TANZİMAT DÖNEMİ NDE AHIRLI KÖYÜNÜN NÜFUS VE EKONOMİK YAPISI POPULATION AND ECONOMIC STRUCTURE OF AHIRLI VILLAGE DURING TANZİMAT PERIODS

Transkript

1 TANZİMAT DÖNEMİ NDE AHIRLI KÖYÜNÜN NÜFUS VE EKONOMİK YAPISI POPULATION AND ECONOMIC STRUCTURE OF AHIRLI VILLAGE DURING TANZİMAT PERIODS Ozan Batuhan ATICI * Öz Çalışmamızın konusu adından da anlaşılacağı gibi Tanzimat Dönemi nde Ahırlı köyünün nüfus ve ekonomik yapısını ele almaktadır. Tanzimat Dönemi nde Ahırlı, Konya Vilayeti Bozkır kazasına bağlı bir köy statüsündedir. Bu dönemin Ahırlı köyünü 1844 yılında yapılan nüfus sayımı ve aynı yıl yapılan temettuat kayıtlarına göre nüfusunu, ekonomik ve sosyal durumunu inceleyeceğiz. Bu kısa çalışmamızın içerisinde, vergi toplamak maksadıyla yapılan temettuat kayıtlarında yerleşim yerlerimiz Ahırlı köyünün, ekonomik hayatı hakkında verilen detaylı bilgilere ana hatları ile göz atmaya çalışacağız. Anahtar Kelimeler 19. Yüzyıl, Bozkır, Ahırlı, Sosyal ve Ekonomik, Osmanlı, Nüfus, Köy Abstract As it seen from subjects name Ahırlı villages population and economic structure at Tanzimat period Ahırlı at Tanzimat periods. The status of Ahırlı was a part of Bozkır town wich the other was a part of Konya province. We investigate Ahırlı villages Social and economic status according to census records and the temettuat records in the same year at In this our short study,our detailed studying the tax collect temettuat records is inorder to have a look to Ahırlı villages economical life. Keywords 19th century, Bozkır, Ahırlı, Social and economic, Ottoman, Population, Village * Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Bilim Dalı. obatuhan-atici@outlook.com

2 436 POPULATION AND ECONOMIC STRUCTURE OF AHIRLI VILLAGE DURING TANZİMAT PERIODS GİRİŞ Bu çalışma Başbakanlık Osmanlı Arşivi nde Maliye Nezareti temettuat defterleri katalogunda numarada kayıtlı bulunan Konya Vilayeti Bozkır kazasına bağlı Ahırlı Köyü temettuat defterinden istifade edilerek hazırlanmıştır. XIX. Yüzyılın ilk yarısında Bozkır kazasına bağlı en büyük köylerden birisi olan Ahırlı köyü temettuat defteri 19 x 52 cm ebadında olup toplam 33 sayfadır. Defterin 1 sayfası yazılı olmayıp, yazılı olan 32 sayfasında Ahırlı da ikamet eden 171 hane reisi ile ilgili bilgiler yer almaktadır. Her sayfada ortalama 3 hane reisine ait kayıt bulunmaktadır. Bu çalışmamız iki kısımdan oluşmakta olup, birinci kısımda önce köyün nüfus yapısı ele alınacak ve daha sonra ölüm, doğum, askerlik ve mevsimlik göç gibi nedenlerle köyde meydana gelen nüfus hareketleri üzerinde durulacaktır. Çalışmamızın ikinci bölümünde ise temettuat kayıtlarından hareketle köyün sosyoekonomik durumu üzerinde durulacaktır. Bu bölümde halkın geçim kaynakları, aile reislerinin meslekleri, bağ, bahçe ve arazi durumu, köyde yetiştirilen ürünler, hayvan miktarı ve devlete ödenen vergiler ele alınacaktır. Sonuç bölümünde ise köyün nüfusu ile ekonomik yapısı arasında bir bağ kurulmaya çalışılacak ve ekonomik yapının nüfus üzerindeki etkileri üzerinde durulacaktır. I-Ahırlı nın Nüfusu ve Meslekler Aileler ve Hane Reislerinin İsimleri Sadece erkek nüfusun sayıldığı sayımlar sırasında detaylı nüfus kayıtları tutulmuştur. Temettuat defterleri hane reisi esasına göre düzenlendiği için, bu defterlerde hane reisinin adı ve mesleği açık olarak belirtilmektedir. Bu çerçevede Ahırlı temettuat defterinde hane reislerinin isimleri, genellikle Ali Oğlu Hüseyin Efendi veya Hasan Oğlu Ali örneğinde olduğu gibi hane reisinin baba adı veya Kara oğlu Yusuf ve Beşir oğlu Memiş şeklinde babanın lâkabı ya da aile adıyla birlikte verilmektedir. Hane reisleri baba veya aile adlarından bağımsız olarak bazen sosyal veya fizikî açıdan öne çıkan rolleri ya da özellikleriyle tanımlanmışlardır. Candar Hasan, Kamaç Ali, Akçapınarlı Abdullah, Katırcı Mehmed, Molla Mehmed, Hacı Tahsin gibi isimler de bu duruma örnek gösterilebilir. Ahırlı temettuat defterlerinde hane reislerinin isimleri incelendiğinde ailelerin birbirleriyle akraba oldukları görülmektedir. Aile adlarından bazıları birden fazla hane reisinde görülmektedir. Temürçi Mehmed, Kara Mehmed, Koyunoğlu, Koca Ali, Hatipoğlu gibi aileler bunlardan sadece bazılarıdır. Aile adlarının yanında bazı hane reislerinin isimleri sosyal

3 TANZİMAT DÖNEMİ NDE AHIRLI KÖYÜNÜN NÜFUS VE EKONOMİK YAPISI 437 statüleriyle beraber anılmaktadır. Bunlar arasında Hacı ve Molla sıfatını kullananların sıkça görülmektedir. Bunun yanında Şıh, Kara, Asi, Topal, Kel, Koca gibi lakaplara da rastlanmaktadır. Tablo 1: Ahırlı da İkamet Eden Hane Reislerinin İsimleri ve Aile adları. Molla Mehmed Memiş Hacı Tahsin Memiş Kısa Musaoğlu Mustafa Molla İsmail Mehmed Mahmud Hüseyin İrfan Ahmed Ali Hamal Mustafa Temürçi Ali Ömer Hacı Musa Hüseyin Temürçi Mehmed Eyüp Temürçi Mustafa Candar Hasan Avurcu Veli İsmail Temürçi Mehmed Ömer Ali Yakup Ali Ömer Mustafa Ali Mustafa Murad Akçapınarlı Abdullah Menadil Musa Abdullah Molla Mustafa Ömer İrfan Ali Nasuh Hüseyin Hüseyin Cemal İrfan Süleyman Veli Mehmed Hasan Hüseyin Mehmed Ali Mehmed Ali Feyyaz Ebubekir Hüseyin İbrahim Bıratlı Mehmed Mehmed Hacı Mustafa Ali Veli Hüseyin Molla Mehmed Mustafa İbrahim Mehmed Koca Ali Mehmed Hüseyin Ahmed Mehmed Hasan Mehmed Hasan Mehmed Mehmed Mustafa Ali Süleyman İbrahim Mustafa Hüseyin Aşiroğlu Hasan Mehmed Mustafa Hasan Molla Hüseyin Temürçi İbrahim Temürçi Ahmed Temürçi Ali Mehmed Abdullah Memişoğlu Mustafa Abdullah Süleyman Ahmed Mahmud

4 438 POPULATION AND ECONOMIC STRUCTURE OF AHIRLI VILLAGE DURING TANZİMAT PERIODS Mehmed İsmail Memiş Mahmud Mehmed Mustafa Ali Musa Mehmed Karatop Mustafa Hacı Abdülbakır Mehmed Süleyman Yusuf Mehmed İsmail Ahmed Ali İshak Mehmed Mehmed Hüseyin Mustafa Ahmed Çoban Yusuf Kahya Mustafa Ali Kamaç Ali Mehmed Hacı Ömer Ali Mustafa Ali İbrahim Kelle Ali Mehmed Çoban Ebubekir Abdullah Ebubekir Mehmed Senadil Ömer Mustafa Mahmud Abdullah Mehmed Abdullah Mehmed Hacı Süleyman İmrasıoğlu Hüseyin Mehmed Ali Mehmed Efendi Hüseyin Mehmed Abdullah Ahmed Ali Mehmed Ömer Mustafa Tognalı Muaffak? Mustafa Ahmed Mehmed Halil Süleyman Asi Hasan Paçal Hasan Molla Mehmed Katırcı Mehmed Veli Seyid Abdullah Mehmed Muallim Subaz Mehmed Mehmed Yunusoğlu Ahmed Ahmed Mustafa Ahmed Ahmed Mehmed İsmail Mehmed Hane Reislerinin Meslekleri Ahırlı Köyü hane reislerinin meslekleri temettuat defterlerinde açıkça kaydedilmiştir yılında 177 hane, yani yaklaşık 885 civarında bir nüfusa sahip olan Ahırlı da yaşayan hane reislerinin icra ettikleri mesleklerin hemen hemen tamamı ziraat ve hayvancılık üzerinedir. Zira Osmanlı döneminde köylerde, istisnaları mevcutsa da halkın büyük bir kısmı geçimini genellikle tarım ve hayvancılıktan sağlamaktadır. Bununla birlikte ziraat yapacak toprağı olmayan bazı köylülerin de ırgatlık, çobanlık veya hizmetkârlık gibi alanlardan gelir sağladıkları görülmektedir. Ancak yine de Ahırlı

5 TANZİMAT DÖNEMİ NDE AHIRLI KÖYÜNÜN NÜFUS VE EKONOMİK YAPISI 439 Köyü nde icra edilen meslekler arasında en fazla tercih edileni çiftçiliktir. Çiftçi olarak kaydedilenlerin tamamı arazi sahibidir. Çiftçilik dışındaki mesleklerle uğraşanların tamamı ise tahıl üretimi yapacakları bir araziye sahip değildir 1. Ahırlı da babaları vefat ettiği için defterlere hane reisi olarak kaydedilmiş küçük yaşta 20 yetim erkek çocuk vardır. Diğer taraftan hane reisinin haiz olduğu fiziksel ya da sosyal durumu mesleğini yapabilmesine elverişli değilse meslek kaydı bölümünde bu duruma dair bir kayıt düşülmektedir. Bunların büyük bir kısmı da ırgatlıkla meşguldür. Bununla birlikte geri kalan hane reislerinin herhangi bir meslekle meşgul olmadığı görülmektedir. Bunlardan bir kısmı çeşitli özürleri sebebiyle iş göremez nitelikte olup, %11 i de babaları vefat ettiği için defterlere hane reisi olarak kaydedilmiş küçük yaştaki yetim erkek çocuklardır. Ahırlı Köyü nde ziraat dışında başka meslek kollarının mevcut olmadığı anlaşılmaktadır. Bununla birlikte demircilik mesleği ile meşgul olan bir hane reisinin mevcut olduğu görülmektedir. Demirciliğin köyün ziraatta kullandığı vasıtalar ve aletlerin temininde veya tamirindeki talepleri karşılamak maksadıyla yapıldığı düşünülebilir 2. Köyden 25 genç askere gitmiş ve bunlardan 4 tanesi askerden firar etmişler. II-Hayvancılık Hayvancılık XIX. Yüzyılda Anadolu da en önemli ekonomik faaliyetlerden birisi olarak görülmektedir. Osmanlı şehir, kasaba ve köylerinde pek çok aile kendi günlük süt ve süt ürünleri ihtiyacını karşılamak için birkaç sağmal koyun ve keçi beslemekteydi. Aynı zamanda hayvanlar et, süt ve süt ürünleri ihtiyacını karşılamanın dışında gübre, yük taşıma, çift sürme, harman dövme işlerini görme gibi işlerde kullanılmaktaydı. Osmanlı toplumunda örneği az görülse de pazar için et, yağ, süt, deri ve yapağı üretmek üzere hayvancılık temel bir faaliyet olarak icra edilmekle birlikte, Anadolu nun iklim ve ziraat şartları hayvancılığın daha çok ziraata bağlı olarak yapılmasını gerektirmektedir. XIX. Yüzyılda Anadolu nun pek çok yerinde olduğu gibi Ahırlı Köyü nde ziraî faaliyetlerin yanında hayvancılık da yapılmaktadır. Daha doğru bir ifadeyle, Ahırlı Köyü nde yaşayan 1 Hüseyin Muşmal, XIX. Yüzyılın Ortalarında Çumra nın SosyoEkonomik Görüntüsü (10353 Numaralı Temettuat Defterine Göre), Türkiyat Araştırmaları Dergisi s Muşmal, gös.yer.

6 440 POPULATION AND ECONOMIC STRUCTURE OF AHIRLI VILLAGE DURING TANZİMAT PERIODS hanelerin büyük bir kısmı hayvan sahibidir. Nitekim 1844 yılına ait sayımlara göre Ahırlı da ikamet eden 13 hane hayvan sahibi değilken, %92,6 sı gibi büyük bir kısmı küçük veya büyükbaş hayvan beslemektedir. Ahırlı da hayvan sahibi olan her hanenin bir eşeği bulunmaktadır. Tarım arazisi fazla olan ve ekonomik durumu iyi olan ailelerin bir çift öküzü bulunmaktadır. Tablo 3: Ahırlı Köyü nde Hanelerin Hayvan Sahibi Sayısı. Toplam Hane Sayısı 177 %100 Hayvan Sahibi Olan Haneler 164 %92,6 Hayvan Sahibi Olmayan Haneler 13 %7,4 III-Tarımsal Faaliyetler Arazi Dağılımı XIX. yüzyılda, Osmanlı nın verimli ve geniş topraklarının çok azında tarım yapılmasına rağmen ekonomi büyük ölçüde tarıma dayanmaktaydı. Halkın önemli bir kısmı geçimini tarımdan sağlamakta olduğu gibi hazine gelirlerinin büyük kısmı da ziraî ürünlerden alınan vergilerden oluşmaktaydı. Dolayısıyla devletin ihracatını da yine bu ürünler teşkil etmekteydi 3. Ahırlı 1200 metre rakımlı engebeli bir araziye kurulmuştur. Yerleşim yerinin tarım toprakları dalgalı düzlüklerden meydana gelir. Ahırlı köyünün 1844 yılında toplam ekilebilir arazisi dönümdür. Bu sayı arazi sahibi 162 haneye bölündüğünde hane başına düşen arazi büyüklüğü 15,9 dönümdür. Tablo 4: Ahırlı Köyü nde Hanelerin Arazi Sahibi Sayısı Toplam Hane Sayısı 177 %100 Arazi Sahibi Olan Haneler 162 %91,5 Arazisiz Haneler 15 %8,5 3 Donald Quataert, Osmanlı İmparatorluğu nda Tarımsal Gelişme, Tanzimat tan Cumhuriyet e Türkiye

7 TANZİMAT DÖNEMİ NDE AHIRLI KÖYÜNÜN NÜFUS VE EKONOMİK YAPISI 441 Sonuç XIX. Yüzyılın ilk yarısında Bozkır kazasına bağlı en büyük köylerden birisi olan Ahırlı köyü 177 haneden oluşan bir köydür. Ahırlı da yaşayan haneler, Anadolu nun pek çok yerinde olduğu gibi geçimini ziraat ve hayvancılıktan sağlamaktadır. Bu dönemde ziraat ve hayvancılık dışında bazı faaliyetlere rastlanmakla birlikte bu faaliyetlerin temel geçim alanı olmaktan uzak olduğu anlaşılmaktadır. Yerleşim yerinden büyük bir şehir veya kasaba gibi ticari bir hayat söz konusu değildir. 19. Yüzyıl Anadolu köylerine oranla Ahırlı köyünün büyük bir köy olduğu söylenebilir. Ahırlı da yaşayanların büyük çoğunluğu toprak sahibi olmakla birlikte toprağı olmayanlar ise ya hizmetçilik yapmış ya da köy dışında çalışmaya gitmişlerdir. Askere giden 25 gençten 4 tane firar edenin çıkması oldukça yüksek bir rakamdır.ahırlı bugün bir ilçe merkezi olduğu ve XIX. yüzyılın ortalarında önemli bir nüfusa sahip bulunduğu bilindiğine göre, XIX. yüzyılda ortaya çıkan sosyal ve ekonomik göstergelerin bir çekim alanı oluşturduğu söylenebilir. Hatta bu tarihlerde küçükbaş hayvancılığın ve özellikle koyun yetiştiriciliğinin yaygın ve yoğun olarak yapılmış olması bu kanaati desteklemektedir. Ahırlı Köyü nde gerek ziraî faaliyetlerin yürütülebilmesi maksadıyla ve gerekse hanelerin günlük ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla küçükbaş hayvancılığın yanı sıra büyükbaş hayvancılık da yaygın bir şekilde yapılmaktadır. Bu özelliklerin dışında Ahırlı da yetiştirilen hayvanlar üzerinden bir değerlendirilme yapılırsa, XIX. yüzyılın ortalarında Ahırlı da yaşayan ailelerin, ortalama bir çift öküzü, bir binek hayvanı ve bir ineği ile ellerindeki arazilerinde asgari geçimlerine yetecek ölçekte tahıl üretimi gerçekleştiren tipik bir Anadolu köylüsü olduğu söylenebilir 4. 4 Muşmal, a.g.e., s.274.

8 442 POPULATION AND ECONOMIC STRUCTURE OF AHIRLI VILLAGE DURING TANZİMAT PERIODS KAYNAKÇA I-Arşiv Kaynakları Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Maliye Nezareti Temettuat Defterleri (ML. VRD. TMT) Nr Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Nüfus Defterleri, NFS. d. Sıra Nu:3321 II- Diğer Kaynaklar GÜRAN, Tevfik, Osmanlı Tarım Ekonomisi , XIX. Yüzyıl Osmanlı Tarımı, İstanbul 1998, s MUŞMAL, Hüseyin, XIX. Yüzyılın Ortalarında Çumra nın SosyoEkonomik Görüntüsü (10353 Numaralı Temettuat Defterine Göre), Türkiyat Araştırmaları Dergisi. QUATAERT, Donald, Osmanlı İmparatorluğu nda Tarımsal Gelişme, Tanzimat tan Cumhuriyet e Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 6, İletişim Yayınları, İstanbul 1985.