÇIDAN DEĞERLENDİRİLMESİ Hz. Peygamber in (s.a) Kadınların İslam Kaideleri ve Ahlakıyla Bağdaşmayan Söz ve Fiilleri Sonucunda Cehenneme Gireceklerini Haber Vermesi; Bundan Ötürü Onları İyiliğe ve Hayra Yönlendirmesi Hz. Peygamber in (s.a) Maruz Kaldıkları Musibetler Karşısında Kadınlara Sabrı Öğütlemesi Hz. Peygamber in (s.a) İnsanların Yumuşak Üsluba Sahip Olmalarının Önemine Vurgu Yapması Tahrif Edilmiş Yahudi Akidesinin Aksine İslam da Kadınların Muayyen Günlerinde Temiz Kabul Edilerek Sosyal Hayattan Dışlanmamaları Hz. Peygamber in (s.a) Kadınların Narin ve Kırılgan Yapıda Olduklarına Dikkat Çekmesi Hz. Peygamber in (s.a) İnsanlarda Bulunan Özür Sebebiyle Alay, Gıybet Edilmesini, Lakap Takılmasını Men Etmek Suretiyle Mü minleri Eğitmek İstemesi Hz. Peygamber'in (s.a) Gerekli Şartlara Uymaları Halinde Kadınların Mescide Gitmelerine Müsaade Etmesi 122 x

11 Kadınların Mescide Gitmelerine Müsade Eden Rivayetler Kadınların Mescide Gitmesine İzin Verilmesine Rağmen Evlerinde Namaz Kılmalarının Kendileri İçin Daha Hayırlı Olacağını Gösteren Rivayetler Hz. Aişe nin Birtakım Sebeplere Dayanarak Kadınların Mescide Gitmelerini Hoş Görmediğini Belirtmesi Kadınların Devlet Başkanlığı Meselesi ve Siyasi Faaliyetlerdeki Yeri İslam da Ailenin Önemi; Eşlerin Birbirlerine Karşı Hak ve Sorumlulukları Hz. Peygamber in (s.a) Kadınların Fikirlerine Vermiş Olduğu Ehemmiyet Hz. Peygamber in (s.a) Hanım Sahabelerle Latifeleşmesi (Şakalaşması) SONUÇ KAYNAKÇA xi

12 KISALTMALAR (r.a) :Radiyallahu Anhü (s.a) :Sallallahü Aleyhi Age :Adı Geçen Eser Agm :Adı Geçen Makale AÜİFD :Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi AÜTAD :Ankara Üniversitesi Tarih Araştırmalar Dergisi ATAÜİFD :Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi b. :Bin(Oğlu) bnt. :Binti(Kızı) bkz. :Bakınız C. :Cilt Çev. :Çeviren DAD :Dini Araştırmalar Dergisi DEAD :Din Eğitim Araştırmalar Dergisi DEÜ :Dokuz Eylül Üniversitesi D.K. :Dede Korkut DİA :Diyanet İslam Ansiklopedisi DİB :Diyanet İşleri Başkanlığı DİD :Diyanet İlmi Dergi ET. :Erişim Tarihi Hz. :Hazreti İA :İslam Ansiklopedisi İAD :İslami Araştırmalar Dergisi İSAV :İslami Araştırmalar Vakfı İÜ :İstanbul Üniversitesi İYD :İslami Yayınlar Dergisi M. :Miladi md. :Madde MEB :Milli Eğitim Bakanlığı OMÜ :Ondokuz Mayıs Üniversitesi s. :Sayfa vii

13 SDÜ SÜİFD TDV Trc. TTK. ty. USA vd. Yay. Ylt YYÜİFD :Süleyman Demirel Üniversitesi :Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi :Türkiye Diyanet Vakfı :Tercüme eden :Türk Tarih Kurumu :Tarih yok :Uluslar arası Sosyal Araştırma Dergisi :Ve diğerleri :Yayınları :Yüksek Lisans Tezi :Yüzüncü Yıl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi viii

14 ÖNSÖZ Asırlar boyu kadın, her daim tartışma konusu olmuş ve birçok hak mahrumiyetine maruz kalmıştır. Hâlbuki Allah (cc) kadın ve erkeği aynı değer ölçüsünde yaratmış olup her ikisine de belli sorumluluklar yüklemiştir. Yaratılış bakımından bir farklılığı bulunmayan kadın ve erkeğin bazı vazifelerinin farlılık göstermesi onun diğerinden aşağı bir konumda veya daha değerli derecelere sahip olduğu anlamına gelmemektedir. Buna rağmen birçok eski medeniyetlerde ve bazı dini akidelerde kadın, daima erkekten aşağı konumda görülmüş, zaman zaman eşya ve hayvandan farksız sayılmıştır. Bu medeniyetlerde kadın adeta çarşıda ve pazarda satılan bir eşya değerindedir. Bu dönemlerde kadın, kendi kendine yeten, sahip olduğu mülkiyetini yönetebilecek beceriye sahip olan değil, her daim bir erkeğin gözetimi ve himayesi altında olabilecek bir varlık olarak düşünülmüştür. Aslında yaratılış itibariyle erkeğe göre fiziki açıdan güçsüz olan kadının bir erkeğin himayesi ve koruması altında olması onun fıtratına aykırı değildir. Fakat hoş olmayan İslam dini açısından bu himaye ve korumanın köleliğe ve esarete dönüştürülmesidir. Bazı din ve inançlarda insanoğlu kadının ruhunun var olup olmadığını tartışırken İslam dini kadına tam anlamıyla hak ettiği değeri vermiştir. Tüm insanlığa gelmiş olan bu din, kadının aşağılanmasını, hakkının gasp edilmesini Kur an-ı Kerim de ve Hz. Peygamber in (s.a) uygulamalarıyla kesin bir dille yasaklamıştır. Nitekim Hz. Peygamber (s.a) kadınları değersiz kılan düşünceleri kınamış ve bu hususta erkekleri uyarmıştır. Hz. Peygamber in (s.a) bu uyarıları muhtemelen ashabına tesir etmiş olacak ki onlar kendileri için ayet iner endişesiyle kadınlar hakkında olumsuz bir tavır sergileyememiştir. İslam dini kadını, yapıp ettiklerinden sorumlu tuttuğu gibi, onu bir kız, bir eş, bir anne olarak değerli bir mevki ve makama yükseltmiştir. Bunun yanında İslam ın öğretileri ışığında Hz. Peygamber kadınları topluma kazandırmak için onların eğitimine ihtimam göstermiştir. Hz. Peygamber in kadınların eğitimi hususunda göstermiş olduğu gayretler sonucunda kadınlar ilim alanında büyük mesafeler kat etmiştir. Öyle ki birçok konuda sahabe, kadınların görüşlerine başvurmuştur. Bunun yanında kadınlar ilim alanında çok sayıda öğrenci yetiştirmiştir. Hz. Peygamber in uygulamaları neticesinde kadınlar sosyo-ekonomik, siyasi ve toplumsal hayatta birçok faaliyetlerde yerini almıştır. Netice itibariyle Kur an ın ix

15 öğretileriyle Hz. Peygamber, toplumu yeniden şekillendirmiş ve kadının değerli bir varlık olduğunu toplumun hafızasına yerleştirmiştir. Dört bölümden meydana gelen çalışmanın birinci bölümünde; İslam dini ile birlikte toplum ve aile içinde belli hak ve özgürlüklere sahip olan kadının durumunu idrak edebilmek amacıyla eski medeniyetlerde, Hıristiyanlık ve Yahudilik dininde, cahiliye döneminde kadın ve kadının sosyal konumu anlatılmaya çalışılmıştır. İkinci bölümde ise, İslam öncesi medeniyetlerde ve dinlerde birçok haksızlıklara maruz kalmış olan kadının İslam ın gelmesiyle kazanmış olduğu değerler anlatılmaya çalışılmıştır. Üçüncü bölümde, Hz. Peygamber in (s.a) kadının sosyal konumu ve ahlaki eğitimi ile ilgili rivayetlerindeki eğitsel değerleri tespit edebilmek için kadının eğitimine verilen önem ayrıntılarıyla ele alınmıştır. Ayrıca kadının sosyal hayatta var olmasına en büyük katkısı olan eğitim kurumları incelenmiş olup, bu eğitim-öğretimin kadının üzerindeki etkileri anlatılmıştır. Bunun yanında Hz. Peygamber in (s.a) kadınlar hususundaki uygulamaları ve bazı konularda onları teşviki neticesinde kadınların sosyal hayattaki faaliyetleri eğitsel çerçevede anlatılmaya çalışılmıştır. Bu bilgiler ışığında son bölümde Kütüb-i Sitte içerisinden Hz. Peygamber in (s.a) tezimizle ilgili rivayetleri tespit edilmiş ve bu hadisler eğitsel değer açısından incelenip değerlendirilmeye tabi tutulmuştur. Bu bölümde Hz. Peygamber in söylemiş olduğu hadislerde ne söylediği değil ne demek istediği eğitsel açıdan değerlendirilmeye çalışılmıştır. Bu hadislerden kadınların sosyal statüsü ve onların ahlaki karakterleriyle ilgili olanları seçilmiş olup, eğitsel açıdan hadisler irdelenmiştir. Bu çalışmada yol göstermek suretiyle yardımlarını esirgemeyen danışman hocam Prof. Dr. Osman Eğri Bey e ve teknik konularda büyük gayret ve çaba sarf eden eşim Hatice Akkaya ya teşekkür ederim. x

16 GİRİŞ 1. PROBLEM İnsanlığın var olduğu günden beri kadının kendisi, konumu ve yeri tartışıla gelmiştir. İslam ın insanlığa tebliğ edilmesiyle birlikte kadın, kendi yerine ve hak ettiği sosyal konuma ulaşmıştır. Hz. Peygamber in (s.a) hadislerinin yanlış anlaşılmasından ötürü İslam âlimlerinde kadınlar hakkında yanlış düşünceler hâsıl olmuş; bunun yanında onlar kadınların eğitimine ve sosyal hayata katılmasına karşı çıkmışlardır. Günümüzde bazı ilim adamları Hz. Peygamber in (s.a) Kur an ın ruhuna aykırı olarak kadınların aleyhine sözler sarf etmesinin mümkün olamayacağı düşüncesiyle hadisleri reddetme yolunu tutmuşlardır. Bazı kesimler ise İslam ın kadına hayatın hiçbir yerinde değer ve önem vermediğini bu hadisleri temel alarak iddia etmişlerdir. Özetle belirtmek gerekirse Hz. Peygamber in (s.a) zikretmiş olduğu hadislerinin eğitsel değer taşıyabileceği pek de dikkate alınmamıştır. Kur an ı yaşayan Hz. Peygamber in (s.a) hayatın her döneminde ve evresinde kadına layık olduğu değeri verdiği görülmektedir. Bunun yanında Hz. Peygamber (s.a) kadınların eğitimine en az erkeklerin eğitimi kadar önem vermiş ve bu konuda azami ölçüde gayret sarf etmiştir. Hz. Peygamber in (s.a) uygulamalarına bakıldığında bu hadislerin anlam ve maksatlarının farklılık arz etmesinin mümkün olmayacağı aşikârdır. Bu nedenle hadisleri incelerken benzetme sanatı ve mecaz anlam gibi söz sanatlarının Hz. Peygamber ce (s.a) kullanılmış olma ihtimalini dikkate alarak hadisleri daha geniş bir perspektiften ele almak ve onların vermek istediği eğitsel mesajı yakalamak daha doğru olacaktır. Ayrıca Hz. Peygamber in (s.a) bulunmuş olduğu fiziki ve sosyal şartları, muhatabın fıtri özelliklerini göz önünde bulundurmak onun vermek istediği eğitimi ve maksadı anlamak açısından önem arz etmektedir. Bundan dolayı hadislerin yanlış yorumlanmasının neticesinde oluşan bu fikriyatın anlamsız bir çaba olduğunu tespit etmek maksadıyla ayetler ve hadisler ışığında Hz. Peygamber in (s.a) uygulamalarını öğrenmek eğitsel değerleri ortaya koymak adına faydalı olacaktır. Bu düşünce çerçevesince objektif bilgiler ışığında konuyu araştırıp doğru analizler yaparak eğitsel değerleri ortaya koyabilme arzusunu taşımaktayız. 1

17 2. AMAÇ Eski medeniyetlerde ve tahrif edilmiş inançlarda kadının aşağılanmış bir varlık olan kadının İslam ın gelmesiyle birlikte şahsiyet kazandığını, toplum ve aile içerisinde hak etmiş olduğu değeri bulduğunu tespit etmek bu çalışmanın amaçlarından biri olmuştur. Ayrıca kadınlar, bu alanların dışında birçok mesleki faaliyetlerde bulundukları gibi eğitimde de ileri düzeyde kendilerini göstermiştir. Kadınlar Hz. Peygamber in öğretileri ışığında kendilerini yetiştirdikleri gibi ilim sahasında da faal olarak yer almıştır. Çalışmanın asıl amacı ise, Hz. Peygamber in (s.a) kadınlarla ilgili bir hadisi söylerken eğitsel değer açısından onun kadın ve erkeğe nasıl bir davranış kazandırmak istediğini anlamaya çalışmaktır. Ayrıca günümüzde halen bir takım farklı görüşlere sebep olan hadislerin zahiri anlamı dışında eğitsel bir değer taşıdığı muhtemeldir. Bu noktada Hz. Peygamber in (s.a) sözlerinin bazen yanlış değerlendirilmiş olma ihtimali tespit edilmeye çalışılmıştır. 3. KAPSAM ve SINIRLILIK Çalışmamız Din Eğitimini teolojik boyutuyla ele almaya çalışan bir çalışmadır. Bu sebeple konumuz daha çok dini kaynaklar kullanılarak açıklanmaya çalışılmıştır. Konumuzu ihtiva eden kadınlarla ilgili rivayetler tezimiz doğrultusunda irdelenmiş ve değerlendirilmiştir. Ayrıca konumuzla ilgili olan ayetlerden de yararlanılmıştır. Kadınlarla ilgili değerlendirilmeye tabi tutulan hadis rivayetleri Kütüb-i Sitte hadisleri ile sınırlandırılmıştır. Fakat konunun gidişatı sebebiyle delil göstermek veya konuyu açıklığa kavuşturmak kastıyla Kütüb-i Sitte dışındaki güvenilir hadis rivayetlerine de başvurulmuştur. 4. YÖNTEM Çalışmamızda şöyle bir yol takip edilmiştir: 1. Konumuzla ilgili Kur an daki ayetler incelenmiştir. Bunun yanında Kitab-ı Mukaddesten konumuzla ilgili bölümlerden faydalanılmıştır. 2. İlgili rivayetler güvenilir kaynaklardan seçilmiş olup hadislerin Türkçe metinleri alınmıştır. 3. İlgili rivayetler konularına göre eğitsel birşekilde başlıklandırılmıştır. 2

18 4. İlgili rivayetlerin benzerlerinden sadece bir tanesi alınmış olup konuyla alakalı başka hadisler varsa onlardan da yararlanılmıştır. 5. Konuyla ilgili akademik çalışmalar araştırılıp incelenmiştir. 6. Son olarak konuyla ilgili hem hadis hem de din eğitimi alanındaki akademisyenlerle görüşülmüştür. 5. VARSAYIM 1. İslam öncesi medeniyetlerin ve tahrif edilmiş dinlerin aksine İslam kadına değer vermiştir. 2. İslam öncesi medeniyetlerin ve tahrif edilmiş dinlerin aksine İslam kadının sosyal konumunu yükseltmiştir. 3. İslam öncesi medeniyetlerde ve tahrif edilmiş dinlerde sosyal çevrede ve ailede hor görülen kadın İslam dini ile birlikte bu alanlarda kimlik ve kişilik kazanmıştır. 4. Bazı kesimlerce iddia edilen İslam ın kadına değer vermediği hipotezi gerçeği yansıtmamaktadır. 5. Bazı kesimlerce iddia edildiği gibi Hz. Peygamber in (s.a) kadınlarla ilgili doğrudan ya da dolaylı olarak söylemiş olduğu hadisler Kur an ın ruhuna aykırı değildir. 6. Hz. Peygamber in (s.a) kadınlarla ilgili doğrudan ya da dolaylı olarak söylemiş olduğu hadisler eğitsel değer taşımaktadır. 7. Muhtemelen Hz. Peygamber (s.a) kadınlara bir takım değerler kazandırmak istediğinde bazı hadisleri mecazi anlam gibi söz sanatlarına başvurarak dile getirmiştir. 8. Hz. Peygamber (s.a) İslam öncesi dönemlerdeki uygulamaların aksine kadının eğitimine büyük bir ihtimam göstermiştir. 9. Hz. Peygamber in (a.s) uygulamaları neticesinde kadınlar birçok sosyal ve ilmi faaliyetler içerisinde yerini alabilmiş ve kendilerini ifade edebilme özgürlüğüne sahip olabilmiştir. 10. Hz. Peygamber (s.a) birçok mesleki alanlarda kadınları eğitmiş ve onları mesleki faaliyetlere teşvik etmiştir. 11. Hz. Peygamber (s.a) sosyal alanlarda olduğu gibi ahlaki değerler hususunda da kadınları eğitime tabi tutmuştur. 12. Hz. Peygamber (s.a) kadınların hassas ve narin yapıda olduklarına dikkatleri çekerek ashabını bu hususta eğitime tabi tutmuştur. 3

19 BİRİNCİ BÖLÜM İSLAMİYETTEN ÖNCE KADININ DURUMU 1. İSLAM ÖNCESİ MEDENİYETLERİN KADINA BAKIŞI ve KADININ SOSYAL KONUMU İnsanlığın var olduğu günden beri kadın çoğu zaman geri planda bırakılmıştır. Kadının şahsiyeti, konumu ve yeri çağlar boyunca tartışılmış olup kadına karşı olumsuz bir tavır sergilenmiştir. Asırlar boyu kadın, kocasının ölmesiyle yakıldığı, ruhunun varlığının tartışıldığı, erkeğin hizmetkârı olarak yaratıldığının düşünüldüğü ve Şeytan ın kapısı olarak görüldüğü aşamalarından geçmiştir. 1 Hz. Peygamber in (s.a) İslam dinini tebliğ etmeye başlamasıyla birlikte kadın ulvi bir konuma yükselmiş ve hak ettiği değere sahip olmuştur. İslam dininin kitabı Kur an-ı Kerim ve Hz. Peygamber in sünnetiyle hak ettiği değere kavuşan kadının şahsiyetini ve konumunu daha iyi idrak edebilmek için eski medeniyetlerin kadına bakışını irdelemek yerinde olacaktır Eski Mısır Medeniyetinde Kadın Eski medeniyetlerde kadının herhangi bir hak ve değere sahip olmadığı genel bir kanıdır. Eski Mısır, dünyanın en eski ve ilerlemiş medeniyeti olarak görülmesine rağmen kadın bu medeniyet içerisinde hak ettiği değere sahip olamamıştır. İlk zamanlar kadın ve erkek eşit haklara sahip olabilmişse de sonraki dönemlerde Firavun bu hakları onun elinden alarak onu köleleştirme gayretinde olmuştur. 2 Hâlbuki ilerlemiş bir medeniyetten beklenen kadının şahsiyetini ve konumunu yükseltmesidir. Fakat Mısır kralları kanlarını koruyabilmek için kız kardeşleriyle evlendikleri gibi bazen de kendi kızlarıyla evlenebilmişlerdir Krallardaki bu durum halka da sirayet etmiş ve kadın cinsi bir meta olarak görülmüştür. Ayrıca hiçbir şekilde kadın mülk edinme hakkına, mirasçı olma ve evlilikte söz sahibi olma salahiyetine sahip olamamıştır. Kadınlar çarşıya 1 Mustafa es-sıbai, Tarih Boyunca Kadın haklarının Gelişimi ve Müslüman Kadının Hukuku, İslam da Kadın Hakları, Rağbet Yay. Ankara, 1993, C. I, s ; Fatma Köksal, Müctehidlerin Kadın Aleyhine Taraflı Tutumlarının Sebebi, İslamiyat, 2000, C. III, S. 2, s Salih Akdemir, Tarih boyunca Kur an ı Kerim de Kadın İslami Araştırmalar, 1997, C. X, S. 4, s

20 gitmek istediklerinde dahi yanlarında silah veya kendilerini koruyan biri olmadan gidememişlerdir Babil Medeniyetinde Kadın Babil medeniyetinde, Babil hükümdarı Hammurabi tarafından meydana getirilen ve Hamburabi Kanunları adıyla şöhret bulan yasada aile hakları bakımından kadın lehine olabilecek bazı maddeler yer almıştır. Kanun sadece bir kadınla evlenmeyi öngördüğü halde, bazı durumlarda birden çok kadınla evliliği ve odalık bulundurmayı kabul etmiştir. 4 Ayrıca kadının evlenmeden önce yabancı bir kimse ile cinsi temas kurması kanun gereği yerine getirilmesi gereken bir durum olmuştur. 5 Bunun dışında bir adam başka birinin kızını katletmişse o kişiye, öldürmesi veya kendine köle yapması için kendi kızını vermesi gerekmiştir. 6 Kadın bu dönemde bir eşya gibi görülmüştür. Örneğin bir adamın kız çocukları evlenme yaşına girdiklerinde, onları erkeklerin toplandığı alana getirip kızlarının en güzelinden başlayarak en çirkinine doğru onları erkeklere satmıştır. Boşanma hakkı ise sadece erkeğe ait olmakla birlikte eğer kadın Sen kocam değilsin tarzında bir ifade kullanmışsa boğularak öldürülmeye mahkûm edilmiştir. Ayrıca kadınların bir kısmı veya onların velileri erkeğe mehir ödemişlerdir. Eğer kocası onu sebepsiz boşamışsa kadın vermiş olduğu mehri geri alarak onu kullanma hakkına sahip olmuştur Hind Medeniyetinde Kadın Hind medeniyetinde, Hind kanunlar kitabı kadını kötü bir bakış açısıyla tasvir etmektedir. Kadın; hayatın sonu, ölüm, yeryüzünün cehennemi, ağu, zehirli yılanlar, her şeyi yok eden ateşten daha beter yaratıklar olarak resmedilmişir. 8 Kadına kocasının ölümünden sonra hayat hakkı dahi verilmemiş, kocası öldüğü gün ya öldürülmüş ya da kocasıyla beraber canlı canlı yakılmıştır. Ayrıca eski Hind hukukuna göre, kadın; evlenme, miras ve diğer muamelelerde hiçbir hakka malik değildir. Kadın zayıf kişiliğe ve kötü bir ahlaka sahiptir. Bu sebeple muhakkak bir erkeğe bağlı olmak zorunda 3 Abdulhalim Mahmud, Müslüman Kadının Şahsiyeti Kültür ve Daveti, Çev. Veysel Bulut- Mustafa Nuhoğlu, 2. Baskı, Ravza Yay. İstanbul 2001, s. 24; Edip Köroğlu, Evlilik ve Cinsel Hayat, 1. Baskı, Motif Yay. İstanbul s Avram Galanti, Hamurabi Kanunu, Kağıtcılık ve Matbaacılık, İstanbul 1925, s.84; Bekir Topaloğlu, İslam da Kadın, 20. Baskı, Ensar Neşriyat, İstanbul 2008, s Köroğlu, a.g.e. s Mehmet Dikmen, İslam Hukuku na Göre Ailede ve Toplumda Kadın, Cihan Yay. İstanbul 2010, s Mahmud, a.g.e. s İbrahim Canan, Hz. Peygamber in Sünnetinde Terbiye, 2. Baskı, Işık Akademi Yay. İzmir 2010, s

21 kalmıştır. 9 Kadın, kocasının sevgisi için - kocası kadına bıkkınlık verse bile- bütün gücüyle ona hizmet etmek mecburiyetinde kalmıştır. Ayrıca kadın kocasına huşu ile şöyle nidada bulunmuştur: Ey efendim veya ey ilahım. Yine kadının her zaman kocasının arkasından yürümesi zorunlu kılınmıştır. Yüksek tabaka kadınları haricinde kadının öğrenim hakkı da olmamıştır. Kadın bir Brahma ile izdivaç yaparsa felsefe öğrenemez. Çünkü kadın felsefe öğrenirse ölüme, hayata, acıya ve lezzete felsefi bir düşünceyle yaklaşır. Böylece kocasına her zaman boyun eğmeyi reddeder inancıyla kadının felsefe öğrenimi yasaklanmıştır Çin Medeniyetinde Kadın Çin medeniyetinde, kadın insan olarak görülmemiş, ona isim bile takılmamıştır. Kadın 1, 2, 3 diye sayı ile çağırılmıştır. Buna karşılık erkek çocuklar değerli ve makbul sayılmış, kız çocuklar ise domuz diye anılmıştır. 11 Çocuğu çok olan ve onların bakımında zorlanan aileler özellikle kız çocuklarını zararlı hayvanlar öldürsün diye tarlalara bırakmışlar ve bundan ötürü üzüntü de duymamışlardır. 12 Bu medeniyette kadın, erkeğin şehvetini zina yoluyla doyuran bir varlık olarak telakki edilmiştir. Evlenen kızın nikâh sözleşmesi sanki kölelik sözleşmesi olup, kocasına ve onun ailesine hizmet etmekle kız yükümlü tutulmuştur. Bu hizmet ölüm onu hür kılıncaya kadar devam etmiştir. 13 Çin medeniyetinde kadın kocasıyla beraber yemek yiyememiştir. Kadın tek başına yemeğini yemiş, yediği de kocasından arta kalan şeylerden başka bir şey olmamıştır. 14 Ayrıca Çin in bazı bölgelerinde nehir tanrısına kurban edilmek üzere bir kız çocuğu sal üzerine oturtulmuş ve bu sal batırılmıştır İran (Sasani) Medeniyetinde Kadın İran (Sasani) medeniyetinde, kız kardeşlerle evlilik hoş karşılanmış, hatta bu durum teşvik edilmiştir. Kan akrabalılığın, kız kardeşin ve annelerin saygıya değer hiçbir ehemmiyetleri olmamıştır. 16 Öyle ki Mazdek Felsefesi ne göre kadın, susayan 9 Mustafa Sıbai, el- Mer Beyne l- Fıkh ve l Kanun, Çev. İhsan Toksarı, Nida Yayınevi, İstanbul 1969, s Mahmud, a.g.e. s ; Köroğlu, a.g.e. s Topaloğlu, a.g.e. s. 26., Dikmen, a.g.e. s Mahmud, a.g.e. s Mahmud, a.g.e. s Akdemir, a.g.m. s Eberhard, Wolfram, Çin Tarihi, 2. Baskı, TTK, Ankara 1987, s Topaloğlu, a.g.e. s. 26; Dikmen, a.g.e. s

22 her erkeğin yararlanabileceği bir çeşme olarak tarif edilmiştir. 17 Kadının hayız dönemlerinde uzlete çekilmesi şart olmuş ve bu uzlet sosyal hayatın her alanını kapsamıştır. Böyle bir durumda kadın hiçbir yere çıkamamış, kimseye görünememiş ve herhangi bir kimseyle oturup bir şey yiyememiştir. Hiçbir İranlı, kız çocuk sahibi olmayı kabullenememiştir. Çünkü kızlardan babası dışında herkesin faydalanması gerektiği düşüncesi onlarda hâkim olmuştur. Nitekim evlerine gelen misafirlerin faydalanabilmeleri için cariyelerini onlara sunmuşlardır. 18 İran medeniyetinde, evlenirken kız ailesinden satın alınarak, belirlenmiş olan çeyizi de baba veya akrabası tarafından karşılanarak koca evine götürülmüştür. Koca zifaf gecesinin sabahında kadına bin ila iki bin gümüş ve iki altınlık bir sabah bahşişi vermesi de o dönemin adetlerinden olmuştur Yunan ve Isparta Medeniyetinde Kadın Yunan medeniyetinde, kadının hiçbir değeri ve saygınlığı olmamıştır. Kadın toplum içinde aşağılık bir yaratık olarak görülmekle birlikte ahlaki açıdan da en düşük tarzda, her türlü zillete ve hakarete layık bir mahlûk olarak görülmüştür. O, toplumun gözünde sadece erkeğin şehevi duygularını gideren bir yaratık olarak tahayyül edilmiştir. Yunanlılar, adına Pandora dedikleri hayali bir kadın oluşturmuşlar ki, bu kadın mitolojiye göre her türlü musibetin, felaketin ve acının sebebi olarak gösterilmiştir. 20 Kadın şehvet aracı olarak görülmesinden olsa gerek bütün meydanlarda çıplak kadın heykelleri dikilmiş, böylece bu çıplaklık putlaştırılmıştır. 21 Kadın, hayatı boyunca bir erkeğin buyruğu altında olduğu gibi evlendirme işi de erkeğe ait olmuştur. Erkek istediği bir erkeği ona koca diye kabul ettirmiştir. Ayrıca kadını boşamak isteyen erkeğe mutlak hak ve salahiyet verilmişti. Ancak bazı durumlarda kadın boşanma talebinde bulunabilmiştir. Fakat erkek mahkemeye gidecek olan kadının yolunu bekleyerek ve onu engelleyerek zorla evine geri döndürmüştür. 22 O dönemde bir erkeğin evlenmesinin en önemli gayesi şehevi duygularını tatmin etmek, erkek çocuk sahibi olmak, evde mal mülk üzerine bir bekçi ve hizmetçi getirmek olmuştur. Atina da ev kadınlarının bütün hayatı evin içerisine ait olup onların toplumsal 17 Mehmet Emre, İslam da Kadın ve Aile, Bedir Yay. İstanbul 1974, s Mahmud, a.g.e. s Hayrettin Karaman, İslam Hukuk Tarihi, 4. Baskı, İz Yay. İstanbul 2004, s Ebu-l A la el-mevdudi, Hicab, Çev. Harun Ünal, 2. Baskı, Ağaç Yay. İstanbul 2004, s Köroğlu, a.g.e. s Sıbai, a.g.e. s ; Dikmen, a.g.e. s

23 hayatın içerisinde yer almaları mümkün olmamıştır. Bu evlerde kadınlara özel olarak bölümler ayrılmıştır. Kadınların en önemli görevleri çocuk doğurmak, onları yetiştirmek ve ev işleri ile meşgul olmaktan öte geçmemiştir. Sadece fakir kadınların ev dışında çalışmaları normal karşılanmıştır. Bu kadınlar tarlada isçi, pazarda satıcı, çocuk bakıcısı, sütanne ve hizmetkâr olarak çalışmışlardır. 23 Bununla birlikte kadının herhangi bir konuda görüşüne başvurulmamış ve hiçbir işe karışmasına müsaade edilmemiştir. 24 Isparta da doğurgan olan kadın, kocası dışındaki kimselerle cinsi münasebette bulunması için zorlanmıştır. 25 Isparta da sakat çocuk doğuran kadın devlete asker olabilecek sağlıklı bir erkek çocuk meydana getiremediği için öldürülmeye mahkûm edilmiştir. 26 Kadını aşağılama ve karalama anlayışını Yunan düşünürlerin görüşlerinde de görmek mümkündür. Eflatun a göre kadın Orta malı olarak elden ele dolaşıp durmalı. dır. Aristo ya göre Kadın yaratılışta yarım kalmış erkek tir. 27 Bu sebeple bir erkeğin dengi yine başka bir erkektir. Kadının değeri konusunda Demostin şöyle bir tabirde bulunmaktadır: Lezzet için iffetsiz kadınlar, günlük bedenimizin sağlığı için dostlar, meşru çocuk doğursunlar, samimiyetle eve itina göstersinler diye kadınlar edinirdik. Yunan medeniyetinde kadının değeri ve yeri bundan öte gitmemiştir Roma Medeniyetinde Kadın Roma medeniyetinin ilk dönemlerinde kadınların örtünmesi söz konusu olmamıştır. Ancak kadınlar ve genel anlamda gençler ailevi kurallara bağlı kalmışlardır. İffetli olmak kadın için saygıya mazhar olması bakımından önemlidir. Roma toplumunda erkekle kadın arasında meşru bir akit olmaksızın birliktelik söz konusu olmamış ve bu durum asla hoş karşılanmamıştır. Bu dönemde kadının toplumda saygın bir yere sahip olması ancak ailede anne olmasına bağlı olmuştur. 29 Bunun yanında Romalılarda doğan çocuğu, kız veya erkek olsun, baba aileye dâhil etmek mecburiyetinde değildir. Hatta doğan çocuk babasının önüne bırakılmış, baba onu 23 Ayşe Gül Akalın, Eskiçağda Grek Kadının Toplumsal Yaşantısı, AÜTAD, Ankara 2003, C. XXI, sayı: 33, s Süleyman Ateş, İslam a İtirazlar ve Kur an ı Kerim den Cevaplar, Yeni Desen Matbaası, Ankara 1966, s Topaloğlu, a.g.e. s Canan, a.g.e. s Mehmet Birekul, Peygamber Günlerinde Kadın, 1. Baskı, Yediveren Kitap, Konya 2004, s Mahmud, a.g.e. s Mevdudi, a.g.e. s

24 kucağına alıp yukarı kaldırırsa ailesine dâhil etmiş sayılmıştır. Böyle yapmasa çocuk terk edilmiş kabul edilmiştir. Ailede mutlak hâkim baba olmakla beraber çocuklar hakkında istediği gibi tasarruf hakkına sahip olmuştur. 30 Kadın, Roma medeniyetinde ruhsuz bir yaratık olarak görülmüştür. 31 Roma kültüründe kadınlar köle olarak alınıp satılabilmişlerdir. Onlara göre kadın himaye edilmesi gereken bir varlık olarak görülmüştür. Bu devirde bir kızın babası eğer damat adayı ile tokalaşırsa kızın himayesinin artık damat adayına geçtiği anlamına gelmiştir. 32 Zamanla Roma medeniyeti ilerleme kaydedince insanların kadınlar hakkındaki fikirleri ve kadına bakış açıları da değişmiştir. Özellikle aile ve evlilik hukukunda meydana gelen değişiklikler aile nizamının altüst olmasına sebep olmuştur. Yine bu dönemde kadın kanun açısından her türlü serbestliğe hak kazanmış ayrıca kadının üzerinde hiçbir kimsenin hakkı ve hâkimiyeti kalmamıştır. Böylelikle kadınlar mal mülk elde edinebilmişler hatta erkekleri köle olarak satın alabilir hale gelmişlerdir. Özgürleşen kadınlar birkaç adamla evlenebilmiş ve en ufak sebeple eşlerinden boşanabilmişlerdir. 33 Bu devirde toplumda zina yaygın olup devlet tarafından meşru görülmüştür. Zina eden kadınlara vesikalar verilmiş ve kendileri genelevde çalıştırılmışlardır. Öyle ki bu durumdan fakirlerin yararlanabilmesi için ucuz fiyatla mukavele dahi söz konusu olmuştur. Hatta erkekler arasında livâta yaygın olduğu halde toplum bundan rahatsızlık duymamıştır. 34 Bunların yanında Roma medeniyetinde kadına eğitim hakkı tanınmamıştır. Romalılar kadınların konuşma hürriyetlerini engellemek için ağızlarına müzlir denilen demir kilitler takmışlardır. Fakat sonraları Plutarkhus (M.S ) kadının ailede çocukların eğitimi için önemine vurgu yaparak onların eğitim-öğretime dâhil olması gerektiğini belirtmiştir Eski Türklerde Kadın Eski Türklerde, yukarıda anlatılanların aksine kadının toplumdaki yeri saygın bir konumda olmuştur. Hunların, devleti eşleri ile birlikte yönetmesi bu duruma güzel bir örnek teşkil etmiştir. Bu medeniyette kadının mal mülk edinme hakkı olduğu gibi kadın, 30 Dikmen, a.g.e. s Köroğlu, a.g.e. s Nevzat Tarhan, Kadın Psikolojisi, 51. Baskı, Nesil Yay. İstanbul 2010, s Mevdudi, a.g.e. s Mahmud, a.g.e. s M. Faruk Bayraktar, İslam a Göre Kadının Eğitim Öğretimi İslam da Aile ve Çocuk Terbiyesi (II), 2. Baskı, Ensar Neşriyat, İstanbul 2005, s

25 kocasından da saygı görmüştür. 36 Örneğin; Dede Korkut hikâyelerine bakıldığında, kadının toplumsal rolünün diğer medeniyetlere göre daha iyi bir durumda olduğu görülmüştür. Bu öyküye göre Dirse Han bir konu hakkında üzülür ve durumu hanımına açıklar. Hanımı ise onu teselli eder ve tavsiyelerde bulunur. Buradan anlaşılacağı üzere sosyal hayatta gerçek belirleyici baba olsa da aile olgusuna yapılan vurgu, kadın ve erkeğe ayrı ayrı değer verildiğini göstermektedir. Yine D.K masallarında, Kız anadan görmeyince öğüt almaz, oğul atadan görmeyince sofra çekmez. atasözü geçmektedir. Bugünkü çağdaş düşüncenin o dönemde Türklerde var olduğu, kızın anneyi, erkeğin de babasını model aldığı açık bir şekilde görülmektedir. 37 Eski Türk toplumlarında aile önemli bir sosyal birliği ifade ettiğinden kadın ailenin temelini teşkil etmiştir. Kadın erkeğin yegâne yoldaşı, çocuklarının anası olmakla birlikte; o ata binen, gerektiğinde savaşabilen, erkeğe benzer bir görünüm arz etmiştir. 38 Ayrıca ilk Türk yazıtlarından olan Bilge Kağan kitabesinde Kağan sözlerine: Sizler anam hatun, büyük annelerim, hala ve teyzelerim hitabıyla söze başlaması kadının Türk toplumundaki yeri ve önemini göstermektedir. 39 Kız çocuğu için Evin başı, evin yakışığıdır. ; eve gelen gelin için Evi aydınlatan bir ateş. denmiştir. Türklerde çok kadınla evlilik vuku bulmuşsa da ilk kadın evin baş kadını olarak görülmüştür. Ayrıca kadınların bekâretlerini korumaları Türkler için önemli bir husus sayılmıştır. 40 Eski Türklerde kadınlar sosyal statü açısından erkeklerle aynı konuma sahip olmasına rağmen Türklerin daha çok göçebe hayatı sürmesi sebebiyle eğitim ve öğretimin yaygın olduğunu söylemek mümkün değildir. 41 Eski medeniyetlerdeki kadın hususunda toplumlarda var olan yaşantının, düşüncenin ve kültürün bu kötürüm olmuş anlayışa katkısı olduğu gibi dini inanışların da büyük etkisi olduğu yadsınamaz. Bunlardan en önemlisi tahrif edilmiş şekli ile Hıristiyanlık ve Yahudilikte bu manzaranın farklı olmadığı görülmektedir Sıbai, a.g.e. s Tarhan, a.g.e. s Ahmet Saçkesen, Ertabıl Destanında Kadın Tipler, Turkish Studies Dergisi Tunca Kortantamer Özel Sayısı-I, Vol. 2/3 Summer s Saçkesen, a.g.m. s Bahaeddin Ögel, Türk Kültürünün Gelişme Çağları, MEB, İstanbul 1971, s Bayraktar, a.g.m. s Birekul, a.g.e. s

26 1.9. Hıristiyanlık ve Yahudilik İnancında Kadın Hıristiyanlık, Avrupa da özellikle Roma da yaygın hale gelen gayri ahlaki ilişkileri önlemek istemiştir. Çünkü Roma bu dönemde ahlaksızlığın içine saplanmıştır. Hıristiyan din adamları bu durumdan kadınları sorumlu tutmuşlardır. Erkeklerle istediği gibi münasebet kurabilen kadınlar artık papazların indinde pislikten başka bir şey olmamıştır. Papazların gözünde kadın: Onun güzelliğinden sakınılması gerekir. Zira o fitne ve gurur için iblisin silahıdır. 43 Bu sebeple bekârlığın Allah katında evlilikten daha haysiyetli olduğu ifade edilmiştir. Şövalyeler, rahibeler ve papazlar bu inanç sebebiyle evlenmemişlerdir. Çünkü onların anlayışına göre evlenmek Şeytanın kapısına gitmektir. 44 Hıristiyanlık ilk zamanlarda tümüyle gayri ahlaki davranışlara götüren yolları kapamada başarılı olmuştur. Ancak kadın erkek ilişkilerinde savunmuş oldukları fikirler sebebiyle haddi aşacak bir noktaya gelmişlerdir. Çünkü işi sadece kadın bağlamında ele almışlardır. Hıristiyanlığın ilk öncülerinden biri olan Tertullian kadın hakkındaki düşüncesini şöyle ifade etmektedir: Kadın, kendi sebebiyle iblisin insanın ruhuna girdiği varlık İnsanı yasak ağaca yaklaştıran kadın Allah ın yasasına karşı gelen kadın... Hıristiyanların kadınlarla ilgili teorileri bunlarla sınırlı olmamıştır. Hıristiyan âlimlerine göre bir kimse nezih ve pırlanta gibi bir hayat sürmek istiyorsa kesinlikle evlenmemeli, eğer evliyse cinsi temastan uzak durmalıdır. 45 Papaların bu söylemleri hayatın merkezini aileden kiliseye taşımıştır. Kadın, kiliseye göre erkeği baştan çıkaran, ona ilk günahı işleten, nihayet Âdem in cennetten kovulmasına vesile olan bir varlıktır. 46 Bundan dolayı kiliseye göre kadının ruhu yoktur. Kilise nizamını ilk düzenleyenlerden biri olan St. Paul un mektuplarına göre, Kadın, sadece erkek için yaratılmıştır ve kadın her işte kayıtsız şartsız kocasının emrine mahkûmdur. 47 Kutsal kitapta Yaradılış öğretisine göre kadın ve erkek Tanrı imajında yaratılırken; Korintliler öğretisine göre erkek Tanrı nın benzeriyken kadın sadece 43 Dikmen, a.g.e. s Tarhan, a.g.e. s Mevdudi, a.g.e. s Yaradılış, 2: 4-3: 24; 1.Timeteos, 2: Korintliler, 11: 8-9; Mehmed Said Hatiboğlu, Kadına Dinin Verdiğini Fazla Bulanlar, İslamiyat, 2000, C. III, S. 2, s Yaradılış, 1:

27 erkeğin yüceliğini yansıtır. 49 Augustine kutsal kitapta görülen bu çelişkiyi şöyle çözmeye çalışmıştır: Kadın kocası ile birlikte olduğu vakit Tanrı görünümündedir. Bütünleşmiş bir varlık tek bir görünümdür. Kadın tek olduğu zamanda kadın Tanrı görünümünden çok yardımcı işlevi konumundadır. Erkek ise tek olduğunda Tanrı imajında devamlılığını sürdürmektedir. Kadın akıl sahibi olmasına rağmen erkek olmadan Tanrıyı temsil etmesi mümkün değildir. Kısacası kadın tamamlanmamış ve erkeğe göre alt konumdadır. 50 Hıristiyanlık dinine göre eşler birbirleri ile kanlı bıçaklı olsalar bile her ikisinin de boşanma isteğinde bulunmaları mümkün olmamıştır. Bu gibi durumlarda eşlerin nikâhı devam etmiş fakat eşler ayrı hayat sürmüşlerdir. Her iki tarafın başka kimselerle evlenmesi gelmiştir. Bundan ötürü ya rahip-rahibe hayatı yaşanmış ya da gayri meşru ilişkilerin meydana gelmesi mümkün olmuştur. Kilise ise bu konuda ikiyüzlü davranmıştır. Onlar gayri meşru ilişkileri yasaklamış olmalarına rağmen kendileri böyle ilişkilerden çocuk sahibi olmuşlardır. 51 Yahudilik inancında kadının durumu Hıristiyanlıktan farklı olmamıştır. Ailede erkek mutlak hâkim olarak telakki edilmiş ve Yahudi kızları babalarının evlerinde sadece bir hizmetçi olabilmiştir. Baba kızlarını bir eşya gibi satabilmiştir. Kızların babasının bırakmış olduğu mirastan faydalanması kendisinden başka hiçbir varis olmadığı durumlarda gerçekleşmiştir. 52 Eski Ahid de Yaradılış öğretisine göre kadın şeytanla birlikte hareket edip Hz. Âdem i aldatmış ve cennetten kovulmalarına sebep olmuştur. 53 Hz. Havva ölümsüzlüğün sona ermesine sebebiyet vermiş ve kadınların üreme lanetine uğramasından sorumlu tutulmuştur. Bu sebeple Hz. Havva sadece yaşayanların annesidir. Böylece ölümü evrene getiren ve cinselliği ile horlanan Hz. Havva olmuştur Korintliler, 11: Özlem Topcan, Yahudilik ve Hıristiyanlık Din Geleneklerinde Toplumsal Cinsiyet, (Yüksek Lisans Tezi), Ankara Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2010, s Köroğlu, a.g.e. s Neda Armaner, Hadislere Göre Kadının Sosyal Konumuna Umumi Bir Bakış, AÜİFD, TTK Basımevi, Ankara, 1962, s.132; Topaloğlu, a.g.e. s Yaradılış, 3: Süheyla Kadıoğlu, Bitmeyen Savaşım Kadın Hareketleri Tarihi:1, Sel Yayıncılık, İstanbul 2001, s

28 Yahudiliğe göre kadın, erkeğin kaburga kemiğinden ve erkeğe yardımcı olarak yaratılmıştır. 55 Yahudi akidesine göre erkek kadından üstün görülmüştür. Bunun nedeni de Âdem i Havva nın saptırdığına inanılmış olmasıdır. Bundan dolayı kadın lanetli kabul edilmiştir. Nitekim Tevrat ta Kadın ölümden acıdır. Allah nezdinde iyi kimse, kadından kurtulandır. Binde bir erkek arasından iyi bir adam buldum, kadınlar arasında tek bir iyi bulamadım. ibaresi yer alır. 56 Ayrıca Yahudiler her sabah uyandıklarında dini inançları gereği kadın olarak dünyaya gelmedikleri için Allah a şükretme gereği duymuşlardır. 57 Yahudilikte evlilik, kadının satın alınmasıyla vuku bulmuştur. Nitekim Yakub, Laban ın kızı Rahel i yedi yıl hizmette bulunarak almıştır. 58 Fakat Talmud ve Mişnâ metinlerinde kadınların satın alınması kaldırılmış, kadını evlendirme sorumluluğu velisine verilmiştir. Yahudilikte evlenen kızın bakire olması esas alınmıştır. Eğer koca gelinin bakire olmadığını kanıtlarsa kadın taşlanarak öldürülmüştür. 59 Birden fazla kadınla evliliğe cevaz verilmiş, kan ve akrabalıktan doğan bazı sebepler evliliğe mani sayılmıştır. Bu dini inanca göre boşama yetkisi erkeğe ait olup, o bu sayede kadının eline bir boş kağıdı vererek boşama işlemini gerçekleştirmiştir. Kadın başka biriyle evlenir sonra boşanır veya bu kocası vefat ederse tekrar ilk kocasıyla izdivaç yapmasına şer an izin verilmemiştir. 60 Koca çocuksuz ölmüşse, bu defa dul eşiyle kardeşi evlenmiş ve doğacak ilk oğul ölen kardeşin ailesini bu şekilde devam ettirmiştir. 61 Yahudi toplumunda özürlü ve kısır kadınlar eziyetlerin her çeşidine maruz kalmışlardır. Çocuk düşürme nesli tehdit eden en kötü suçlar arasında sayılmış ve bu Rabbi sinirlendiren küfür olarak görülmüştür. Evlenmiş kadına bevle denilmiştir. Kadın kocasının malı sayılmış 62 ve kadının üzerinde her türlü tasarrufa kocası sahip olmuştur. 63 Öyle ki kadının veya evlenmemiş kızının adağını bile evin reisi olarak erkek 55 Tekvin, 2: 21-22; Jan I. Smith, Yvanne Y. Haddad, Havva: İslami Kadın İmajı, Çev: Yasin Aktay, İAD, C. VI, sayı: 1, 1992, s Tarhan, a.g.e. s. 120; Sıbai, a.g.e. s Mehmed Said Hatiboplu, Müslüman Kültürü Üzerine, 1. Baskı, Kitabiyat, Ankara 2004, s Tekvin: Yasanın Tekrarı, 22: Tesniye: 24; Karaman, a.g.e. s ; Sıbai, a.g.e. s Tesniye, 25: 5-6; Sümeyye Kahraman Sürücü, Kur an ve Hadislerde Aile Kavramı, (Yüksek Lisans Tezi), Adana Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana 2006, s Çıkış, 20: Mahmud, a.g.e. s ; Köroğlu, a.g.e. s

29 yok sayabilmiştir. Nitekim Tevrat ta: Nefsi alçaltmak üzere yapılan her adağı ve bağlayan yemini kocası tasdik edebilir ve kocası onu iptal edebilir. denilmektedir. 64 Yahudi toplumunda neslin devamının erkek tarafından sürdürüldüğü inancı erkeklere kızlardan daha fazla değer verilmesine sebep olmuştur. Hatta bu ayrımcılık öyle boyutlara varmıştır ki dini bilgileri elde etmede dahi erkeklere daha fazla önem verilmiştir. Mesela Talmud öğrenmeye erkeklerin 15 yaşında başlaması gerekirken, kadınların Talmud öğrenmeye çalışmaları hoş karşılanmamıştır. 65 Yahudilikte kızlar annelerinden dini bilgileri öğrenmeye çalışsalar bile onlara okuma yazma öğretilmezdi. 66 Eski Ahid de kadınların özellikleri şöyledir: Kadın hilekâr ve kurnaz, 67 düzenbaz, 68 kötülüğün kaynağı, 69 kötülük yapmaya teşvik edici, 70 kötülüğe yardımcı, 71 kibirli, 72 şehvetine düşkün ve zinakâr, 73 kaygısız, 74 ürkek, 75 putperestliğe meyilli ve batıl inançların yayılmasına azim gösteren 76 ve yalancı peygamberlik 77 gibi özelliklere sahip olan bir varlıktır. Yahudilikte kadının şahitliği kabul edilmemiştir. Erkeklerin kadınların arkasından yürümesi de yasak edilmiştir. Yahudilikte erkeğin kadınların arkasından gitmesinin neticesinde onun ahirette nasibinin olmadığı düşüncesini hâkim kılmıştır. 78 Kadınlar adetli dönemlerinde mabede girmesi yasaklanmıştır. 79 Çünkü o adetli dönemlerinde murdar olarak görülmüştür. Bunun yanında pek çok düzenli olarak yapılan dini ibadetlerden de kadın muaf sayılmıştır. Kamusal alanlardaki dini aktiviteleri sadece başörtüleri ile seyredebilme imkânı bulabilmişlerdir. 80 Çünkü onları 64 Sayılar, 30: Zeynel Abidin Ataşalan, Tevrat, İncil ve Kur an a Göre Aile Kavramı, (Yüksek Lisans Tezi), Sütçü İmam Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kahramanmaraş 2008, s Bayraktar, a.g.m. s Süleymanın meselleri, 6: 25-26; 7: 6-27; Vaiz, 7: I. Krallar, 21: II. Krallar, 9: 30-37; Yeramya, 44: Sayılar, 31: 15-16; Nehamya, 13: Yeramya, 7: İşaya, 3: II. Krallar, 23: 7; Hoşea, 4: İşaya, 39: İşaya, 19: Yeremya, 7: Hezekiel, 13: Hakkı Ş. Yasdıman, Yahudi Kutsal Metinlerinde Kadın Karşıtı Söylemler, DEÜİFD, İzmir 2002, S. 15, s Muhammed Hamidullah, İnsan Toplumlarında İbadet Tarihi Ter: Zahit Aksu, Hikmet Yurdu, 2008, C. I, S. 1, s Tümer Günay, Abdurrahman Küçük, Dinler Tarihi, Ocak Yay. Ankara 1988, s

30 her zaman meşgul eden ailevi yükümlülükleri olmuştur. Onlar eşlerine en güzel biçimde hizmet etmekle mükellef tutulmuştur. Yahudilikte kadın sosyal alanda da ayrımcılığa tabi tutulmuştur. Namuslu kadınların evlerinden dışarı -ibadet için bile olsa- çıkmaları uygun görülmemiştir. Kocası isterse onun üstüne kapıyı kilitleyebilmiştir. Kadınların mahkeme kapılarında görülmeleri kadının onurunu haysiyetini aşağılayıcı bir durum kabul edilmiştir. Ayrıca kadınlar kendi isimleri ile değil kocalarının isimleriyle anılmışlardır. 81 Son olarak kadınlarla ilgili Yahudi atasözlerini burada belirtmek yerinde olacaktır. Kadının saçı uzun, aklı kısadır., Erkek evlat büyüten altın dokur, kız çocuk büyüten dertleri ipe dizer. ve Kızın mı var, derdin var! Örneklerinde görüldüğü üzere Yahudi medeniyetinde kadın ikincil konumda ve erkeğin statüsüne çıkamayan bir varlık olarak telakki edilmiştir. 82 İslam dan uzak eski medeniyetlerde ve semavi dinlerdeki kadının konumu incelendiğinde onun hiçbir hakka ve değere sahip olmadığı görülmektedir. Gelinen bu noktada Cahiliye döneminin tetkik edilmesi İslam sonrası kadının sahip olduğu yerin anlaşılabilmesi açısından ayrı bir öneme sahiptir. 2. İSLAM ÖNCESİ CAHİLİYE DÖNEMİNDE KADININ SOSYAL KONUMU Son din olan İslam dini gelmeden önce Arap toplumunun içinde bulunduğu Cahiliye Dönemi 83 irdelendiğinde, bu devrin bakış açısıyla eski medeniyetlerdeki toplumların kadına bakış açısının farklı olmadığı görülmektedir. Bu dönemde de bazı istisnalar dışında kadının aşağılandığı, şahsiyetinin ve onurunun ayaklar altına alındığı yapılan araştırmayla ortaya çıkmaktadır. Ataerkil hayatın hüküm sürdüğü cahiliye Arap toplumunda kadın, ictimai hayatın bir üyesi veya uzvu değil erkek zümresinin şehevi duygularını tatmin eden ve hizmetlerini karşılamakla görevli bir mahlûk olarak telakki edilmiştir. Hayız dönemlerinde kadına yapılan muamele ise cemiyetin kadına bakışının açık bir ifadesidir. Araplar kadınların âdetli dönemlerinde onlarla oturmamışlar ve birlikte 81 Topcan, a.g.e. s Şems Metin, Yahudi Atasözleri, Milenyum Yay. İstanbul 2005, s Arapların İslam dan önceki inanç, tutum ve davranışlarını İslami devirlerden ayırt etmek için kullanılan bu kavram; gayr-ı medenilik anlamına gelir. Ayrıca bu kavram İslam a uymayan her türlü söz, fiil ve davranışı da ifade eder. (Ayrıntılı bilgi için bkz. Fikret Karaman, İsmail Karagöz, vd. Dini Kavramlar sözlüğü, DİB. Yay. Ankara 2006, s. 79; Bkz. Ali İmran, 3/154; Maide, 5/50; Feth, 48/26; Ahzab, 33/33. 15

31 yemek yememişler hatta bu dönemlerinde kadınları obadan, çadırdan, evden göndermişlerdir. 84 Bu demek oluyor ki kadın hayız dönemlerinde esaret hayatına mahkûm edilmiştir. 85 Arap toplumunda kadının, kocasının yanındaki değeri, erkeğin sahip olmuş olduğu malların değerinden fazla olmamıştır. 86 Bir kocanın çadırının içindeki cariyesi ile çadır direğine bağladığı devesi arasında herhangi bir fark olmadığı yapılmış olan uygulamalardan anlaşılabilmektedir. Öyle ki ikisi de miras bırakılabilen alınıp satılabilen bir maldan farksız değildir. 87 Ayrıca kadın bu dönemde kumar masalarında üzerine oynanan bir varlık olmaktan kurtulamamıştır. 88 Cahiliye hayatında erkek savaşan, ganimet elde eden, kadın ise tüketen bir varlık olarak görülmüştür. Cahiliyeye göre kadın olmak utanç verici bir durum olarak telakki edilmiştir. Bu sebeple bir kısım kabileler kız çocuklarını diri diri toprağa gömebilmişlerdir. 89 Bu âdet zamanla yaygın bir hal almaktan kurtulamamıştır. 90 Cahiliye adetlerinde bir erkek çocuk dünyaya geldiğinde bu durum onlar için sevinç ve neşe kaynağı olmuş ve onun için eğlenceler tertip edilmiştir. Kız çocuğunun dünyaya gelmesi ise utanç vesilesi sayılmıştır. Nitekim bu devirde yaklaşık on aileden biri kızını canlı canlı gömmüştür. 91 Arap toplumu, zihinlerinde düşük ve değersiz saydıkları kızları Allah a layık görmüş, gözlerine hoş gelen erkekleri ise kendilerine izafe etmiştir. 92 Meleklerin ise 84 Bu genel durum haricinde bazı istisnalar yok değildir. Mekke nin en ileri gelenlerinden Utbe b. Rebia nın kızı ve ilk Emevi Halifesi Muaviye nin anası Hind in, kocası Ebu Sufyan ı nüfusu altına aldığı ve Mekke de Hz. Muhammed e karşı açılan mücadelede erkekler kadar rol oynadığı siyer kitaplarından anlaşılmaktadır. Hind ile kıyaslanmayacak diğer bir istisna üstün ahlak abidesi ve Mekke de sözü dinlenen Hz. Hatice dir. Şemseddin Günaltay, İslam dan Önce Araplar Arasında Kadının Durumu, Aile ve Türlü Nikâh Şekilleri, Marife Dergisi, 2002, S. 3, s. 190; Armaner, a.g.m. s Ramazan Altıntaş, Cahiliye Arap Toplumunda Kadın, Diyanet İlmi Dergi, DİB Yay. Ankara 2001, C. XXXVII, S. 1, s Ali Osman Ateş, İslam a Göre Cahiliye ve Ehli Kitap Örf ve Adetleri, Beyan Yay. İstanbul 1996, s. 379; Dikmen, a.g.e. s Ali Bardakoğlu, Cahiliye Döneminde Kadın, Sosyal Hayatta Kadın, İSAV, Ensar Yay. İstanbul 1996, s Ali Himmet Berki, Osman Keskioğlu, Hatem ül Enbiya Hazreti Muhammed ve Hayatı, 12. Baskı, DİB Yay. Ankara 1988, s En am, 6/137, 140, 151; İsra, 17/31; Mümtehine, 60/12; Zuhruf, 43/17; Tekvir, 81/ Akdemir, a.g.m. s. 263; Köroğlu, a.g.e. s Seyyid Kutup, Kur an ın Gölgesinde Kadın, Çev, Mustafa Nuhoğlu, 5. Baskı, Ravza Yay. İstanbul ty. s. 63; Neşet Çağatay, İslam Öncesi Arap Tarihi ve Cahiliye Çağı, AÜİF Yay. Ankara 1971, s Nahl, 16/57. 16