KOCAELİ İLİ İZMİT - BALÖREN (BELEN) KÖYÜNDE 1320 (MİLADİ 1904) TARİHLİ SON OSMANLI NÜFUS TAHRİRİ (YAZIM/SAYIM)

Transkript

1 KOCAELİ İLİ İZMİT - BALÖREN (BELEN) KÖYÜNDE 1320 (MİLADİ 1904) TARİHLİ SON OSMANLI NÜFUS TAHRİRİ (YAZIM/SAYIM) Necat ÇETİN * Balören köyü kuruluşu hakkında kısa bilgi: 2009 yılına kadar köyün adı Belen dir. Belen kelime anlamı ile sırt demektir. Köy de adı gibi 380 rakımlı bir sırt üzerine kurulmuştur. Ancak idari birimde aynı isimden bir kaç köy ismi de olunca çeşitli karışıklılar yaşanması nedeniyle adı Balören e çevrilmiştir 1. Anlatımlara göre yaklaşık 470 yıl önce Yavuz Sultan Selim zamanında köyü kuran Tokat Turhal Keçeciler köyünden Tahtacı Yörük lakaplı Keçeci Seyit Ahmet tir. Daha sonraları Eskişehir, Amasya, Çorum- Alaca, Bingöl, Kandıra dan gelenlerle köy bu günkü halini almış. Köyün tamamı Alevi Türkmenlerden oluşmaktadır. Halen köyde Alevi erkânı uygulamaları ve dedelik kurumu devam etmektedir. Köyde cami de bulunmaktadır. Cemevi olup cem ayinleri genellikle kış aylarında yapılmaktadır. Yakınlarda Bayraktar ve Mecidiye köyü de Alevidir. Mecidiye köyü Balkan muhacirlerinden olup Bektaşi köyüdür. Köyde son 15 senedir Sünnilerden kız alış verişi yapılmaktadır. Yılda iki kez özellikle gönül birliği denilen birlik cemi yapılan gelmektedir. Dikkat çeken uygulama her sülalenin ayrı dedesi olmasıdır. Bu durum alevi köylerinde görülen bir uygulama değildir. Emiroğlu sülalesi dede sülalesidir. * Uzman öğretmen-araştırmacı Torbalı İzmir (ncetin1963@gmail.com) 1 2 Mayıs 2014 Günü köy muhtarı 1979 doğumlu Hasan oğlu Ahmet Demir, köy halkından 1945 doğumlu Mehmet oğlu Mehmet Akbaş, 1948 doğumlu Hidayet Kuzu ile Balören köyünde yapılan görüşme. 1155

2 1156 Köydeki sülaleler ve bağlı oldukları alevi ocakları (Tablo:1) Şu anki lakapları Soyadları KEÇECİLER (Keçeci Baba) 1 Hacıoğulları AKBAŞ Tahir Dedeler UÇAR Arif anagil DOĞRU Yetim Dedeler DEMİR Anaçlar URAY Hacıoğlu YAMAN Eminler BABAN GANİOĞLU(Sultan Söylemez) Gözcüler ER Çayırlılar ÖZMEN Esaslar ÇAKALLI Pehlivanlar GÜRCAN Mahmutoğulları DOĞAN Mahmutoğulları ÖZCAN Mahmutoğulları DOĞU ÇOBANOĞULLAR (Pir Sultan) Bilekliler KUZU Halil Hocalar ÖZYILMAZ Çavuş Dedeler YILDIRICI Papazlar SEREN Muallimler ERGÜN Geredeliler ÜNEY Mıstıklar UĞURAĞA KARABIYIKLAR(Sultan Söylemez) Cemaliler ŞİMŞEK İbişler UÇAR Telliler - Ali Çavuşlar TELLİ AŞIK İSMAİLLER (Sultan Söylemez) Ali Celaller YAĞIZ Yukarı evler ŞEN Çeteler TÜKENMEZ Aşık İsmailler - Aliki oğulları AŞIK Karayakalılar TOY Çakır Ahmetler KILIÇ SİVRİOĞULLARI (Kaygısız Abdal) Ali Beyler UZUN Topçular ERMAN Bilaller -Bilal Dedeler ATMACA Sarı Aliler GÜMÜŞ AŞAĞI ALİLER (Kaygısız Abdal) Boyalılar - Kara Mehmetler SARI İzmirliler YEŞİL Gebeşler DAYANIKLI MANSUROĞULLARI (Kaygısız Abdal) Tosbalar ŞAHİN Bölükler ATAKAN SALİHOĞULLARI (Kaygısız Abdal) Nalbantlar OLGUN Velioğulları BİRGÜL ÇAKIR HASANLAR (Kaygısız Abdal) Aşıklar BİNGÜL Aşıklar BİNGÖL Karaböcekler/Başçavuşlar CAN Dozdozlar KARAKUZU Paşa Dayılar UMUTLU

3 Necat ÇETİN Osmanlı Devleti nde Nüfus Sayımı: Osmanlı Devleti nüfus sayımına büyük önem vermiş ve bunu asırlarca toprak yazımı dolayısıyla yapmıştır. 2 Osmanlı Devleti yeni fethettiği memleketlerin arazisini tescil, toprağın mülkiyet ve tasarruf sistemini belirlemek ve vergi miktarlarını tayin ve tespit etmek amacıyla düzenli olarak bu sayımları yapmıştır. Bu sayımlara tahrir denirdi. Tahrirlerin otuz senede bir yapılması kanunla sabitti. Bununla beraber bazen bu süre uzadığı gibi, cülus, bir bölgede toprağa tasarruf edenler arasındaki anlaşmazlıklar, halkın vergilerin adaletsizliğinden fazlaca şikâyet etmeleri, göçler ve salgın hastalıklardan dolayı kısa bir zamanda meydana gelen büyük nüfus değişiklikleri gibi sebeplerden dolayı bu süre kısalır, tahrirler yeniden yapılırdı. 3 Osmanlı Devleti nin kuruluşundan itibaren memleket tahriri adı altında yapılan bu yazım ve sayımlardaki temel amaç asker ve vergi toplamaktı. 4 Bu tahrirlerin başlayış ve bitiş tahrirleri ihtilaflı bir konudur. Ebül ula Mardin e göre ilk tahrir Sultan Orhan ( ) dönemine aittir. Ö.Lütfi Barkan a göre ise, ilk tahrir Sultan Murat döneminde ( ) yapılmıştır. Son tahrir ise Netayic ül Vukuat müellifi Mustafa Paşa ya göre II. Selim ( ) devrinde yapılmıştır. Barkan a göre ise son tahrir III. Murat ( ) devrinde yapılmıştır. Hammer ise, III. Murat devrinden sonra da tahrir yapıldığını belirtmiştir. 5 Tahrirler sonucunda tutulan defterler asker almada ve vergilendirmede başvurulan ana kaynak olması münasebetiyle büyük bir titizlikle saklanmıştır. Ancak devletin yükselme döneminde düzenli bir şekilde yapılan bu tahrirler, duraklama döneminde aksamaya başlamıştır. 6 Bu dönemde devlet kurumları asli vazifelerini yerine getiremeyecek bir duruma gelmiş ve bunun neticesinde de Tahrirler yapılamaz bir hal almıştır. II. Mahmut, ülke yönetimini ele aldıktan sonra Osmanlı Devleti ni dağılma ve çökmekten kurtarmak için yeni düzenlemelere girişmiştir. II. Mahmut içte ve dışta karşılaştığı güçlüklerin üstesinden az da olsa gelince 1826 yılında Yeniçeri Ocağı nı kaldırıp yerine Asakir-i Mensure-i Muhammediye adlı yeni bir ordu kurmuştur. Bu ordunun kurulmasından hemen sonra ordunun giderleri sorunu ortaya çıkmıştır. Kurulan bu ordunun insan ve mali kaynaklarını tespit etmek amacıyla ülke genelinde Müslüman ve Gayrimüslim bütün erkek nüfusunun sayımının yeniden yapılmasına karar verilmiştir. II. Mahmut döneminde ilk nüfus sayımına İstanbul da başlanmış ancak Osmanlı- Rus Savaşı münasebetiyle ara verilmek zorunda kalınmıştır. II. Mahmut Osmanlı-Rus savaşının bitiminden hemen sonra Anadolu ve Rumeli de nüfus sayımına başlanmasına karar vermiştir yılında yapılan nüfus sayımları ile ilgili olarak toplanan meclis öncelikle sayımların kimler tarafından yapılması gerektiğine karar vermiş ve uyulacak nizamnameyi hazırlamıştır. 8 Uzun süredir nüfus sayımı yapılmadığından halkı endişelendirmemek amacıyla sayım memurları din bilginleri arasından seçilmiştir. 9 Bu durumun temel sebebi bu sayımın şeriata aykırı bir durum olmadığını halka göstermektir nüfus sayımını bütün sayımlardan ayıran en önemli özelliği, bu sayımın ilk genel sayım olmasıdır. Ayrıca Rumeli ve Anadolu da yapılmış olan bu ve bundan sonraki genel sayımların tam neticeleri hiçbir zaman neşredilememiş olduğuna göre, 1831 nüfus sayımı neticeleri ilk defa olarak umumi efkâra sunulan sayım olması bakımından da büyük önem taşımaktadır Enver Ziya Karal, Osmanlı İmparatorluğu nda İlk Nüfus Sayımı 1831, Ankara 1943, s Midhat Sertoğlu, Osmanlı Tarih Lûgatı, İstanbul 1986, s Musa Çadırcı, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, Ankara 1997,, s Karal, a.g.e., s Halime Doğru, Osmanlı Devletinde Toprak Yazımından Nüfus Sayımına Geçiş ve Bir Nüfus Yoklama Defteri Örneği, Anadolu Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Dergisi, c.1, Sayı:2, Eskişehir 1989, s Mahir Aydın, Sultan II. Mahmut Döneminde Yapılan Nüfus Tahrirleri, Sultan II. Mahmut Reformları Semineri Haziran 1989, İstanbul 1990, s Çadırcı, a.g.e., s Lütfi Tarihi, c. I, İstanbul 1999, s Karal, a.g.e., s

4 Sayım sonuçlarının değerlendirilmesi ve bundan böyle nüfus işleriyle uğraşılması içim Ceride Nezareti kurulmuştur. 11 Sayımda ilk esas olarak din ayrımı göz önüne alınmıştır. Bütün sancak, kaza ve nahiyelerde sadece erkek nüfus sayılmış, nüfus Müslüman ve Gayrimüslim olmak üzere iki ana gruba ayrılmıştır. Müslüman nüfus kendi içinde yaş durumuna göre ayrılmıştır. Gayrimüslimler ise gelir düzeylerine göre âlâ, evsâd ve edna olarak ayrılmıştır. 12 Müslüman bölgelerinde muhtar bulunan yerlerde muhtarlar, muhtar bulunmayan yerlerde ise imamlar ve ihtiyar meclisleri, Gayrimüslimlerin bulunduğu bölgelerde ise papazlar ve kocabaşılar muhbir olarak görevlendirilmişlerdir. Bu yolla tutulan nüfus defterleri İstanbul a gönderilmiştir. 13 Sayım sonucu hazırlanan icmal defterine göre İslam, Reaya, Kıpti, Yahudi, Ermeni olmak üzere toplam Anadolu da; Rumeli de ise toplam erkek nüfus tespit edilmiştir. 14 Osmanlı Devleti nde 1831 nüfus sayımından sonra başka nüfus sayımları da yapılmıştır te ordunun yeniden düzenlenmesi amacıyla nüfus sayımı yapılmıştır de ilk devlet salnamesi çıkmış, 1864 te vilayet salnameleri yayınlanmaya başlanmıştır. Bilindiği üzere salnameler nüfusla ilgili önemli bilgiler içermektedir. Bu açıdan salnameler Osmanlı nüfus araştırmalarında büyük önem arz etmektedir de Rumeli de, 1856 da Anadolu da ve Suriye de sayımlar yapılmıştır yılında yapılan sayımda kadınların da sayıldığını ve ilk kez düzenli bir nüfus kayıt sisteminin kurulduğunu görmekteyiz. Osmanlı Devleti nde son nüfus sayımına ise 1316 yılında çıkarıla nizamnameye 17 göre 1903 de başlanmış bu da ancak 1907 de tamamlanabilmiştir. 18 Köy nüfus defteri hakkında bilgi: Köye ait iki adet nüfus esas defteri İzmit ilçe nüfus müdürlüğü arşivinde bulunmaktadır. Orijinal tahrir defteri Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü arşivine alınmıştır. Köyde nüfus tahriri 25 Ocak 1320 (1904 M.) başlanmış ve 26 Ocak 1320 (1904 M.) günü bitirilmiştir. Hane reislerinin adı genellikle lakaplarıyla birlikte yazılmıştır. Bir hane reisi bayandır. Tahrirde toplam 50 nüfus hanesinde kişi tespit edilmiştir. Diğer aileler köy doğumludur. Hane halkı en kalabalık aile 10 kişi ile hane:36. soyadı ÖZMEN olan ailedir. 50 hane reisinin birisi Silistre diğerleri ise aynı köy doğumludur. En yaşlı hane reisi hane: yılı doğumlu Süleyman oğlu Ahmet dir. 50 hanenin 39 hanenin soyadı kaydı açıkken 11 hanesinin nüfus kaydı kapalı kayıt konumunda olup işlem görmemektedir. Hane reislerinin ortalama yaşı 39,7 dir. Köyde hane halkını oluşturan kişi sayısı ortalaması 4,5 kişidir. (Bakınız: Tablo:2) 11 Çadırcı, a.g.e., s Tacettin Akkuş, Tanzimat Başlarında Balıkesir Kazası ( ), Balıkesir 2001, s M. Esat Sarıcaoğlu, Milli Tarih Açısından Osmanlı Devleti nde Merkez Taşra İlişkileri, Ankara 2001, s Nuri Akbayar, Tanzimat tan Sonra Osmanlı Devlet i Nüfusu, Tanzimat tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, c. 5, s Akbayar, a.g.m., s Karal, a.g.e., s Nüfus Sicil Nizamnamesi, Dersaadet, Akbayar, a.g.m., s Hane hakkında bakınız: Nejat Göyünç, Hane deyimi hakkında, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi 32,

5 Necat ÇETİN Tablo:2 Kişi sayısı Adet Belen (Balören) Köyü Nüfus Esas Defteri özet 25 / 26 Ocak (Tablo:3) H 21 Hane reisinin adı ve lakabı Babası Doğum yeri Doğum Tarihi T.K.S İbrahim Dayı oğlu Hasan 24 Mustafa Belenören Emiroğlu İbrahim 25 Mehmet Belenören Karabıyıkoğlu Hasan 26 Ali Belenören Uzunoğlu Ali 27 Hasan Belenören Uzunoğlu Hüseyin 28 Hasan Belenören Aşıkoğlu Yusuf 29 İsmail Silistre Mansur oğlu Salim 30 Hasan Belenören İbrahim Dayı oğlu Ali 31 İbrahim Belenören Aşıkoğlu İsmail 32 Ali Belenören Çakıroğlu İbrahim 33 Hasan Belenören Bani oğlu Mahmut 34 Hüseyin Belenören Aşıkoğlu Mehmet 35 Süleyman Belenören Mansur oğlu Arif 36 Hasan Belenören Hüseyin 37 Hasan Belenören Emiroğlu Ali 38 Mehmet Belenören İlçe nüfus müdürü İsmahan Çiçek e ne kadar teşekkür etsem azdır. 21 H.: Hane numarası. Bu günkü aile sıra numarası. 22 Sayımdaki toplam kişi sayısı. 23 Cilt:1. 24 Soyadı: SARI-YEŞİL. 25 Soyadı: DEMİR-URAY. 26 Soyadı: KARAYEL. 27 Soyadı:UZUN. 28 Soyadı:ERMAN-GÜMÜŞ-ÖZMEN. 29 Soyadı:AŞIK. 30 Soyadı:AĞIL. 31 Soyadı:AKGÜL-CAN. 32 Soyadı:AŞIK. 33 Soyadı:ERHİSAR. Hane konumu: Kapalı kayıt 34 Soyadı:ÖRCÜN. Hane konumu: Kapalı kayıt 35 Hane konumu: Kapalı kayıt. 36 Soyadı:ATEŞ-ÇAKALLI. 37 Soyadı:KESKİNER. 38 Soyadı: ER. 1159

6 16 Emiroğlu Halil 39 Hasan Belenören Emiroğlu Tahir 40 Hüseyin Belenören Salih oğlu Ali 41 Veli Belenören Çobanoğlu Ahmet 42 Ahmet Belenören Çobanoğlu Ali 43 Mehmet Belenören Çobanoğlu Ali 44 Halil Belenören Çakıroğlu Mustafa 45 Hasan Belenören Hasan oğlu Hüseyin 46 Hasan Belenören Çakıroğlu Mehmet 47 Ali Belenören Şakir oğlu Ahmet 48 Ali Belenören Çakıroğlu Hüseyin 49 Ali Belenören Uzunoğlu Ali 51 Mehmet Belenören Uzunoğlu Ahmet 52 Mehmet Belenören Uzunoğlu Hasan 53 Mehmet Belenören Hasan 54 İsmail Belenören Ahmet 55 Mustafa Belenören Mansur oğlu Ali 56 Mustafa Belenören Hüseyin 57 Mehmet Belenören Hasan 58 Mehmet Belenören Ali 59 İsmail Belenören Ahmet 60 Süleyman Belenören Ali 61 Süleyman Belenören Aşıkoğlu Arif 62 Hasan Belenören Hüseyin 63 Hasan Belenören Emiroğlu Ali 64 Hasan Belenören Aşıkoğlu Hasan 65 İsmail Belenören Soyadı:BABAN. 40 Soyadı: AKBAŞ - UÇAR 41 Soyadı:BİRGÜL. 42 Soyadı:USLU. 43 Soyadı:ÖZYILMAZ-UĞURAĞ-YILDIRICI. 44 Soyadı:SEREN. 45 Soyadı:ŞENOL-OBUZ. 46 Soyadı:BİRGÜL. 47 Soyadı:KARAKUZU/KARKUZU-TURGUT. 48 Soyadı:CAN-UMUTLU. 49 Soyadı:CAN. 50 Cilt:2. 51 Soyadı:ATMACA. 52 Hane konumu: Kapalı kayıt. 53 Hane konumu: Kapalı kayıt. 54 Soyadı:OLGUN. 55 Soyadı:ŞAHİN. 56 Soyadı:AKSU. Hane konumu: Kapalı kayıt. 57 Soyadı:ŞİMŞEK. 58 Soyadı:ÇEMBERLİ-UZUN. Hane konumu: Kapalı kayıt. 59 Soyadı:TELLİ. 60 Soyadı:ÖZMEN. 61 Soyadı: ÇAKALLI. 62 Soyadı:ONAN. 63 Soyadı:TOY-KILIÇ-ATAKAN. 64 Soyadı:AKBAŞ. 65 Soyadı:TÜKENMEZ-ŞEN,YAĞIZ. 1160

7 Necat ÇETİN 42 Karabıyıkoğlu Ali 66 Ali Belenören İbrahim Dayı oğlu Ahmet 67 İbrahim Belenören Çakıroğlu Salih 68 Süleyman Belenören İbrahim 69 Hasan Belenören Yusuf Dayı oğlu Hüseyin 70 Hasan Belenören Gani oğlu İsmail 71 Mehmet Belenören Aşıkoğlu ölü eşi Şerife 72 Mehmet Belenören Gani Dayı oğlu Salih 73 İsmail Belenören Emiroğlu Halil 74 Halil Belenören Toplam: Soyadı:UÇAR. 67 Soyadı:DAYANIKLI. 68 Soyadı: KUZU. 69 Hane konumu: Kapalı kayıt. 70 Soyadı:ATAKAN. 71 Hane konumu: Kapalı kayıt. 72 Soyadı:ALDIRAN. Hane konumu: Kapalı kayıt. 73 Hane konumu: Kapalı kayıt. 74 Soyadı:DOĞRU. 1161

8 EKLER Balören Köyü Keçecibaba türbesi (Necat Çetin arşivi) (Foto:1) Balören Köyü Keçecibaba türbesi mezarlığı (Necat Çetin arşivi)(foto:2) 1162

9 Necat ÇETİN İsmail oğlu Ali bin Süleyman. Sene:1314.Yaşı:15 Balören Köyü Keçecibaba türbesi mezarlığı (Necat Çetin arşivi)(foto:3) Çobanoğlu Hüseyin mahdumu Ahmet. Sene:1332 Balören köyü(uydu görünüşü) 1163

10 KAYNAKLAR Arşiv belgeleri: Balören Nüfus Esas Defteri, İzmit İlçe Nüfus Müdürlüğü arşivi Araştırmalar: Akbayar, Nuri, Tanzimat tan Sonra Osmanlı Devlet i Nüfusu, Tanzimat tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, c. 5. Akkuş, Tacettin, Tanzimat Başlarında Balıkesir Kazası ( ), Balıkesir Aydın, Mahir, Sultan II. Mahmut Döneminde Yapılan Nüfus Tahrirleri, Sultan II. Mahmut Reformları Semineri Haziran 1989, İstanbul Çadırcı, Musa, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, Ankara Doğru, Halime, Osmanlı Devletinde Toprak Yazımından Nüfus Sayımına Geçiş ve Bir Nüfus Yoklama Defteri Örneği, Anadolu Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Dergisi, c.1, Sayı:2, Eskişehir 1989, s Göyünç, Nejat, Hane deyimi hakkında, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi 32, Karal, Enver Ziya, Osmanlı İmparatorluğu nda İlk Nüfus Sayımı 1831, Ankara Lütfi Tarihi, c. I, İstanbul Nüfus Sicil Nizamnamesi, Dersaadet, Sarıcaoğlu, M. Esat, Milli Tarih Açısından Osmanlı Devleti nde Merkez Taşra İlişkileri, Ankara Sertoğlu, Midhat, Osmanlı Tarih Lûgatı, İstanbul İnternet: Görüşmeler: 2 Mayıs 2014 Günü köy muhtarı 1979 doğumlu Hasan oğlu Ahmet Demir, köy halkından 1945 doğumlu Mehmet oğlu Mehmet Akbaş, 1948 doğumlu Hidayet Kuzu ile Balören köyünde yapılan görüşme. 1164