HİMAYELERİNDE GERÇEKLEŞTİRİLMİŞTİR.

Transkript

1

2 BU KONGRE, SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ, ISPARTA VALİLİĞİ, ISPARTA BELEDİYESİ, ISPARTA TİCARET VE SANAYİ ODASI, ISPARTA TİCARET BORSASI VE T.C. MERKEZ BANKASI HİMAYELERİNDE GERÇEKLEŞTİRİLMİŞTİR.

3 T.C SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ İKTİSADİ ve İDARİ BİLİMER FAKÜLTESİ ULUSLARARASI DAVRAZ KONGRESİ INTERNATIONAL DAVRAZ CONGRESS SOCIAL AND ECONOMIC ISSUES SHAPING THE WORLD S FUTURE NEW GLOBAL DIALOGUE KÜRESEL DİYALOG EYLÜL 2009/ SEPTEMBER 2009 ISPARTA

4 T.C. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Yayına Hazırlayanlar: Yrd. Doç. Dr. Uysal KERMAN Yrd. Doç. Dr. Yakup ALTAN Arş. Gör. Selim KANAT Arş. Gör. Hakan KİRİŞ Arş. Gör. Yurdanur URAL Ramazan DAĞ ISBN: Eylül 2009 Baskı: Süleyman Demirel Üniversitesi İ.İ.B.F

5 ULUSLARARASI DAVRAZ KONGRESİ YÜRÜTME KURULU BAŞKAN Prof.Dr. Metin Lütfi BAYDAR (Süleyman Demirel Üniversitesi, Rektör) KONGRE BAŞKANI Prof.Dr. Hasan İBİCİOĞLU (Süleyman Demirel Üniversitesi, İİBF Dekanı) YÜRÜTME KURULU BAŞKANI Yrd.Doç.Dr. İrfan ATEŞOĞLU (Süleyman Demirel Üniversitesi, İşletme Bölümü) YÜRÜTME KURULU ÜYELERİ Doç. Dr. Adem KORKMAZ Doç.Dr. Hüseyin GÜL Doç.Dr. İbrahim Attila ACAR Doç.Dr. İlker Hüseyin ÇARIKÇI Yrd.Doç.Dr. Suat KOLUKIRIK Arş.Gör. Dilek Göze KAYA DANIŞMA KURULU Prof. Dr. A. Thirlwall Prof. Dr. Ahmet İncekara Prof. Dr. Ahmet Cevat Acar Prof. Dr. Ali Aslan Prof. Dr. Ali Bardakoğlu Prof. Dr. Alp Aslan Açıkgenç Prof. Dr. Aydın Kolay Prof. Dr. B.Kemal Yeşilbursa Prof. Dr. Bekir Parlak Prof. Dr. Belkıs Özkara Prof. Dr. Bilal Eryılmaz Prof. Dr. Cemal Şanlı Prof. Dr. Coşkun Can Aktan Prof. Dr. Doğu Ergil Prof. Dr. Durmuş Günay Prof. Dr. Ekrem Erdem Prof. Dr. Engin Yıldırım Prof. Dr. Ercan Öztemel Prof. Dr. Ercan Tatlıdil Prof. Dr. Erdener Kaynak Prof. Dr. Erdoğan Alkin Prof. Dr. Erol Eren Prof. Dr. Erol Taymaz Prof. Dr. Ethem Köklükaya Prof. Dr. Fevzi Okumuş Prof. Dr. Feyzullah Eroğlu Prof. Dr. Gökhan Çetinsaya Prof. Dr. Gülsüm Sağlamer Prof. Dr. Güngör Turan Prof. Dr. Hakan Yavuz Prof. Dr. Halit Targan Ünal Prof. Dr. Hasan Pirkul Prof. Dr. Hasan Tunç Prof. Dr. Hayri Ülgen Prof. Dr. Hüseyin A. Egeli Prof. Dr. Hüseyin Bağcı Prof. Dr. Hüseyin Özgen Prof. Dr. İlber Ortaylı Prof. Dr. İnci Varinli Prof. Dr. İzzet Er Prof. Dr. Kamil Tüğen Prof. Dr. Kemal Gözler Prof. Dr. Kemal Silay Prof. Dr. Kemal Sözen Prof. Dr. Mahmut Paksoy Prof. Dr. Mehmet Görez Prof. Dr. Musa Eken Prof. Dr. Mustafa Akgül Prof. Dr. Mümin Ertürk Prof. Dr. Neşe Özgen Prof. Dr. Nurullah Genç Prof. Dr. Nükhet Yetiş Prof. Dr. Osman Horata Prof. Dr. Ömer Torlak Prof. Dr. Önal Sayın Prof. Dr. Özer Ertuna Prof. Dr. R. Wickerman Prof. Dr. Recep Kök Prof. Dr. Recep Şentürk Prof. Dr. Rıdvan Karluk Prof. Dr. Ruşen Keles Prof. Dr. Serkan Bayraktaroğlu Prof. Dr. Süleyman Hayri Bolay Prof. Dr. Şaban Sitembölükbaşı Prof. Dr. Şerif Şimşek Prof. Dr. Şirin Elçi Prof. Dr. Yasin Aktay Prof. Dr. Yavuz Atar Prof. Dr. Zühtü Arslan Doç. Dr. Abdullah Yılmaz

6 v III. OTURUM OTURUM KONUSU KALKINMA VE ÇEVRE SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA POLİTİKASINDA ATIK YÖNETİMİ VE BİR UYGULAMA: ATIK BORSASI SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA: KALKINMA VE DOĞA ARASINDA DENGE ARAYIŞLARI SÜRDÜRÜLEBİLİR EKONOMİ UYGULAMALARI VE KRİZDEN ÇIKIŞ İÇİN ÇEVRECİ (YEŞİL) EKONOMİ ANLAYIŞI IV. OTURUM OTURUM KONUSU KÜRESEL ISINMA VE ÇEVRE SORUNLARI KÜRESEL ISINMA TEHDİTİNE KARŞI KENT ORMANLARININ ÖNEMİ KÜRESEL ISINMA VE ÇOKULUSLU İŞLETMELERDE KURUMSAL SOSYAL SORUMLULUK: VAKA ANALİZLERİ KÜRESEL ÇEVRE SORUNLARINA KARŞI ULUSLARARASI YEŞİL DİYALOG ÇEVRE SORUNLARI DERSİNİN ÇEVRE KORUMA BİLİNCİ OLUŞTURMA DÜZEYİNİN TESPİT EDİLMESİNE YÖNELİK BİR ARAŞTIRMA: GAZİ ÜNİVERSİTESİ KAMU YÖNETİMİ BÖLÜMÜ ÖRNEĞİ KENTLERİN GELECEĞİ İÇİN BİR ZORUNLULUK; BÜTÜNCÜL EKOLOJİK YAKLAŞIM (BEY) V. OTURUM OTURUM KONUSU ENERJİ VE ENERJİ POLİTİKALARI RECOMMENDATIONS FOR ELECTRICITY AND NATURAL GAS SECTORS IN TURKEY ENERJİ TÜKETİMİNİ AZALTMAYA DAYALI POLİTİKALAR UYGULANABİLİR Mİ? TÜRKİYE İÇİN ZAMAN SERİSİ ANALİZİ ENERJİ TÜKETİMİ VE BÜYÜME ARASINDAKİ NEDENSELLİK İLİŞKİSİ: TÜRKİYE ÜZERİNE BİR İNCELEME TÜRKİYE NİN ENERJİ POLİTİKALARI, ENERJİ GÜVENLİĞİ VE SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA ALTERNATİF DOGALGAZ BORU HATTI NABUCCO NUN,

7 vii VIII. OTURUM OTURUM KONUSU EKONOMİK KRİZ KÜRESEL EKONOMİK KRİZİN TÜRKİYE İMALAT SANAYİ SEKTÖRÜNE ETKİLERİNİN ANALİZİ YENİ KRİZ ENERJİ KRİZİ Mİ? KÜRESEL FİNANSAL KRİZİN ENERJİ SEKTÖRÜ ÜZERİNE ETKİLERİ KÜRESEL KRİZİNİN İHRACAT YAPAN FİRMALAR ÜZERİNE ETKİSİ: ISPARTA ÖRNEĞİ KRİZİNİN YENİ GLOBAL EKONOMİK YAPI ÜZERİNE ETKİLERİ IX. OTURUM OTURUM KONUSU YEREL VE BÖLGESEL EKONOMİ SOCIAL AND ENVIRONMENTAL IMPACTS OF ECONOMIC CORRIDORS, REGIONAL SUPPORTS TO ADDRESS THE IMPACTS OF ECONOMIC CORRIDORS IN THE GREATER MEKONG SUB-REGION (GMS), SOUTH EAST ASIA YEREL ÜRETİMLERİN BÖLGESEL KALKINMAYA ETKİLERİ: ÖRNEK BİR UYGULAMA KALKINMA VE SAĞLIK İLİŞKİSİ YALVAÇ MESLEK YÜKSEK OKULUNUN YALVAÇ EKONOMİSİNE KATKISI VE KARŞILAŞTIRMALI BİR ANALİZ BÖLGESEL KALKINMA VE TERÖR: GÜNEY DOĞU ANADOLU BÖLGESİ ÖRNEĞİ X. OTURUM. OTURUM KONUSU SERBEST TARTIŞMALAR I KENTSEL PEYZAJ DÜZENLEMELERİNİN KENTSEL İMGE VE KENTİN KİMLİK KAZANMASINDAKİ ROLÜ BİLGİ VE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİNİN ETKİSİYLE ŞEKİLLENEN KENTTE MEKÂN VE KÜLTÜR

8 IV. OTURUM OTURUM KONUSU: KÜRESEL ISINMA VE ÇEVRE SORUNLARI Oturum Başkanı: Prof. Dr. Hüseyin Avni EGELİ Küresel Isınma Tehdidine Karşı Kent Ormanlarının Önemi Doç. Dr. Atila Gül Yrd. Doç. Dr. Mehmet Topay Öğr. Gör. Oğuzhan Özaltın Küresel Isınma ve Çokuluslu İşletmelerde Kurumsal Sosyal Sorumluluk: Vaka Analizleri Doç. Dr. Orhan Çoban Yrd. Doç. Dr. Aykut Bedük Melis Attar Küresel Çevre Sorunlarına Karşı Uluslararası Yeşil Diyalog Arş. Gör. Mustafa Taytak Arş. Gör. Oytun Meçik Çevre Sorunları Dersinin Çevre Koruma Bilinci Oluşturma Düzeyinin Tespit Edilmesine Yönelik Bir Araştırma: Gazi Üniversitesi Kamu Yönetimi Bölümü Örneği Yrd. Doç. Dr. Hasan Yayla Zübeyde Berk Kentlerin Geleceği İçin Bir Zorunluluk; Bütüncül Ekolojik Yaklaşım Doç. Dr. Atila Gül Yrd. Doç. Dr. Erkan Polat 220

9 KÜRESEL ISINMA TEHDİTİNE KARŞI KENT ORMANLARININ ÖNEMİ Doç.Dr.Atila GÜL SDU Or. Fak Pey. Mim. Böl , Isparta Yrd.Doç.Dr.Mehmet TOPAY SDU Or. Fak Pey. Mim. Böl , Isparta Öğr.Gör.Oğuzhan ÖZALTIN SDU İdari ve Sosyal Bilimler Fakültesi, Isparta Özet İnsan faaliyetleri sonucunda atmosfere verilen sera gazları (başta karbon dioksit olmak üzere di azot monoksit, metan, su buharı, kloroflorokarbon gibi) miktarının giderek artması ve sera etkisi meydana getirmesi sonucu yeryüzüne yakın atmosfer tabakaları ve katı, yeryüzü sıcaklığının yapay olarak artmasına "KÜRESEL ISINMA" denilmektedir. Bilinen resmi kayıtlara göre özellikle 1860 tan günümüze kadar tutulan kayıtlarda, ortalama küresel sıcaklığın 0.5 ila 0.8 derece kadar artığını göstermektedir. Dünya ölçeğinde ciddi bir sorun haline gelen küresel ısınma, yaşam küresini tehdit etmesi normalde endişelenmeyi gerektirmeyecek kadar uzak ya da belirsiz bir gelişme olarak algılanabilir. Ancak yavaş ve sinsi gelişen bu sorun gelecekte yaşam küresini çok yönlü olumsuz etkileyebileceği gibi insan neslinin bile yok olmasına yol açabileceği görüşü de geniş kitlelerce kabul edilmektedir. Özellikle sera gazının en yoğun olduğu (yaklaşık %70-80 inin üretildiği) kentsel alanlar ve çevresi en çok tehdit altında olan yaşam alanlarıdır. Kentsel alanlarda her geçen gün artan sorunların çözümü için acil olarak eylem planlarının yapılması yaşamsal bir öneme sahiptir. Günümüzde halen konuşulan ve tartışılan kent ormanları bu bağlamda kent ekosistemini iyileştirebilecek ve sera gazı emisyonlarını azaltabilecek özellikle CO 2 salınımını azaltan ve karbon depolayan özellikleri nedeniyle önemli bir konuma sahiptir. Kentsel alanlarda kent ormanlarının tesisi, planlaması ve yönetiminde daha duyarlı ve bilinçli hareket edilmesi gerekmektedir. Anahtar Kelime: Küresel ısınma, Kent ormanları, Kent ekosistemi 221

10 THE IMPORTANT OF URBAN FORESTS TOWARD TO GLOBAL WARMING THREAT Assoc. Prof. Atila Gül SDU Faculty of Forestry, Depertmant of Landscape Architecture 32260, Isparta Assist. Prof. Mehmet TOPAY SDU Faculty of Forestry, Depertmant of Landscape Architecture 32260, Isparta Lecturer, Oğuzhan ÖZALTIN SDU Faculty of and Administrative and Social Ssience, Isparta Abstract As result of human activities, greenhouse gasses include carbon dioxide, methane, water vapour, nitrous oxides etc. in atmosphere have increased. It is called Global Warming that greenhouse gasses cause of artificial increase of heat in atmosphere and on the face of the earth. According to data since 1860, global heat has increased between average 0.5 and 0.8 centigrade. It is widely accepted that greenhouse gasses has increased in the atmosphere during the last century as a result of industrialization and other human activities and this increase resulted in global warming. In nowadays, it probably is perceived that it is no dangerous and imperceptible about threat of global warming for life. But this problem is slowly and slyly grows up. However it will be effect negative to all of life or nature balance and cause to become extinct of human. Most of concentrated of greenhouse gasses are be seen in urban areas and their environment. And also urban areas are life spaces more threaten than rural areas. Therefore action plan should be applied for solution of these problems urgently. In nowadays, urban forest which is still under debate and discussed rehabilitation as concept, first approach to consider in C sequestration or decrease of CO 2 emission and rehabilitation of urban ecosystem. About establishment, planning and management of urban forests should be acted to the more sensitive and conscious in urban areas. Keywords: Global warming, Urban forests, Urban ecosystem 222

11 1.GİRİŞ Son yıllarda yoğunlaşan insan ve doğa ilişkileri, doğal kaynakların aşırı ve bilinçsizce tüketilmesi, çevre sorunları, çarpık kentleşme gibi etmenleri de beraberinde getirmiş, sonucunda ne yazık ki doğrudan ve dolaylı olarak dünyamızı ve yaşam alanlarımızı olumsuz yönde etkilediğimiz konusu herkes tarafından kabul edilen bir olgu haline gelmiştir. Küresel ısınma ve olası etkilerinin de insanlığın geleceğini ve yaşamını tehdit eden önemli unsurlardan biri olduğu görüşü geniş kitlelerce kabul edilmektedir. "KÜRESEL ISINMA", insan faaliyetleri sonucunda atmosfere verilen sera gazları (başta karbon dioksit olmak üzere di azot monoksit, metan, su buharı, kloroflorokarbon gibi) miktarının giderek artması ve sera etkisi meydana getirmesi sonucu yeryüzüne yakın atmosfer tabakaları ve katı, yeryüzü sıcaklığının yapay olarak artması olarak tanımlanmaktadır. Yeryüzünde özellikle karbon dioksitin yaklaşık %97 si doğal yolla yayılmakta (emisyon) dır. İnsan faaliyetleri sonucunda ise yaklaşık %3 oranında atmosferdeki sera gazlarına katkı sağlamaktadır. Toplam emisyonda insan etkisi küçük bir yüzdeye sahip olmasına rağmen uzmanlar, insan ürünü sera gazlarının doğal dengeleri bozabilecek bir konumda olduğunu ileri sürülmektedir. Nitekim bilimsel verilerde bunu kanıtlamaktadır. Özellikle yıl içinde çok yönlü insan faaliyetleri sonucu sera gazlarının atmosferdeki konsantrasyonlarında sürekli bir artış meydana geldiği kabul gören bir yaklaşımdır. Bu artışın, doğal dengelerin veya ekosistemlerin giderek bozulmasına neden olduğu görüşü de geniş kitlelerce kabul edilmektedir. Dünya ölçeğinde ciddi bir sorun haline gelen küresel ısınma, yaşam küresini tehdit eden ancak, endişelenmeyi gerektirmeyecek kadar uzak ya da belirsiz bir gelişme olarak algılanabilir. Ancak yavaş ve sinsi gelişen bu sorunun gelecekte yaşam küresini çok yönlü olumsuz etkileyebileceği ve hatta yeryüzünden insan neslinin bile yok olmasına yol açabileceği belirtilmektedir. Sözü edilen sera gazları arasında başta su buharı olmak üzere, karbondioksit (CO 2 ), metan (CH 4 ), azot-oksitler (N 2 0), hidroflorokarbonlar ve diğer sentetik kimyasallar sayılabilir. Özellikle CO 2 ve metan (CH 4 ) insanlar tarafından üretilen en önemli iki sera gazıdır. Küresel ısınmanın ağırlıklı olarak insan kaynaklı olduğu ve önlem alınmazsa küresel olumsuzluklar yaşanacağı düşüncesiyle son 10 yılda önemli girişimlerde bulunulmuştur. Bu girişimlerin başında 1997 yılında Kyoto, Japonya da yapılan bir toplantı ve sonuçta ortaya çıkan bir protokol gösterilebilir. Kyoto protokolü gelişmiş ülkelerin CO 2 emisyonlarının arasında 1990 seviyesine göre ortalama % 5,2 oranında azaltılmasını ve sonuçta atmosferik CO 2 seviyesinin ve sıcaklığın düşürülmesini veya en azından durağan hale getirilmesini öngörmektedir. 19 Eylül 2005 itibariyle protokol 156 ülke tarafından imzalanmış ve 18/11/2004 tarihinde Rusya Federasyonunun da onayıyla 16/2/2005 de % 61,6 lık bir emisyon oranıyla aktif hale geçmiştir (UNFCCC, 2005b). CO 2 salınımının en yüksek olduğu ve büyük çapta enerjinin tüketildiği alanlar, nüfus yoğunluğunu barındıran kentsel alanlardır. Günümüzde yüksek çekim gücüne sahip kentler konut, hizmet, ticaret, eğitim, sanayi gibi çok sayıdaki sektörün ve ilgili aktörlerin çok yönlü talepleri ve ekonomik, zahmetsiz ekonomik çıkar (rant) elde etme eğilimleri sonucu sağlıksız ve düzensiz kentleri ve kentleşmeyi ortaya çıkarmış ve çıkarmaktadır. Bunun sonucu olarak, mekanikleşen, yatay ve dikey yönde gelişen blok yapılaşmalar, yoğun araç trafiği, çevre kirliliği, görsel kirlilik, kalabalık, gürültü, doğal afetler, alt ve üst yapı yetersizlikleri, açık ve yeşil alanların tahrip edilmesi veya azaltılması, su kaynaklarının tahribatı veya aşırı kullanımı, gibi pek çok olumsuz faktörler sonucu kentin yaşam kalitesi her geçen gün azalmaktadır. Kentleşme eğilimleri ve faaliyetleri sonucu örneğin yollar, binalar, kaldırımlar, teknolojik araç ve gereçler, ısınma ve soğutma faaliyetleri, araç trafiği, yeşil alanların azalması gibi faktörler kentin ısı adası etkisinin oluşmasına neden olmaktadır. Bu durum atmosfere daha fazla CO 2 salınımına yol açmaktadır. 223

12 Yerküremizin CO 2 için depo veya rezerv alanları; atmosfer, okyanuslar ve karasal biyosfer ortamlar olduğu bilinmektedir. Karasal biyosferin önemli bir kısmını ormanlar teşkil etmekte ve küresel ısınma ve iklim değişikliği konusunda önemli bir rolü bulunmaktadır. Fotosentez yapan canlılar olarak ormanlar ve diğer yeşil alanlar atmosferdeki serbest CO 2 i özümleyerek, daha stabil kompleks bileşikler halinde sabitlemekte ve uzun süre depolanabilmesine katkıda bulunmaktadırlar. Bu amaçla gelişmiş ülkelerde küresel ısınma ve iklim değişikliği konusunda en önemli eylem stratejilerinden birisi CO 2 in orman ekosistemi bünyesinde (bitki, ölü örtü ve toprakta) depolanmasıdır. Bu strateji genelde karbon depolama (carbon sequestration) olarak tanımlanmaktadır. Kent merkezlerinde CO 2 salınımını azaltmak ve karbon depolama amacıyla kent ağaçları ve kent ormanları önemli bir konuma sahiptir. Bu nedenle gelişmiş ülkelerde olduğu gibi ülkemizde de her kente bir kent ormanı tesis edilmesi ve ağaç sayısının artırılması hedeflenmektedir. 2. KÜRESEL ISINMA VE ORMANLAR İklim sistemi, Yerküre'nin yaklaşık 4.5 milyar yıllık tarihi boyunca milyonlarca yıldan on yıllara kadar tüm zaman ölçeklerinde doğal olarak değişme eğilimi göstermiştir. Etkileri jeomorfolojik ve klimatolojik olarak iyi bilinen en son ve en önemli doğal iklim değişiklikleri, 4. Zaman daki (Kuvaterner deki) buzul ve buzul arası dönemlerde oluşmuştur. Ancak 19. yüzyılın ortalarından beri, doğal değişebilirliğe ek olarak, ilk kez insan etkinliklerinin de iklimi etkilediği yeni bir döneme girilmiştir. Günümüzde iklim değişikliği, sera gazı birikimlerini arttıran insan etkinlikleri de dikkate alınarak tanımlanabilmektedir. Örneğin Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi'nde (İDÇS), Karşılaştırılabilir bir zaman periyodunda gözlenen doğal iklim değişikliğine ek olarak, doğrudan ya da dolaylı olarak küresel atmosferin bileşimini bozan insan etkinlikleri sonucunda iklimde oluşan bir değişiklik biçiminde tanımlanmıştır. Dünya Meteoroloji Örgütü (WMO) ve Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP) tarafından ortaklaşa yürütülen Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli nin (IPCC) İkinci Değerlendirme Raporu'nda (IPCC, 1996), iklim sistemine ilişkin yeni bulgulardan yola çıkılarak, Bulgu dengesinin, küresel iklim üzerinde belirgin bir insan etkisinin bulunduğunu gösterdiği ve İklimin geçen yüzyıl boyunca değiştiği vurgulanmıştır (Türkeş vd., 2000). Bu çarpıcı bulgu, İDÇS nin Temmuz 1996 da yapılan 2. Taraflar Konferansı nda büyük bir ilgi görmüş ve toplantı sonunda yayınlanan Cenevre Bakanlar Bildirgesi aracılığıyla da dünyaya duyurulmuştur (UNFCCC, 1996). İklim sistemi için önemli olan doğal etmenlerin başında sera etkisi gelmektedir. Bitki seraları kısa dalgalı güneş ışınımlarını geçirmekte, buna karşılık uzun dalgalı yer (termik) ışınımının büyük bölümünün kaçmasına engel olmaktadır. Sera içinde tutulan termik ışınım seranın ısınmasını sağlayarak, hassas ya da ticari değeri bulunan bitkiler için uygun bir yetişme ortamı oluşturmaktadır. Atmosfer de benzer bir davranış sergilemektedir. Sera etkisi sadeleştirilerek açıklanabilir: Bulutsuz ve açık bir havada, kısa dalgalı güneş ışınımının önemli bir bölümü atmosferi geçerek yeryüzüne ulaşır ve orada emilir. Ancak, Yerküre nin sıcak yüzeyinden salınan uzun dalgalı yer ışınımının bir bölümü, uzaya kaçmadan önce atmosferin yukarı seviyelerinde bulunan çok sayıdaki ışınımsal olarak etkin eser gazlar (sera gazları) tarafından emilir ve sonra tekrar salınır (Türkeş ve ark. 2000). Atmosferdeki antropojen (insan kaynaklı) sera gazı birikimlerinde sanayi devriminden beri gözlenen artış sürmektedir. CO 2, CH 4 ve N 2 O birikimleri, yaklaşık 1750 yılından beri, sırasıyla % 30, % 145 ve % 15 oranlarında artmıştır. CO 2 emisyonlarındaki (salımlarındaki) insan kaynaklı artışların şimdiki hızıyla sürdürülmesi durumunda, sanayi öncesi dönemde yaklaşık 280 ppmv, 1994 de 358 ppmv olan CO 2 birikiminin 21. yüzyılın sonuna kadar 500 ppmv ye ulaşacağı öngörülmektedir (IPCC, 1996). 224

13 Sera gazı birikimlerindeki bu artışlar, Yerküre'nin uzun dalgalı ışınım yoluyla soğuma etkinliğini zayıflatarak, Yerküre'yi daha fazla ısıtma eğilimindeki bir pozitif ışınımsal zorlamanın oluşmasını sağlamaktadır. Yer/atmosfer sisteminin enerji dengesine yapılan bu pozitif katkı, artan ya da kuvvetlenen sera etkisi olarak adlandırılır. Bu ise, Yerküre atmosferindeki doğal sera gazları yardımıyla yüz milyonlarca yıldan beri çalışmakta olan bir etkinin, bir başka sözle doğal sera etkisinin kuvvetlenmesi anlamını taşımaktadır. Artan sera etkisinden kaynaklanabilecek bir küresel ısınmanın büyüklüğü, her sera gazının birikimindeki artışın boyutuna, bu gazların ışınımsal özelliklerine, atmosferik yaşam sürelerine ve atmosferdeki varlıkları sürmekte olan öteki sera gazlarının birikimlerine bağlıdır (Türkeş vd., 2000). Burada esas olan sera gazlarındaki artışın insan kaynaklı (antropojen) olması ve bu artışın küresel iklim üzerinde sıcaklığı artırıcı yönde rol oynamasıdır. Örneğin Amerika da 1990 yılından 1996 yılına kadar karbondioksit yayılması 5 milyar tondan 5,5 milyar tona ulaşarak aşırı arttığı tahmin edilmektedir (DOE/EIA 1997) yılından beri yeryüzünün küresel ortalama sıcaklığının 0,3 ile 0,6 ºC (0.5-1 ºF) ısındığı ifade edilmektedir (Hamburg vd., 1997). Sıcaklık artışının kanıtı olarak, deniz seviyesinin 10cm ile 25 cm (4-10 inches) arasında yükseldiği, buzulların çekilmesi, ve yer altı sıcaklığın artması şeklinde gözlenebilmektedir yılı değerleri dikkate alındığında 2100 yılında küresel ortalama yüzey sıcaklığının 1 ile 3.5 ºC (2-6 ºF) artışın olabileceği öngörülmektedir (McPherson ve Simpson, 1999). Bu değer belki de son yılda meydana gelen sıcaklık artışından daha büyük olabilecektir. Bununla birlikte bölgeden bölgeye özel sıcaklık değişimleri de olabilecektir. Başka bir kaynakta ise mevcut şartlar altında, 21. yüzyılın sonuna kadar ortalama küresel sıcaklığın 1,4-5,8 o C artacağı tahmin edilmektedir (IPCC, 2001). Ülkemizde ise 2050 yılına kadar sıcaklıkların 1-3 o C artacağı öngörülmektedir (ÇOB, 2005). Bu ısınma ile deniz seviyesinin 2100 yılında 15 to 95 cm (6-37 inches) arasında yükseleceği de tahmin edilmektedir. Sahil kenarında yaşayan dünya nüfusunun yaklaşık %50 ile 70 i deniz seviyesinin artışı sonucu önemli etkilere maruz kalabilecektir. Sağanak yağmur ve kuraklık gibi ekstrem olayların sürekliliği ve sıklığı iklim değişikliğinin artmasına olanak verebilir. Isınma, orta enlemde kışları kardan ziyade yağış şeklinde artmasına neden olacağı tahmin edilmektedir. Bu durum yaz zamanı yağışın giderek azalması söz konusu olurken kış zamanı yağışın ve toprak neminin artış göstermesi ve ilkbaharda hızlı sağanaklardan dolayı sellerin artması olasıdır. Yazın artan sıcaklık nedeniyle şiddetli kuraklıklar artacak tropikal kuşakta hastalıkların yeniden ortaya çıkmasına ve yayılmasına yol açabilecektir. Sıcaklık dalgalarının sürekliliği ve sayısı, özellikle hava durumu geniş bir karaktere sahip olmayan alanlarda sıcaklık baskısından dolayı canlı ölüm oranları artması sonucu çıkabilecektir (McPherson ve Simpson, 1999; Hamburg vd., 1997). Dünya atmosferi sera gazları hassas dengesini insanlar olmaksızın devam ettirebilir. Bu gazlar doğal kaynakların çeşitliliği ve dinamikliği sayesinde atmosferden kaldırılır ve tahliye edilir. Örneğin ağaçların ölümü gibi orman ve mera alanlarda organik materyallerin doğal çürümesi sonucu yılda yaklaşık 196 milyar ton karbondioksit salıvermesi ile sonuçlanır (Hamburg vd., 1997) lerde yapılan değerlendirmelere göre, yerküredeki bütün ormanların toplamda 830 Pg karbon (petagram= g = 1 gigaton = 1 milyar ton) depoladığı ve toprakta depolanan miktarın vejetasyonda depolanandan 1,5 kat daha fazla olduğu bildirilmektedir (Brown, 1997). Bu toplam bütçe içerisinde ise genç ılıman ve boreal ormanlar net bir depo görevi görürken (salım<alım) sürekli tahrip edilen tropikal ormanlar ise net bir CO 2 kaynağı (salım>alım) olarak ortaya çıkmaktadır. Dünya genelinde ise ormanlar az da olsa net bir karbon kaynağı durumundadır ve bunun nedenleri arasında özellikle tropikal bölgelerdeki ormansızlaşma gösterilmektedir. Ancak, ormanların uygun yönetimi ormanlardan olan net CO 2 salımını durdurup net bir depo görevi görmesini sağlayacaktır. Bu yolla fosil yakıt 225

14 emisyonunun % i kadar CO 2 ormanlarda depolanabilecektir (Brown, 1997). Karasal ekosistemlerde depolanan C miktarları ile ilgili diğer ve daha güncel bir tahmin ise Çizelge 1 de verilmiştir (IPCC, 2000). Çizelge 1. Küresel ölçekte vejetasyon ve toprakta (1 m ye kadar) depolanan karbon miktarı (ICCP, 2000) Biyom Alan Küresel karbon stoğu (Gt C) (10 9 ha) Vejetasyon Toprak Toplam Tropikal ormanlar Ilıman ormanlar Boreal ormanlar Tropikal savanlar Ilıman çayırlar Çöl ve yarı-çöller Tundra Bataklıklar Tarım alanları Toplam Küresel anlamda ormanlar 2005 yılında 572 milyar ton dikili gövde (280 milyar ton Carbon eşdeğeri) taşıdığı tahmin edilmektedir; bunun %33 ü Güney Amerika da, %21 i Afrika, %11 Asya ve %4 ü Okyanusya da bulunmaktadır yılında toplam orman karbonunun 633 milyar ton olduğu tahmin edilmektedir ki bu oran hektarda 160 ton karbona eşdeğerdir. Avrupa daki orman biyokütlesindeki toplam karbon küresel toplamın %16 sı iken Avrupa da topraktaki karbon Küresel toplamın %40 ile bütün bölgelerden daha fazladır. Sera gazı emisyon oranı (özellikle CO 2 ) arazi kullanımı değişimi ve ormansızlaşma tahminlerine dayanan biyokütle kaybı temel alınarak hesaplanmaktadır. Küresel anlamda orman karbonunu azalma oranı yıllık olarak ortalama 1,6 milyar ton olarak tahmin edilmektedir ve bu oranda toplam orman karbonunun % 0,25 i dir. Tropikal ormanlar küresel karbon bütçesinde hem girdi hem de çıktı anlamında önemli bir etkiye sahiptir. Örneğin Amazon bölgesinin orman vejetasyonu 70 milyar ton karbon depolar, yılları arasındaki ormansızlaşma yaklaşık olarak 7 milyar ton karbondioksitin atmosfere salınımına neden olmuştur ki, bu oranda yılda ortalama 0,4 milyar ton karbona eşdeğerdir. Orman ilişkili karbon emisyonlarının tahminindeki belirsizliklere rağmen ormanların karbon depolama ve ormanlardan emisyon salmanın küresel karbon döngüsündeki önemli rolü konusunda hiçbir şüphe yoktur (Anonim, 2008). Küresel ısınmayla mücadele kapsamında ormanlar üç temel yaklaşımla işletilebilir (Brown, 1997). 226

15 a-mevcut karbonu muhafaza etme amacıyla: Bu yaklaşımda ele alınabilecek işlemler içersinde; mevcut orman alanlarını muhafaza etme, ormansızlaşmayla mücadele, hasat yöntemlerini gözden geçirme, yangın ve böcek zararlarına karşı mücadele vb. sayılabilir. b- Daha fazla karbon depolama amacıyla: Bu yaklaşımla orman alanlarının alansal olarak genişletilmesi ve ayrıca birim alandaki biyokütlenin (depolanan C un) arttırılması amaçlanmaktadır. Bu konu kapsamında mevcut verimli doğal ormanların verim potansiyellerinin değerlendirilmesi, bozuk alanların rehabilitasyonu, kurulacak ağaçlandırmalarla yeni orman alanları yaratılması ele alınabilir. c-karbon tabanlı ürün veya yakıtların fosil temelli ürün veya yakıtların yerine ikame edilmesi amacıyla; Bu yaklaşım orman kaynaklarının odun ürünleri ve yakıt amaçlı kullanımını öngörmektedir. Bu yaklaşımda ihtiyaç duyulan üretim yeni kurulacak plantasyonlardan veya mevcut ormanların üretim gücünün artırılması yoluyla sağlanacaktır. Endüstriyel plantasyonlar ve enerji ormanları bu konu altında ele alınabilecek ana konulardır. Bu yaklaşım diğer yaklaşımlardan daha uzun vadeli ve etkin bir çözüm olacaktır (Brown, 1997). 3. KENT, KENTLEŞME VE KENT ORMANLARI Dünyamız çok hızlı bir şekilde kentleşmekte ve Dünya Bankasının öngörüsüne göre, 2025 yılı için toplam nüfusun %88 inin kentsel bölgelerde olabileceği belirtilmektedir (Polat, 2006). Gelecekte ise bu oranın daha da artacağı öngörülmektedir. Dünya nüfusundaki hızlı artış ve bazı yörelerdeki refah düzeyinin artması sonucunda tüketimin hızlanmasının yakın gelecekte, doğal kaynakların tükenmesine ve çevre koşullarının olumsuz yönde etkilenmesine neden olacağı da tahmin edilmektedir. Hızlı nüfus artışı, teknolojik gelişmeler ve motorlu araçların artışına bağlı olarak oluşan çevresel baskılar, kentlerimizde yaşam kalitesini de giderek azaltmaktadır. Bu durum, kentlerimizde dış mekan ve rekreasyon alanlarına olan talebi, doğal ve kültürel kaynakların korunması gerekliliğini giderek artırmaktadır. Zira, yerleşmeler geliştikçe, nüfus yoğunlukları arttıkça, biyolojik düzen değişmekte, kentin fonksiyonel alanlarla doğal alanlar arasında denge de bozulmaktadır (Gül vd., 2007). Günümüz kentlerindeki hızlı nüfus artışı, mekanikleşme, asfalt ve betondan oluşmuş mekanlar, kentsel çevredeki biyolojik dengeyi bozarak kent insanının serbest ve güvenli yaşama olanağını yok etmektedir. İnsanların yaratığı olanaklar ile gelişerek yaratılan çevre, ters yönde gelişme göstermektedir. Bunun sonucu eski kentlerin doğal peyzajının yerini, alışveriş, trafik ve endüstri için tahrip edilmiş bir çevreye bırakmakta kent insanı olumsuz yaşam şartlarıyla yüz yüze gelmektedir (Uzun 1993). Günümüz kentlerinin, planlama ve yönetsel boyutunda karşılaşılan sorunlar ve eksikler nedeniyle sağlıksız ve düzensiz bir gelişme eğiliminde oldukları görülmektedir. Bu durum özellikle açık yeşil alanların azalmasına veya etkisinin azaltılmasına yol açmaktadır. Kentsel açık yeşil alanların içinde hizmet ve katkı yönünden önemli bir konuma sahip olan kent ormanları, özellikle kentin fiziksel yapısında estetik ve ekolojik katkılar sağladığı gibi kent insanına ise rekteatif ve sağlık yönünden önemli hizmetler verme potansiyeline sahiptir. Gelişmiş batılı ülkelerde kişi başına düşen m 2 aktif yeşil alan miktarına sahipken ne yazık ki ülkemiz kentlerinde bu oran 3-10m 2 civarındadır. Kent ormanları bu anlamda, kentlerin açık yeşil alan miktarının artırılmasında önemli bir rolü bulunmaktadır. Kent ormanı kavramı incelendiğinde, aslında kent kavramı suni, orman ise doğayı çağrıştırmaktadır. Birbirleriyle çelişen kent ile orman kavramlarının her ikisi de, aslında sayısız canlı ve cansız elemanların oluşturduğu ve birbirleriyle etkileşimleri sonucu farklı özellikler sergileyen ekosistem özelliği taşımaktadır. Kent ormanı, doğal işlemler ve insan faaliyetlerinin birbirleriyle ilişki ve etkileşimi ile ortaya çıkan karmaşık bir ekosistem olarak 227

16 anlaşılmalıdır (Gül ve Gezer, 2004;Gül vd., 2006). Mevcut kent ormanların yapısı, bir çok ekolojik ve kültürel faktörlerin arasındaki etkileşimlerin uzun bir süreçte ortaya çıkan tarihsel bir göstergesi olarak algılanmaktadır (Schmid, 1975; Lawrence, 1993; Bradley, 1995). Ülkemiz koşullarında kent ormanı, kent içi ve çevresinde doğal veya suni olarak tesis edilmiş orman karakterinde yani kendini yenileyebilme aşamasına gelmiş, belli bir kapalılığa sahip, kentsel yapıya estetik ve işlevsel katkı sağlayan, kent insanına rekreatif ve hijyenik imkanlar sunabilen ve kent insanı tarafından kısa mesafede ulaşılabilen kente ait alanlardır şeklinde tanımlanabilir (Gül ve Gezer, 2004;Gül vd., 2006). Aslanboğa ya (2004) göre, kent ormanı, doğal orman vejetasyon formasyonuna elverişli topraklar üzerine yerleşmiş kentlerin içinde yada yakın çevresinde kalmış, korunmuş yada dolaylı olarak yararlanabildiği veya yararlanabileceği uzaklıkta, mevcut ekosistemin varlığını sürdürebileceği genişlikte ve yapıdaki orman alanlarıdır. Kent ormanı denildiğinde kente ait veya kente özgü nitelikte bir orman anlaşılmalıdır. Burada kent ile ormanın birbiriyle bütünleşmesi söz konusudur. Bir kent ormanının, kent dışındaki diğer orman alanlarından en önemli farkı, kent içi ve çevresinde oluşması ve gelişmesi ile açıklanabilir. Bu durum, teknik ve bilimsel anlamda kent ormanlarının planlama ve işletilmesinde amaçlar ve önceliklerin, diğer kırsal ormanlık alanlara göre farklılık oluşturmasını ortaya çıkarmaktadır. Çünkü kent ormanında temel amaç, odun veya odun dışı üretim değil, kentsel mekana ve kent insanına olanaklar çerçevesinde ihtiyaç duyulan hizmetleri ve işlevsel- estetik katkıları sağlamaktır. Bu nedenle kent ormanı kendine özgü biyolojik özellikleri olan ağaç tür ve karışımları, tür dağılımı, kapalılık derecesi, bakım çalışmaları ve çok amaçlı bir işletme yönetimi ile farklı bir yapı göstermektedir (Gül ve Gezer, 2004). Kent ormanlarının temel amacı, kent insanına ve kentsel ortama çok yönlü estetik ve işlevsel katkı ve hizmetleri sağlamak suretiyle kentsel yaşam standardını artırmaktır. Kent ormanı, kent insanı ile yakın bir ilişki içersindedir. Örneğin Isparta kenti için yapılan bir anket çalışmasında (Serin 2004) ormanların kent insanına sırasıyla doğal ortam, temiz hava, dinlenme ve rahatlama, piknik ve manzarayı çağrıştırdığını ifade etmektedir. 3.1 KENT ORMANLARININ YARARLARI Kent ormanlarının sağlayacağı yararları şu şekilde özetlenebilir; (Gül vd., 2007). Kent iklimini iyileştirerek, hava kalitesini yükseltir. Yapılmış bazı bilimsel araştırmaların sonuçları ile bunu daha açıkça görebiliriz. Her yıl Chicago kentsel yeşilinin 15 metrik ton CO 2, 89 metrik ton NO 2, 89 metrik ton S0 2, 191 metrik ton O 3, 212 metrik ton partikül tuttuğu saptanmıştır. Bitkilerin (özellikle ağaçların) gaz halindeki kirleticileri, stomaları ile absorbe ederek fotosentez ile onları daha az zararlı moleküllere çevirdikleri bilinmektedir. Kent içinde yer alan ağaçların, kırsal ortamda yaşayan ağaçlardan 15 kez daha fazla 'C' absorbe ettiği tahmin edilmektedir. Atmosferdeki CO 2 i asimilasyon yoluyla kullanarak ve yerine O 2 üreterek insanlarında dahil olduğu tüm canlıların sağlığına olumlu etki eder. Küresel ısınmaya neden olan karbondioksit salınımını azaltır. 25 metre boyunda ve 15 metre tepe çapına sahip bir kayın ağacı saatte 1.5 kilogram oksijen üretmekte, 100 yaşındaki bir kayın ağacı, 40 kişinin 1 saatte çıkardığı 2.35 kilogram karbondioksiti tüketmektedir. ( Kent ormanlarını oluşturan ağaçlar izopren ve monoterpen gibi çeşitli uçucu organik bileşikler yayarak ozon oluşumuna katkıda bulunur. Kent içi ve çevresindeki kirletici kaynaklardan gelen partikül ve aerosolleri yaprak yüzeyleri ile tutar, absorbe eder ve hava 228

17 hareketlerini yavaşlatarak yere düşüşlerini sağlayarak filtre görevi üstlenir. Yeşil kuşaklar zararlı gazları yaprakları ile kısmen absorbe ederek, kısmen de tutarak yağışlarla çözünüp toprağa karışmalarını sağlarlar. Ağaçlar ve ormanlar rüzgarlarla taşınan tozların tutulmasında oldukça etkili işlevler üstlenirler. Yapılan bir araştırmada, kenti saran bir yeşil kuşağın arkasında, havadaki kurşun oranının % 85 oranında azaldığı belirlenmiştir (Keller, 1979). 1 hektar ladin ormanı yılda 32 ton, 1 hektar kayın ormanı yılda 68 ton, 1 hektar çam ormanı yılda 30 ile 40 ton toz emdiği tahmin edilmektedir. Kentsel hava nemini düzenler ve dengeler. Kentsel mekanlar genelde beton ve asfalt gibi sert yüzeylerle kaplı olmasından dolayı kent havası doğal ve kırsal alanlara göre daha kuru ve sıcaktır. Kent ormanları, transpirasyon yoluyla kent havasının düşük düzeylerdeki bağıl nemini yükseltmekte ve serinlik etkisi yaratmaktadır. Bilindiği üzere ormanlar, yaz sıcaklığını 5-8,5 C azaltırken, kış sıcaklığını 1,6-2,8 C artırabilmektedir. Almanya nın Frankfurt kentinde yapılan araştırmalar, kenti çevreleyen sadece m. genişlikteki orman kuşağının evapotranspirasyona bağlı olarak kent merkezine oranla hava sıcaklığını C azalttığı, hava nemini de % 5 oranında artırdığı belirlenmiştir (Olembo ve Rham, 1987). Kente yakın içme suyu kaynaklarının, baraj, göl ve gölet gibi su alanlarının korunması ve kapasitesinin arttırılmasında önemli rol oynar ve güvence altına alır. Kent ormanları yağışlarla gelen suların kentlerin çevresindeki topraklara sızmasını kolaylaştırarak yüzeysel akışla ortaya çıkan kayıpları da azaltabilir. Kent ormanları ayrıca kuvvetli esen rüzgarların ve fırtınaların hızını keserek zararlarını önlemekte, kent içi hava hareketlerini düzenlemekte, yönlendirmekte ve sıcaklık ekstremlerini azaltarak kent içi iklimini yumuşatmaktadır. Kent çevresinde erozyon ve heyelan etkilerine karşı toprağı korurlar. Kurak ve yarı kurak bölgelerde yer alan kentlerde ise rüzgar erozyonunun yarattığı olumsuzlukların giderilmesine önemli katkı sağlar. Kent içi ve çevresindeki doğal su kaynaklarının kullanımı, döngüsünü ve korunmasını sağlayarak güvence altına alır. Kent ormanları yağışlarla gelen suların kentler çevresindeki topraklara sızmasını kolaylaştırarak yüzeysel akışla ortaya çıkan kayıpları azaltır. Böylece kentin hidrolojik döngüsünü düzenleyen önemli bir etken konumundadır (Murray, 1996). Ayrıca kentsel kaynaklı atık suların kent ormanlarında kullanılması ile bu suların yeterli arıtımdan geçirilerek tekrar doğaya kazandırılması olanağı sağlar. Böylece su kaynaklarının yetersiz olduğu bölgelerde hem kent ormanlarının yetişme koşullarını iyileştirmek, hem de kentler çevresindeki akiferlerin hidrolojik dengelerine katkı sağlamak mümkün olabilmektedir. Biyolojik çeşitliliği korur ve geliştirirler. Kent ormanları aslında kentin en doğal yaşam alanlarıdır. Bitki ve yaban hayvan tür ve genetik çeşitliliğinin oluşturulmasında ve artırılmasında önemli rol oynarlar. O yörenin doğal türlerinin (özellikle endemik, nadir veya tehlike altındaki türler) korunması ve geliştirilmesi açısından kent ormanları ideal ortamlardır. Çöplük ve atık depolama alanlarını ıslah eder ve kentsel bitki varlığının yarattığı organik atıkların tekrar doğaya kazandırılabileceği uygun ortamlardır(boudru, 1992). 3.2 KENT ORMANI VE KÜRESEL ISINMAYA ETKİSİ Kent merkezlerinde CO 2 salınımını azaltmak ve karbon depolama (carbon sequestration) amacıyla kent ormanları önemli bir işleve sahiptir. Bu amaçla Amerika daki 48 kentte iklim koruma kampanyası kapsamında sera gazlarını salınımını azaltma stratejileri geliştirilmiş olup örneğin Austin kentin yerleşim alanlarında yılda 4,700 ile 15,000 arasında ağaç dikmek suretiyle 12 yıl sonra 33,000 ton CO 2 salınımını azaltılacağı umutmaktadır (ICLEI, 1997). Kent ormanları, kent ortamındaki CO 2 i iki yolla azaltabilir. Ağaçların aktif olarak büyürken fotosentez süresince aldığı CO 2 oranı, solunum süresince gazın salıverme oranından daha fazla olabilecektir. Bu durum atmosferdeki CO 2 i oranını azaltacaktır. Bina çevresindeki ağaçlar ısınma ve hava koşulları gereksinimini azaltırlar. Böylece elektrik üretimi ile ortaya çıkabilecek CO 2 yayılmasını azaltabilirler. Kent ormanı, ağaç dikimi ile ağaç örtüsünün 229

18 artması süresince kentin ısı adası etkisini serinletmesi, hava koşulları ve ısınan mekanlar için enerjinin korunmasında önemli bir CO 2 depolama alanıdır. Karbondioksitin depolanması, bitki büyüme mevsimi süresince yerüstü ve yer altındaki biyokütle içinde depolanan yıllık oranı olarak tanımlanır. Fotosentez süresince Atmosferdeki CO 2, su ile birleşerek gözeneklerden yapraklara girer ve güneş ışınları sayesinde kimyasal reaksiyon içinde katalize edilerek selüloz, şeker ve başka materyallere dönüştürülür. Bu materyallerin bazıları solunumla CO 2 geriye verilir veya ağaçlar tarafından ergeç dökülen yaprakların yapımında kullanılır ancak bu materyallerin çoğu odunlaşma sürecinde kullanılır (Larcher 1980). Karbon depolama, ormanın ağaç tür kompozisyonu, yaş yapısı ve sağlıklı olmasına bağlı olarak değişen ağaç büyüme ve ölüm süreci ile ilişkilidir. Yeni dikilen yada tesis edilen ormanlar yıl içinde hızlı bir şekilde CO 2 biriktirir ve sonra tutulan CO 2 yıllık artışında azalma başlar (Harmon vd., 1990). Kent ormanları ortalama 4 ile 8 ton/ha CO 2 tutarken, yüksek ağaç yoğunluğundan dolayı kırsal ormanlar ise kent ormanlarından yaklaşık 2 kat daha fazla CO 2 tutar (Birdsey 1992). Bununla birlikte kent ağaçları kırsal ağaçlara göre daha hızlı büyüme eğilimi gösterdiklerinden dolayı ağaç başına daha fazla CO 2 tutarlar (Jo ve McPherson 1995). Chicago kentinde radyal gövde büyüme sürecinde yıllık CO 2 tutulmasına yönelik bir araştırmada küçük gövde iken 16 kg/yr olurken büyük yaşlarda maksimum 360 kg/yr kadar CO 2 tutulması söz konusu olmaktadır (Jo ve McPherson, 1995; Nowak, 1994). Hızlı büyüyen ağaçlar yavaş büyüyen ağaçlara nazaran daha fazla CO 2 tutmasına rağmen bu avantaj hızlı büyüyen ağaçların daha genç yaşta ölmesi ile kaybolmaktadır. Uzun süre ağaçların CO 2 depolamasına etki eden en önemli faktörlerden biriside kent ağaçlarının hayatta kalma süresidir. Yol ve yerleşim yerlerinde kullanılan ağaçların tesis edildiği ilk 5. yıldan sonra %10-30 arasında kayıp olabilmektedir (Miller ve Miller, 1991; McPherson, 1993). CO 2 depolamasında önemli faktörlerden birisi tesis edilecek alanlara en uygun ağaç türlerinin seçilmesidir. Alana uyum sağlamayan ağaçlar, yavaş büyüyecek, farklı baskılar karşısında bazı belirtiler gösterebilecek, hastalanacak veya erken yaşta ölebilecektir. Ekosistem içinde CO 2, havuz veya rezerv olarak birikir. Kırsal orman ekosisteminde CO 2 in yaklaşık %63ü toprak içinde, %27 sini ağaç biyokütlesi olarak, %9 sunu orman zeminindeki ölü örtüde ve %1 ini ise diri örtü çalı formasyonunda CO 2 depolanmaktadır (Birdsey, 1992). Buna karşın Chicago kentindeki yerleşim alanlardaki yeşil alanlarda %78 oranında toprak içinde ve ağaç ve çalılarda ise %21 oranında CO 2 depolandığı tespit edilmiştir (Jo ve McPherson, 1995). Kent içindeki düşük ağaç yoğunluğu ve ölü ağaçları kaldırılması sonucu odun biyokütlesi içinde kırsal ormanlara kıyasla daha az CO 2 depolandığı açıklanmıştır. Kent topraklarında diğerlerine göre daha yüksek CO 2 depolanmasının nedeni kompost ve malçlama içinde CO 2 depolanmasının artmasından kaynaklandığı söylenebilir. Tipik bir orman ağacında CO 2 depolanmasının yaklaşık %51 i gövdede, %30 u dallarda, %3 ü ise yaprak yüzeyinde gerçekleşmektedir (Birdsey, 1992). Yaşlı bir orman ağacı içinde ise depolanan toplam CO 2 in yaklaşık %18-24 ü kök içinde depolanabilmektedir. İnce kökler içinde depolanan karbon miktarı yaklaşık yaprak biyokütlesi içinde depolanan miktar %2-5 arasında olurken kalın kökler (çapı 2mm den fazla) toplam karbonun %15-20 sini depolayabilmektedir (Hendrick ve Pregitzer, 1993). Kentte açıkta büyüyen 9 yaşında Pyrus calleryana Bradford armut ağacının yaprak biyokütlesi orman ağaçlarından daha fazla olabilmektedir (Xiao, 1998). Kent ağaçların kırsal orman ağaçları ile kıyasla hızlı büyüme oranları ve karbon depolama ilişkisi kısmen yaprak biyokütlesinin oransal olarak büyük miktarda olması ile açıklanabilir. Azaltılmış rekabet, sulama ve gübreleme gibi faktörler özellikle açıkta büyüyen kent ağaçlarının gelişmesini artıran faktörlerdir. Ağaçlar yazın hava koşullarını talebini azaltır fakat kışın güneş ışınlarını engellemesi sayesinde ısınmak için enerji kullanımını artırabilir (Heisler, 1986; Simpson ve McPherson, 230

19 1998). Sık ağaçlarla azaltılmış hava sıcaklığı ve rüzgar hızı soğutma ve ısınma talebini azaltabilir. Yerleşim alanları çevresindeki ağaçlardan elde edilebilecek enerji koruma yararları ölçülmüş bilgisayar simulasyonu ile tahmin edilmiştir. Örneğin Sacramento, Phoenix, and Lake Charles üç kentte yaşlı ağaçların ev çevresindeki enerji ile ilişkisini tespitine yönelik yapılan araştırmada yıllık hava koşullarını talebini %25-43 arasında kestiği ve serinletici talebini ise %12-23 arasında siperlediği tesbit edilmiştir (Huang vd., 1987). Başka bir araştırmada serinletmek için iyi konumlandırılmış 7-8 m yüksekliğinde yaprağını döken bir ağacın yıllık enerji koruma değeri 100 ile 400 kwh arasındadır (McPherson ve Rowntree, 1993). Kentlerin içindeki binaların batı bakısında yer alan ağaçlardan en yüksek enerji koruma sağlanabilmektedir. Oysa binaların güney bakılarda yer alan yaprağını döken ağaçlar şehir içinde serinleme talebini azaltmasından ziyade ısınma talebini daha çok artırır. Yanlış yerde yanlış tür seçimi mekan koşullarına göre enerji kullanımını da artırabilir. Düşük hava sıcaklığı ve evatranspirasyon ile ilişkili serinleme için enerji korumanın nispi önemi, kompleks iklimsel faktörlerden dolayı gölgenin enerji koruma katkısından daha azdır (McPherson ve Simpson 1995). Heisler e (1990) göre ağaçtan oluşturulmuş rüzgar kırıcılar, %5-15 arasında mekan ısınma talebini azaltabilir. Tek bir ağaçtan oluşmuş rüzgar siperi için ısınma ile ilgili enerji koruma oranı %1 ile 3 arasındadır. 6. SONUÇ VE ÖNERİLER Günümüzde küresel ısınma, iklim değişikliği ve kentleşme gibi mevcut olguların oluşturduğu çok yönlü sorunların temelinde insanoğlunun bitmek tükenmek bilmeyen doğaya egemen olma ve tüketme eğilimlerinin ortaya koyduğu ve şekillendirdiği yaşam biçimi yer almaktadır. Bu sorunların çözümünde insanoğlunun öncelikle doğa ile dengeli ve uyumlu yaşaması gerektiğini bütüncül bir şekilde algılaması, benimsemesi ve eyleme dönüştürmesi ile mümkündür. Bu amaçla yaşam küremizin başka bir alternatifi olmadığı için makro ölçekten (dünya boyutu) mikro ölçeğe (birey boyutu) kadar yaşam alanlarımızı ve yaşam biçimimizi (üretim ve tüketim eğilimleri, çevre koruma gibi) sürdürülebilir bir şekilde yenilemek ve şekillendirmek durumundayız. Küresel ısınmayla mücadelede kabul gören eylem stratejilerinin başında, en önemli sera gazı olarak ortaya çıkan CO 2 emisyonunun azaltılmasıdır. Atmosfere salınan CO 2 nin iki temel kaynağı arasıda fosil yakıtlar ve çimento üretimi gösterilmektedir (ICCP, 2005). Dolayısıyla, küresel bazda bir başarı sağlanabilmesi için özellikle enerji sektörüne önemli görevler düşmektedir. Fosil yakıtların yerine temiz ve yenilenebilir enerji kaynaklarının (güneş, rüzgar enerjisi, H enerjisi) kullanılması ve petrol, doğalgaz ve kömür gibi fosil yakıtların günlük hayatta kullanımınım azaltılması gerekmektedir. Diğer eylem ise serbest CO 2 nin yer altında veya okyanus tabanında depolanması, veya CO 2 in inorganik karbonatlara dönüştürülerek depolanması şeklinde belirtilebilir. Dünya ölçeğinde küresel ısınmayı ve olası olumsuz sonuçlarını önlemenin veya azaltmanın yolu kentsel ölçekte gerekli tedbir ve uygulanabilir çözümlerin uygulamaya geçirilmesi ile mümkündür. Yani puzzle oyunu gibi parçadan bütüne bütünden parçaya ulaşma taktiği uygulanmalıdır. Bu amaçla sera gazları salınımın en yoğun olduğu (yaklaşık %70-80 inin üretildiği) kentsel alanlar ve çevresinde acilen eylem programları oluşturulmalıdır. Kentsel alanlarda ortaya çıkan ısı adası etkisini azaltmak yani CO 2 salınımını azaltılması ve salınan mevcut CO 2 i depolamak amacıyla doğanın en önemli temel bileşeni olan ağaç ve ormanların nitelik ve niceliğinin artırılması temel hedef olmalıdır. Özellikle kent ormanları çok yönlü ekolojik işlevleri nedeniyle bu görevi yerine getirebilecektir. Bu amaçla kent ormanlarının tesisi, planlanması ve yönetimine yönelik duyarlı olunması ve bilinçli davranılması gerekmektedir. 231

20 KAYNAKÇA ANONİM, (2008), Ormanlar ve İklim Değişikliğine İlişkin Stratejik Çerçeve. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı, Orman Genel Müdürlüğü s: ( FAO, Strategic Framework for Forests and Climate Change, Forest Day, Poznan, Poland den çeviri.) ASLANBOĞA, İ. ve A. Gül, (1999), Kemalpaşa ormanlarının rekreasyon değeri, Kemalpaşa Kültür ve Çevre Sempozyumu, (3-5, Haziran, 1999), Kemalpaşa Kaymakamlığı ve E.Ü. İzmir Araştırma Enst. ve Uygulama Merkezi, , Kemalpaşa-İzmir. ASLANBOĞA, İ., (2004), Kent ormancılığı bağlamında ormanların işlevleri. I. Ulusal Kent Ormancılığı Kongresi, 9-11 Nisan 2004, Ankara s:3-7. AYDEMİR, Ş., S. Erkonak Aydemir, D. Şen Beyazlı, N. Ökten, A.M. Öksüz, C. Sancar, M. Özyaba & Y. Aydın Türk, (2004), Kentsel Alanların Planlanması, ve Tasarımı, Akademi Kitapevi, Trabzon. BIRDSEY, R. (1992), Carbon storage and accumulation in United States forest ecosystems. Gen. Tech. Rep. WO-GTR-59. Radnor, PA: Northeastern Forest Experiment Station, Forest Service, U.S. Department of Agriculture; 51 p. BOUDRU, M., (1992), Forêt et Sylviculture: Boisements et Reboisements Artificiels. Les Presses Agronomiques de Gembloux, ISBN (Vol. 3), 348 p. BRADLEY, G. (1995), Integrating Multidisciplinary Perspectives. In Urban Forest Landscapes: Intergrating MultidisciplinaryPerspectives (G. Bradley, ed), pp University of Washington Press, Seattle BROADMEADOW, M. J. ve Matthews, R. W., (2003), Forests, Carbon and Climate Change: the UK Contribution. Forestry Commission Information Note 48. Edinburgh: Forestry Commission ( BROWN, S., (1997), Forests and climate change: role of forest lands as carbon sinks. Proceeding of the XI World Forestry Congress, October 1997, Antalya, p CLAUSEN, R.M. ve Gholz, H.L., (1998), Carbon and Forest Management. USDA Forest Service. ÇOB (Çevre ve Orman Bakanlığı), (2005), İklim Değişikliği. Çevre ve Orman Bakanlığı, E- kitap Köşesi, p.2009 GÜL, A. ve A. Gezer, (2004), Kentsel alanda kent ormanı yer seçimi model önerisi ve Isparta örneğinde irdelenmesi, I. Ulusal Kent Ormancılığı Kongresi, 9-11 Nisan 2004, Ankara s: GÜL, A., Gezer, A. ve Kane, B., (2006), Multi-criteria analysis for locating new urban forests: An example from Isparta, Turkey. Urban Forestry & Urban Greening, Volume 5, Issue 2, GÜL, A., O. Nayır, ve Ş. Eraslan, (2007), Kent kimliği üzerinde kent ormanlarının rolü ve etkisi. SDU. 15. Yıl Mühendislik Mimarlık Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Kasım 2007), s: , Isparta. HAMBURG, S.P., Harris, N., Jaeger, J., Karl, T.R., McFarland, M., Mitchell, J.F.B., Oppenheimer, M., Santer,B.D., Schneider,S., Trenberth, K.E. & Wigley,T.M.L. (1997), Common questions about climate change. Nairobi, Kenya: United Nations Environment Programme, World Meteorological Organization; 24 p. 232