Sanal Gözlemevi -VO-

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Sanal Gözlemevi -VO-"

Kelebek Turk
8 yıl önce
İzleme sayısı:

1 Sanal Gözlemevi (Virtual Observatory) -VO-

2 Sanal Gözlemevi (VO) Astronomların araştırmalarında daha verimli ve etkin sonuçlara ulaşabilmesi ş için Internet üzerinde tasarlanmış sanal bir ortamdır. Ortam hem astronomlara hem de halka açıktır. Gözlemler elektromanyetik tayfın tümü için geçerlidir. Sanal Gözlemevi üzerinde kullanılan özel yazılımlar sayesinde astronomik keşifler daha hızlı yapılabilmektedir. Zaman ve maddi kazanç sağlıyor!!!

Gözlemler elektromanyetik tayfın tümü için geçerlidir.

3 Sanal Gözlemevinin Amacı Gökyüzünün sanal gözlemleri geniş dalgaboyu aralığında gözlemlere ulaşmak. Kaynakların sorgulanması Bir gün içinde görüntü ve sayısal katalogların binlerce kez sorgusu Kaynak ve kaynakların farklı kataloglardaki sorgusu Arşivlerden yeni keşiflerin yapılabilmesi için yeni yazılımların üretilmesi

Kaynakların sorgulanması Bir gün içinde görüntü ve sayısal katalogların

4 Neden Şimdi? Geçen 25 sene içerisinde şu olaylara tanık olduk Bilgisayar hızları binlerce kat arttı. Bilgisayar fiyatları ve yedekleme ürünleri çok ucuzladı. Çok sayıda, büyük veri arşivi yüksek hızlı ağlar ile birbirlerine bağlandı. ğ Alıcıların boyutları ve performansları önemli ölçüde artış gösterdi.

binlerce kat arttı. Bilgisayar fiyatları ve yedekleme ürünleri çok ucuzladı.

5 Uluslararası Sanal Gözlemevi Birliği Uluslararası Sanal Gözlem Birliği (IVOA-International Virtual Observatory Alliance) Haziran 2000 tarihinde kurulmuştur. Amacı A uluslararası l koordinasyon, sanal gözlemevleri l için i gerekli yazılımların geliştirilmesi, veri arşivlerinin oluşturulması ve sanal gözlemevleri arasındaki iş birliğini sağlamak. Birliğe üyelik her ülke için serbest IVOA nin üzerinde en çok durduğu konu standartlar. Bunun için çalışma grupları oluşturulmuş. Yılda iki kez workshop düzenleniyor: Biri 1 haftalık (uzun) bahar aylarında, diğeri sonbaharda kısa süreli. Bu toplantılarda çalışma grupları bir araya gelip gerekli tartışmaları yapıyorlar. Şu an için 16 üyesi bulunmakta.

sağlamak. Birliğe üyelik her ülke için serbest IVOA nin üzerinde en çok durduğu konu standartlar. Bunun için çalışma grupları oluşturulmuş.

6 Dünyadaki Sanal Gözlemevleri Sanal Gözlemevleri olan Ülke veya organizasyonlar: Almanya, Amerika Birleşik Devletleri, Avusturalya, Avrupa, Çin, Ermenistan, Fransa, Hindistan, Japonya, Kanada, Kore, İspanya, İtalya, İngiltere, İspanya, Macaristan, Rusya 15 Ülke ve 2 organizasyon (AVO, EURO-VO)

Avrupa, Çin, Ermenistan, Fransa, Hindistan, Japonya, Kanada, Kore,

7 Australia 16 Europe China Idi India UK Canada Russia Spain USA Italy Korea Armenia Japan Hungary Germany France National Virtual Observatory

8 Data Headers Processed Data Outreach Products Observatories Calibrations Raw Data Software Logs Instruments Analysis Data Products Telescope control Publications Catalogues courtesy of P. Quinn Tables Papers Figures Computing National Virtual Observatory

Products Telescope control Publications Catalogues courtesy of

9 Sanal Gözlemevinde Araştırma Kullanıcı Keşif araçları Analiz araçları Giriş Veri arşivleri

10 Sanal Gözlemevinin İçeriği Kaynak katalokları, Görüntü verisi Özelleştirilmiş Veri: Spektroskopi, Zaman Serileri, Polarizasyon Bilgi i Arşivleri: il i Üretilmiş veri NED, Simbad, ADS, v.b Sanal Gözlemevi Analiz/Keşif Araçları: Görselleştirme, İstatistikler Standartlar Sorgu araçları

i Arşivleri: il i Üretilmiş veri NED, Simbad, ADS, v.

11 Sanal Gözlemevinin Bileşenleri Veri Kaynakları Taramalar, Gözlemevleri, Arşivler Servis Sağlayıcıları Sorgu makinası, Hesap makinası Sanal Gözlemevi Bilgi Kaynakları ADS, NED,...

12 The way Astronomy works Telescopes (ground- and space-based, covering the full electromagnetic spectrum) Observatories Instruments (telescope/band ddependent) d Observatories/Consortia Data analysis software (instrument dependent) Observatories/Consortia/Researchers Active Archives Observatories/Agencies Publications Journals Data curation (metadata + tables & catalogues) Data curators and Public Outreach Observatories/Agencies National Virtual Observatory

dependent) Observatories/Consortia/Researchers Active Archives Observatories/Agencies Publications Journals Data

13 Keşif Yöntemleri Geçmişte ş : Dar bir dalgaboyu aralığında ğ dikkatlice seçilmiş ş gökcisimlerinin az sayıdaki gözlemleri Günümüzde: Milyonlarca gökcisminin çok geniş bir dalgaboyu aralığında kaliteli gözlemleri var. Bize sağladıkları yararlar: Keşiflerdeki belirgin artış Görüntü arşivleri ve sayısal kataloglar üzerinde gelişmiş istatistik yöntemlerin bilgisayar yazılımları ile keşfi. Karmaşık astrofiziksel sistemlerin doğasının anlamak Gözlemsel veri setlerini sayısal simülasyonlar ile karşılaştırma.

Bize sağladıkları yararlar: Keşiflerdeki belirgin artış Görüntü arşivleri ve sayısal kataloglar üzerinde gelişmiş istatistik

14 Sanal Gözlemevi Bilimi: Keşifler Olağan dışı cisimlerin keşifleri: Araştırılan yeni kaynaklar içinde Her 10 milyon kaynaktan 1 tanesi Geniş bir dalgaboyu aralığında kaynakların belirlenmesi Kahverengi cüceler, yüksek kırmızıya kayma gösteren kuzarlar, Aşırı ışıma gösteren IR galaksileri v.b. Kaynakların seçimi Spektroskopik gözlemlere hazırlık.

kaynakların belirlenmesi Kahverengi cüceler, yüksek kırmızıya kayma gösteren kuzarlar,

15 Sanal Gözlemevi Bilimi: İstatistiksel Taramalar Bilinen kaynakların homojenize edilmiş örnekleri Hedefler: Mega-taramalar: Örneğin boyutu önemli değil İstatistiksel doğruluğunun sistemlice belirlenmesi Multi-wavelength data enables accurate sample selection (evolution, rest-frame selection) Evrenin büyük ölçekteki yapısı Galaktik yapı Galaksi evrimi Aktif galaksiler, galaksi kümeleri... Yıldız popülasyonları p Yeni Astronomiye rehberlik edecek

data enables accurate sample selection (evolution, rest-frame selection) Evrenin büyük ölçekteki yapısı

16 Yeni Astronomi Farklı! Sistematik Veri Keşiflerinin yeni astronomide önemli rolü olacak Gökyüzü ü Sayısal Arşivlerinde i veriye direkt ulaşılacak Veri Çığ gibi büyüyor! Hoşlansakta hoşlanmasakta, Tera/Peta byte boyutlarında veri ile karşı karşıyayız. Yeni Astronomiye gecişte organizasyonda düzensizlikler yaşanabilir. Bunun için sanal gözlemevlerinin kurulması gerekli.

Arşivlerinde i veriye direkt ulaşılacak Veri Çığ gibi büyüyor!

17 Devam eden Büyük Gökyüzü Taramaları Günümüzde çok sayıda gökyüzü tarama programı vardır. 100 milyon ve daha üstü kaynağın gözlemi (Peta byte boyutunda) Her programın arşivi tasarlandı ve hizmet veriyor. Gökyüzünün geniş dalgaboyu aralığındaki görünüşü 13 geniş dalgaboyu aralığında gelen veri Tarama Programlarından gelen ilk keşifler Farklı kaynakların keşfi: Renk uzayları L,T cüceleri, yüksek z kayma gösteren kuazarlar Zamanla değişim gösteren cisimlerin keşfi Değişen yıldızlar, Çekimsel mikro-mercek olayları MACHO 2MASS SDSS DPOSS GSC-II COBE MAP NVSS FIRST GALEX ROSAT OGLE,...

Gökyüzünün geniş dalgaboyu aralığındaki görünüşü 13 geniş dalgaboyu aralığında gelen veri Tarama Programlarından gelen ilk keşifler Farklı

18 Yüksek Kırmızıya Kayma Gösteren Kuazarlar SDSS nin ilk gözlemlerinden keşfedilen z>5 kuazarı

19 Bir Metan T Cücesi SDSS ve 2MASS nin keşfettiği yeni cisimler SDSS T-dwarf (June 1999)

20 Galaktik Akıntılar Orphan Akıntısı SDDS / SEGUE gözlemleri Belokurov ve ark. (2006), Fellhauer ve ark. 2006, Zucker ve ark. (2006)

21 Samanyolunun yeni komşuları Kırmızı kaynaklardan Kırmızı-öte Optik oluşan bir galaksinin keşfi. 30 milyon ışık k yılı uzaklıkta Yeni galaksi 2MASS gözlemlerinden öl l id bulundu. 2MASS verilerinden binlerce yeni galaksi keşfedilmeyi bekliyor.

22 Arşivlerdeki veri miktarı Arşivlenmiş ş ş verinin boyutları 40,000 derece kere 2 trilyon pikseldir Bir band gözlemi : 4 Terabyte Çok band gözlemleri : Terabyte Zaman analizli gözlemler: birkaç Petabyte

23 Sanal Gözlemevi için gerekli bileşenler Yeni arşiv ş metotları Yeni Analiz araçları Donanım ihtiyaçları

24 Yeni Arşiv metotları Yapı ve yönetim: TByte ve/veya PByte veri arşivlerinin kıtalar arasındaki dağıtımı. Hızlı erişim: ş Görüntü/sayısal kataloglara akıllı sorgu yöntemi ile erişim. Etkili sorgulama ve veri transferi: Dünya genelinde 10,000 bilimadamın Internet yolu ile eş zamanlı veri alımının sağlanması.

25 Yeni Analiz Araçları Keşfedilen yeni örnekler için ileri istatistiksel metotların ve görselleştirme tekniklerinin uygulanması. Sayısal simülasyonların görüntü ve sayısal kataloglara uygulanması. İşbirliği ile keşif: kaynakların çok renk gözlemleri kullanılarak çoklu çalışma grupları tarafından uzak sitelerden keşfi.

26 Donanım ihtiyaçları Veri saklamada ve yedekleme için büyük kapasiteli HDD ler Büyük veri arşivlerine ş karşılıklı ş ulaşabilmek ş için yüksek hızlı (>10 Gbits/s) omurga İstatistiksel analiz ve keşifler için küme bilgisayar ağlarında oluşmuş CPU gücü

27 Örnek bir Sanal Gözlemevi

28 Düşünceler - 1 Mevcut durum Belli, az sayıda astronomik konuda çok uzun yıllardır araştırmalar yapıyoruz. Araştırma Yöntemleri ve sorunları Fotometri konusunda pek sorunumuz yok. Spektroskopik gözlem sonuçlar yeni yeni yayınlamaya başlandı. Astrometrik ve radyo astronomik çalışma yok gibi. Sayısal simülasyonlar üretmiyoruz. Teorik çalışmalara ihtiyacımız var. Yayınlarımız çoğunlukla Galaktik! Farklı disiplindeki araştırmacılar bir araya gelmiyor.

29 Düşünceler - 2 Yapılması gerekenler: Astronomik keşif yapılmaya yönelinmeli. Kataloglama çalışmalarına önem verilmeli. Kalibrasyon çalışmaları yapılmalı. Projelerde farklı disiplinlerdeki kişilerin bir araya gelmesi sağlanmalı. ULUSAL bir Gökyüzü tarama programı başlatılmalı. Gelecekte YENİ ASTRONOMİYE yön verecek projelerde yer alınmalı (GAIA, SIM vb).

30 Summary Astronomy has changed and grown considerably Some work is required to integrate and make interoperable the various components the Virtual Observatory Goal: all astronomical databases one click away democratization of Astronomy! The Virtual Observatory is an international i effort, which requires involvement at the project but also at the data centre level The final goal is Science: see you tomorrow! National Virtual Observatory

31 Yakın gelecek Uluslararası Astronomi topluluğu içinde daha iyi konuma gelebilmemiz için Yakın bir gelecekte ULUSAL SANAL GÖZLEMEVİ (Turkish Virtual Observatory-TVO) kuruluyor!

Benzer belgeler

DAG PROJESİ ÇERÇEVESİNDE GALAKSİ DIŞI ASTRONOMİ ÇALIŞMALARI İÇİN BİRKAÇ ÖRNEK

DAG PROJESİ ÇERÇEVESİNDE GALAKSİ DIŞI ASTRONOMİ ÇALIŞMALARI İÇİN BİRKAÇ ÖRNEK Sinan ALİŞ, Korhan YELKENCİ İstanbul Üniversitesi, Fen Fakültesi, Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü, 34119 Beyazıt, İstanbul