İLKYAZ BAYRAMI NEVRUZ

Transkript

1 ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ YAYINLARI : 6 İLKYAZ BAYRAMI NEVRUZ BİLDİRİLER Erzurum 1998

2 iç in d ek iler SAYFANO 1. Prof.Dr.Bilse SEYİDOGLU Kültür Hayatımızda Nevruz 1 2. Prof.Dr. Bilge SEYİDOGLU Nevraz Y.Doc.Dr. A.Rafet ÖZKAN Geleneksel Türk Dini ve Nevruz Y.Doc.Dr. Dilaver DÜZGÜN Nevruz Törenlerinde :> Sunulan Dramatik Gösteriler Doç.Dr. Rıza HALİLOV Milli-Etnik Kültürümüzde Nevruz Y.Doç.Dr. Lütfi SEZEN Nevruz ve Hıdırellez Y.Doç.Dr. Ali KAFKASYALI Nevruz Öncesi Ritüeller 55

3 GELENEKSEL TÜRK DİNİ VE NEVRÛZ Yrd. Doç. Dr. Ali Rafet ÖZKAN* Biz burada öncelikle kısaca "Geleneksel Türk Dini"ni tanıttıktan sonra, Nevrûz Bayram ının geleneksel Türk inançları içerisindeki yeri ve önemini tespit etmeye çalışacağız. "Geleneksel Türk Dini" ile Türklerin kendilerine özgü inançları, "özel dinleri kasdedilmektedir. İslam'ı kabul etm iş Türklerin önceki inançları ile günümüzde bir milyon civarındaki Türk kitlesinin yaşattığı inançlar, ibadetler ve gelenekler "Geleneksel Türk Dini" olarak tanımlanmaktadır1 Orta-Asya'da devlet kuran Türk sülâlerinin hepsinde "Gök-Tanrı" kültünün ver alm ası, bir kısım araştırm acıları, T ürklerdeki G ök-t anrı inancının İm paratorluk Tanrısı" şeklinde değerlendirm eye sevketm iştir. A bdülkadir İnan, "Türklerde büyük imparatorlukların kurulduğu devirlerde, imparatorluğa Jahil bütün uluslar için Gök-Tanrı kültünün müşterek ve umumî bir kült kabul dilmiş ve Gök-tanrı'nın da Tanrıların en büyüğü kabul edilmiş olabileceğini" düşünmektedir2 Türklerin "Geleneksel Dinî İnançları"nda iki anlayış, iki kol varolmuştur. 3unlardan biri, "şamanizm", "totemizm" ve "politeizm"e ait unsurlara da yer veren Halk Dini"; diğeri, şamanizm ve totemizm karşıtı olan, Tek Tanrıcılığı merkez ilan "Devlet Dini"dir. Bu iki kol farklılık gösterse de bir biriyle bağdaşmaz Atatürk Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Öğretim Üyesi Bkz. Günay Tümer - Abdurrahman Küçük, Dinler Tarihi, 3. Baskı, Ankara 1997, s Abdülkadir İnan, Tarihte ve Bugün Şamanizm, 4. Baskı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1995, s. 26.

4 nitelikte değildir. Birisi aşiret, diğeri ise büyük devletlerin hayat şartları altında gelişme göstermiştir. Uygurların, Mogollarınki Devlet Dini'dir. Devlet Dini ile Halk Dini'nin ayrıldıkları noktalar yanında, ortak oldukları noktalar, inançlar ve esaslar vardır. Ortak noktaları ayrıldığı noktalardan çoktur-^. Hatta Prof. Dr. Harun Güngör, bu ayırıma bile gerek görmemekte ve "halk dini olarak nitelendirilen kolun da aslında Tek Tanrı inancının etrafında şekillenmiş olan monoteist bir yapıya sahip olduğunu savunmaktadır. O. eski Türk Dinini; "Gök Dini. Gök Tanrı merkezli, onun etrafında şekillenmiş, tamamen kendine özgü bir monoteizmdir ve onu ancak 'Gök Tanrı Dini' olarak isimlendirmek gerektiği" şeklinde tanımlandırmaktadır4. Zira Türkiye'nin ilk Dinler Tarihi Profesörü olan merhum Prof. Dr. Hikmet Tanyu hocamızın kanaati de; Eski Türk Dini'nin tek Tanrılı bir inanca sahip olduğu ve Türklerin "Gök Tanrı"smın. hiç bir zaman gökte ikamet eden bir yaratıcı olmadığı ve de Tanrının önündeki "gök" kelimesinin bir renk ifadesi olarak da kullanılmadığı doğrultusundadır. Ona göre "Gök Tengri" ifadesindeki gök; "enginlik, derinlik, büyüklük, azimlik ve yücelik gibi bir çok sıfatlardan birisi olarak kullanılmıştır ". Çin, Bizans, Arap. Ermeni ve Süryanî kaynakları. Türk boylarının hepsinde Tek Tanrı. Gök Tanrı inann hninnhıığrmıı haber vermektedir. Iluniar, Gokimklcı. Uygurlar gibi Türk Devletlerinde, Türk boylarının hepsinde dinin merkezinde Gök Tanrı (Yüce Tanrı, Tek Tanrı) inancı bulunmaktadır. Gök Tanrı Dini'nin esaslarını. Orhun Kitabelerinden tespit etmek mümkündür Kitabelere göre Tanrı, kâinatın ilk sebebidir, yâni yaratıcıdır. Kitabelerde Tanrı bazan "Türk Tengrisi" şekliyle "millî" bir Tanrı özelliği taşımaktadır6. 3 Tümer - Küçük, s Harun Güngör, Türk Bodun Bilimi Araştırmaları, Kayseri 1998, s. 24. Hikmet Tanyu, İslâmlıktan Önce Türklerde Tek Tanrı İnancı. Boğaziçi Yayınları, 2. Baskı, İstanbul 1986, s Bkz. İbrahim Kafesoğlu, Türk Milli Kültürü, İstanbul 1997, s. 309.

5 19 Bu eski Türk Dininde "Atalar Kültü", "Yer-Su İnancı" ve "Ateş Kültü" de önemli bir yer tutmaktadır. Nitekim bunlar aşağıda Nevrûz bahsinde teferruatlıca ele alınacaktır. Eski Türklerde ibadetler, belirli zamanlarda ve tesadüfi olaylar karşısında olmak üzere iki kısımdır. Belirli zamanlarda yapılanlar, ilkbahar, yaz ve sonbaharda yapılan âyin ve törenlerdir. Diğeri ise kötü ruhlara karşı veya ihtiyaca binaen yapılan âyinlerdir. Bizim burada özellikle altını çizeceğimiz husus, Türklerin ilkbahar Bayramı ve kutlamalarıdır. Milattan önceki yıllarda devlet kurmuş olan Hunlar'dan, günümüzdeki Yakut Türklerine kadar Türk boylarında bu bahar bayramları ve ayinler yapılagelmiştir. Bunlar, resmî nitelikte yapılan bayramlardır. Tabiatın yeniden dirilişini sembolize eden ilkbahar âyininde at kurban edilmekte ve bu kurban ve dinî törenler kamlar tarafından yönetilmektedir. Ayrıca Asya Hunları. ilkbaharda kutsal yerlerde Tanrıya kurban sunmaktaydılar. Bu ayin için Hunların yirmidört boyunun Başbuğları Lungçeng şehrinde toplanıp, "Gök Tanrı"va. "Atalara" ve "Yer-su" ruhlarına kurban takdim etmekteydiler7. Baharın gelişi, tabiatın yenilenmesi ve canlanması ile ilgili olarak her çağda Nevrûz törenlerine benzer inanç ve törenlere rastlanmaktadır. Ancak Türkler arasında baharın gelişi ve kurtuluş sembolü olan Nevruz; ırk, kültür ve dil bakımından Türklerin yayılmış olduğu çok geniş alanda tarihin karanlık dönemlerinden itibaren kutlanmış ve halen de kutlanmaktadır^. Türklerde yılbaşı ilkbaharda, gece ile gündüzün eşit olduğu 21 Mart günüdür. Divânü Lügât-it Türk'te. Oniki Hayvanlı Türk Takvimi'nde yılbaşı 21 Mart günü, yani NEVRUZ günüdür. Bugün, Türk topluluklarında çeşitli adlarla 7 Tümer - Küçük, s. 89. ^ Bkz. Abdurrahman Güzel, "Türk Kültüründe Nevruz ve Milli Birlik-Beraberlik",Türk Dünyasında Nevruz İkinci Bilgi Şöleni Bildirileri, Ankara 1996, s. 168.

6 20 kutlanılır. Nevrûz/Noruz/Navrız, Ergene-kon, Bozkurt, Çağan, Yeni Gün, Ulusun Ulu Günü gibi çeşitli adlarla kutlanılan bu bayram ile ilgili olarak Türk topluluklarında çeşitli gelenekler meydana gelmiştir9. Türklerde görülen rivayetlerin en önemlisi, bugünün bir kurtuluş günü olarak kabul edilmesidir. Bu bakımdan bugün "Ergenekon" veya "Bozkurt" bayramı olarak kabul edilmektedir. Diğer bir husus da Nevrûz'la ilgili gelenekler dikkate alındığında bugünün doğrudan doğruya Türklerdeki tabiat kültü ile ilgili oluşudur1^. Nitekim biz de burada Nevrûz kutlamalarında Geleneksel Türk inançlarının hâlâ izlerini taşıyan "Ateş Kültü", "Yer-Sub" inancı ve "Atalar Kültü" üzerinde durmak istiyoruz. "Yeni Yıl Bayramı" yahut "Bahar Bayramı" günümüzdeki ifadesiyle Nevruz'a ilk olarak M.Ö. 3000'lerden itibaren Mezopotamya'da saltanat süren Proto-Türkler olarak kabul edilen Sümerlerde rastlanmaktadır. Bu "Bahar Bayramı"nın, daha sonra Babilliler. Mısırlılar ve İranlılarca kabul edildiğine şahit olunmaktadır11. Süuı^ılcıiıı ını_$ııuı icuıuiaıuıuaıı biıi oian Dumuzi, sığınan Koruyan ilanı bir çobandır ve hayat ağacı ile tasvir edilmektedir. Dumuzi, nebat tanrısı olarak her yıl yakıcı güneş sıcağında ölerek yeraltı alemine inmektedir. Onun yeryüzündeki ölümü, yeryüzünü terketmesi merasimlerle dile getirilmekte, acıklı ayinler yapılmaktadır. Ancak aşk ve yeraltı tanrıçası İnanna'nın onu yeraltı âleminden kurtarması ve diriltmesi coçkun şenliklerle kutlanmakta, kış sonrası yeniden canlanan tabiatı ve ortaya çıkan hayatı sembolize edmektedir1 Tabiatın tekrar 9 M. Abdulhalûk Çay, Türk Ergenekon Bayramı Nevruz, Ankara 1988, s Bkz. Çay, s * Bkz. Elmettin Elibeyzade, Nevruz ve Kurban Bayramının Geçmişi 1200 Yıl!, Nevruz ve Renkler, Türk Dünyasında Nevruz İkinci Bilgi Şöleni Bildirileri, Ankara 1996, s 149. *- Bkz. Ekrem Sarıkçıoğlu, Başlangıçtan Günümüze Dinler Tarihi, İstanbul 1983, s.28.

7 21 dirilmesi ve İlahî kanunun sembolü ve aynı zamanda garantisi; Gençlik İlâhı (Dumuzi) ile, Yüce Ana, Toprak- Bereket - ve Aşk İlâhesi İnanna'nm evlenmesidir. Dinler Tarihi'nde bu sahneye "Heilige Hochzeit" (Kutsal Evlilik) denmektedir13. Nitekim Kazak Türklerinin "Ulusun Ulu Günü ismiyle kutladıkları bahar bayramında oynanan oyunlardan olan "Güreş" ve "Kız Kuwuw"un Sümerlerdeki bu "Kutsal Evliliği"ni çağrıştıran bir özelliği vardır. Kızla erkek güreş tutmakta ve erkek galip gelirse bu kızla evlenmektedir. Güreş sonucu Nevrûz da evlenenlere derin hürmet gösterilmektedir. İkinci oyunda ise oyunda kendi halindeki bir genç kız,m u o ğ c ııu iğ i uciikaııiıya, yureğinaeki sim sezdirmeye imkân vermesidir. Kız, beğendiği genci kamçısıyla dürtmekte ve kendi atımı mahmuzlamaktadır. Kızın işaret ettiği genç, atıyla kızın peşine düşmektedir. Geleneğe göre, bu oyuna katılan iki gencin evlenmesi mümkündür14. Günümüzde hâlâ Geleneksel Türk İnancını devam ettiren Saka Türklerinde "Isıakh Bayramı", ilkbaharın gelmesi ve yeni yılın bereketli geçmesi için Tanrı ya bir şükür bayramıdır. Bu bayramda törenlere, Akşaman ın dualar ve kımızla tören alanını temizlemesiyle başlamaktadır. Tören alanına yarım ay şeklinde genç ak ağaçlar dikilmektedir. Ak ağaçlara başta genç kızlar ve genç erkekler olmak üzere bütün halk yeni yılda olmasını istedikleri dileklerini tutarak bez parçası bağlamaktadırlar. Alana ateş yakılmakta ve bu ateş törenler bitene kadar söndürülmemektedir. Akşaman'ın yere kımız serpmesi, duaları ve dualarıyla yakılan ateşle geçmiş yılın kötülüklerinin kovulduğuna ve yeni başlayan güzel günlere zarar vermelerinin önlenmiş olduğuna inanılmaktadır1^. Dilek ağaçlarına 13 Bkz. Hartmunth Schmökel, "Sümer Dini", çev. Mehmet Turhan Özdemir, Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, Ankara 1973, XIX / Süer Eker - Ahmet Abatoğlu, Ulusun Ulu Günü Nevruz, Ankara 1993, s ^ Yakup Deliömeroğlu, "Saha Türklerinde Isıakh Bayramı", Türk Dünyasında Nevruz İkinci Bilgi Şöleni Bildirileri, Ankara 1996, s. 132.

8 22 bez bağlama geleneği müslüman Türkler arasında da hâlâ varlığını devan ettiren eski Türk Dininin uzantısıdır. Geleneksel Türk inançlarında ateş kültünün önemli bir yeri vardır. Çünkü Türkler arasında ateşin gökten indiği inancı yaygındır. Bundan dolayı ateşte kutsal ve temizleyici bir güç görülmektedir. Altaylılar ve Yakutlar ateşteki bu kutsal ve temizleyici güç ya da ruha "ot izi" (ateş sahibi) adım vermektedirler16. Altay Türklerine göre de ateş. Tanrı Ülgen tarafından insanlara armağan edildiği için kutsaldır. Ancak Altaylılar ve Yakutlara göre sadece çakmak taşından elde edilen ateş kutlu savılmaktadır. Bu ateşe "eyi out" (mukaddes ateş) adı verilmektedir. Normal ateş ise "nutça out" (Rus ateşi) adını taşımaktadır17. Kuzey Altay Türklerinde gelin ile güvey gerdek gecesi ilk defa yaktıkları ateşi çakmak taşından elde etmekte, üç gece ve gündüz bu ateşin yanında bulunmaktadırlar18. Erzurum'da bu gelenek hâlâ varlığım devam ettirmektedir. Gerdeğe giren çift, üç gün boyunca dışarıya çıkartılmamaktadır. Geleneksel Türk Dininde kutsal sayılan ateşin temizleyicilik özelliği de vardır. Özellikle kötülüklerinden şüphe edilenler için ateş, temizleme aracı olarak düşünülmektedir. Yakutlarda, ava çıkmadan önce, yakılan ateşin üzerinden atlamak suretiyle veya tütsüleme yoluyla elbiselerini ve silahlarını temizleme âdetinin mevcut olduğu bildirilmektedir. Bilhassa kadınların, âdet görme veya doğumdan sonrası dönemlerde av silahı ve araç-gereçlerine dokunmaları, mutlaka ateşle temizlenmeyi gerektirmekteymiş19. Aslında Türklerde tek arındırıcı güç ateştir. Dolayısıyla saflığından şüphe edilen her şeyin kor halindeki iki ateş arasından geçip, 16 Bkz. Ünver Günay - Harun Güngör, Başlangıçtan Günümüze Türklerin Dinî Tarihi, Ankara 1997, s Çay, s Bkz. İnan, s. 68. '9 Bkz. Günay - Güngör, s. 49.

9 23 ocağın etrafında dönmesi ve onun üstünden atlaması gerekmekteydi. Nitekim ateşle arınma ve kötülüklerin defedilmesi uygulamasının Batı Göktürklerinde de mevcut olduğunu görmekteyiz. VI. yüzyılda Batı Göktürklerin ülkesine gelen Bizans elçisi Zamarkos ve elçilik heyetinin. Hakanın huzuruna çıkmadan önce, yanmakta olan ateşin etrafında döndürülerek, kötülüklerinden arındırılmaya çalışılmıştır2^. Ateş vasıtasıyla kötü ruhlardan temizlenme uygulamasının Müslüman Türklerde de devam ettiği görülmektedir. Başkurtlar ve Kazaklarda, hastaları kötü ruhlardan temizlemek amacıyla yapılan "alaslam a" uygulaması buna delil olarak gösterilmektedir. Yine bu uygularım m m u u ı u ua ıu u M u iııa ıı ı u i f u c ı arasında ua devam etmektedir. Bunun en tipit ömeklerinitürkler arasında oldukça yaygın olan hastalan, evleri, ölüleri "tütsüleme" uygulamasında görülmektedir21. Orta Anadolu'da hastalıkları iyileştirmek ve nazar değmesini önlemek için "üzerlik otu" ile tütsü yapılmakta ve buna da "üzerlik tütütme" denilmektedir. Hasta olan kişiye, bir tepsi içinde yakılan üzerlikten çıkan duman yutturulmakta ve ateş hastanın başı üzerinde dolaştırılmaktadır. Nevrûz kutlamalarından biri olan "Sum Töreni"ninde de büyük ateşlerin yakılması ve bu yanan ateşin alevlerinin üzerinden atlanması da yine Türklerin ateş kültünü hâlâ muhafaza ettiğinin en canlı göstergesidir. Türklerde ateş temizleyicilik özelliğinin yanısıra kehanet aracı olarak da kullanılmakatadır. Ateşin üzerinden yükselen alev, yeşilimsi renkte olursa bereketli yağmur ve iyi mahsul olacağının habercisidir. Alevin kırmızı renkte olması ise savaş çıkacağına delalet ederken, siyah renkte olması ise hükümdarın ölmesi yahut uzun yolculuğa işaret etmektedir22. Bkz. Jean-Paul Roux, Türklerin ve Moğolların Eski Dini, çeviren Aykut Kazancıgil, İstanbul 1994, s * Bkz. Günay -Güngör, s Bkz. İnan, s. 67.

10 24 Türklerdeki "Ateş Kültü", "Aile Ocağı Kültü" ile yakından alakalıdır. Bu "aile Ocağı Kültü" ise "Atalar Kültü" ile irtibatlandınlmaktadır. Ocak, ailenin direğidir ve "tabu" anlayışı ile korunmaktadır. Ocak, kutsaldır; ocağı söndürmek ve küllerini dağıtmak ırkın yok olmasının sebebidir. Suyun aziz, ateşin ve ocağın kutsal bilinmesi günümüze kadar yaşatılmıştır. Bugün de Türkler arasında en büyük beddua "ocağın sönsün"dür. Bu beddua, hem soyun tükenmesin hem de kutsallığın yokolmasını ifade etmektedir. Bundan dolayı ateşe su dökülmesi, yanan ateşin söndürülmesi iyi görülmemiştir^. Türk dini tarihi içerisinde ateşin mahiyeti pek anlaşılmadan Mazdeizme bağlanmıştır. Halbuki, Türklerdeki ateş kültünün Mazdeizmle hiç bir ilgisi bulunmamaktadır. Çünkü ortada ciddî bir fonksiyon farklılaşması bulunmaktadır. Zerdüştlükte ateş tapınmanın objesini oluştururken. Türklerde o her şeyden önce temizleme vasıtasıdır-4 Ayrıca Mecusilik'te ateşe tapımlmakla birlikte o kirlenen bir özelliğe sahiptir. Bunun için de aleşgede denen tapınaklarda mabed rahiplerinin ateşe el değmemeleri çin özel maskeler giymesi gerekmektedir. Ateşin nefesleriyle kirlenmemesi için de bugünkü oparatörlerin taktıkları maskeleri takmakta ve ateşi tasdis edilmiş maşalarla karıştırmaktadırlar-^. İğdır ve Nahcivan'da kutlanılan Nevrûz törenlerinde, son çarşamba gecesinin sabahında, genç kızların akarsunun yanına giderek suya selâm vermeleri ve suyun üzerinden atlamaları ve de su ile ilgili diğer uygulamalar tamamen Yer-Sub inancıyla alakalıdır. Çünkü Türkler, içinde hareketli bir hayat geçirdikleri tabiatın Tanrı taralından yaratıldığını kabul etmiş ve kutsal saymışlardır.yer-su (Yer-sub), yeryüzünde yaşayan iyi ruhların bütünüdür. Bunların Tanrı tarafından gönderilmiş kutsal hediyeler olduğuna inanılmaktadır.türklerde dağ, ırmak, göl, pınar, ağaç, Tiimer - Küçük, s. 87. Bkz. Günay - Güngör, s. 49. Bkz. Tümer - Küçük, s. 123.

11 25 orman ve kaya kültleri, Türk yazıtlarında Yer-su adı altında toplanm ıştır^. Bundan dolayı Yer-sular kutsal (ıduk) olarak kabul edilmektedir. Ancak kutsal olan bu Yer-sular, Tanrı olarak değerlendirilmemelidir. Zira dünyadaki hiç bir dinde, Tanrı'ya tek başına itaat edilmediği ve o daima ikinci derecede kutsal kabul edilen ikinci derecede yan varlık inançlarıyla çevrilmiş olduğu Dinler Tarihince tespit edilmiş bir realitedir. İlahî dinlerde Tanrı (Allah) ile beraber melekler, resuller, kitaplar ve azizlere de iman edilmektedir-7. Ayrıca dinlerde çeşitli kutsiyetlerin olması onlara tapınılıyor anlamı da taşamaz. Şöyle ki, geleneksel Türk inançlarındaki Yer-Su inancına bağlı olarak dağlar, ırmaklar, su kaynakları, ormanların kutsaldır. Bu kutsallık tapınma değildir. Eğer bu şekilde yorumlanacak olursa, Müslümanların Arafat, Cebeli Nur ve Hira Dağlarına, Hıristiyanların Zeytin Dağına, Yahudilerin de Sina Dağına tapındıkları gibi yanlış bir sonuca varılır. Kazakların "Ulusun Ulu Günü" adı altında kutladıkları Nevruz günü tanla birlikte, erkekler ellerinde kürek, kazma, genç kızlarsa "kurt, irimşik', süt, pismiş et" olduğu halde kıra çıkmaktadırlar. "Bulak körsen közin aş diyerek, toplanan gençler etraftaki su kaynaklarını temizlerken, yaşlılar da buralara ağaç fidanları d ik m e k te d irle r-b ü tü n bu uygulamalar, Türklerin Nevruz kutlamalarının doğrudan doğruya tabiat kültüyle, vane Yer-su inancıyla alakalı olduğunu göstermektedir. Su, Türk geleneklerinin köklerini tutan en büyük temeldir. Her şey ona dayanır. Tarlalar bir süre sulanmasa olabilir, fakat hayvanların, her gün su içmesi gerekmektedir. Bunun için Göktürkler, Yer-su inancına büyük bir değer vermiş, onu Tümer-Küçük, s Krş. Kafesoğlu, s Kesilmiş sütün kaynatılmasıyla elde edilen bir süt ürünü. Bkz. Eker - Abatoğlu, s. 12.

12 26 kutlulaştırmış ve ona kişilik vermişlirdir Bundan dolayı Yer-su anlayışı, tam bir "vatan" anlayışıdır29. Su, yetiştirici, saf ve temizdir. Suyun bolluğu bilgililiğin, akıllılığın ve gücün sembolüdür. Suyu kirletmek y asa k tır-^. Nevrûz'da genç kızlar gittikleri akarsudan bir kap su getirerek evlerinin ve bahçelerinin çevresine dökmektedirler. Bununla bütün sıkıntıların biteceğine, bereket ve bolluğun geleceğine inanılmaktadır. Ayrıca gidilen çeşmenin yanından bir tane de taş alınarak, bereket getirsin diye evdeki küpün dibine yerleştirilmektedir. Çeşme başında toplanan kızlar, suyla ilgili çeşitli niyetler tutmakta ve oyunlar oynam aktadır11. Yine su üzerinden atlama, birbirlerinin üzerine su serpme, Nevrûzda soğuk su ile yıkanma, yeni-gün suyu ile el yüz yıkama, hayvanları sulama ve su dolu ana motiflerini Geleneksel Türk inançlarının günümüzdeki uzantıları olarak değerlendirmek gerekmektedir32. Çünkü Türkler hâlâ bu inançlarını devam ettirmektedirler. Erzurum da "Dumlu Baba" olarak saygı duyulan bir su kaynağı vardır ve bu suyun kaynağına dini bir özellik verilerek, su gözesinin kurutulması engellenmiştir. İnanışa göre Dumlu Baba isimli ermiş kişi müridleriyle birlikte bu suyun kaynağına gelirler. Dumlu baba suyun yerden çıkıyor gibi görünmesine rağmen Cennet'ten geldiğini söyler. Sonra elindeki tası gök yüzüne kaldırarak tası doldurur ve herkese içirip kendisi de içer. Suyu için herkes oracıkta ölür. Böylece suya CCiiHCt'tCn geldiğine daıi' Lm kuiâiyei aıfcdıiımş oıuı. Durası haikm onemıı ziyaret yerlerinden birisidir ve çok özel bir saygı ve korumaya sahiptir. Ayrıca bütün müslüman Türklerce"Arefe Suyu" olarak isimlendirilen arefe günü bonya yapma geleneği de, yine Türklerin Su Kültünü devam ettirişinin en canlı örneğidir. 9Q - y Bu konuda geniş bilgi için bkz. Bahaeddin Ogel, Türk Mitolojisi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1995, II / s Bkz. Tümer - Küçük, *11 Bkz. İbrahim Bozyel, "İğdır. Nahcivan ve Tebriz Üçgeninde Nevruz Gelenekleri", Türk Dünyasında Nevruz İkinci Bilgi Şöleni Bildirileri, Ankara 1996, s Krş. Çay, s. 204.

13 27 Görüldüğü üzere Türklerin Yer-su inancı, doğrudan doğruya tabiatı koruma ve böylece de vatanı muhafaza etme inancıyla alakalıdır. Bu inanç zamanla vatan kültüne dönüşmüştür33. Türklerin dağları, ormanları, akarsu ve ırmakları Yer-su inancı gereği kutsal saymasıyla, onları muhafaza etme zarureti hissetmiş ve bunu uzun yıllar boyunca gerçekleştirmişlerdir. Türklerin dağlarla ingili Yer-su inançları da Müslüman Türklerin arasında yaşamaya devam etmiştir. Göktürkler ve Uygurlarca Ötüken dağı kutsal bilinmiştir. Aynı inanç günümüzde Anadolu'da Kaz Dağı'na atfedilen inançla varlığını devam ettirmektedir*4. E cd ad ım ızın Y er-su inancı ^ere^i için d e vasarlıih tabiatı kx>rıirinle]arı trihi bizlerin de içinde yaşadığımız ve bize hayat bahşeden tabiatı öldürmeden yaşatmamız temennisiyle, bütün Türk Dünyasının millî birlik bayramı olan Nevrûz'u kutluyor, saygılar sunuyorum. 33 Krş. Giinay - Güngör, s. 46. ~')4 Bkz. Günay - Güngör, s. 47.