YTL YE GEÇİŞ VE YAPILACAK MUHASEBE KAYITLARI 0 GİRİŞ...HATA! YER İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ.

Transkript

1 İ Ç İ N D E K İ L E R YTL YE GEÇİŞ VE YAPILACAK MUHASEBE KAYITLARI 0 GİRİŞ...HATA! YER İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ. 1 YENİ TÜRK LİRASINA GEÇİŞTE MUHASEBE ALANINDA DİKKATE ALINMASI GEREKEN BAZI KONULAR GENEL AÇIKLAMA TARİHİ İTİBARİYLE YAPILACAK İŞLEMLERDE DİKKATE ALINMASI GEREKEN KONULAR Muhasebe Kayıt Düzeni İle İlgili Konular Belge ve Bildirim Düzeni İle İlgili Konular TARİHİNDEN SONRA YAPILACAK İŞLEMLERDE DİKKATE ALINMASI GEREKEN KONULAR Muhasebe Kayıt Düzeni İle İlgili Konular Belge ve Bildirim Düzeni İle İlgili Konular TARİHİNDEN ÖNCE TÜRK LİRASI (TL) ÜZERİNDEN YAPILAN ANCAK BU TARİHTEN SONRA HÜKÜM İFADE EDECEK KONULAR Muhasebe Kayıt Düzeni İle İlgili Konular Belge ve Bildirim Düzeni İle İlgili Konular YENİ TÜRK LİRASI DÖNÜŞÜM DEĞERLERİ SONUÇ YARARLANILAN KAYNAKLAR I

2 YTL ye Geçiş ve Yapılacak Muhasebe Kayıtları 0 Giriş Kocaeli Üniversitesi İİBF İşletme Bölümü Öğretim Üyesi Paranın iyi bir tasarruf aracı olabilmesi, onun değerini koruyabilmesine bağlıdır. Değeri sık sık değişen, daha iyi bir ifadeyle sık sık satın alma gücü kaybına uğrayan para, iyi bir tasarruf aracı olma niteliğini yavaş yavaş yitirir. Ekonomide paranın başlıca beş işlevi yerine getirdiği genel kabul görmüştür. Bunlar: 1 (1) Paranın ortak bir değer ölçüsü olduğu, (2) Paranın ortak bir değişim aracı olduğu, (3) Paranın bir tasarruf aracı olduğu, (4) Paranın bir borç ödeme aracı olduğu ve (5) Paranın bir ekonomi politikası aracı olduğudur. Türk Lirası artık geldiği aşamada bir paradan beklenen üç temel fonksiyonu tam anlamıyla yerine getirememektedir. (1) Lira artık bir saklama aracı olmaktan çıkmıştır. Enflasyon karşısında bu kadar yıpranan bir paranın saklama aracı olması mümkün olmamakta, hatta günümüzde saklama aracı olarak yabancı para tercih edilmektedir. (2) Liranın ölçü birimi olma özelliği de artık zayıflamıştır. Çünkü her gün değeri değişen bir araç ölçü birimi olmaktan uzaklaşmış olarak değerlendirilebilir. (3) Değişim fonksiyonunu ise aşağı-yukarı yerine getirdiği söylenebilir. İşte gelinen bu aşamada artık Türk Lirasının (TL) kullanımının yerine Yeni Türk Lirasının (YTL) kullanımına geçilmesi gündeme gelmiştir. Diğer taraftan, bol sıfırlı rakamlar başta kasa işlemlerinde olmak üzere, muhasebe ve istatistik kayıtlarında, bilgi işlem programlarında ve ödeme sistemlerinde de sorunlar oluşturabilmektedir. Bu nedenle, paramızdan altı sıfır atılması sadece psikolojik olarak değil, teknik bir ihtiyaç olarak da karşımıza çıkmaktadır. Bu makale, getirilen yeni uygulamanın beklenen psiko-ekonomik yararlarının yanında özellikle muhasebe açısından dikkate alınması gereken bazı konular açısından meslek mensuplarından gelen soru ve eleştiriler üzerine Gelirler Genel Müdürlüğü nce (GGM) hazırlanan 2 Yeni Türk Lirasına (YTL) Geçişte Özel Muhasebe Alanında Karşılaşılabilecek Sorunlar Ve Çözüm Önerileri Taslağı referans alınarak yazılmış olup paradan altı sıfır atılmasıyla birlikte muhasebe alanında dikkat edilmesi gereken konuların ortaya çıkarılması ve çözüm önerilerine katkı sağlama amacına yönelik olarak hazırlanmıştır. 1 Tevfik Pekin, Makro Ekonomi, Bilgehan Basımevi,İzmir, 1988, s Bu öneri taslağına sayfasından ulaşılabilir. 1

3 1 Yeni Türk Lirasına Geçişte Muhasebe Alanında Dikkate Alınması Gereken Bazı Konular 1.1 Genel Açıklama Bilindiği üzere 5083 sayılı Türkiye Cumhuriyeti nin Para Birimi Hakkında Kanun tarih ve 363 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır sayılı Kanunun; 1 inci maddesinde Türkiye Cumhuriyeti Devleti nin para biriminin Yeni Türk Lirası, alt biriminin yeni kuruş ve bir Yeni Türk Lirasının 100 Yeni Kuruşa eşit olduğu, 2 nci maddesinde Türk Lirası değerler Yeni Türk Lirasına dönüştürülürken, bir milyon Türk Lirası ( TL) eşittir bir Yeni Türk Lirası (1 YTL) değişim oranının esas alınacağı; Yeni Türk Lirası cinsinden yapılan işlemlerde yarım Yeni Kuruşun (YKr) üzerindeki değerlerin bir Yeni Kuruşa tamamlanacağı; yarım Yeni Kuruş ve altındaki değerlerin dikkate alınmayacağı, 3 üncü maddesinde kanun, işlem, yargı kararı, hukuki muamele, kıymetli evrak ve diğer belgeler ile ödeme ve değişim araçlarında Türk Lirasına yapılan atıfların 2 nci maddede belirtilen değişim oranında Yeni Türk Lirasına yapılmış sayılacağı, Geçici 1 inci maddenin birinci fıkrasında, tedavülde bulunan Türk Lirası banknotlar ile madeni paraların 01/01/ /12/2005 tarihleri arasında Yeni Türk Lirası banknotlarla ve yeni çıkarılacak madeni paralarla birlikte tedavül edeceği, üçüncü fıkrasında ise Kanunun uygulanmasında karşılaşılan tereddütleri gidermeye ve gerekli düzenlemeleri yapmaya Hazine Müsteşarlığının bağlı olduğu Bakan; görev alanına giren konularda düzenleme yapmaya Maliye Bakanlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, Sermaye Piyasası Kurulu ve Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumunun yetkili olduğu, Geçici 3 üncü maddesinde 2005 yılı içinde düzenlenecek tarife ve etiketlerde bütün mal ve hizmet bedellerinin her iki para birimi üzerinden ayrı ayrı gösterileceği, 6 ıncı maddesinde söz konusu Kanunun 4 üncü madde ve Geçici 1 inci maddesinin ikinci ve üçüncü fıkraları dışındaki hükümlerinin yürürlük tarihinin 01/01/2005 olarak belirlendiği hükümleri yer almaktadır. Yukarıda genel çerçevesi özetlenen YTL ye geçişte muhasebe alanında da kimi konular üzerinde dikkate alınması gereken hususlar gündeme gelmiştir. Aşağıda bu hususlar ve yapılması gerekenler konu edilmiştir. 3 Kimi akademisyenler 4 tarafından dönüşüm sorunu, yuvarlama sorunu, belgeleme sorunu, kayıt sorunu ve özel sorunlar olarak dikkate alınıp açıklanan bu konu, çalışmamızda daha kolay anlaşılabilirliğin sağlanması amaçlanarak tarihine kadar olan işlemler, YTL nin yürürlük tarihi olan tarihinden sonraki işlemler ve tarihinden önce yapılmakla birlikte bu tarihten sonraki hükümlere tabi olan işlemler ayrı ayrı konu edilmiştir A.Vecdi Can, Paradan Altı Sıfır Atılmasının Doğuracağı Olası Muhasebe Sorunlarına İlişkin Bazı Öneriler, Mali Çözüm, İSMMMO Yayınları, Yıl:14, Sayı:67, Nisan-Mayıs-Haziran 2004, s

4 Tarihi İtibariyle Yapılacak İşlemlerde: Muhasebe Kayıt Düzeni İle İlgili Konular Öncelikle Tek Düzen Hesap Planında belirtilen kebir hesaplarında yer alan TL birimindeki tutarların YTL'ye çevrilmesi işlemlerine söz konusu kebir hesaplarından mı yoksa bu hesapların alt hesaplarından mı başlanacağı önem taşımaktadır. Örneğin, 120 Alıcılar Hesabı'nı aşağıdaki şekilde detaylı olarak takip eden bir işletmede yuvarlama hangi aşamada yapılacaktır? Örnekte, düzeltme işlemi 120 Alıcılar ana hesabında yapılmış olsa idi, tutar ,56 YTL olacaktı. Ancak, muavin hesaplardan düzeltme işlemi yapıldığı için 120 Alıcılar ana hesabındaki tutar ,55 YTL olacaktır tarihi itibariyle 120 Alıcılar Hesabı BORÇ BAKİYESİ (TL) 120 Alıcılar Karadeniz Bölgesi Müşterileri Esin Ticaret Bensu Ticaret Ege Bölgesi Müşterileri Sami Ticaret Karacan Ticaret Tek Düzen Hesap Planında gösterilen ana hesaplarda TL olarak belirtilen tutarların YTL olarak belirtilmesi gerekmektedir. Ancak, YTL ye çevirme işlemine varsa ana hesabın alt hesaplarını oluşturan muavin hesaplardan başlanacak ve bu şekilde ana hesap toplamına ulaşılacaktır. Çünkü, toplam tutarın çevrilmesi halinde bulunacak tutar ile alt hesapların daha sonra ayrı ayrı çevrilmesi halinde bulunacak tutarlar toplamı yuvarlamalar nedeniyle eşit olmayabilecektir. Bu nedenle başlangıçta alt hesapların tek tek Yeni Türk Lirasına çevrilmesi suretiyle bulunan toplam tutar muhasebeleştirilecektir. Yukarıda örneğe konu edilen 120 Alıcılar hesabının 01/01/2005 tarihli açılış maddesindeki tutarları aşağıdaki gibi olacaktır: BORÇ BAKİYESİ (YTL) 120 Alıcılar , Karadeniz Bölgesi Müşterileri , Esin Ticaret , Bensu Ticaret 450, Ege Bölgesi Müşterileri 741, Sami Ticaret 240, Karacan Ticaret 500,62 Bir başka husus 31/12/2004 tarihli bilançonun 01/01/2005 tarihli açılış maddesinin YTL para birimi üzerinden yapılması durumunda ortaya çıkabilecek eşitsizliklerin ne şekilde giderileceğidir. 31/12/2004 tarihli bilanço 01/01/2005 tarihinde YTL para birimine göre düzeltilecektir. Düzeltme işlemine muavin hesaplardan başlanacaktır. Düzeltilen 3

5 bilanço, açılış maddesi olarak kaydedilecektir. Bilançoda ortaya çıkabilecek olumlu veya olumsuz farklar, Tek Düzen Hesap Planında yer alan 679 Diğer Olağandışı Gelir ve Kârlar veya 689 Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar hesabında izlenerek denklik sağlanacaktır. Banka ve sigorta şirketleri dönüşüm sonucu lehlerine kalan paralar için BSMV hesaplamayacaklardır. Bir diğer husus amortismana tabi sabit kıymetlerle ilgilidir. Amortismana tabi sabit kıymetlerin, (ATİK) TL birimindeki değerleri YTL'ye çevrilirken her bir sabit kıymet için ayrı ayrı çevirme işlemi yapılacak mı? Ya da bu sabit kıymetlerin toplam tutarı mı esas alınarak YTL'ye çevrilecektir? Aynı şekilde bu sabit kıymetlerin birikmiş amortismanlarının toplamı esas alınarak mı TL'ye çevrilecek yoksa her bir sabit kıymetin ayrı ayrı amortismanları mı YTL'ye çevrilerek işlem yapılacaktır? Örnek: itibariyle 255 Demirbaşlar ve 257 Birikmiş Amortismanlar hesaplarının tutarları aşağıdaki gibidir. BORÇ BAKİYESİ (TL) 255 Demirbaşlar Büro Malzemeleri Bilgisayar ALACAK BAKİYESİ (TL) 257 Birikmiş Amortismanlar Büro Malzemeleri Brk. Amort Bilgisayar Brk. Amort ATİK ve bunların birikmiş amortismanlarının YTL'ye çevrilmesinde de her bir ATİK ve birikmiş amortismanlar ayrı ayrı YTL'ye çevrilecektir. Yukarıda örneğe konu edilen 255 Demirbaşlar hesabı ile 257 Birikmiş Amortismanlar heabının 01/01/2005 tarihli açılış maddesindeki tutarları aşağıdaki gibi olacaktır: BORÇ BAKİYESİ (YTL) 255 Demirbaşlar 7.044, Büro Malzemeleri 4.535, Bilgisayar 2.509,53 ALACAK BAKİYESİ (TL) 257 Birikmiş Amortismanlar 3.223, Büro Malzemeleri Brk. Amort , Bilgisayar Brk. Amort. 501,91 Yine çek ve senet portföylerinin YTL'ye çevrilmesi işlemlerinde, çek ve senetlerin toplam tutarlarını gösteren bu portföy toplamı mı yoksa her bir çek ya da senet ayrı ayrı YTL'ye çevrilmek suretiyle mi hesaplama yapılacağı hususunda da daha önceki paragraflarda da işaret ettiğimiz üzere her bir çek ve senet tutarının ayrı ayrı YTL para birimine çevrilerek ana hesap tutarına ulaşılması ile muavin hesaplara inilmeden sadece ana hesap tutarı toplamının YTL'ye çevrilmesi durumunda fark ortaya çıkabilecektir. Ayrıca, daha sonraki tarihlerde her bir çek veya senetle işlem yapılması durumunda bu tutarların YTL'ye çevrilmesi gerekecektir. Bu nedenle çek ve senet portföylerinin YTL çevrilmesi işlemlerinde, her bir çek ve senet tutarı YTL olarak hesaplanacak ve toplam çek ve senet portföyü bu tutarlar üzerinden hesaplara alınacaktır. 4

6 Bir başka husus da özel hesap dönemi kullanan mükelleflerle ilgilidir. Özel Hesap Dönemi kullanan vergi mükelleflerinde YTL'ye geçiş işlemleri hangi tarih, usül ve esaslara göre yapılacaktır? Bu çerçevede, 01/01/2005 tarihinden önceki işlemlere ait yevmiye kayıtları da YTL'ye çevrilecek midir? 01/01/2005 tarihinden önceki aylara ait yevmiye defterini basmış olan mükellef, 01/01/2005 tarihinden sonraki yevmiye defteri sayfalarındaki toplamları TL ve YTL olarak ayrı ayrı belirtecek midir? 01/01/2005 tarihinden önceki işlemlere ait belgeler ve yevmiye kayıtları YTL'ye çevrilmeyecektir. Belgeler düzenlendikleri şekilde saklanacak ve hesaplar da aynı şekilde TL olarak kayıtlarda gözükecektir sayılı Kanunun 6 ıncı maddesinin (b) fıkrası gereğince 01/01/2005 tarihinden itibaren yürürlüğe girecek olan 1 inci maddesinde yer alan ve "Türkiye Cumhuriyeti'nin para birimi Yeni Türk Lirasıdır hükmüne istinaden özel hesap dönemine sahip mükellefler de diğer mükellefler gibi 01/01/2005 tarihinden itibaren belgelerini YTL olarak düzenlemek ve tutmak zorunda oldukları defter kayıtlarını da YTL para biriminden yapmak zorundadırlar. Özel hesap dönemi tayin edilen mükellefler, 31/12/2004 tarihi itibariyle Geçici Mizan çıkartarak, Mizanda yer alan tutarları 01/01/2005 tarihinde diğer mükelleflerin tabi oldukları esaslar çerçevesinde YTL para birimine çevirecekler ve aynı tarihli açılış maddesi olarak kaydedecekler ve tarihinden sonraki işlemlerini YTL para biriminden yapacaklardır Belge ve Bildirim Düzeni Öncelikle aklımıza gelen husulardan bir tanesi 2004 Mali Yılı işlemlerine ilişkin olarak düzenlenen, ancak beyan ve ödemesi 01/01/2005 tarihinden sonra yapılan KDV, Muhtasar, Geçici Vergi ve Kurumlar Vergisi Beyannamelerinde esas alınacak para biriminin ne olacağıdır. YTL olması durumunda, beyannamede gösterilen toplam tutarlar mı çevirmede esas alınacak yoksa beyannamede gösterilen tutarların detaylarının her biri mi ayrı ayrı YTL'ye çevrilerek işlem yapılacaktır? Bu konuyla ilgili olarak söz konusu beyannamelerde gösterilecek toplam tutarların YTL'ye çevrilmesi nin yeterli oluğu söylenebilir. Ancak, daha önceden detay tutarların YTL'ye çevrilerek toplam tutarın bulunması halinde bu toplam YTL tutarlarının kullanılması da mümkündür. Yine 2004 yılı harcamalarından kaynaklanan Ücretlilerde Vergi İndirimi uygulamasında, vergi indirimine esas alınacak belgeler 2004 yılında yapılan harcamalara ait olacağından para birimi TL olacaktır. Bu durumda, harcamaya konu belgelerin tek tek YTL'ye çevrilmesi gerekecek midir? 2004 yılında yapılan harcamalar karşılığında alınan belgelerdeki tutarlar ile azami indirim tutarının belirleneceği 2004 yılı vergi matrahı TL üzerinden belirtildiğinden, 20 Ocak 2005 tarihine kadar verilecek bildirimlerin TL üzerinden doldurulması gerekecektir. Ancak, 01/01/2005 tarihinden itibaren ücretlerin YTL olarak ifade edilmesi ve mahsubunun aynı para birimiyle ifade edilen değerler oranında yapılabilecek olması nedeniyle, TL olarak hesaplanan vergi indirimi tutarının bildirimi alan kurum tarafından YTL'ye çevrilerek Muhtasar Beyannamede mahsup konusu yapılması gerekmektedir. Bir başka husus yazar kasa fişleri ile ilgilidir. Yazar kasa fişleri 01/01/2005 tarihinden itibaren YTL para birimi üzerinden mi düzenlenecektir? 01/01/2005 tarihinden önce ödeme kaydedici cihazda kayıtlı olan TL bilgileri ile ilgili bir işlem yapılması gerekecek midir? 5

7 Katma Değer Vergisi Mükelleflerinin Ödeme Kaydedici Cihazları Kullanmaları Mecburiyeti Hakkında Kanunla İlgili olarak yayımlanan 60 Sıra numaralı Genel Tebliğde ayrıntılı açıklamalar yapılmış olup işlemler Tebliğde belirtilen şekilde yapılacaktır Tarihinden Sonra Yapılacak İşlemlerde: Muhasebe Kayıt Düzeni Öncelikle aklımıza gelen Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliğlerinde yer alan hesapların ve mali tabloların Türk Lirası, (kısaca TL) olarak düzenlenmesine devam edilip edilmeyeceği ve Yeni Türk Lirası olarak belirtilmesine gerek olup olmadığı konusudur. Bu konuda 5083 Sayılı Kanun dan anlaşılıyor ki, tarihinden sonra hesaplar ve düzenlenecek mali tablolarda Yeni Türk Lirası veya kısaca YTL kısaltmasının kullanılması gerekmektedir. Diğer taraftan Geçici 1 inci maddenin birinci fıkrasında, tedavülde bulunan Türk Lirası banknotlar ile madeni paraların 01/01/ /12/2005 tarihleri arasında Yeni Türk Lirası banknotlarla ve yeni çıkarılacak madeni paralarla birlikte tedavül edeceği belirtilmiştir. Buna göre her iki para biriminin aynı anda kasa hesabında izlenmesi nasıl yapılacaktır? Bu konuda da muavin hesaplar yardımıyla Kasa hesabında açılacak YTL ve TL alt hesaplarında her iki para biriminin izlenmesi sağlanarak problem aşılmaya çalışılacaktır. Bir başka husus tarihinden önceki bir işlem nedeniyle, Vergi Usül Kanunundaki sürelere ilişkin hükümlere uyulması şartıyla, tarihinden sonra bir fatura alan mükellefin Yeni Türk Lirası üzerinden düzenlenen bu faturayı 2004 yılı hesaplarına nasıl intikal ettireceği konusudur. Bu konuda da ifade edilebilir ki 2004 yılı hesaplarını kapatmayan mükellef 2004 yılına ilişkin olmasına rağmen tarihinden sonra alınan ve YTL üzerinden düzenlenmiş faturadaki tutarları TL birimine dönüştürürken yukarıda belirtilen dönüşüm işleminin tersini yapacaktır. YTL üzerinden düzenlenmiş tutarları 1 milyon lira ile çarparak TL haline dönüştürecek ve hesaplarına intikal ettirecektir. Yine aklımıza gelen bir diğer konu çok küçük miktardaki işlemler nedeniyle hesaplanacak vergilerin kuruşun altında olması halinde nasıl bir yol izleneceği konusudur. Örneğin tarihinden sonra bir banka şubesi tarafından 2 dolar satılması ve 1 doların karşılığının da 1,5 YTL olduğunu varsayalım. Bu durumda, kambiyo muamelelerinde hesaplanacak BSMV'si % 0,01 üzerinden hesaplanacağı için yarım yeni kuruşun altında olacaktır (3 YTL X 0,001=0,003 YTL) Bu durumda vergi nasıl hesaplanacaktır? 5083 Sayılı Kanuna göre yarım yeni kuruşun altında hesaplanan vergiler dikkate alınmayacaktır, çünkü en küçük para birimi 1 kuruştur. Dolayısıyla, yarım YKr altında hesaplanan vergiler dikkate alınmayacak ancak yarım YKr ve üzerindeki miktarlar ise 1 kuruşa tamamlanacaktır Belge ve Bildirim Düzeni 5083 sayılı Kanunun 6 ncı maddesinin (b) fıkrası gereğince 01/01/2005 tarihinde yürürlüğe girecek olan Geçici 1 inci maddenin birinci fıkrası gereği, tedavülde 6

8 bulunan Türk Lirası banknotlar ile madeni paralar 01/01/ /12/2005 tarihleri arasında Yeni Türk Lirası banknotlarla ve yeni çıkarılacak madeni paralarla birlikte tedavül edeceğinden, fatura ve perakende satış fişi, makineli kasaların kayıt ruloları, müstahsil makbuzu, gider pusulası vb. gibi fatura yerine geçen vesikalar hangi para birimi üzerinden düzenlenecektir? 01/01/2005 tarihinden itibaren fatura ve fatura yerine geçen belgelerde tutarlar her iki (TL ve YTL) para birimi üzerinden mi düzenlenecektir? 01/01/2005 tarihinden itibaren bazı mal ve hizmetler TL, diğer bazıları için YTL üzerinden fatura düzenlenebilir mi? 01/01/2005 tarihinden itibaren mal ve hizmetler için TL para birimi değeriyle fatura düzenlenmesi durumunda, bu faturaların YTL para birimi üzerinden muhasebe kayıtlarının yapılması mümkün müdür? Söz konusu Kanunun 1 inci maddesinde yer alan ve 01/01/2005 tarihinde yürürlüğe girecek olan "Türkiye Cumhuriyeti'nin para birimi Yeni Türk Lirasıdır. hükmüne istinaden fatura ve fatura yerine geçen vesikalarda belirtilen tutarlar 01/01/2005 tarihinden itibaren sadece YTL para birimi üzerinden düzenlenecektir. Dolayısıyla bütün mal ve hizmetler için düzenlenen fatura ya da fatura yerine geçen belgelerde tutarlar YTL para birimi ile ifade edilecektir. Aynı şekilde muhasebe kayıtları da YTL para birimi üzerinden yapılacaktır. Yine faturalarda aynı ve farklı orana tabi birden fazla mal ve hizmet bedelleri gösterildiğinde Katma Değer Vergisi her bir mal için ayrı ayrı mı hesaplanacak, yoksa aynı orana tabi mal ve hizmetlerin matrah toplamları dikkate alınarak mı hesaplanacaktır? Örnek : KDV tutarları her bir kalemde ayrı ayrı hesaplanıp, kalemlerde hesaplanan KDV'lerin toplamları fatura sonunda yer aldığında çıkan sonuç aşağıdaki gibidir: Mal Cinsi Tuta r KDV (%) KDV Tutarı E Malı 260, ,84 S Malı 200, ,04 B Malı 462, ,18 K Malı 234, ,15 Toplam Mal Bedeli 1.157,14 % 8 KDV 36,88 % 18 KDV 125,33 Toplam KDV 162,21 Her bir kalemde yer alan değişik KDV oranlı malların, KDV matrahlarını toplayarak fatura sonunda KDV tutarlarının hesaplanması sonucunda aynı faturaya ilişkin çıkan sonuç aşağıdaki gibidir. 7

9 Mal Cinsi Tutar KDV (%) KDV E Malı 260, ,84 S Malı 200, ,04 B Malı 462, ,18 K Malı 234, ,15 Toplam Mal Bedeli 1.157,14 KDV Matrahı % 8 KDV 460,90 36,87 % 18 KDV 696,24 125,32 Toplam KDV 162,19 Faturada gösterilen aynı oranda vergilendirilen mal ya da hizmetlerin toplam matrahları üzerinden KDV hesaplanacaktır. Örneğimize göre toplam KDV 162,19 YTL olmaktadır. Aynı şekilde, faturalarda aynı ve farklı oranda Özel Tüketim Vergisine tabi birden fazla mal bedeli gösterildiğinde ÖTV her bir mal için ayrı ayrı mı hesaplanacak, yoksa aynı orana tabi malların matrah toplamları dikkate alınarak mı ÖTV hesaplanacaktır? KDV uygulamasından farklı olarak, ÖTV kapsamına giren mallar için düzenlenen fatura veya fatura yerine geçen vesikalarda her bir mal için ayrı ayrı ÖTV hesaplanması gerekmektedir. Başka bir konu da birim fiyatları 1 YKr altında olan mal tutarlarının her birinin ayrı ayrı mı yoksa fatura sonunda alınacak toplam satırındaki tutar üzerinden mi yuvarlanacağıdır. Örneğin, 01/01/2005 tarihinden önce birim fiyatı 250 TL olan bir maldan adet satılması durumunda, düzenlenecek faturadaki bedel TL olacaktır. 01/01/2005 tarihinden itibaren bu malın birim fiyatı 0, YTL olmaktadır. Bu maldan adet satılması durumunda düzenlenecek faturadaki bedel ne olacaktır? YTL uygulamasına geçişten sonra birim fiyatları 1 Yeni Kuruşun altında olan malların birim tutarları maliyet muhasebesi hesaplarında ve fiyat bildirimlerinde noktadan sonra ihtiyaç duyulan basamak kadar olabilecek şekilde ifade edilebilecektir. Ancak, birim tutarları kullanılarak ulaşılan toplam tutar noktadan sonra en fazla iki basamak, en az bir kuruş olarak, hesaplara alınacak ve fatura düzenlenecektir. Örneğe göre birim fiyatı 250 TL olan bir mal, 01/01/2005 tarihi itibariyle 0, YTL olacak ancak, bu tür malların en küçük fatura değeri 1 kuruş olacak ve 1 kuruş olarak hesaplara alınabilecektir. Bu maldan adet satılması durumunda ise faturadaki bedel 250 YTL olacaktır. 8

10 Tarihinden Önce Türk Lirası (TL) Üzerinden Yapılan Ancak Bu Tarihten Sonra Hüküm İfade Edecek İşlemlerde Muhasebe Kayıt Düzeni Ekonomik ömrü dolan sabit kıymetlerin 1 TL ya da çok küçük olan iz değerinin YTL'ye geçişte ve daha sonra hangi iz değeri ile izleneceği konusu akla ilk gelen konular arasındadır. Ekonomik ömrü dolan sabit kıymetlerin 1 TL olan iz değeri 1 Yeni Kuruş (YKr) olarak takip edilecektir. Muhasebe hesaplarında da 0,01 YTL olarak kaydedilecektir. Önceki yıl ve dönemler ile karşılaştırmalı olarak hazırlanan bilanço ve gelir tablosunda, önceki dönemlere ait rakamlar hangi para birimi ile hangi esaslar dahilinde gösterileceği akla gelen bir başka konudur. Bi!anço ve gelir tablolarının karşılaştırmalı olarak (önceki dönem-cari dönem) düzenlenmesindeki amaç söz konusu tabloların kıyaslanarak analizinin yapılmasıdır. Bu nedenle önceki döneme ait olan tablolarda kullanılan para birimi ile cari döneme ait para biriminin aynı olması gerekmektedir. Dolayısıyla, 2004 mali yılı işlemlerine ilişkin olarak düzenlenen ancak, 01/01/2005 tarihinden sonra verilmesi gereken gelir ve kurumlar vergisi beyannameleri ekinde yer alan karşılaştırmalı bilanço ve gelir tablolarında para birimi YTL olacaktır. Bir başka konu da 1 YKr altında itibari değerlere sahip hisse senetlerinin muhasebe hesaplarında nasıl izleneceğidir. YTL uygulamasına geçişten sonra itibari değeri noktadan sonra iki basamaktan fazla olan hisse senetleri düzeltmeye tabi olmayacaktır. Ancak, her bir hisse senedinin itibari değeri kullanılarak ulaşılan toplam tutar noktadan sonra iki basamak olarak düzenlenecektir. İşletmeler, 1 YKr altında itibari değerlere sahip hisse senetlerini 1 YKr (iz bedeli) tutarına ulaşana kadar nazım hesaplarda izleyebileceklerdir Belge ve Bildirim Düzeni İade faturalarıyla ilgili konular öncelikle dikkat çekmektedir. 31/12/2004 tarihinden önce satılan malların 01/01/2005 tarihinden sonra iade edilmesi halinde iadeye konu mallara ilişkin faturaların hangi para biriminden düzenleneceği konusu dikkat edilmesi gereken konulardan bir tanesidir. Söz konusu malların 01/01/2005 tarihinden sonra iade edilmesi halinde, faturadaki tutarlar YTL'ye dönüştürülerek hesaplara alınacak ve düzenlenecek iade faturaları YTL para birimi üzerinden düzenlenerek muhasebeleştirilecektir. 1.5 Yeni Türk Lirasına Dönüşüm Türk Lirası nın Yeni Türk Lirası na dönüşüm değerleri fikir vermesi açısından aşağıda verilmiştir. 9

11 TÜRK LİRASI YENİ TÜRK LİRASI , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,33 TL DEĞERLERİ YENİ KURUŞ YENİ TÜRK LİRASI , , , , , , , , , , , , , , , , , = 1 YTL 1, , , , , , ,36 10

12 TL den YTL ye dönüşüm hesaplarında aşağıdaki excel programı formülünden yararlanılabilir: =((A1-(SAĞDAN(A1;4)))/ )+((EĞER(((SAĞDAN(A1;4))-5000)>=0;1;0))/100) Formül A1 hücresine yazılan rakamı YTL ye dönüştürür. 1.6 Sonuç Tedavülde bulunması gerekli bulunan para miktarını belirleyen faktörler oldukça çeşitlidir. Bu faktörleri dikkate alarak yapılabilecek emisyonun yönlendirilmesi yine değişik faktörlere bağlıdır. Bu faktörlerin tümü ülkede uygulanan ekonomi politikalarının unsurlarıdır. 5 Orta vadeli ekonomik programın bir parçası olmadığı taktirde, YTL ye geçişin de kendisinden beklenen ekonomik etkileri gösteremeyeceği ve enflasyonla mücadelede de yapay bir önlem niteliği kazanacağı gözden uzak tutulmamalıdır. YTL nin kısa vadede, ilk ve en önemli etkisi, enflasyonun psikolojik ve menfi etkisini yok etmesi ve istikrar için ortam oluşturması olacaktır. İkinci etkisi ise, para piyasalarında, hazinenin makul borçlanmalar yapabilmesine yardım edecek olması ve para piyasalarının rehabilite edilmesine imkan sağlayacak olmasıdır. Sonuç olarak YTL nin piyasalara dikte edilmesi, kısa vadede enflasyonla mücadele açısından faydalı bir istikrar sağlama aracı olabilecektir. Yeni uygulamayla birlikte fazla sayıdaki sıfırların yarattığı teknik ve operasyonel sorunlar aşılabilecektir. Bu durum, kayıt ve işlemlerde sadelik, parasal tutarların ifadesinde pratik yararlar sağlayacaktır. Enflasyonun tek haneli düzeye düşürülmesiyle beraber sıfırların atılması sonucunda, paramızın itibarının yükselmesi sağlanacaktır. Operasyon, enflasyonun düşürülmesi konusundaki başarının ve kararlılığın bir göstergesi olmasının yanı sıra toplumun ulusal paraya olan güvenini de yenileyecektir. Elbetteki YTL ye geçişin sonuçları değerlendirilirken toplumdaki sosyal sınıf farklılıkları da gözönüne alınmalıdır. TL den YTL ye geçişin daha çok psikolojik etki şeklinde sosyal sınıflar üzerinde kendini göstereceği unutulmamalıdır. YTL ile TL ye kıyasla, uzun zamandır yoksun kaldığımız daha güvenilir ve sabit değerli bir değer ölçüsüne kavuşacağımızı söylemek yanlış olmaz. Bir anlamda güven tazeleyerek piyasaya sürülen yeni lira enflasyondan korunma, yaşam düzeyini muhafaza etme gibi, eskiden dövizin yüklendiği işlevi yüklenecektir. Tasarruf yapma oranları daha yüksek olan serbest meslek, toprak sahibi, tüccar, sanayici gibi grupların birikimlerini dövize karşı yeni lira ikame edecektir. Diyebiliriz ki yeni lira böylece bir tasarruf aracı olacak, Gresham Kanunu (kötü para iyi parayı kovar) kuralı ilk aşamada işlerlik kazanacaktır. 6 Yukarıdaki genel sonuçlarla birlikte muhasebe işlemleri açısından Yasa hükümlerini aşağıdaki gibi özetlemek mümkündür; 5 Muharrem KARSLI, Yeni Lira, Milliyet, 28 Ekim 1996, s.8. Genellikle kötü para iyi parayı kovar şeklinde ifade edilen ve madeni paraların içerdiği kıymetli maden miktarının azaltılarak değerlerinin düşürülmesi gibi olaylara uygulanmasına rağmen Gresham Kanunu daha geniş bir prensibi içine alır. Piyasaya gerçek (olması gereken) değerleri birbirinden farklı iki para sürüldüğü varsayılsın. Eğer bu paraların piyasa tarafından belirlenen değerleri, yasal değerlerinden farklı ise, gerçek değeri daha yüksek olan para dolaşımdan çekilir ve piyasada gerçek değeri düşük olan para kalır. Gresham Kanunu, çift metal sisteminin geçerli olduğu bir dönemin ürünü olmasına rağmen çağımızda da önemini devam ettirmektedir. 6 Burak Gürbüz, Yeni Lira Türk Ekonomisini Sarsacak, Yeni Yüzyıl, 4 Kasım 1996, s

13 tarihine kadar tüm belgeler Türk Lirası üzerinden düzenlenecek ve muhasebe kayıtları Türk Lirası üzerinden yapılacaktır. Bu belgeler ve muhasebe kayıtları aynen oldukları gibi muhafaza edilecektir tarihine kadar düzenlenen belgeler aynen muhafaza edilmekle birlikte muhasebe kayıtları tarihinde yukarıda belirtilen değişim oranı esas alınarak Yeni Türk Lirasına dönüştürülecek ve bu dönüştürülen tutarlar ilk kayıt maddesi olarak muhasebeleştirilecektir tarihinden itibaren düzenlenecek belgeler ve yapılacak muhasebe kayıtları sadece Yeni Türk Lirası üzerinden olacaktır yılı boyunca her iki para biriminin de dolaşımda olması nedeniyle Türk Lirası veya Yeni Türk Lirasının veya her ikisinin birlikte kabul edilmesi durumu değiştirmemektedir. Ancak, etiket ve tarife listeleri ise 2005 yılı boyunca her iki para birimi üzerinden ayrı ayrı gösterilecektir tarihinden önceki dönemlere ilişkin olmakla birlikte bu tarihten sonra düzenlenecek faturaların, verilecek beyanname ve bildirimlerin de Yeni Türk Lirasına dönüştürülmesi ve Yeni Türk Lirası üzerinden düzenlenmesi ve hesaplara kaydedilmesi gerekmektedir. 1.7 YARARLANILAN KAYNAKLAR CAN A.Vecdi, Paradan Altı Sıfır Atılmasının Doğuracağı Olası Muhasebe Sorunlarına İlişkin Bazı Öneriler, Mali Çözüm, İSMMMO Yayınları, Yıl:14, Sayı:67, Nisan-Mayıs-Haziran Gelirler Genel Müdürlüğü, ( GÜRBÜZ Burak, Yeni Türk Lirasına (YTL) Geçişte Özel Muhasebe Alanında Karşılaşılabilecek Sorunlar Ve Çözüm Önerileri Taslağı, Temmuz Yeni Lira Türk Ekonomisini Sarsacak, Yeni Yüzyıl, 4 Kasım İstanbul Serbest Muhasebeci ve Mali Müşavirler Odası, ( KARSLI Muharrem, Yeni Lira, Milliyet, 28 Ekim PEKİN Tevfik, Makro Ekonomi, Bilgehan Basımevi, İzmir RESMİ BELGELER - Bazı Kanunlarda Ve 178 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Tasarısı Tarih ve 5083 Sayılı Türkiye Cumhuriyeti Devletinin Para Birimi Hakkında Kanun Seri No lu Katma Değer Vergisi Mükelleflerinin Ödeme Kaydedici Cihazları Kullanmaları Mecburiyeti Hakkında Kanunla İlgili Genel Tebliğ. 12