Genel Jeoloji I (YERYUVARI)

Transkript

1 Genel Jeoloji I (YERYUVARI) Prof.Dr. Atike NAZİK Ç.Ü. Jeoloji Mühendisliği Bölümü

2 12 milyar yıl önce büyük patlama sonucu galaksi, yıldız ve gezegenleri oluşturacak atom parçacıkları oluştu.

3 Yerkürenin ilk zamanlarındaki olaylar serisi. Gy = milyar yıl, My = milyon yılı göstermektedir. Büyük patlama (Big Bang) teorisine göre; gezegenimizin ilk oluşum anı 13.7 Gy dayanır, büyük bir patlama sonucunda evrene madde saçılmıştır.

4 7 milyar yıl önce, ilk oluşan büyük yıldızların süpernova patlaması diye bilinen patlaması sonucu güneş ve güneş sistemi oluştu.

5 4.6 milyar yıl önce solar nebula olarak bilinen gaz bulutunun çökmesi ve protostarlar ın oluşumu sonucu yerküre meydana geldi. Demir gibi ağır elementlerin gravitasyonal çökelimi yanı sıra oluşan ısı da yerkürenin katmanlar şeklinde oluşmasını yarattı.

6 Yerküre Yerküre karmaşık ve dinamik bir gezegendir. Çikolata kaplı kiraza benzer. Rijit bir dış kabuk, katı bir çekirdek ve ikisi arasında iç dinamik süreçler sonucu çevresinde dönen kalın/yoğun eriyikten oluşmaktadır. Yerküre nin ortalama çapı 12742km dir.

7 Yerkürenin iç yapısını iki şekilde tanımlayabiliriz: Bileşim ve yoğunluğuna göre (ağır/hafif) Fiziksel özelliklerine göre (katı/sıvı, zayıf/kuvvetli)

8 Yerküre nin İç Yapısı Yerküre nin içyapısının incelenmesinde pek çok yöntem geliştirilmiş olup bunlardan en gelişmiş olanı jeofiziksel yöntemler ve sismoloji çalışmalardır. Yerküre nin fiziksel özelliklerinden yararlanarak uygulanan bu yöntemlerden elde edilen verilere göre, yerküresi yüzeyden merkeze doğru; Kabuk, Manto, Çekirdek olmak üzere üç kısma ayrılır.

9 Yerküre basit olarak 3 tabakadan oluşur. 1. Kabuk 2. Manto 3. Çekirdek Bu tabakalar, daha küçük bölümlere ayrılır.

10 Litosfer KABUK Astenosfer MANTO DIŞ ÇEKİRDEK İÇ ÇEKİRDEK

11 Kabuk Ortalama kalınlığı 100km olan Litosferin en üst kısmında kabuk bulunur. 2 tip kabuk tanımlanır: Kıtasal kabuk Okyanusal kabuk

12 KABUK Okyanuslarda 5 km olan kabuk, kıtalar altında 40 km, fakat yüksek dağlar altında ise 65 km ye kadar kalın olabilir. Kıtasal Kabuk Okyanusal Kabuk Manto Kıtasal Kabuk Okyanusal Kabuk

13 Okyanusal Kabuk Kıtasal Kabuk Moho Süreksizliği Litosfer Astenosfer Üst Manto

14 Kıtasal Kabuk Kıtasal kabuğun ortalama yoğunluğu 2.7 gr/cm 3, kalınlığı ise ortalama km (yüksek dağ zincirlerinin altında km) dir. Kıtasal kabuk okyanusal kabuğa göre daha yaşlı kayaçları kapsamaktadır. Kıtasal kabuğun yaşı milyon yıla çıkabilir.

15 Okyanusal Kabuk Okyanusal kabuğun yoğunluğu 3.0 gr/cm 3, ortalama kalınlığı ise 6 km dir. Okyanusal kabuk hiçbir yerde 200 milyon yıldan daha büyük yaş vermemektedir.

16 BAZALT (Okyanusal Kabuk) GRANİT (Kıtasal Kabuk)

17 Manto Kalınlığı yaklaşık 3000km dir. Ortalama yoğunluğu 4,5g/cm 3 dür. Manto iki ana kısımdan oluşmaktadır. Üst Manto Alt Manto Mantonun en üst kesimi sağlam, kırılgan kayaçlardan oluşmakta ve km derinliğe kadar uzanmaktadır km derinlikleri arasında kalan bölgesine Alt Manto adı verilmektedir. Bu bölgede yer alan kayaçlar daha yoğun ve elastiktir.

18 OKYANUSAL KABUK KITASAL KABUK LİTOSFER MANTO MOHO SÜREKSİZLİĞİ ÜST MANTO En üst manto ve kabuk litosferi oluşturur.

19 LİTOSFER Okyanusal Kabuk Litosfer Kıtasal Kabuk Litosfer Kabukla beraber mantonun en üst bölümüne Litosfer denir. Üst Manto

20 ASTENOSFER Litosferin altında ise Astenosfer yer almaktadır. Astenosfer okyanuslar altında km, kıtalarda ise 700 km derinliğe kadar uzanmaktadır. Astenosfer litosfere nazaran daha az rijit ve zayıf, kolaylıkla plastik deformasyona uğrayabilen bir malzemeden oluşmaktadır.

21 Yerkürenin Kabuk ile manto arasındaki sınır Mohorovicic Süreksizliği ya da MOHO (M) Süreksizliği olarak bilinmektedir. Bu sınır P ve S dalgalarının hızlarındaki değişmeyi, dolayısı ile farklı kayaçların varlığına işaret etmektedir. Manto, yerkabuğunda gelişen iç kuvvetlerin/olayların enerji kaynağı durumundadır.

22 LİTOSFER VE MANTO

23 Çekirdek Kalınlığı yaklaşık 3300km ve yoğunluğu ortalama 10,7g/cm 3 olan olan çekirdek 2 kısımdan oluşmaktadır. Dış çekirdek İç çekirdek Çekirdeğin asıl maddesini Fe/Ni (Demir/Nikel) oluşturmakta olup dış çekirdek sıvı iç çekirdek ise katı haldedir.

24 Çekirdek Yerküre'nin merkezinde katı haldeki nikel ve demirden oluşan iç çekirdek bulunuyor. Kabaca 1300 km kalınlığa sahip olup katıdır. Bu çekirdeği çevreleyen dış çekirdek ise, içindeki kükürt ve oksijen nedeniyle erime noktası düştüğü için sıvı halde bulunan nikel ve demirden oluşuyor. S dalgalarının çekirdek-manto sınırında kesintiye uğraması, en azından dış çekirdeğin, bu tür dalgaların ilerleyemeyeceği sıvı bir yapıya sahip olduğunu düşündürmektedir.

25 Yerküre nin İç Yapısı Özet 25

26 Yerkürenin içyapısı. Sismik Dalgalar 26

27 ELEMENTLER Tüm dünyayı (whole Earth) ve Dünya nın kabuğunu (Earth s Crust) oluşturan elementler

28 Kaynaklar Prof.Dr. Şaziye Bozdağ, Ders sunumu (Yeryuvarı) 9%20Lithosphere%20Lecture.ppt ed=0cfiqfjahoao&url=http%3a%2f%2fteachers.greenville.k12.sc.us%2fsites %2Fsunimmon%2FEarths%2520Layers%2FEarth%25E2%2580%2599s%2520La yers.ppt&ei=i60jvndrm6sgyao8iycwag&usg=afqjcngm4is19xyfzxvzs_la2w sym7avww

29