Mu la Merkez Köylerinde Ya ayan 6-15 Ya Okul Çocuklar nda Beslenme Al kanl klar, Kilo Fazlal ve Obezite Prevalans

Transkript

1 Yeni Tıp T p Dergisi 2010;27: Orijinal makale Mu la Merkez Köylerinde Ya ayan 6-15 Ya Okul Çocuklar nda Beslenme Al kanl klar, Kilo Fazlal ve Obezite Prevalans Hüseyin SÜZEK 1, Zeki ARI 2 1 Mu la Üniversitesi Mu la Sa l k Yüksekokulu, MU LA 2 Celal Bayar Üniversitesi T p Fakültesi T bbi Biyokimya Anabilim Dal, MAN SA ÖZET Obezite, tüm rk veya etnik gruplarda ve her ya ta görülen toplumsal bir sa l k problemidir. Bu çal man n amac, uluslararas tan mlar kullanarak Mu la n n merkez köyleri ilkö retim okullar nda okuyan 6-15 ya grubu okul çocuklar n n beslenme al kanl klar n, kilo fazlal ve obezite prevalans n belirlemek ve di er ülke çal malar ile kar la t rmakt r. Bu çal ma, Mu la ili merkez köyleri ilkö retim okullar nda bu yönde yap lan ilk ara t rma özelli indedir. Bu çal mada, Mu la n n merkez köylerinde ya ayan 6-15 ya aras ndaki toplam 1170 (564 k z, 606 erkek) okul çocu unda beslenme al kanl klar ve obezite prevalans ara t r ld. Bu amaçla, 9 köy ilkö retim okulundaki top lam 1492 ö renciden 1170 inin (tüm evrenin %78,2 si) vücut a rl ve boy uzunlu u ölçüldü, ya, cinsiyet ve beslenme al kanl klar anket yap larak belirlendi. Sonuçlar, tüm ö rencilerin %17,0 inin fazla kilolu ve %7,1 inin ise obez oldu unu gösterdi. Cinsiyete göre k z ö rencilerin %18,1 inin fazla kilolu, %6,6 n n obez, erkek ö rencilerin ise %16,0 n n fazla kilolu, %7,6 s n n obez oldu u belirlendi. Televizyon seyretme ile bir eyler at t rmak aras nda istatistiksel bak mdan önemli ili ki (p<0,001) gözlendi. K z çocuklar ile kar la t r ld nda erkek çocuklardaki obezite oran istatistiksel olarak anlaml (p>0,05) de ildi. En yüksek obezite oran erkek ö rencilerde 10 (%26,1), k z ö rencilerde ise 11 ya grubunda (%24,3) görüldü. Anne-baba obezitesi ile çocuk obezitesi aras nda pozitif bir ili ki gözlendi. Beslenme al kanl klar aç s ndan; kahvalt da ve ö le-ak am bal ve etsiz sebze yiyenlerle yemeyenler aras nda istatistiksel aç dan önemli fark bulundu (p<0,05 ve p<0,01, s ras yla). Anahtar Kelimeler : Obezite, beslenme al kanl, lkö retim çocuklar, prevalans ABSTRACT The eating habits and prevalences of overweight and obesity in 6-15 years-old school children living in the Villages of Mu la center The aim of this study is to determine the eating habits and prevalence of overweight and obesity in the 6-15 age group school children attending primary school in the villages of Mu la Center and compare it with studies of other countries. In this study, eating habits and obesity prevalence in 1170 (564 girls, 606 boys) children, aged 6-15 years living in the villages of Mu la (Center) were studied. With this purpose, the weight, height, age, sex and eating habits of 1170 (78.2% of the whole group) out of 1497 students in 9 village primary schools, were determined by a questionnaire. Results showed that, of all the students, 17.1% were overweight and that 7.1% were obese. It was determined that 18.1% of all girl students were overweight, 6.6% of all girl students were obese; of the boy students, 16.0% were overweight and 7.6% were obese. An important relation was observed between watching TV and snacking (p<0.001). The prevalence of obesity in boys when compared with that of girls was not statistically significant (p>0.05). The highest obesity rate in boy students was observed in 10 year-old group (26.1%). The highest obesity rate in girl students was observed in 11 year-old group (24.3%). There was a positive relationship between parents and children s obesity. In terms of eating habits, statistically significant difference was found between those who ate honey and vegetable meal without meat at breakfast, lunch and dinner those who didn t (p<0.05 and p<0.01, respectively). Key Words : Obesity, food habits, preschool children, prevalence G R Obezite, 20. yüzy lda eri kinlerde oldu u kadar çocuklarda da büyük bir sa l k sorunu olu turmaya ba lam t r. Geli mekte olan di er ülkelerde oldu u gibi, Türkiye de de obezite, kentle me, aile geliri, e itim ve di er yüksek sosyoekonomik durum belirteçleri ile yak ndan ili kili bir durumdur. Geli mi ülkelerin bir ço unda obezite yayg n olarak görülmekte ve neden oldu u kronik hastal klar ölüm nedenlerinin ba nda gelmektedir. Dünya Sa l k Örgütü (WHO) i manl önemli sa l k sorunlar ndan biri olarak kabul etmi tir. Sadece Amerika Birle ik Devletleri (ABD) nde obeziteye ba l ölüm say s olarak bildirilmektedir 1,2. Çocukluk ça ndaki obezitenin eri kin ya ta da devam etmesi ve tedaviye dirençli olmas 3, obezitenin erken tan s n ve tedavisini zorunlu k lmaktad r. Bu nedenle birçok ülkede prevalans çal - 22

2 Yeni T p Dergisi H. 2010;27: Süzek ve Z. Arı malar yap lmaktad r 4. ABD de çocuklar n %15 inin, eri kin nüfusun ise %30 unun obez oldu u bildirilmektedir 5. Obez çocuklar n bir k sm eri kin dönemde de bu durumu sürdürmektedir. Eri kin ya taki obezlerin yakla k 1/3 ünde obezitenin çocukluk ya lar nda ba lad saptanm t r 5,6. Ya am n her döneminde sa l kl ve kaliteli ya am için yeterli ve dengeli beslenmek temel ko ul iken, büyüme ve geli menin h zland, ö renme ve kavrama i levlerinin önem kazand okul ça nda beslenmenin önemi daha da artmaktad r. Okul ça nda enerji ve besin ö elerinin yetersiz al m büyüme ve geli meyi engelleyerek hastal klara kar direnci azalt r ve okul ba ar s n olumsuz yönde etkiler. Di er taraftan, dengesiz beslenme ve yetersiz fiziksel aktivite, obezite ve obezite ile ili kili birçok kronik hastal a zemin haz rlar. Beslenme al kanl klar, zaman içinde ülkeler ve toplumlar aras nda farkl l k göstermektedir. Beslenme al kanl klar ndaki de i ikliklerin fark nda olmak ve bunlar n ekonomik, sosyodemografik faktörler ve sa l kla olan ili kilerini saptamak, beslenme al kanl klar n n nedenlerini ve sonuçlar n anlamaya önemli ölçüde k tutmaktad r 7. Vücut kitle indeksi (VK ), obezite tan s nda en çok kullan lan yöntemlerden biri olup, ki inin vücut a rl n n, boy uzunlu unun karesine (kg/m 2 ) bölünmesiyle elde edilen bir de erdir. Dünya Sa l k Örgütü, eri kinler için 18,5-24,9 aras ndaki de erleri normal vücut a rl olarak de erlendirmektedir. VK nin vücut ya yüzdesinden çok, vücut ya n n boyla ili kili bir göstergesi oldu u da bildirilmektedir. Bir çocu a fazla kilolu denilebilmesi için kilosunun, olmas gereken kilonun % si aras nda bulunmas gerekir. Bu oran, %120 den büyük ise çocuk obez olarak kabul edilir 8. Yap lan benzer bir çal mada, Mu la il merkezinde ya ayan 6-15 ya aras ndaki toplam 4260 okul çocu unda k z ö rencilerin %7,6 s n n, erkek ö rencilerin ise %9,1 inin fazla kilolu veya obez oldu u belirlenmi tir 9. Bu çal ma, Mu la n n merkez köylerindeki ilkö retim ö rencilerinde beslenme al kanl klar, obezite prevalans ve obezite olu umunu etkileyen faktörlerin belirlenmesine yönelik ilk ara t rma olma özelli indedir. MATERYAL VE METOT Bu çal mada 2006 y l bahar döneminde, Mu la - n n merkez köylerinde bulunan ilkö retim okullar ndaki 6-15 ya aras ndaki çocuklar n ya, cinsiyet, boy uzunlu u, vücut a rl ve beslenme al kanl klar na ait bilgiler yüz yüze görü me yöntemi ile anket formu doldurularak topland. Çal mada Helsinki Bildirgesi esaslar na uyulmu olup, çocuklara ait bilgilerin toplanabilmesi için resmi makamlardan yasal izinler ve ailelerinden yaz l izinler al nm t r. Bu çal man n evrenini merkeze ba l 9 köyün ilkö retim okullar nda okuyan ö rencilerin tamam (N=1492) olu turmu tur. Ula Atatürk lkö retim Okulu ( ÖO) (toplam 512 ö renci), Yenice ÖO (toplam 170 ö renci), Kötekli ÖO (toplam 62 ö renci), Yeniköy ÖO (toplam 38 ö renci), Ortaköy ÖO (toplam 100 ö renci), Düverek ehit brahim Karao lano lu ÖO (toplam 230 ö renci), Akçaova ÖO (toplam 70 ö renci), Yerkesik ÖO (toplam 252 ö renci), Akkaya ÖO (toplam 58 ö renci) ö rencilerinden velisi yaz l izin veren 564 k z, 606 erkek ö renci olmak üzere 1170 ö renciden veri topland. Toplam 322 ö renciden veriler al namad (kat lmak istemeyenler, izinli olanlar v.b. nedenlerle okulda olmayanlar). Çocuklar n a rl k ölçümleri ±100 g hassasiyeti bulunan elektronik tart ile tercihen sabahlar ayakkab s z ve ceketsiz olarak hafif k yafetler ile yap ld. Boy uzunlu u ölçüleri ise ta nabilir stadiyometre ile dik ekilde, a rl k iki aya a e it ekilde da lm pozisyonda, ba arkaya dik yaslanm ekilde ve ayakkab s z ölçüldü 10. VKI, a rl n (kg) boyun karesine (m²) bölünmesi ile hesapland. Türk çocuklar için referans temel al narak, ya ve cinsine göre VK <5 persentil zay f, 5-85 persentil normal, persentil fazla kilolu, 95 persentil obez olarak de erlendirildi 13. Ailelerin gelir durumlar, çal man n yap ld dönemdeki asgari ücret (380 TL) baz al narak ve yakla k katlar eklinde tespit edildi. Anne ve babalar için hesaplanan VKI de erleri kullan larak ebeveynlerin <18,5 zay f, 18,5-24,99 normal, 25-29,99 a r kilolu, 30 obez aral klar ndan hangisine girdikleri belirlendi 15. Verilerin analizinde SPSS 10.0 paket istatistik program kullan ld. Tüm de i kenler çocuklar n VKI ile kar la t r ld. Kategorik veri tablolar n n analizinde Ki-Kare yöntemi kullan ld. statistiksel analizlerde iki seçenekli durumlar için t testi, ikiden fazla seçenekler için varyans (F=Anova) analizi yap ld. Aralar nda anlaml ili ki bulunan de i kenler Duncan testi yap larak de erlendirildi. BULGULAR VK ile sosyodemografik özellikler aras ndaki ili kiler Tablo 1 de, VK ile beslenme al kanl klar aras ndaki ili kiler Tablo 2 de ve ö renci anne ve babalar n n özellikleri ise Tablo 3 de toplu olarak verilmi tir. VK lere göre cinsiyetin da l m na bakt m z zaman erkeklerin (%51,8) %7,6 s n n obez oldu unu, k zlar n (%48,2) ise %6,6 s n n obez oldu u tespit edilmesi istatistiki olarak anlams z bulunmu tur (t=0,385; p=0,700). 23

3 H. Süzek ve Z. Arı Yeni T p Dergisi 2010;27: Tablo 1. VKI ile Sosyodemografik Özellikler Aras ndaki li ki VKI (%) Özellikler Zay f Normal Fazla Kilolu Obez <5 th per th per th per. 95 th per. n % n % n % n % Erkek (n=606) ,1 0 0 X 2 = ,6 41 9, ,3 3 6,5 p=0, , ,0 8 8,2 5 10, , , ,5 7 15, , , , , , , ,5 5 10, , , ,6 1 2, ,9 9 9,3 9 19, , ,1 2 4, ,4 6 1, ,3 TV-izlerken bir eyler yeme Hay r 23 26, , , ,6 t=3,775 t: t testi, X 2 : ki kare testi, Evet 65 73, , , ,4 p=0,000 Tablo 2.a VKI ile Beslenme Al kanl klar Aras ndaki li ki 16 VKI (%) persentil Zay f Normal Fazla Kilolu Obez De er a <5 th per th per th per. 95 th per. t n % n % n % n % P KAHVALTI (Evde) Çay H b 28 31, , , ,3 0,502 E b 60 68, , , ,7 0,616 Süt (H) 45 51, , , ,0 1,667 (E) 43 48, , , ,0 0,096 Peynir (H) 27 30, , , ,8 0,941 (E) 61 69, , , ,2 0,347 Ekmek (H) 23 26, , , ,8 1,337 (E) 65 73, , , ,2 0,181 Yumurta (H) 22 25, , , ,5-0,215 (E) 66 75, , , ,5 0,829 Ya (H) 44 50, , , ,6 1,527 (E) 44 50, , , ,4 0,127 Zeytin (H) 17 19, , , ,1 0,806 (E) 71 80, , , ,9 0,420 Bal (H) 41 46, , , ,8 2,411 (E) 47 53, , , ,2 0,016 c (H) 66 75, , , ,9 0,021 (E) 22 25, , , ,1 0,983 Okulda Çay (H) 77 87, , , ,9-0,836 (E) 11 12, , , ,1 0,403 Süt (H) 22 25, , , ,3-0,933 (E) 66 75, , , ,7 0,351 Peynir (H) 67 76, , , ,5-0,090 (E) 21 23, , , ,5 0,928 Ekmek (H) 84 95, , , ,8 0,159 (E) 4 4,5 35 4,4 14 7,0 1 1,2 0,874 Yumurta (H) 85 96, , , ,6 0,241 (E) 3 3,4 12 1,5 3 1,5 2 2,4 0,810 Ya (H) 87 98, , , ,8 0,032 (E) 1 1,1 9 1,1 2 1,0 1 1,2 0,975 Zeytin (H) 87 98, , , ,6-0,505 (E) 1 1,1 13 1,6 3 1,5 2 2,4 0,614 Bal (H) 77 87, , , ,9-0,463 (E) 11 12, , , ,1 0,644 (H) 83 94, , , ,0 0,028 (E) 5 5,7 31 3,9 6 3,0 5 6,0 0,978 Ev ve Okul D nda e Çay (H) 82 93, , , ,8 2,643 (E) 6 6,8 29 3,6 2 1,0 1 1,2 0,008 d 24

4 Yeni T p Dergisi H. 2010;27: Süzek ve Z. Arı Tablo 2 b. Ö le-ak am (Evde) Bakliyat (H) 40 45, , , ,2 1,167 (E) 48 54, , , ,8 0,244 Etsiz sebze (H) 45 51, , , ,9 1,333 (E) 43 48, , , ,1 0,183 Etli sebze (H) 47 53, , , ,9 1,751 (E) 41 46, , , ,1 0,080 Bal (H) 34 38, , , ,0 2,074 (E) 54 61, , , ,0 0,038 c Salata (H) 20 22, , , ,7 0,112 (E) 68 77, , , ,3 0,911 Ekmek (H) 13 14, , , ,5 0,704 (E) 75 85, , , ,5 0,481 Yo urt (H) 82 93, , , ,6 1,861 (E) 6 6,8 66 8,3 18 9,0 7 8,4 0,063 Meyve (H) 73 83, , , ,5 0,129 (E) 15 17, , , ,5 0,898 (H) 82 93, , , ,0 0,508 (E) 6 6,8 48 6,0 7 3,5 5 6,0 0,612 Okulda Bakliyat (H) 62 70, , , ,8-2,004 (E) 20 29, , , ,2 0,045 c Etsiz sebze (H) 64 72, , , ,8-2,045 (E) 24 27, , , ,2 0,041 c Etli sebze (H) 68 77, , , ,5-1,499 (E) 20 22, , , ,5 0,134 Et-Bal k (H) 78 88, , , ,0 0,208 (E) 10 11, ,0 16 8, ,0 0,835 Salata (H) 81 92, , , ,2-0,731 (E) 7 8,0 68 8,5 18 9,0 9 10,8 0,465 Ekmek (H) 80 90, , , ,2-1,183 (E) 8 9,1 63 7, ,1 9 10,8 0,237 Yo urt (H) 82 93, , , ,6-0,468 (E) 6 6,8 66 8,3 18 9,0 7 8,4 0,640 Meyve (H) 73 83, , , ,5-0,254 (E) 15 17, , , ,5 0,799 (H) 82 93, , , ,0 0,852 (E) 6 6,8 48 6,0 7 3,5 5 6,0 0,395 Ö le - Ak am e (Ev ve Okul D nda) Etsiz sebze (H) 82 93, , , ,0 2,827 (E) 6 6,8 36 4,6 4 2, ,005 d (H) 81 92, , , ,8 2,844 (E) 7 8,0 26 3,3 2 1,0 1 1,2 0,005 d a : t testi yap ld. b H: Hay r, b E: Evet c : p<0,05, d : p<0,01, e :Ev ve Okul d nda yenilen yemekler bölümünde tablolar daha fazla büyütmemek için anlaml olanlar tabloya al nm t r. K zlar n ya lar n n VK göre da l m incelendi i zaman istatistiki olarak anlams z bulunmu tur (X 2 =16,51; p=0,942). Günlük TV izleme süresi 60, , , 360 dakika olarak VKI oranlar na göre da l m incelendi inde istatistiki olarak anlaml bir fark bulunamam t r (F=0,555; p=0,645). Çocuklar n do um a rl klar (g), Anne sütü alma süreleri (ay), Ailenin ayl k gelir miktar (YTL) ile çocuklar n VKI de erleri aras nda anlaml bir fark bulunamam t r. Anne baba e itim durumu Okur yazar de il, Okur yazar, ilkokul, lise, üniversite olarak grupland r larak çocuklar n VKI yüzdelerine göre da l m yap ld nda istatistiki olarak anlaml bulunmam t r (s ras yla F=1,000; p=0,406; F=0,378; p=0,825). Ayr ca Anne baban n i durumu yar zamanl çal yor, çiftçi, ücretli, emekli, (ev han m sadece anne için) eklinde grupland r lm ve çocuklar n VKI yüzdeleri ile kar la t r lm istatistiki olarak anlaml bir sonuç bulunamam t r (anne:f=1,891; p=0,110; baba: F=0,269; p=0,896). TARTI MA Çal maya dahil olan 1170 ö rencinin %51,8 i erkek, %48,2 si ise k z idi. Erkek ve k z ö rencilere ait VKI da l m tablosu (Tablo 1) incelendi inde, tüm ö rencilerin %7,5 inin zay f, %68,4 ünün normal, %17,0 inin fazla kilolu ve %7,1 inin ise obez oldu u anla lmaktad r. Cinsiyete göre k z ö rencilerin %18,1 inin fazla kilolu, %6,6 s n n obez, erkek ö rencilerin ise %16,0 s n n fazla kilolu ve %7,6 s n n obez oldu u görülmektedir. K z çocuklar ile kar la t r ld nda erkek çocuklardaki obezite oran istatistiksel olarak anlaml (p>0,05) de ildi. 25

5 H. Süzek ve Z. Arı Yeni T p Dergisi 2010;27: Tablo 3. Ö renci Anne ve Babalar n n Özellikleri VKI (%) Zay f Normal Fazla kilolu Obez <5 th per 5-85 th per th per 95 th per Anne n % n % n % n % VKI (kg/m 2 ) Zay f < ,1 24 3,0 3 1,5 1 1,2 F=2.509 Ya (y l) Baba VKI (kg/m 2 ) Ya (y l) F: Anova testi Normal , , , ,1 p=0,057 Fazla Kilolu 25-29, , , , ,5 Obez , , , , ,0 54 6,8 11 5,5 4 4,8 F= , , , ,5 p=0, , , , , , , , , ,8 49 6,1 12 6,0 8 9, ,4 26 3,3 6 3,0 3 3, ,1 5 0,6 1 0,5 2 2, ,8 0 0,0 0 0, ,1 0 0,0 0 0,0 Zay f < , , , ,3 F=3.777 Normal , , , ,9 p=0,010 Fazla Kilolu , , , ,1 Obez , , , , ,4 11 1,4 5 2,5 0 0,0 F= , , , ,3 p=0, , , , , , , , , ,1 62 7, , , ,0 35 4,4 7 3,5 6 7, ,4 13 1,6 4 2,0 1 1, ,1 6 0,8 0 0,0 1 1, ,0 3 0,4 0 0,0 1 1,2 En yüksek obezite oran erkek ö rencilerde 10 (%26,1) (p<0,001), k z ö rencilerde ise 11 ya grubunda (%24,3) (p>0,05, istatistiksel olarak anlaml olmamakla birlikte) görüldü. Bu çal mada ailedeki çocuk say s n n ve günlük TV izleme süresinin obezite prevalans nda istatistiksel olarak önemli olmad n n (p>0,05) belirlenmesine kar n, televizyon izlerken bir eyler yemenin ise çok önemli oldu u bulundu (p<0,001). Ayr ca bebek do um a rl klar ve anne sütü al m süresinin obezite prevalans ile ili kili olmad gözlendi (p>0,05) (Tablo 1). Lazzer ve ark. taraf ndan Fransa da ya grubunda yap lan bir çal mada, obez çocuklar n (n=27) obez olmayanlara (n=50) göre daha az fiziksel aktivite gösterdikleri, daha az spor yapt klar, daha fazla uyuduklar ve daha fazla yemek yedikleri bildirilmesine ra men, günlük aktivite ve oturma süresi ile obezite aras nda istatistiksel aç dan önemli bir ili ki bulunmad 17 (p>0,05). Bizim çal mam z n bulgular Mu la il merkezinde daha önce yap lan benzer bir çal ma 9 sonuçlar ile uyumludur. Ö renci ailelerine ait verilerin de erlendirilmesinde, anne-baban n e itim, i durumu (Tablo 3) ve aile geliri (Tablo 1) ile çocuk obezitesi aras nda önemli bir ili ki bulunamad (tümü için p>0,05). Ancak anne ya ve baba VKI ile çocuk VKI aras nda önemli istatistiksel ili ki (s ras yla p<0,05 ve p<0,01) bulundu (Tablo 3). Yap lan ileri istatistik testlerinden (Duncan testi) ya aral olan annelerin di er ya gruplar na göre fazla kilolu oldu u, obez olan annelerin ve babalar n çocuklar n n da obeziteye daha yatk n olduklar anla lmaktad r. Bu bulgular, obezite geli iminde genetik faktörlerin de etkili oldu u yönündeki görü leri desteklemektedir. Avrupa ve ABD de yap lan çal malarla kar la t r ld nda fazla kilo ve obezite prevalans aç s ndan ülkemizin daha iyi durumda oldu u gözlenmektedir. Örne in, Hofferth ve ark. ABD de aras nda 6-11 ya grubunu olu turan çocuklar n %16 n n fazla kilolu s n f na girdi ini bildirmektedirler 18 (Bu oran 1965 y l n n 4 kat d r). Kanada da 4298 ilkokul 5. s n f ö rencisinde yap lan ara t rmada fazla kilolu prevalans %32,9, obezite prevalans ise %9,9 olarak bulunmu tur 19. Yine 26

6 Yeni T p Dergisi H. 2010;27: Süzek ve Z. Arı y llar nda ABD nde ya aral ndaki 1200 ö rencide yap lan taramada, beyaz k zlar n %13,4 ünün, beyaz erkeklerin ise %13,9 - unun obez oldu u belirlenmi tir 20. Benzer ekilde 1998 de ngiltere de %23,6, 1995 de Almanya da erkek çocuklarda %16,3, k z çocuklarda %20,7 oran nda kilo fazlal saptanm t r 9. Türkiye de ise, 2000 y l nda 15 ili kapsayan bir çal mada obezite prevalans ortalamas n n %22,3 oldu u, kad nlarda obezite oran n n %30, erkeklerde %13 oldu u bildirilmektedir y l nda yap lan di er bir çal mada da, Türkiye de eri kinlerde fazla kiloluluk oran (overweight) %41, obezite oran ise %25,2 olarak saptanm t r 22. Ülkemizde ilk ve orta ö retim ça çocuklar na yönelik obezite prevalans çal malar nda son y llarda art gözlenmektedir. Bu kapsamda Sancak ve ark. taraf ndan 1999 y l nda Samsun da 4120 ortaokul ve lise ö rencisinin kat ld bir çal mada obezite prevalans k zlarda %7,3, erkeklerde ise %4,0 olarak bulunmu tur 8. lkö retim çocuklar n (6-15 ya grubu) kapsayan ba ka bir çal mada ise Öztora ve ark y l nda yay nlad klar çal malar nda stanbul Bak rköy ilkö retim okullar nda okuyan ve sosyoekonomik düzeyi yüksek 299 ö renci aras nda fazla kilolu s n r nda olan ö renci oran n %26,7, obezite s n r nda olan çocuk oran n ise %8,4 olarak belirlemi lerdir 23. Yine Diyarbak r ve çevresinde 2004 y l nda 9-17 ya aras 3040 ö renci üzerinde yap lan bir çal mada boy k sal ve obezite s kl ara t r lm t r. Ece ve ark. taraf ndan yap lan bu çal man n sonuçlar na göre, fazla kilolu çocuk oran %2,1, obez oran %0,9 bulunurken, çocuklar n %21,7 si dü ük a rl kl grubu olu turmu tur 24. K z ve erkek çocuklar aras ndaki obezite oran ise e it (her iki grup için de %1,0) bulunmu tur. Türkiye de ilkö retim ça çocuklar na yönelik yap lan obezite çal malar kar la t r ld nda, aralar nda bölgesel farkl l klar olmakla birlikte biribirine yak n de erler bulundu u gözlenmektedir 8,9,23. Ancak Ece ve ark.n n Diyarbak r da yapt klar çal man n bulgular di erlerinden oldukça farkl d r 24. Söz konusu çal man n bulgular ndan, çal man n yap ld Diyarbak r ve yöresinde sosyoekonomik düzeyin dü ük oldu u ve hatta geli me ça ndaki çocuklar n büyük bölümünde beslenme yetersizli i görüldü ü sonucu ç kmaktad r. Ancak bu bulgular n Türkiye geneline ait standartlar temsil etmedi i de aç kt r. Avrupa ülkelerinde, k z ve erkek çocuklar aras nda obezite prevalans nda çok önemli bir fark bulunmamakla birlikte, obezitenin k zlarda erkeklere oranla biraz daha yüksek prevalansa sahip oldu u bildirilmektedir 9. Öte yandan, obezite prevalans çocuklarda ve yeti kinlerde son y llarda gittikçe artan bir seyir izlemektedir 25. Kilo fazlal ve obezitenin çocuklar ve adolesanlar aras ndaki prevalans n n de erlendirilmesinde de i ik kriterler kullan lmakla birlikte 26, çocuk obezitesi için uluslararas standartlarda en yayg n olarak persentil e rileri kullan lmaktad r 27. Bu nedenle biz de çal mam zda Türk çocuklar na göre geli tirilmi persentil e rilerini kulland k. Bu çal mada Mu la merkez köylerindeki okul ça çocuklar nda kilo fazlal prevalans %17,0 ve obezite prevalans %7,1 olarak bulunmu tur. Bu sonuçlar 2005 y l nda Mu la il merkezinde yap lan benzer çal mada 9 bulunan %16,7 lik kilo fazlal ve %6,3 lük obezite prevalans de erlerine uygunluk göstermektedir. ehirde ya ayan çocuklara göre köyde ya ayan çocuklarda görülen hafif yüksekli in, köy ve ehir aras ndaki beslenme farklar ndan meydana gelmi olabilece i dü ünülmektedir. Obez olduklar belirlenen çocuklar n beslenme al kanl klar incelendi inde, obezite olu umunu etkileyen faktörler aras nda kahvalt da, ö le ve ak am yeme inde evde bal yemek istatistiksel olarak önemli (p<0,05) bulundu (Tablo 2). Bu bulgunun Mu la köylerinde yayg n olarak çam bal üretilmesi ve bu nedenle köylerde fazla miktarda bal tüketilmesinden kaynakland dü ünülebilir. Yine ö le ve ak am yemeklerinde ev ve okul harici yerlerde etsiz sebze ve di er (benzeri) eylerin yenilmesi (her ikisi için de p<0,01), okulda ise bakliyat ve etsiz sebze yenilmesi istatistiksel olarak anlaml bulundu (her ikisi için de p<0,05). Bilindi i gibi köylerde en fazla tüketilen sebzelerin ba nda patetes gelir. Benzer ekilde fasulye, nohut, mercimek v.b. bakliyat da köylerde bol tüketilen g dalardand r. Karbonhidratça zengin olmalar nedeniyle, bu tür g dalar n fazla tüketildiklerinde obeziteye yol açabilecekleri dü ünülebilir. Ayr ca sebze ve benzeri yiyeceklerin pi irilmesinde ya kullan lmas ve genellikle ekmekle birlikte tüketilmesi sebebiyle bu tür g dalar n obezite olu umuna katk sa layaca varsay lmaktad r. Ayr ca, ö rencilerin ev ve okul d nda yapt klar sabah kahvalt s nda çay içmeleri de (muhtemelen çayla birlikte yediklerine ba l olarak) istatistiksel aç dan önemli bulundu (p<0,01). Geli mi ülkelerde, özellikle ABD de TV izlerken bir eyler at t rmak, çocuklarda obezite olu umunu etkileyen en önemli faktörlerden birisi olarak bildirilmektedir 28. ABD nde ya aras ilkokul çocuklar nda (n=385) yap lan çal mada VKI ile TV izleme süresi aras nda anlaml bir ili kinin yan s ra, TV izleme esnas nda içilen içeceklerin de obezite olu umuna katk da bulundu u bildirilmi tir 29. Mu la merkezinde daha önce yap lan ara t rmada da (p<0,05) 9 benzer ekilde, TV izlerken bir eyler at t rman n obezite prevalans n istatistik- 27

7 H. Süzek ve Z. Arı Yeni T p Dergisi 2010;27: sel olarak önemli derecede art rd (p<0,001) belirlenmi tir (Tablo 1). Sonuç olarak ilkö retim ça çocuklar nda beslenme al kanl klar n n çok h zl de i mesi, enerji de eri yüksek g dalar n fazlaca tüketilmesi, televizyon izlerken bir eyler yenilmesi ve al nan enerjinin yeterince harcanmamas gibi beslenme faktörleri, obezite olu umunda önemli etkenler olarak görülmektedir. Bu nedenle, ilkö retim ça çocuklar na yeterli ve dengeli beslenme al kanl n n kazand r lmas n n yan s ra özellikle obez ö rencilerin beslenmelerini düzenleyici ve fiziksel aktivitelerini art r c e itim programlar n n geli tirilmesi, okullarda yeterli oyun ve spor alanlar n n aç lmas ve bu aktiviteler için daha fazla zaman ayr lmas, çocuklarda ald klar enerjiyi harcayacak kadar fiziksel etkinlik yapmalar gerekti i bilincinin olu turulmas, ö rencilerin sa l kl beslenmeleri aç s ndan okullarda bulunan kantinlerde g da çe itlili i için gerekli denetim ve düzenlemelerin sürekli ve titizlikle yap lmas zorunlulu u ortaya ç kmaktad r. Ayr ca ailelerin, çocuklar na do ru beslenme al kanl klar n kazand rmalar ve çocuklar n sedanter ya amdan uzak tutmaya çal malar (televizyon ve bilgisayar ba nda geçen sürenin k salt lmas v.b.) konular nda e itim verilmesinin, okul ça çocuklar nda ve toplumda obeziteyi önleme yönünden önemli faydalar sa layaca görü ündeyiz. Ayr ca Ülkelerin bu konuda izleyecekleri do ru politikalar n da obezitenin önlenmesinde önemli rol oynayaca na inanmaktay z. Bu anlamda, son y llarda Ülkemizde de Sa l k Bakanl taraf ndan y llar n kapsayan Obezite ile Mücadele Ulusal Eylem Plan n n haz rlanarak uygulamaya konulmu olmas ülkemiz ad na sevindirici bir geli me olmu tur. TE EKKÜR statistiksel hesaplamalardaki de erli katk lar ndan dolay Mu la Üniversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi, letme Bölümü ö retim üyesi say n Doç.Dr.Ercan Baldemir e te ekkür ederiz. REFERANSLAR 1. Tanyer. Çocuk Sa l, Hastal klar ve Hem ireli i. Sebat Ofset; Konya 1997; s Sherwood NE, Beech BM, Klesges LM, Story M, Killen J, McDonald T, et al. Measurement characteristics of weight concern and dieting measures in 8-10-year-old African-American girls from GEMS pilot studies. Prev Med 2004; 38: Özbek MN, Topalo lu AK. Çocukluk Ça nda Obezite, Turkiye Klinikleri J Pediatr Sci 2007;3: Hekim N. Ya Hücresi. Aktüel T p Dergisi 2001;6: Denzer C, Reithofer E, Wabitsch M, Widhalm K. The outcome of childhood obesity management depends highly upon patient compliance. Eur J Pediatr 2004;163: Alika ifo lu A, Yordam N. Obez Çocu un Beslenmesi. Katk Pediatri Dergisi 1996;17: Köksal O. Kronik ve Dejeneratif Hastal klarda Beslenme, Halk Sa l (Temel Bilgiler), Ankara 1995; s Sancak R, Dündar C, Totan M, Çak r M, Sunter T, Küçüködük. Ortaokul ve Lise Ö rencilerinde Obezite Prevalans ve Predispozan Faktörler, Ondokuz May s Üniversitesi T p Dergisi 1999;16: Süzek H, Ar Z, Uyan k BS. Mu la da Ya ayan 6-15 Ya Okul Çocuklar nda Kilo Fazlal ve Obezite Prevalans, Türk Biyokimya Dergisi 2005;30: Cole TJ, Bellizzi MC, Flegal KM, Dietz WH. Establishing a standard definition for child overweight and obesity worldwide: international survey. BMJ 2000;320: Hakeem R, Shaikh AH, Asar F. Assessment of linear growth of affluent urban Pakistani adolescents according to CDC 2000 references. Ann Hum Biol 2004;31: Kamal AA, Bener A, Kareem Al-Mulla AM. Growth pattern of Qatari preschool children. Croat Med J 2004;45: Neyzi O, Furman A, Bundak R, Günoz H, Darendeliler F, Bas F. Growth references for Turkish children aged 6 to 18 years. Acta Pediatr 2006;95: Nebigil I, Hizel S, Tanyer G, Dallar Y, Coskun T. Heights and weights of primary school children of different social background in Ankara, Turkey. J Trop Pediatr 1997;43: Akram. DS, Astrup AV, Atinmo T, ve ark, World Health Organization Obesity: Preventing and Managing the Global Epidemic. 2000, WHO Technical Report Series no WHO, Geneva. Thompson TG, Veneman AM. Dietary Guidelines for Americans, 2005, Department of Health and Human Service, USA. 16. Lazzer S, Boirie Y, Bitar A, Montaurier C, Vernet J, Meyer M, et al. Assessment of energy expenditure associated with physical activities in free-living obese and nonobese adolescents. Am J Clin Nutr 2003;78: Hofferth SL, Curtin S. Poverty, food programs, and childhood obesity, J Policy Anal Manage 2005;24: Veugelers PJ, Fitzgerald AL. Prevalence of and risk factors for childhood overweight and obesity. CMAJ 2005;173: Terrell DF. Overweight and obesity prevalence rates among youth in the Carolinas. N C Med J 2002;63: Satman, Y lmaz MT. Dünyada ve Türkiye de obezite epidemiyolojisi. Aktuel T p Dergisi 2001;6: Hatem H, Turan N, Ar kan N, Yumuk V. Türkiye de obezite ve hipertansiyon taramas (TOHTA), Endokrinolojide Yöneli ler 2003;11: Öztora S, Hatipo lu S, Barutçugil MB, Saliho lu B, Y ld r m R, evketo lu E. lkö retim Ça ndaki Çocuklarda Obezite Prevalans n n Belirlenmesi ve Risk Faktörlerinin Ara t r lmas. Bak rköy T p Dergisi 2006;2: Ece A, Ceylan A, Gürkan F, Dikici B, Bilici M, Davuto lu M, ve ark. Diyarbak r ve Çevresi Okul Çocuklar nda Boy K sal, Dü ük A rl k ve Obezite S kl. Van T p Dergisi 2004;11: Kim DM, Ahn CW, Nam SY. Prevalence of obesity in Korea. Obes Rev 2005;6: Poskitt EM. Defining childhood obesity: the relative body mass index (BMI). European Childhood Obesity Group. Acta Paediatr 1995;84: Flegal KM, Ogden CL, Wei R, Kuczmarski RL, Johson CL. Prevalence of overweight in US children: comparison of US growth charts from the Centers for Disease Control and Prevention with other reference values for body mass index. Am J Clin Nutr 2001;73: Gortmaker SL, Must A, Sobol AM, Peterson K, Colditz GA, Dietz WH. Television viewing as a cause of increasing obesity among children in the United States, Arch Pediatr Adolesc Med 1996;150: Giammattei J, Blix G, Marshak HH, Wollitzer AO, Pettitt DJ. Television watching and soft drink consumption: associations with obesity in 11- to 13-year-old schoolchildren. Arch Pediatr Adolesc Med 2003;157: Yaz ma adresi: Dr. Hüseyin SÜZEK Mu la Ün. Mu la Sa l k Yüksekokulu, MU LA hsnsuzek@yahoo.com Yaz n n geldi i tarih : Yay na kabul tarihi :