SULAK ALANLAR. Sulak alanların önemi

Transkript

1 SULAK ALANLAR Doğal veya yapay, sürekli veya mevsimsel, suları durgun veya akıntılı, tatlı, acı veya tuzlu tüm su kütleleri sulak alan olarak tanımlanmaktadır. Bataklıklar, sazlıklar, turbalıklar, sulak çayırlar ile denizlerin altı metre derinliğe kadar olan kesimleri de sulak alan kapsamı içerisinde yer almaktadır. Sulak alanların önemi 1. Sahip olduğu biyolojik çeşitlilik nedeniyle dünyanın doğal zenginlik müzeleri olarak kabul edilen sulak alanlar; doğal işlevleri ve ekonomik değerleriyle yeryüzünün en önemli ekosistemleridir. 2. Sulak alanlar, yeraltı sularını besleyerek veya boşaltarak, taban suyunu dengeleyerek, sel sularını depolayarak, taşkınları kontrol ederek, kıyılarda deniz suyunun girişini önleyerek bölgenin su rejimini düzenlerler. 3. Bulundukları yörede nem oranını yükselterek, başta yağış ve sıcaklık olmak üzere yerel iklim elemanları üzerinde olumlu etki yaparlar. 4. Tortu ve zehirli maddeleri alıkoyarak ya da besin maddelerini (azot, fosfor gibi) kullanarak suyu temizlerler. 5. Tropikal ormanlarla birlikte yeryüzünün en fazla biyolojik üretim yapan ekosistemleridir. 6. Başta balıklar ve su kuşları olmak üzere gerek ekolojik değeri, gerekse ticari değeri yüksek, zengin bitki ve hayvan çeşitliliği ile birçok türün yaşamasına olanak sağlarlar. 7. Yüksek bir ekonomik değere sahiptirler. Balıkçılık, tarım ve hayvancılık, saz üretimi, turizm olanaklarıyla bölge ve ülke ekonomisine önemli katkı sağlarlar. İlgili Mevzuatlar 1. Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği (Resmi Gazete: ) 2. Durgun Yerüstü Kara İç Sularının Ötrofikasyona Karşı Korunmasına İlişkin Tebliğ (Resmi Gazete: ) 1. Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği Türkiye nin karasal sınırları ve kıta sahanlığı dâhilinde yer alan sulak alanların korunması, yönetimi ve geliştirilmesi ile bu konuda görevli kurum ve kuruluşlar arasında işbirliği ve koordinasyon esaslarını belirlemektir. Sulak alanlarda yaşanan statü ve yetki karmaşasına son vermek, kurumlardaki yeni yapılanmalara uyum sağlamak, sulak alanları sahip olduğu değerlere göre sınıflayarak yönetmek, maksadı ile Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği nde revizyon yapılmıştır.

2 2. Durgun Yerüstü Kara İç Sularının Ötrofikasyona Karşı Korunmasına İlişkin Tebliğ Göl, gölet ve baraj göllerinin ötrofikasyona karşı korunmasına ilişkin ilke ve esasları belirlemektedir. Bu Tebliğ kapsamındaki göl, baraj gölü ve göletlerin korunması doğrultusunda, yayılı ve noktasal kaynakların baskısı altında olan ve potansiyel olarak ötrofikasyon riski bulunanların belirlenmesi, özümleme kapasitelerinin tespit edilmesi, yapılan su deşarjlarının arıtımının yapılması, besin elementlerinin kontrolüne yönelik tedbirlerin alınması, doğal göllerde, gölün ekolojik yapısının bozulmasının engellenmesini kapsamaktadır. RAMSAR SÖZLEŞMESİ 1. İran ın Ramsar kentinde 2 Şubat 1971 yılında imzalanan ve sulak alanların korunmasını ve akılcı kullanımını hedefleyen, Ramsar Sözleşmesi (Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanlar Hakkında Sözleşme) adıyla anılan sözleşmeye Türkiye, 1994 yılında taraf olmuştur. 2. Sözleşme 94/5434 sayılı Bakanlar Kurulu kararıyla tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. 3. Türkiye de 14 Ramsar alanı bulunmaktadır. (Sultansazlığı, Manyas Gölü, Seyfe Gölü, Göksu Deltası, Burdur Gölü, Kızılırmak Deltası, Uluabat Gölü, Gediz Deltası, Akyatan Lagünü, Yumurtalık Lagünleri, Meke Maarı, Kızören Obruğu, Kuyucuk Gölü, Nemrut Kalderası) YAPAY SULAK ALANLAR Yapay sulak alanlarda bitki topluluğunun görevi: Akımı yönlendirmek, Sızdırmayı azaltmak, Substratların stabilizasyonunu sağlamak, Mikrobiyal büyüme için bir tutunma bölgesi oluşturmaktır. Sulak alanda oluşacak yoğun bir bitki örtüsü, olası rüzgarların sisteme yapabileceği olumsuz etkileride azaltacaktır. Bitkilerin ölümü sonucu ortaya çıkan artıklardan ortama yayılan organik karbon mikroorganizmalar tarafından besin kaynağı olarak kullanılır.

3 Bitkilerin kök bölgelerinde bulunan mikroorganizmaların organik ve inorganik kirleticileri gidermesinde çözünmüş oksijen önemli bir rol oynar. Bitkiler, oksijen varlığında kök bölgesindeki besinleri alırlar ve mikroorganizmalarda oksijen varlığında organik maddeleri parçalarlar Bitkiler fotosentez yoluyla sudaki çözünmüş oksijen konsantrasyonunu artırırlar Oksijen, sulak alanlardaki mikroorganizmalar tarafından biyolojik ve metabolik reaksiyonlarda kullanılır ve bu yüzden sudaki çözünmüş oksijen konsantrasyonu düşmektedir. Kısaca oksijen talebi oluşturan maddeler; Giriş atıksuyundaki organik maddeler, Canlı organizmaların depoladığı organik maddeler, Sulak alanların yüzeyinde ve tabanında biriken ölü bitkiler, Askıda duran perifiton ve plankton ölüleri, Oksijen konsantrasyonu yapay sulak alanların işletiminde göz önüne alınması gereken önemli bir parametredir. Bitkilerin atık suların arıtılmasında kullanılmasını amaçlayan araştırmalar; Bu sistemlerin kuruluş masraflarının teknik sistemlere göre %15-40, işletme masraflarının da %20-30 daha ucuz olduğunu göstermiştir. Ayrıca 5 hektarlık bir alanda kurulan sistemde; BOİ nin ppm den 7-17 ppm e, Toplam Azot un ppm den 3-14 mg/l ppm e Toplam fosforun ise ppm den ppm e düşürebileceği tespit edilmiştir. Yapılan biyolojik sayımlarda ise; Toplam bakteri sayısında %91-99 Koliform bakteri ve Salmonella sayısında %99 azalma görülmüştür. Genel olarak bir yapay sulak alanın akım şeması

4 Yapay sulak alanlar özel olarak tasarlanan yataklarda yetiştirilen bitkiler vasıtasıyla atıksuyun arıtılması esasına dayanmaktadır. a) Pahalı ithal ekipmanlara ihityaç duyulmamaktadır. b) Enerji ihtiyacı yoktur. c) Bakımı, onarımı ve işletmesi kolaydır. d) Fosseptik çıkış suları ile beslenen yapay sulak alanlarda yapılan arıtma sonucunda, bu sistemlerle kırsal yerleşim yerlerimize ait atık sular alıcı su ortamlarına güvenle deşarj edilebilir değerlere ulaşmaktadır. Yapay Sulakalanların Sınıflandırılması a) Serbest Yüzeyli Yapay Sulak Alanlar Serbest yüzeyli sulak alanlar sucul bitkilerin yetiştirildiği stabilizasyon havuzlarıdır. Bu sistem çevredeki doğal malzeme kullanılarak ihtiyaç büyüklüğüne göre hazırlanan havuzlarda atık suyun filtre edilmesi ve yetiştirilen sulak alan bitkileri ile suyun arıtılması esasına dayanır.

5 Sulak alanlar, ortamdaki güneş enerjisini kullanabilme ve kendi kendini yenileyebilme kapasitesine sahiptirler. Birçok canlı türüne yaşam alanı sağlayarak yabani hayat oluştururlar. b) Yüzey Altı Akışlı Yapay Sulak Alanlar Yüzeyaltı akışlı yapay sulak alanlarda anaerobik ortamda atıksu arıtımı yapılmaktadır. Atıksu filtreden geçirilerek çakıl yatağı altından direkt olarak bitki köklerine verilmektedir. Bu sistemde sinek ve koku problemi olmadığı için serbest su yüzeyli yapay sulak alanlara göre daha çok tercih edilmektedir. Ayrıca soğuk kış aylarında atıksu arıtma verimi serbest su yüzeyli yapay sulak alanlara göre daha az düşmektedir. Yapay Sulak Alanların Avantajları Yapay sulak alanların inşası diğer arıtma alternatiflerinden daha ucuz İşletme ve bakım maliyeti daha az İşletme ve bakımın sadece düzenli ve yerinde çalışma ile yapılması yeterli Aktif çamur için çok seyreltik olan atıksuları yapay sulak alanların arıtabilmesi Suyun tekrar kullanımını ve dönüşümünü kolaylaştırması Birçok sulak alan organizması için yaşam alanı oluşturması Doğal manzara ile uyum içinde inşa edilebilmesi Yabani hayat için yaşama alanı oluşturması ve açık alanları daha estetik bir hale getirmesi. Yapay Sulak Alanların Dezavantajları Serbest su yüzeyli yapay sulak alanlarda koku ve sivrisinek problemi görülür. Sucul bitkilerin her sene ekimi yapılmalıdır. Genellikle yapay sulak alanların ekonomik ömrü 15 yıldır. Küçük nüfuslu yerleşim yerleri için uygundur.

6 Serbest su yüzeyli yapay sulak alanlarda kış aylarında arıtma verimi çok düşer. SU BİTKİLERİ İLE ARITIM Atık suların arıtımı için kullanılan gelişmiş sistemlerin maliyeti ve işletme giderlerinin yüksek oluşunun yanında, nitelikli insan işgücüne gereksinim duyulması nedeniyle, özellikle küçük yerleşim merkezlerinde arıtma sistemleri işletilemiyor. Bu durumda alternatif bir çözüm olarak doğal arıtma sistemleri gündeme geliyor. Bu sistemler, doğayı taklit ederek geliştirilmiş basit düzenekler oldukları için bitkisel arıtma sistemi ya da ekili sulak alanlar olarak da tanımlanıyor. Sistemin basit ve ucuz inşasının yanı sıra neredeyse hiç enerji kaynağına ihtiyaç duymadan, çevreyle uyumlu olması kullanımı için oldukça ideal kılıyor. Doğal arıtma sistemleri, klasik arıtma sistemlerine göre yatırım maliyetlerinde %65-70 civarında tasarruf sağlanıyor. İşletme maliyetleri açısından ise 4 kat avantajı var. Buna göre, normal arıtma sisteminin %25 maliyeti ile bu sistem işletilebiliyor. Bu sistemin Avantajları Yapımları hızlı, kolay ve ekonomik, Bakım ve işletmeleri çok hesaplı ve basit. Bu sistemlerin bakımı için teknik elemanlara değil bitkilerin dilinden anlayan bir bahçıvana ihtiyaç var. İki haftada bir alana yapılacak bir ziyaret bakım için yeterli olabiliyor. Konvansiyonel sistemler gibi kapasite sınırları da yok. 10 kişi, 10,000 kişi hatta 100,000 kişi için yaşayan makine kurabilirsiniz. Uygun alan varsa atık suyun taşınmadan üretildiği yerde arıtılması da mümkün. Yani kilometrelerce kanalizasyon borusu döşeyip atık suları bir yere toplamak gerekmiyor Kanalizasyon sistemlerini kurmak da yenilemek de çok pahalı olduğundan bu büyük bir kazanç. Örneğin, bugün Almanya nın eskiyen kanalizasyon sistemini yenilemek için 50 milyar Avro gerekiyor.

7 Konvansiyonel sistemlere sürekli biyolojik ve kimyasal katkılar eklemek gerekirken, yaşayan makinelerin hiçbir şeye ihtiyacı yoktur. Yaşayan makineler aynı zamanda çocuklara botanik bilgisinin verildiği, doğal döngülerin anlatıldığı doğal alanlardır. Türkiye de İşletmeye başlanılan sulak alanlardan bazıları; Ankara Haymana Dikilitaş Köyü Şanlıurfa Viranşehir İstanbul Paşaköy İstanbul Ömerli Barajı İzmir Torbalı Çakırbeyli Köyü Manisa Akhisar Sakarkaya Köyü Mersin Musalı Köyü Su arıtmada kullanılan bitkiler üç ana gruba ayrılır: Tümüyle suyun altında yaşayanlar, Suyun üstünde yüzenler, Toprağa köklenip yaprak ve gövdeleri suyun üstünde olanlar. SİSTEMİN KURULMASI 80 cm derinliğinde dikdörtgen bir havuz ve köydeki her bir kişi için 1-2 m2'lik alan yeterli oluyor. Köklü bitkilerin tutunması için havuzun altına toprak, kum ve çakıldan oluşan bir karışım seriliyor. Dağıtım ve drenaj boruları döşendikten sonra bitkilerin dikimine geçiliyor. Kullanılan sucul bitkiler genellikle su mercimeği, su sümbülü, saz ve kamış. Evsel atık sular, borular yardımıyla havuza aktarılıyor. Havuzdaki bitkiler, yapraklarının fotosentezle özümsediği karbondioksiti oksijene çevirerek kökleri vasıtasıyla suya iletiyor. Bu sayede su oksijen bakımından zenginleşiyor ve köklerde yaşayan mikroorganizmalar için yaşam ortamı oluşuyor. Bu canlılar sudaki organik atıkları ve azot, fosfor, potasyum ve karbon gibi elementleri tüketerek besleniyorlar. Bazı bitkiler sudaki ağır metalleri bile yok

8 edebiliyor. Arıtma işlemi 5 gün içinde gerçekleşiyor ve atık su, sulama suyu kalitesine kadar arıtılmış oluyor. Dünya'da evsel atıkların arıtılması dışında bu sistem; içme suyu rezervi olan baraj ve göllerin, endüstriyel atık suların, tarımsal sulama sularının, su kanallarının, maden çıkartma çalışmalarında oluşan suyun ve sel sularının arıtılmasında kullanılıyor. TUZLULUK Tuzluluk; özellikle kurak ve yarı kurak iklim bölgelerinde yıkanarak yeraltı suyuna karışan çözünebilir tuzların yüksek taban suyuyla birlikte kapilarite yoluyla toprak yüzeyine çıkması ve buharlaşma sonucu suyun topraktan ayrılarak tuzun toprak yüzeyinde ve yüzeye yakın bölümünde birikmesi olayıdır. Bitkilerin normal gelişmeleri için toprakta sürekli olarak, gelişmelerini engellemeyecek düzeyde suyun bulunması gerekmektedir. Toprak içerisinde yeterli miktarda su bulunmasına rağmen bazı koşullar altında bitkilerin solmaya başladıkları görülmüştür. Bu durum genellikle yüksek toprak tuzluluğunun yarattığı fizyolojik kuraklık durumundan kaynaklanmaktadır. Fizyolojik kuraklık durumunda yüksek ozmotik basınç nedeniyle bitki kökleri topraktaki mevcut suyu alamamaktadırlar. Tuzluluk, oluşma sebeplerine göre primer (doğal) ve sekonder tuzluluk olarak ikiye gruba ayrılabilir. Primer tuzluluğun oluşma nedenleri: ana kayaların ayrışması, tuz deposu okyanuslar ve iklimsel etmenlerdir. Sekonder tuzluluğun oluşma sebepleri : tarımsal alanlarda yoğun sulama ile çeşitli tuzlar bakımından zengin yer altı suyu seviyesinin toprak yüzeyine kadar yükselmesi, aşırı otlatma, bir bölgenin doğal vejetasyonunu yok ederek tarım arazilerinin açılması ve toprakların tuzluluğa sebep olan kimyasallarla kontaminasyonu olarak sıralanabilir. TUZLANMANIN BAŞLICA NEDENLERİ 1. Kurak ve yarı kurak iklim bölgelerinde yetersiz yağış ve yüksek buharlaşma 2. Taban suyu akışını engelleyen geçirimsiz tabakalar ve yüksek taban suyu 3. Okyanus kenarlarındaki delta ovalarında okyanus etkisi ile tuzlanma 4. Yanlış sulama ve kötü drenaj

9 5. Çiftçilere sulama tekniği hakkında gerekli bilgilerin verilmemesi 6. Sulama suyunun kalitesi, yüksek sıcaklık TUZLULUK OLAYININ GELİŞİMİ Tuzluluk olayının topraktaki gelişimi şöyledir: Aşırı sulamalar, yağışlar, kanal veya göletlerden olan sızmalar, artezyenik basınçlı sular ve diğer nedenlerden dolayı topraktaki taban suyu yükselir. Yükselen taban suyundaki sular kapilarite, yani topraktaki kılcal borular vasıtasıyla, toprak yüzeyine doğru hareket ederler. Toprak yüzeyine doğru hareket eden suların bir kısmı bitki kök bölgesinde, bir kısmı da toprak yüzeyine geldiklerinde buharlaşırlar. Buharlaşan su bünyesinde bulundurduğu katı maddeleri, yani tuzları, buharlaştıkları andaki bölgeye bırakırlar. Bu olay sürekli tekrar ettiği için bitki kök bölgesinde ve arazi yüzeyinde tuzlar birikir ve arazi çoraklaşır. Bu olaya tuzluluk ve çoraklık denir. Tuzlu topraklar, bitki gelişimine engel olacak miktarda çözünebilir tuz içeren topraklardır. Topraklarda tuzluluğun ölçüsü olarak elektriksel iletkenlik birimi kullanılır. Tuzlu topraklarda en yaygın olarak bilinen iyonlar Ca 2+, Mg 2+, -2 Na, Cl ve S0 4 iyonlarıdır. Tuzlu topraklara genellikle kurak ve yarı kurak yörelerde rastlanır. Yaz aylarında toprakta birikmiş olan tuz buharlaşmanın etkisiyle toprağın üst kısmında birikir. Bu topraklar üzerinde tuzlu topraklarda yetişen otlar yetişir ve tarım yapılmaz. TUZLU TOPRAKLARIN ÖZELLİKLERİ 1. Ca,Mg,Na un Klorür ve Sülfat tuzlarının egemen olduğu çözünebilir tuzlar mevcuttur. 2. Topraklar önemli derecede jips gibi çözünebilir Ca bileşikleri içerirler. 3. Fazla miktardaki nötral çözünebilir tuzlardan dolayı kil fonksiyonu çökelmiştir.bu topraklar stabil bir strüktüre sahiptir. 4. Toprakların hava ve su geçirgenlikleri ve diğer fiziksel özellikleri genelde normal topraklar gibidir. 5. Tuzlu toprakların ıslahı,temel olarak kök bölgesindeki tuzların yıkanmasına ve drenaja gereksinim duyar. TOPRAK TUZLULUĞUNU ÖNLEME YÖNTEMLERİ

10 Her yıl aynı ürünü ekmekten vazgeçip, ürün desenini renklendirerek, aşırı sulama yapılmamalıdır. Bu, aynı dönemde su ihtiyaçları farklı olan ürünleri münavebe ederek, suyun daha ekonomik kullanılmasını sağlayacaktır. Geniş alanlara sahip olan çiftçilere, yağmurlama, damla ve karık usulü sulama sistemlerini tekniğe uygun ve eksiksiz olarak benimsetmek gerekir. Sık ekimi yapılan tarla bitkilerinden arpa, buğday, mercimek ve yem bitkilerine yağmurlama sulama, çapa bitkilerinden pamuk, mısır ve ayçiçeğine karık usulü sulama, yazlık sebze bitkilerinden domates, biber, patlıcan, hıyar, kavun ve karpuza damla sulama, bağcılık ve meyvecilikte üretilen ürünlere de damla ve yağmurlama sulama yapılmalıdır. Tuzluluk problemiyle karşı karşıya kalan çiftçilerimizin, özellikle buharlaşmanın çok olduğu yaz aylarında, tarım arazilerini boş bırakmak yerine, kuvvetli bir yem bitkisi örtüsü ile toprak yüzeyini kapatmaları gerekir. Bitkisel ve hayvansal üretim her zaman birlikte yapılmalıdır. Özellikle tuzlulaşma görülen alanlarda yem bitkilerinin üretiminin artması ile hayvancılık faaliyetleri de artacaktır. Buharlaşma kayıplarını önlemek için sulamalar mümkünse gece yapılmalıdır. Açık veya kapalı drenaj sistemi temin edildiğinde, tuzlu topraklarda sulama suyuna bir miktar yıkama suyu ilave edilmelidir. Tuzlu ve alkali toprakların düzeltilmesi yedi evrede gerçekleştirilir. Tuzluluk testi yapılmalıdır. Problemin kaynağı belirlenmelidir. Tuzlanmaya neden olan faktör ortadan kaldırılmalıdır. Gerekirse drenaj yapılmalıdır. Topraklara kimyasal ıslah edici maddeler ilave edilmelidir. Toprağın organik maddelerle karışması sağlanmalıdır. Bu olay toprağın su geçirgenliğini artırır. Tuzlu toprağın yakınında su varsa sulama yapılmalıdır. Toprak yıkanmalıdır. Daha sonra da tuza dayanıklı bitkiler yetiştirilmelidir. ISLAH EDİCİ MADDELER Çözünebilir kalsiyum tuzları (Kalsiyum sülfat) Çözünebilirlikleri düşük kalsiyum tuzları (Kalsiyum karbonat) Asitler veya asit oluşturucular ( Demir sülfat)

11 Kireç oranı yüksek topraklar için kükürt Organik madde,humik asit,fulvik asit,leonardit Tuzlu toprakları teşhis etmenin en kolay ve kesin yolu elektrik iletkenliğinin (EC), ph sının ve değişebilir sodyum yüzdesinin belirlenmesidir. Toprak ph E.C. (mmhos/cm) Değişebilir Na Yüzdesi Normal < 8,5 < 4 < 15 Tuzlu < 8,5 > 4 < 15 Sodik > 8,5 > 4 > 15 Tuzlu-Sodik < 8,5 > 4 > 15 TUZLULUĞUN BİTKİLERE ETKİSİ Topraktaki tuzun artması bitkilere zehir etkisi yapar. Bu durum bitkilerin gelişmesi için gerekli olan bitki besin maddelerinin yeterli miktarda alınmasına engel olur. Aşırı tuz bitkilerde bodurluğa ve kök büyümesinde gerilemeye neden olur. Tomurcuk oluşumu azalır, toprak üstü gelişme olumsuz etkilenir ve yapraklar küçük kalır. Hücrelerin ölmeleri sonucu köklerde, tomurcuklarda, yaprak kenarlarında ve büyüme uçlarında sarı lekeler (Nekroz) oluşur. Bitkilerde suyun azalması ve tuzluluğa bağlı iyonların artmasıyla enzim aktivitesi azalırken, protein sentezi geriler, zar geçirgenliği azalır, kloroplastlar ve diğer hücresel yapılar önemli ölçüde zarar görür. Ozmotik basıncın yükselmesi sonucu bitkinin su alımı ve dolayısıyla beslenmesi yavaşlar veya tamamıyla durur. Bitki su alımında güçlük çeker. Bir kısım tuzlar, bitki besin maddelerinin alımını zorlaştırıp, metabolizmayı bozarak bitkinin bünyesine zarar verirler. Tuz stresi özellikle fotosentez gibi fizyolojik işlevleri olumsuz etkileyerek bitki büyümesinde azalmaya neden olmaktadır.

12 STABİLİZASYON HAVUZLARI Bu sistemler, atık suların ağırlıklı olarak doğal metotlarla tabi tutulduğu, büyük hacimli, geniş alanlı, uzun bekletme süreli, arıtma üniteleridir. Bu tesisler arıtmayı gerçekleştiren biyokimyasal faaliyetlerin özelliklerine göre sınıflandırılırlar. Söz konusu faaliyetler; sıcaklık güneş radyasyonu gibi ortam özelliklerine bağlı oldukları gibi havuzların hacimsel kirlilik yüklemeleri ve geometrik özelliklerine de bağlıdır. Stabilizasyon havuzları organik madde giderme, alg üretimi ve oksijen temini, koliform giderme ve nütrient madde giderme amaçları ile biyolojik arıtma ünitesi olarak dünyada yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Havuzların aerobik tabakasında görülen bakteriler aktif çamur prosesi ve damlatmalı filtrelerde görülen bakterilerle aynıdır. Bu organizmalar aerobik tabakadaki organik maddeleri parçalayarak oksitlenmiş ürünlere dönüştürürler. Sistemde arıtımı sağlamaya yardımcı olan algler de mevcuttur. Bunlar mavi-yeşil, yeşil, kahverengi ve kırmızı alglerdir. Sistemin avantajları, aşırı derecede basit ve işletiminin güvenilirliğinden kaynaklanmaktadır. Doğal arıtma neticesinde oluşan çamur miktarı diğer atık su arıtma yöntemlerine kıyasla çok daha azdır ve oluşan çamur stabil halde olduğu için ayrıca bir çamur arıtım işlemine tabi tutmaya gerek yoktur. Bununla birlikte doğal arıtma yavaş cereyan ettiğinden büyük havuz hacimlerine ihtiyaç vardır. İklimin sıcak olması tercih sebebidir. Proses yeterli büyüklükte arazinin mevcut olduğu, iklimin müsait olduğu, alıcı ortamın yüksek arıtma verimliliği gerektirmediği, tesisin inşa edileceği bölgeye yakın yerleşim alanının bulunmadığı ve belediyenin yüksek teknolojili bir tesisi işletemeyeceği endişesinin olduğu durumlarda tercih edilir. Sistemin arıtma verimi %70-80 civarında, kişi başına alan ihtiyacı 2-4,5 m 2 olup sadece personel ve çok az bakım masrafı gerektirmektedir.

13 Bu havuzlar genellikle toprak yapılar şeklinde inşa edilirler. Başlıca aşağıdaki gruplara ayrılırlar; Aerobik stabilizasyon havuzları Fakültatif stabilizasyon havuzları Anaerobik stabilizasyon havuzları Olgunlaştırma havuzları 1. Aerobik Stabilizasyon Havuzları: Organik maddelerin ayrışması bakteri ve alglerin yardımı ile olur. Algler, fotosentez sırasında güneş enerjisini kullanarak oksijen açığa çıkarırlar. Açığa çıkan oksijen heterotrof bakteriler tarafından kullanılırlar. Aerobik stabilizasyon havuzları genellikle düşük hacimsel organik madde yüküne sahip 1.5 m'den sığ havuzlardır. Böylece havuzun tüm derinliği boyunca oksijen sağlanması mümkün olur bekleme süresi gün olup, yüzeysel kirlilik yükü kgboi 5 /hektar kadardır. 2. Fakültatif Stabilizasyon Havuzları: Bu havuzlarda aerobik bakteriler ve alglerin bulunduğu bir yüzey tabaka ile dip kısımda anaerobik bakterilerin faaliyet gösterdiği bir alt anaerobik tabaka mevcuttur.

14 Bu iki tabaka arasında ise kısmen anaerobik bir ortam ile her iki ortama da adaptasyon gösterebilen fakültatif bakteriler bulunur. Havuzların derinliği 1-2.5m, bekleme süresi 7-20 gün arasındadır. Yüzeysel kirlilik yükü kgboi5/hektar kadardır. FAKÜLTATİF HAVUZLARIN BİYOLOJİSİ Hangi alg türünün baskın olacağı bir çok faktöre bağlıdır. Genellikle, bulanık sularda hareketli algler baskındır. Çünkü bulanık sularda, ışığa doğru yönelerek gelen ışığı optimal şekilde kullanabilir. Alg fotosentezi, sıcaklığa ve ışığa bağlıdır. Fakültatif havuz rengi izlenerek biyolojik faaliyetin iyi gidip gitmediği hakkında karar vermek mümkündür. Havuz Yüzeyi Rengi Çok yeşil Donuk yeşil veya sarımtırak Taba rengi, kahve rengi Gri veya siyah Havuzun Durumu İyi Çok iyi değil Kusurlu Çok kötü Yorumlar Şartlar iyi: yüzeyde bol miktarda alg mevcut, çözünmüş oksijen ve ph yüksek Alglerin arzu edilmeyen türü (mavi yeşil, fimantlı algler) hakim oluyor, kötü şartları gösterir, çözünmüş oksijen ve ph optimum değerlerden daha düşüyor. Ya göl kıyısından erozyonla toprak girmiştir veya kırmızı veya farklı pigmentli alg mevcut. Anaerobik veya septik şartlar mevcut, dolayısıyla atık su arıtılamaz, muhtemelen koku mevcut. Fazla çamur olduğunu da söyleyebiliriz.

15 3. Anaerobik Stabilizasyon Havuzları: Yüksek miktarda organik madde ve katı madde içeren atık suların arıtımında kullanılır. Havuzlar anaerobik reaksiyon şartlarını sağlamak amacı ile derin toprak yapılar olarak inşa edilirler. Bu havuzların hacimsel kirlilik yükü grboi5/m3 gün mertebesindedir. Ortalama bekleme süresi 5 günden azdır. 4. Olgunlaştırma Havuzları: Olgunlaştırma havuzlarının amacı arıtılmış atık suları kalitesinin daha iyileşmesi, tesislerin toplam organik madde giderim veriminin yükseltilmesi ve bakteri gideriminin sağlanmasıdır. Bu sistemler fakültatif, veya aerobik stabilizasyon işlemlerinden sonra kullanılabilecekleri gibi, klasik biyolojik arıtma sistemlerini takiben de kullanılabilirler. Bu havuzlar 1.5 m' den sığ olup bekletme süresi 5-20 gün mertebesindedir. Yüzeysel kirlilik yükü 15 kgboi 5 /hektar kadardır. Anaerobik, fakültatif ve olgunlaştırma lagünleri her ne kadar tam karıştırmalı olarak düşünülse bile, lagünlerin verimini piston akımlı reaktörlerin verimine yaklaştırmak amacı ile lagün giriş ve çıkışları zıt yönlerde olmalı ve belirli aralıklarla, suyun akım yörüngesini uzatmak amacı ile perdeler inşa edilmelidir. Stabilizasyon Havuzlarının Mekanik Havalandırmalı Havuzlardan Farkı Burada gerekli olan oksijen, havuzun yüzey kısmında üreyen algler tarafından, tabii olarak sağlanır. Dolayısıyla, normal olarak, bir havalandırma tertibatına ihtiyaç göstermezler. Ancak, soğuk iklimlerdeki kışın organik maddelerin kafi derecede ayrışmaması sonucu biriken BOİ yükünün bir problem olması bekleniyorsa, yüzeysel havalandırıcılar kullanılabilir. Bu taktirde havuzun alt kısmında anaerobik bir bölgenin yer aldığını unutmamak gerekir.