KENTSEL YOL AĞAÇLANDIRMALARININ ANKARA 1071 MALAZGİRT BULVARI ÖRNEĞİNDE İRDELENMESİ

Transkript

1 The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science Doi number: Number: 58, p , Summer II 2017 Yayın Süreci / Publication Process Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date - Yayınlanma Tarihi / The Published Date KENTSEL YOL AĞAÇLANDIRMALARININ ANKARA 1071 MALAZGİRT BULVARI ÖRNEĞİNDE İRDELENMESİ INVESTIGATION OF URBAN ROAD PLANTING ON THE CASE OF 1071 MALAZGIRT BOULEVARD Araştırmacı Fatma Yıldız Karaca Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü Araştırmacı Banu Öztürk Kurtaslan Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü Öz İnsanların yaşamlarının önemli bir bölümünü geçirdiği kentsel mekânlar olarak yollar, artan nüfus ve araç sahipliliğinin de etkisiyle kentsel yaşamda gün geçtikçe daha fazla önem kazanmaktadır. Daima hareketli mekânlar olarak yollar, kentsel tasarım alanında önemle ele alınması gereken konulardan biridir. Ekolojik planlama ve tasarım yaklaşımlarından uzak anlayışlarla oluşturulan ve yine bu anlayışlarla gelişen kentlerde yaşam kalitesine ilişkin pek çok sorun kendini göstermektedir. Kentlerde daha yaşanabilir mekanların oluşturulmasında bitkilendirme önemli işlevlere sahiptir. Özellikle büyük kentlerde sağlıklı ulaşım alanlarının oluşturulmasında yol ağaçlandırmaları kent peyzajını düzenleme, kent sağlığı, trafik tekniği yönünden önemli katkılar sunmaktadır. Yol ağaçları kent içi yeşil alanların önemli bir kısmını oluşturmaktadır. Bu araştırmanın amacı Ankara nın önemli bulvarlarından 1071 Malazgirt Bulvarı ağaçlandırmasını yukarıda sözü edilen işlevler açısından analiz etmek ve değerlendirmektir. Araştırmada Ankara kentinde büyük bir trafik yükü üstlenen bulvarın ağaçlandırılması peyzaj mimarlığı açısından irdelenerek planlamadan kaynaklanan sorunlar ile teknik sorunların belirlenecek ve bu sorunların minimize edilmesi için gerekli çözüm önerileri geliştirilecektir. Ayrıca ağaçlandırmada seçilen ağaç türleri ile yol ağaçlarının görünür yapısal elemanlarla olan ilişkisi araştırılmıştır. Bu kapsamda ağaçların tür seçimi, kök çevresi serbest alanları, taç yükseklikleri, boyları; yol, kaldırım ve diğer yapısal eleman ve donatılar ile ilişkileri, ağaçlar arası mesafeler, araştırılmıştır. Değerlendirme sonucunda araştırma alanında ağaçlandırmaya ilişkin bir takım teknik sorunlar gözlemlenmiştir. Mevcut sorunların çözümü için araştırma alanında bitkilendirmede bir takım revizyonlarla

2 272 Fatma Yıldız Karaca & Banu Öztürk Kurtaslan birlikte karayollarında bitkilendirme konusunda planlama, tasarım ve yönetim açısından öneriler getirilmiştir. Anahtar Kelimeler: Yol Ağaçlandırması, Kentsel Yol Ağaçlandırması, Karayollarında Bitkilendirme, 1071 Malazgirt Bulvarı Ağaçlandırması, Karayolu Peyzajı Abstract As urban spaces, roads as the places that people spend their lives significiant part, became more and more important in relation to the increasing population and vehicle possessiveness. As dynamic spaces as always, roads must be considered in urban design field. In the cities which were formed without ecological planning and design approaches, lots of problems related to health quality emerge. Planting has a siginficiant importance on constituting more livable places. Especially in big cities, road planting offers some important contributions in terms of organizing urban landscape, urban health and traffic technic, while establishing transportation areas. Road trees constitute an important part of urban green areas. The aim of this study is to investigate and evaluate the road planting of 1071 Malazgirt Boulevard in terms of the functions mentioned above. In this study, planting of the boulevard which holds a significiant traffic load in Ankara City will be investigated in terms of landscape architecture; technical problems and planning problems will be determined and some solution proposals will be developed to minimize current problems. Besides these, tree species which were chosen for planting and the relationships of the trees with apparent structural elements and urban furnitures have been investigated. In this context; selection of the tree species, free space around roots, canopy heights, heights of the trees, relationsips of the trees with road, sidewalks and street furnitures, distances between trees have been researched. At the end of the evaluation a number of technical problems have been observed. To solve these problems, some revisions on road planting have been suggested; besides this, some proposals have brought forward on road planting in relation to planning, design and management. Keywords: Road Planting, Urban Road Planting, Planting On Roads, 1071 Malazgirt Bulvari Planting, Road Landscape GİRİŞ İnsanın bulunduğu mekânı algılamasında ve kavramasında, mekân ile duygusal bir bütünleşme yaşaması açısından yolların sağlıklı bir biçimde planlanmaları ve tasarlanmaları gerekir. Bu anlamda yolların insan yaşamındaki etkisi bir kat daha artmaktadır. Özellikle yollara estetik değer kazandıran yol ağaçlandırmaları, çeşitli nitelikleriyle yolların niteliklerini olumlu yönde değiştirmekte ve onları daha yaşanabilir mekânlara dönüştürmekte önemli roller üstlenmektedir (Yılmaz, Aksoy; 2009:2720). Gelişmekte olan ülkelerde turistik, kültürel ve sosyo-ekonomik yapı bakımından karayolları büyük önem taşımaktadır. Yollar, içinden geçtikleri peyzajı bozmadan, onunla uyum içinde ve bütünleşerek, modern trafiğe ve turizm ihtiyaçlarına cevap verebilen bir düzen içinde olmalıdır (Ertekin ve Çorbacı, 2010:105). Kent yollarının fiziksel ve iklimsel özellikleri, aşırı nüfus artışına paralel seyreden düzensiz yapılaşma ve trafik yoğunluğunun artması, bitkisel materyalin yaşama ortamını giderek daha olumsuz yönde değiştirmektedir. Oysa bitkiler, kent yollarına görsel ve işlevsel birçok katkı sağlamakta ve daha yaşanabilir çevre yaratılmasına olanak sağlamaktadır (Birişçi Yıldırım, 2016). Yaya erişimine dayalı ilk kentlere kıyasla, bugünün kentleri motorlu taşıt kullanımına bağlı olarak uzak mesafelere kadar yayılmış, ulaşım için yol ve park yerleri büyük alanlar kaplamaya başlamıştır. Dünyada

3 Kentsel Yol Ağaçlandırmalarının Ankara 1071 Malazgirt Bulvarı Örneğinde İrdelenmesi 273 kentli nüfus 1900 yılında 150 milyon iken, 2000 yılında on dokuz kat artarak 2.9 milyar kişiye yükselmiş, kentleşme oranı ise % 10 dan, % 46 ya yükselmiştir yılında dünya nüfusunun 2/3 ünün kentlerde yaşayacağı varsayılmaktadır. Otomobil ve otobüs kullanımının kent yollarındaki maliyeti, tren ve metroya göre oldukça yüksek olup, ulaştırma için kullanılan enerjinin maliyeti her yıl ortalama % 4 artmakta, her 20 yılda ise ikiye katlanmaktadır. Üstelik bu tip ulaşım için kullanılan alan, kentsel alan kullanımı içinde en yüksek maliyeti oluşturmaktadır. Kent yaşamının en sorunlu kısmını oluşturan ulaşım etkinliklerinin sonuçları arasında; zamanenerji kaybı ve çevre kirliliği dikkat çekicidir (Söğüt, 2005:113). Tüm dünyada olduğu gibi Türkiye de de kentleşme hızlı bir biçimde devam etmektedir. Buna bağlı olarak kent içerisindeki toplumsal, kültürel ve ekonomik dengesizlikler kentsel görünümlerin giderek doğadan uzaklaşmasına, fiziksel ve ekolojik çevre sorunlarının ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Bu sorunların çözümünde ekolojik planlama ve tasarım yaklaşımlarının bir parçası olarak, ağaçlandırılmış kent yolları ve meydanları, onlara eşlik eden diğer yeşil alanlarla birlikte, kentlerin açık yeşil alan sistemlerinin önemli birer parçaları haline gelmektedir (Yılmaz, Aksoy; 2009:2700) Bir kent dokusu incelendiğinde; kente ait açık ve yeşil alanlar kentin en önemli fonksiyonel ve estetik unsurları olarak göze çarpar. Bilindiği gibi, üzeri bitki ile kaplı tüm açık alanlar yeşil alan olarak tarif edilmektedir. Kent içerisinde ağaçlandırılmış yollar, kentteki kitlesel yeşil alanları birbirine bağlama işlevine sahiptirler. Kent içi yol ağaçları bulundukları ortam açısından çevreden olumsuz olarak en fazla etkilenen ağaçlardır. Bu nedenle, diğer ağaçlandırma çalışmalarına göre daha fazla hassasiyet gerektirmektedirler (Uzun, 2007:1) Kent ağaçları, kentlerin betonlaşmış yapı kitleleri arasında ortaya çıkan açık ve yeşil alanlar ve onların baskın elemanı olan ağaçlar; görsel ve işlevsel etkileri ile insan ve çevre sistemi arasında süregelen karşılıklı etkileşimin dengede kalmasına yardımcı olmaktadır (Yılmaz, 2006:77) Kentsel açık ve yeşil alanlar içinde yol ağaçları; yolun çevresi ile intibakının sağlanması yanında görsel estetik yaratma, kent iklimini iyileştirici etkisi, bugünün kentlerinin önemli bir çevre sorunu olan hava kirliliğine karşı temiz hava sağlama, rüzgâr ve gürültü siperi yaratma vb. katkılarıyla yeşilin ve bireyleri ortak bir amaç için bir araya getiren kamusal kent mekânlarının hızla azaldığı günümüzde kent insanının ve kentsel mekânın birçok yönden gereksinimini sağlayan kentsel peyzajın vazgeçilmez ögeleridir. Yol ağaçları, aynı zamanda kente insan ölçeği kazandırılma, psikolojik yararlar vb. birçok işlevsel özellikleriyle de değerlendirilmeye başlanmış ve ağacın doğa-kent ve insan arasındaki uyumlu bağlantıyı sağlayan çok önemli bir materyal olduğu kabul edilmiştir (Ekmekçi, 2007:1). Yol ağaçları gerek soliter ağaçlar ve gerekse ağaç sıraları gibi yeşil elemanlar ile geçiş zonları ve emisyona karşı koruma amacıyla yapılan modülasyonlar ile çok sayıda işlevleri aynı zamanda yerine getirilebilir (Ayaşlıgil, 1995:138). Kentsel çevreyi zenginleştirici öğelerden biri olan ağaçlardan kent insanı için çok yönlü işlevler beklenmektedir. Bu işlevler: 1) Kent peyzajını düzenleme açısından katkıları: - Yol ağaçlarının yol boyunca mekânlar dizisi oluşturma, yapıları ve mekânları bağlama/ayırma konusunda çeşitli işlevleri vardır. Yol ağaçları, yol ile ilişkili yapıları birbirine bağlayarak bütünlük sağlamakta ve yapıların mimari biçimlerini tamamlamaktadır. Sık ve eşit aralıklarla dikilmiş ağaçlar, mekan etkisini güçlendirmektedir.

4 274 Fatma Yıldız Karaca & Banu Öztürk Kurtaslan Sık dikilmiş kalın gövdeli ağaçlar bir koridor etkisi yaratmakta, seyrek dikilmiş ince gövdeli ağaçlar ise mekan etkisini zayıflatmaktadır (Kavi, 2003:59). - Yol ağaçları dikey ve yatay yöndeki olumsuz görünümleri önlerler. Böylece yol mekanı içinde farklı nitelik ve mimari karakterdeki yapıların oluşturduğu karmaşanın etkisini azaltırlar. Yol ve meydanlardaki ağaçlar, bir peyzaj görünümünü çerçeveleyerek olumsuz görünümleri örterler. - Yol ağaçları kentsel-kırsal alan bağını kurmaya yardımcı olurlar. Ağaçlar, kırsal peyzajdan kent peyzajına geçerken iki zıt görünüm arasındaki bağlantıyı kurar. Kırsal peyzajın doğal düzeninden kentlere girerken yol boyunca uzanan ağaçlar kent düzenine girildiğini vurgularlar (Aslanboğa, 1986:1-54) (Kavi, 2003:58) - Yol ağaçları mevsimlere göre değişen görünümleriyle doğaya yabancılaşmış kent insanına, mevsimleri gözlemleme olanağı vererek insan-doğa ilişkisini sağlarlar (Aslanboğa, 1997: 7-12) (Kavi, 2003:58) - Yüksek yapılarla çevrili yollarda mekânların sınırları yükselmiştir. Bu mekânlarda insanlar kendilerini baskı altında hisseder. Ağaçlar, yükseltilmiş yol mekânını insan ölçeğine indirgerler. Bu etki, yaprağını dökmeyen ağaçlarla yıl boyu kalıcı iken, yaprağını döken ağaçlarla kışın yaya yolu aydınlanır (Kavi, 2003:57) - Ağaçlar, yapılarla kesin bir kontrast oluşturduklarından anımsanmaları kolaydır, bu özellikleri ile kentte imgesel ögeler olarak varlıklarını sürdürürler. Böylece kentte yabancı olanların yön bulmasını kolaylaştırırlar (Kavi, 2003:56,58) (Aslanboğa, 1986: 1-54) 2. Kent sağlığını iyileştirme açısından katkıları: Ağaçlar kent iklimini iyileştirme (Rosenzweig et. al) (Kavi, 2003:58), hava sağlığını iyileştirme, gürültüyü azaltma işlevlerinin yanında olumlu psikolojik katkılar sunarlar. 3. Trafik tekniği açısından katkılar: Trafiği düzenleme ve trafikte güvenlik sağlama açısından ağaçlar; yönlendirme, bazı noktaları vurgulama, sürücünün ilgi alanını sınırlama, duran trafiği gölgeleme, yayaların güvenliğini sağlama işlevlerine sahiptirler (Öztürk Kurtaslan, 2002:34-43 ) (Kavi, 2003:56) Olumsuz yönde değişen kent ekosisteminden zarar görmekte olan ağaçlar, kendilerinden beklenen bu işlevleri ancak uygun yetişme ortamlarında, belli bir yaş ve büyüklüğe ulaştıktan sonra gerçekleştirebilirler. Bu nedenle ağaçların dendrolojik özellikleri ve ekolojik gereksinimlerinin mutlaka göz önünde tutulması gerekir (Kavi, 2003:56). Ayrıca, teknigine uygun akılcı planlama-tasarım ve uygulama çalısmalarının yapılmasını yol ağaçlarının işlevselliğinin sağlanmasında zorunludur (Dirik, 1996:29-40) ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ Bu çalışmada, Ankara İli nde bulunan 1071 Malazgirt Bulvarı nda yapılmış ağaçlandırma uygulamaları yerinde incelenerek yol ağaçlandırmasına ilişkin mevcut sorunlar araştırılmıştır. Bununla birlikte, bulvarda kullanılan ağaç türleri, taç yükseklikleri, boyları, dikim mesafeleri, kök çevresi serbest alanları, yol, kaldırım ve diğer yapısal eleman ve donatılar ile ilişkileri ve ağaçlar arası mesafeler araştırılmıştır. Bu kapsamda refüj ve kaldırım genişlikleri de araştırılmıştır. Araştırmada elde edilen veriler kent içi yol ağaçlandırması için belirlenen standartlar çerçevesinde irdelenmiştir. Ayrıca araştırma alanındaki yol ağaçlandırması kent peyzajını düzenleme, kent sağlığı ve trafik tekniği açısından değerlendirilmiştir. 1. KENT İÇİ YOL AĞAÇLANDIR- MALARINDA UYGUN TÜR NİTELİKLERİ VE YAPISAL ELEMANLARLA İLİŞKİSİ Yol agaçlarının seçiminde agaçların morfolojik ve fizyolojik özellikleri dikkate alınmalıdır. Örnegin, agacın nihai boyutu, dallanma sekli, yapraklarının görünüsü ve rengi, filizlenme zamanı, yaprakları döküldükten sonraki görünüm, sonbahar renklenmesi ve zamanı, çiçeginin ve gövdesinin rengi, gövdenin sekli ve yapısı gibi (Yılmaz ve

5 Kentsel Yol Ağaçlandırmalarının Ankara 1071 Malazgirt Bulvarı Örneğinde İrdelenmesi 275 Aksoy 2009: ) Kentlerde yol ağacı olarak seçilecek türlerin taşıması gereken nitelikler; Kentlerde seçilecek türler o yörenin iklim ve toprak koşulları yanında kentin kendine has yetişme ortamına uygun bir tür olması esas şarttır. Aksi halde iyi ve sağlıklı bir gelişme bunlarda beklenemez. İklime göre değişmekle birlikte birçok yaprağını döken ağaç kullanmak mümkünken, özellikle bu alanlarda Sedir, Ladin, Göknar gibi ağaçlarının dikimlerinden kaçınılmalıdır. Seçilen fidanların sütun olarak büyümesi, tepe sürgünü iyi gelişen türler yol ağacı olarak seçilmelidir. Bunun yanında uzun ve düzgün gövdeler oluşturan, tesisi kolay, uniform şekilli ve hızlı büyüyen fakat buna rağmen gevşek ve gevrek bir yapıya sahip olmayan türler yol ağaçlandırmaları için seçilmelidir. Taç yapısı itibarıyla simetrik olan, şekil, büyüklük ve yapı itibarıyla işlevsel ve estetik unsurlar olmalıdırlar. Seçilen türler; yapıt veya binaların yarattığı rüzgâr koridorları söz konusu olan bölgelerde daha da şiddetlenen rüzgâra dayanıklı olmalıdır. Kuvvetli kök sistemine sahip türler tercih edilmekle birlikte, yan köklenme yaparak kaldırımları ve beton kaplamaları tahrip edici olmamalı, drenaj kanallarını tıkamamalı, tesislere zarar vermemelidir. Yol ağaçları, böcek ve mantardan kaynaklanan hastalık ve zararlanmalara dayanıklı olmalıdır. Bulunduğu bölgenin kar yağışı durumuna göre, kar yüküne dayanıklı türler seçilmeli, gevrek ve kolay kırılabilen ve aynı zamanda kışın da yapraklı, kesif tepeli türler seçilmemelidir. Seçilecek türler kök ve kütük sürgünü oluşturmayan türlerden olmalıdır. Örneğin, Ihlamur ağacı bu konuda sorun oluşturan türlerden biridir. Dikilecek ağaçların yazın gölge etkileri olması da önem taşır. Seçilecek türlerin sık dal ve kabuk döken, ezilen, dağılan meyvelere sahip olmamaları istenir. Kullanılacak türler, mekanik zararlara (çarpma, sıyrılma, vs.) dayanıklı olmalı, aynı zamanda bu mekanik zararları ve yaraları kolay ve hızlı kapatabilen türlerden seçilmelidir. Seçilecek olan türler sıcaklık değişimi, toprağın organik maddece fakir olması gibi ekstrem koşullara dayanıklı olmalıdır. Tür seçimi; yolun genişliği, yönü, çevredeki yapılar, bunların yüksekliği gibi çevre faktörleri esas alınarak yapılmalıdır (Uzun, 2007:3). Ülkemizde genellikle bakımlarının kolay olması ve kök sistemlerindeki gelişimin küçük olması nedenleriyle küçük taçlı ağaçların seçimine karşı eğilim daha fazladır. Kent içi yol ağaçlandırmalarında ağaçlar ile yapısal elemanlarla olan ilişkileri Yaya kaldırımı kenar taşından ağaç gövdesinin merkezine kadar minimum 1 m. Havai hat direklerinden 4 m Cadde lambaları ağaçlardan 7 m. den daha fazla yüksekte olmalı ve ağaçların aralarındaki minimum mesafe 10 m. Alınmalıdır. Yüksek ve alçak voltaj elektrik ve telefon kablolarından minimum 2 m (Bernatzky, 1978: 357) (Uzun, 2007:5) Ağaçlandırmada fidanın dikildiği toprak zeminin üzerine hava ve su ihtiyacını giderebilecek ağaç altı metal ızgara yerleştirilmeli ve ağaç dikim yerlerinin toprağı 1m derinlikte olmak üzere bitkisel toprakla değiştirilmelidir (Ekmekçi, 2007:101) Yol ağaçlarının kök yayılma alanı üzerinde korunması gereken toprak yüzeyi, en az 1 m x 1 m boyutlarda olması gerekirken, kaldırım üzerindeki yol ağaçları genelde 30x30 cm boyutlarında (en fazla 50 x 50 cm) veya daha az bir toprak yüzeyine sahip olmaktadır. Ayrıca üst toprak zeminin sıkışması sonucu, yol ağaçlar olumsuz etkilenmektedir. Yol ağaçlarından beklenen işlevsel ve estetik

6 276 Fatma Yıldız Karaca & Banu Öztürk Kurtaslan özelliklere sahip olabilmesi için, 2x2 m lik toprak yüzeyi ayrılmıştır (Ekmekçi, 2007:101) Şekil 1 de örnek bir yol ağacının yerleşim planı görülmektedir. Şekil 1. Örnek yol ağacı planı (Moore 2004) Bulgular Anadolu Bulvarı nın bir devamı olarak inşa edilen ve Orta Doğu Teknik Üniversitesi kampüsünden geçen 1071 Malazgirt Bulvarı, Eskişehir yolu ile Konya yolu (Mevlana Bulvarı) arasında bağlantı kurmaktadır (Şekil 2) Malazgirt Bulvarı 4 kilometre uzunluğunda ve 40 metre genişliğindedir. 4 gidiş-4 geliş olmak üzere 8 şerit halinde inşa edilmiş olan bulvarda 5 adet köprü, 3 adet alt ve üst geçit, 1 yaya üst geçidi bulunmaktadır (Şekil 3) Malazgirt Bulvarının orta refüj genişliği 3 metredir. Refüj ve yan bantlarda yaşlarında ıhlamur (Tilia sp) ağaçları ve çınar yapraklı akçaağaçlar (Acer platanoides) mevcuttur. Bu ağaçlar küp şeklinde budanmıştır. Yol kenarlarına ve yamaçlara ise atlas sediri (Cedrus atlantica), Lübnan sediri (Cedrus libani), karaçam (Pinus nigra), göknar (Abies sp.), mavi ladin (Picea pungens glauca) ve arizona servisi (Cupressus arizonica), batı ladini (Picea abies) dikilmiştir. Öğretmenler Caddesi karşısında yer alan geniş orta refüjde spiral leylandi (Cupressocyparis leylandi spirale), konik ladin (Picea conica) ve mavi ladin (Picea pungens glauca ) yer almaktadır (Şekil 4 ve 5).

7 Kentsel Yol Ağaçlandırmalarının Ankara 1071 Malazgirt Bulvarı Örneğinde İrdelenmesi 277 Şekil 2. Malazgirt Bulvarı nın plan görünüşü (Anonim, 2016a). Şekil Malazgirt Bulvarı genel görünüş (Anonim, 2016b)

8 278 Fatma Yıldız Karaca & Banu Öztürk Kurtaslan Şekil Malazgirt Bulvarı geniş orta refüj (Orijinal, 2014) Anfa Genel Müdürlüğü nden (2014) alınan verilere göre Malazgirt Bulvarı bitkilendirme alanları ve büyüklükleri aşağıda verilmiştir (Tablo 1). Tablo Malazgirt Bulvarı ve bitkilendirme alanları (Anonim, 2016b) Yeşil alan tipi Büyüklük (m²) Çim alan 65,801 Ağaçlandırılmış alan 25,617 Çalılık alan 1440 Çiçeklik alan 1248

9 Kentsel Yol Ağaçlandırmalarının Ankara 1071 Malazgirt Bulvarı Örneğinde İrdelenmesi 279 Şekil Malazgirt Bulvarı orta refüj, ıhlamur ağaçları (Orijinal, 2016) Ağaçların yerden yüksekliği 250 cm olmakla birlikte yola olan mesafeleri değişkendir. Bazı bölgelerde kaldırım+çanak genişliği 310 cm, bazı bölgelerde ise 130 cm dir (Şekil 6 ). Şekil Malazgirt Bulvarı ağaç-yol mesafesi (Orijinal, 2016) Kaldırım mesafesi yol boyunca değişmektedir. 60 cm den başlayıp 330 cm ye kadar genişlemektedir (Şekil 7). Kaldırım malzemesi olarak 50X100 cm 'lik beton plaklar kullanılmıştır.

10 280 Fatma Yıldız Karaca & Banu Öztürk Kurtaslan Şekil Malazgirt Bulvarı kaldırım genişlikleri (Orijinal, 2016) Ağaç çanakları 150X200 cm dir. Aydınlatma elemanları 25 m ve 30 m de bir adet olacak şekilde konumlandırılmıştır (Şekil 8). Şekil Malazgirt Bulvarı çanak genişliği ve aydınlatma elemanı-ağaç ilişkileri (Orijinal, 2016) Yan bantlarda dikilen bitkiler arası mesafeler değişkenlik göstermektedir (Şekil 9). Orta refüjdeki ağaçlar ise 5 m arayla dikilmiştir.

11 Kentsel Yol Ağaçlandırmalarının Ankara 1071 Malazgirt Bulvarı Örneğinde İrdelenmesi 281 Şekil Malazgirt Bulvarı iki ağaç arası mesafe (Orijinal, 2016) Rögar kapakları, telefon ve elektrik hatları gibi yapısal altyapı elemanları kimi yerlerde bitki köklerine oldukça yakın olup, aynı güzergâh üzerinde yer almaktadır (Şekil 10). Şekil Malazgirt Bulvarı rögar kapakları (Orijinal, 2016) BULGULARIN DEĞERLENDİRİL- MESİ VE TARTIŞMA Araştırma alanı olan Malazgirt Bulvarı nın orta refüj ve yan bantlarında çok sayıda ıhlamur ağacı kullanılmıştır. Ayaşlıgil e (1995) göre, Alman Şehircilik Kurultayı çerçevesinde Park ve Bahçe Müdürlükleri, çok uzun yıllara dayanan gözlemler sonucu kent yollarında ve meydanlarında dikilecek uygun ağaç türlerinin listesi hazırlanmıştır. Listede verilmiş olan ağaç türlerinin uygunluğunun belirlenmesinde; morfolojik, fizyolojik özellikleri, gelişme hızları, kök, gövde ve çatı oluşumu, habitus gibi kriterler ve yetişme ortamı istekleri, fidanlıklarda yetiştirilmesi sırasındaki güçlükler, çevre baskılarına karşı dayanıklılığı ve bu zamana kadar yapılmış denemeler değerlendirilmiştir. Bu listeye göre araştırma alanında kullanılan ıhlamur ve çınar yapraklı akçaağaçlar uygun tür olarak verilmiştir. Araştırma alanında orta refüjde sadece Ihlamur ağaçları kullanılmış olup, geometrik bir form olan

12 282 Fatma Yıldız Karaca & Banu Öztürk Kurtaslan küp formunda budanmışlardır. Doğaları gereği m ye kadar boylanan ıhlamurun küp formda budanarak boyutlarının büyük ölçüde küçültülmesi ve gölge etkisi sağlayan doğal formlarının değiştirilmesi, konumları gereği ağaçların işlevselliğini azaltmış ve doğal yapılarını ve ekolojik potansiyellerini azaltan bir unsur haline gelmiştir. Ağaçların bu şekilde, fakat doğal yapılarına çok fazla müdahale edilmeden budanması fikri, yaya ölçeğinde gözlemlemeye olanak ve zaman tanıyacak bir alanda kabul edilebilirdir. Ayrıca bu şekilde budamanın, alanda vurgulama ve bu amaçla vista etkisi oluşturabilecek biçimde gerçekleştirilmesi uygundur. Diğer bir deyişle, ağacın küp formunda budanması hem tepe çapını ve dolayısıyla gölgeleme etkisini azaltmış, hem de dikim mesafesini azaltarak kullanılan ağaç adedini artırmıştır. Bununla birlikte, düzenli budama gereksinimi ile ilave işçilik maliyeti oluşmuştur. Yurtdışından getirilmiş olan bu ağaçlar, yine gereğinden fazla bir maliyet getirmiştir. Bütün bunlardan önce belirtilmesi gerekir ki, araştırma alanında orta refüj 3m. dir ve orta refüjü olan caddelerde refüj 4 m den dar ise refüje ağaç dikilmemelidir. Ancak geliş gidişte gece karşılıklı far etkilerini azaltmak için taşıt boyunu aşmayacak şekilde (0,6 1,2 m) çalı formlu bitkiler önerilebilir. İbreli ağaçlar atmosferdeki kirliliğe duyarlı olup, çoğu zaman trafikten kaynaklanan kirlilik dolayısı ile uzun ömürlü olamamaktadır. Geniş yapraklı herdem yeşil ağaçlar ile yapraklı ağaçlar kirliliğe daha dayanıklıdırlar. Araştırma alanında bazı kısımlarda yola yakın kesimlerde kullanılmış olan ladin, sedir ve göknar gibi türler yol ağaçlandırmasına uygun değildir (Şekil 6 ve 8). Kent içi yol ağaçlandırmalarında iyi gelişmiş boylu fidan materyali kullanımı esastır. Türk Standartları Enstitüsünün Şehir içi Yol ve Meydan Ağaçlandırma Kuralları Standardı (TS /03 nda da belirtildiği gibi kent içi alle ağaçlandırmalarında kullanılacak fidan materyalinin morfolojik olarak: 2 2,5 m lik dalsız gövde yüksekliğine sahip, tek ve düzgün gövdeli, simetrik ve dikey dallanan tepe tacı geliştirmiş olması gerekir (Uzun, 2007:4). Buna göre yan bantlarda yer alan çınar yapraklı ağaçların yol ağaçlandırması için uygun türlerdir. Çınarlar taç yapıları itibariyle 2,5 m den dallanan, düzgün gövde yapısına sahip, yazın bol gölge oluşturabilecek türlerdir. Bu anlamda bu ağaçlar, büyük ve gösterişli ağaçlar olduklarından bulvar niteliğindeki caddelerde ölçek ve gölge etkisi açısından uygundurlar. Bununla birlikte, yol kenarlarında bulunan ve yükseklikleri kimi yerlerde 2,5 m. yi geçen istinat duvarlarının bitişiğindeki kaldırımlar, burada yer alan çınar ağaçlarının geniş taç yapılarının gelişebileceği genişlikte değildir (Şekil 3). Bernatzky e (1978) göre yaya kaldırımı kenar taşından ağaç gövdesinin merkezine kadar minimum 1 m. mesafede olmalıdır (Uzun, 2007:5). Bulvardaki ağaçlar bu mesafeye uygun konumlandırılmıştır. Bir engellemenin ortaya çıkmaması için yol aydınlatmaları ve diğer direkler ağaçlarla birlikte bir ritim oluşturacak şekilde yerleştirilmelidir (Ayaşlıgil; 1995:141). Bulvardaki orta refüjde aydınlatmalar eşit mesafelerle konumlandırılmıştır. Bernatzky e (1978) göre cadde lambaları ağaçlardan 7 m. den daha fazla yüksekte olmalı ve ağaçların aralarındaki minimum mesafe 10 m. alınmalıdır. Araştırma alanında ağaçlar arasındaki mesafeler en az 5 m. dir. Bu durum, standartlara uymamaktadır. Aydınlatmalar ise 15 m yüksekliğinde olup, boyları bulvardaki bitkilerden 7-10 m daha uzundur. Caddelere dikilecek ağaçların dikim çukurları genelde 2x2x1 m boyutlarında olduğunu ancak 3x3x1 m boyutlarının tercih edilmesinin daha uygun olacağını ifade etmektedir (Ekmekçi; 2007:67). Bulvar boyunca sıralanmış olan ağaçların kök çevresi serbest alanları 1,5x2 m. dir ve bu ölçüler de standartlara tam olarak uymamaktadır. SONUÇ VE ÖNERİLER

13 Kentsel Yol Ağaçlandırmalarının Ankara 1071 Malazgirt Bulvarı Örneğinde İrdelenmesi 283 Araştırma alanında ağaç türü seçimi açısından bir sorun gözlemlenmemekle birlikte, bitkilendirme açısından bir takım teknik hatalar gözlemlenmektedir. Yukarıda da belirtildiği gibi, bu yanlışlıklar kentsel yol ağaçlandırması için belirlenmiş standart ölçülere uyulmamış olmasından, yanlış budamadan, mali konuların titizlikle ele alınmamış olmasından kaynaklanmakta; bu durum ise görsel, teknik ve ekonomik açılardan kısa ve uzun vadede sorun teşkil etmektedir. Araştırma alanında yol ağaçlandırmasında, özellikle orta refüj ağaçlandırmasında uzun mesafeler boyunca tek tip ağacın kullanılması ve bu ağaçların da geometrik biçimde budanmış olması caddede görsel bir tekdüzeliğe neden olmaktadır. Bu durum sürücünün dikkat açısından uyarılmasını sağlayamamakta, böylece sürücü güvenliği açısından olumsuz etki oluşturmaktadır. highway hypnosis (otoyol hipnozu) olarak adlandırılan bu durum, sürücü üzerinde uyku etkisi ve dikkat azalması etkisi oluşturmaktadır (Cerezuela vd. 2004: ). Özellikle şehirlerarası otoyollarla bağlantısı olan Malazgirt Bulvarı gibi bulvarlarda, kent dışından gelen sürücüde uzun süreli araç kullanımı sonrasında, daha yoğun ve daha yavaş olan kent trafiğine girerken bu etkinin ortadan kaldırılmasına yönelik bitkisel tasarımların yapılması önemlidir. Bunun için, araştırma alanında kullanılan ağaç türlerinin çeşitliliği artırılmalı, ağaçlar yer yer çalılarla desteklenerek; ölçü-biçimdoku ve renk çeşitliliği sağlanmalıdır. Böylece sürücünün imajlar ve zihinsel haritalar oluşturmasına yardımcı olunacaktır (Tuan 2010: ). Mevlana Bulvarı ve Eskişehir Yolu kavşakları ile diğer yol ayrımlarında farklı ölçü, form, renk ve doku, özelliklerine sahip bitkilerle dikkat çekici ve vurgulayıcı bitkilendirmeler yapılmalı, sinyalizasyon etkisi sağlanarak sürücü uyarılmalıdır. Araştırma alanında kullanılan ve trafikten kaynaklanan emisyona dayanıklı olmayan ibreli ağaç türleri trafiğin etkisinden uzak bölgelere taşınmalıdır. Bununla birlikte, orta refüje çalılardan oluşan ve far ışıklarının etkisini azaltacak bitkisel düzenleme yapılmalıdır. Bu şekilde bir bitkisel düzenleme kaza anında araçların yoldan çıkıp karşı şeride geçmesine de engel olabilecek, sürücü güvenliğini artıracaktır. Ayrıca özellikle bulvarın yerleşimlere yakın olduğu kısımlarda bitkisel düzenlemelerle gürültü perdeleri oluşturulmalıdır. Bu ve benzeri sorunların minimize edilmesi için, yol ağaçlandırma projeleri imar planları oluşturulurken ele alınmalı; bu süreçte alt yapı, üst yapı, kentsel donatılar, cadde ve sokak bütünü içerisinde değerlendirilmeli; çalışmalar yapılırken peyzaj mimarları ile diğer meslek disiplinleri iletişim içinde olmalıdır. Ağaçlandırılması yapılacak olan yolun karakterine göre belirlenecek olan bir yol ağaçlandırması planı, o yol için belirlenen hedeflere ulaşmak açısından faydalı olacaktır. Bu durumda yolun mevcut durumu ile ilgili bilgiler ile, yolun işlevlerine ve mevcut koşullarına uygun ağaç türleri ile ilgili bilgiler ışığında bir çalışma yapılmış olacaktır. KAYNAKÇA Anonim, (2016b ). Anfa Genel Müdürlüğü, Ankara. Anonim, (2016b). Harita Maps. malazgirt-bulvari-cankaya adresinden tarihinde erişildi. Aslanboğa, İ. (1986). Kentlerde Yol Ağaçlaması, Ankara: TÜBİTAK Yapı Araştırma Enstitüsü Yayını. Yayın No:U3, s: Aslanboga İ. (1997). Kentlerdeki Yol ve Meydan Ağaçlarının İşlevleri, Agaclamanın Planlaması, Uygulaması ve Bakımlarıyla İlgili Sorunlar, Kent Agaclandırmaları ve Istanbul 96 Sempozyumu Bildiri Kitabı Mart 1996 (s. 7-12), İstanbul: İsfalt Yayınları. Ayaşlıgil, T. (1995). Yol Ağaçlandırmaları,

14 284 Fatma Yıldız Karaca & Banu Öztürk Kurtaslan İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 45/ 3-4, Bernatzky, A. (1978). Tree Ecology and Preservation, Amsterdam: Elsevier Press. Birişçi Yıldırım, T. (2016). Yaya ve Taşıt Güvenliği Açısından Yollarda Bitkisel Tasarım. Uluslararası Trafik ve Yol Güvenliği Kongresi Bildiriler Kitabı (s ), Ankara: Emniyet Genel Müdürlüğü Trafik Hizmetleri Başkanlığı Yayınları. Cerezuela C.P. Tejero, P., Choliz, M., Chisvert, M., Monteagudo, J. M. (2004). Wertheim s Hypothesis on Highway Hypnosis : Empirical Evidence From A Study on Motorway And Conventional Road Driving, Accident Analysis & Prevention, 36/6, adresinden tarihinde erişildi. Dirik, H. (1996). Kent Agaçlarının Yönetimi. Kent Ağaçlandırmaları ve İstanbul 96 Sempozyumu Mart 1996 (s ). İstanbul: İ.Ü. Orman Fakültesi İstanbul Büyüksehir Belediyesi İSFALT Genel Müdürlügü. Yayın No:3. Ekmekçi, B. (2007). Yenikent Yerleşiminde Yol Ağaçlamalarına İlişkin Planlama, Tasarım ve Yönetim Modelinin Geliştirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Ertekin, M., Çorbacı, Ö. L. (2010). Karayollarında Peyzaj Planlama ve Bitkilendirme Çalışmaları, NWSA Yeni Dünya Bilimler Akademisi e- Dergisi, 5/2, dergipark.ulakbim.gov.tr/nwsaecolife /article/download/ / adresinden tarihinde erişildi. Kavi, F. ( 2003). İstanbul daki Yaya Yolu Düzenlemelerinin Bitkisel Tasarım Açısından Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Moore, C. (2004). City of Sydney Street Tree Master Plan 2004, Sydney live/trees/urban-forest/tree-policies adresinden tarihinde erişildi. Öztürk, B. (2002). Kent İçi ve Kent Dışı Karayolu Ulaşım Sisteminde Bitkilendirmenin Trafik Tekniği Yönünden İşlevleri, Uluslararası Trafik ve Yol güvenliği Kongresi Bildiriler Kitabı 8-10 Mayıs 2002 (s ), Ankara: Emniyet Genel Müdürlüğü Trafik Hizmetleri Başkanlığı Yayınları. Rosenzweig C., Solecki, W., Parshali, L., Gaffin, S., Lynn B., Goldberg, R., Cox, J., Hodges, S., (2006). Mitigating New York City s Heat Island With Urban Forestry, Living Roofs, and Light Surfaces. New York City Regional Heat Island Initiative Final Report 06 October New York. Sağlık A., Erduran F., Sağlık E., (2012). Bitkisel Tasarımın Karayolu Trafik Güvenliğinde Önemi: Çanakkale Örneği, 3. Karayolu Trafik Güvenliği Sempozyumu Bildiriler Kitabı Mayıs 2012 (s.77-90). Ankara: Emniyet Genel Müdürlüğü Trafik Hizmetleri Başkanlığı Yayınları. Söğüt, Z. (2005). Kent İçi Yeşil Yollar ve Adana Örneği, Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 18/1, Tuan, Y. F. (2010). Images and Mental Maps, Annals of the Association of American Geographers. 65/2, adresinden tarihinde erişildi. Uzun, A. (2007). Kent İçi Ağaçlandırmaları ve İstanbul Kent İçi ve Yol Ağaçlandırmalarının Kritiği, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları. Yılmaz, F., Aksoy, Y. (2009). Şehir İçi Yol Bitkilendirmelerinin İstanbul İli Beyoğlu İlçesi Cumhuriyet, Halaskargazi ve Büyükdere Caddesi Örneğinde İrde-

15 Kentsel Yol Ağaçlandırmalarının Ankara 1071 Malazgirt Bulvarı Örneğinde İrdelenmesi 285 lenmesi, Journal of Yasar University, 4/16, Yılmaz, R. (2006). Tekirdağ Halkının Tasarım Bitkilerine Olan Talebinin Belirlenmesi Üzerine Bir Araştırma, Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi, 3/1, 71-81

16 286 Fatma Yıldız Karaca & Banu Öztürk Kurtaslan